Nhwana i wansati loyi a nga si tshamaka a endla timhaka ta masangu.

Kambe, kahle-kahle ku etlela ni munhu wa rimbewu rin’wana a hi yona ntsena ndlela yo endla timhaka ta masangu. Van’wana va nga ha tivula “vanhwana” hileswi va nga si tshamaka va etlela ni munhu wa rimbewu rin’wana—hambiloko va tshame va endla timhaka ta masangu hi tindlela tin’wana.

Hi xikombiso, rito leri nge “timhaka ta masangu” ri nga ha kombetela eka tindlela tin’wana to endla timhaka ta masangu, to tanihi rimbewu ra nomu, ra hala mahosi kumbe ku tlanga hi swirho swa rimbewu swa munhu un’wana.

Leswi u faneleke u swi tsundzuka: Vanhu lava tshameke va etlela ni munhu wa rimbewu rin’wana, ku katsa ni ku endla rimbewu ra nomu, ra hala mahosi kumbe ku khoma-khoma swirho swa rimbewu swa munhu un’wana, a va nge tivuli vanhwana.

Bibele yi vula leswaku timhaka ta masangu ti fanele ti endliwa ntsena hi wanuna ni wansati lava tekaneke. (Swivuriso 5:18) Hikwalaho, munhu loyi a lavaka ku tsakisa Xikwembu a nga fanelanga a endla timhaka ta masangu a nga si cata.—1 Vatesalonika 4:3-5.

Vanhu van’wana va vula leswaku leswi Bibele yi swi vulaka swi hundzeriwe hi nkarhi naswona a swi tirhi enkarhini wa hina. Kambe tsundzuka leswaku enkarhini lowu hi hanyaka eka wona wu tele ku dlaya vukati, makhwiri lama nga laviwiki ni mavabyi lama tlulelaka hi tlhelo ra masangu. Xisweswo, misava leyi a yi nge swi koti ku hi nyika switsundzuxo leswinene malunghana ni mahanyelo lamanene.—1 Yohane 2:15-17.

Loko u ehleketisisa hi mhaka leyi, u ta swi vona leswaku milawu ya Bibele ya mahanyelo ya twisiseka. Hi xikombiso: A hi nge munhu un’wana u ku nyika mali yo ringana R10 000. Xana a wu ta yima ehenhla ka lwangu ra yindlu ivi u yi lahlela ehansi leswaku un’wana ni un’wana loyi a hundzaka hi ndlela a yi rholela?

U langutane ni xiboho lexi fanaka malunghana ni timhaka ta masangu. Sierra la nga ni malembe ya 14, u ri: “A ndzi lavi ku nyikela hi vunhwana bya mina eka munhu loyi ni vito rakwe ndzi nga ta va ndzi nga ha ri tsundzuki emalembeni lama taka.” Loko Tammy la nga ni malembe ya 17, a seketela mhaka leyi, u ri: “Timhaka ta masangu i nyiko yo hlawuleka swinene leyi ku nga fanelangiki ku tlangiwa ha yona.”

Leswi u faneleke u swi tsundzuka: Bibele yi vula leswaku vanhu lava nga si nghenelaka vukati va fanele va va ni mahanyelo lamanene naswona va nga endli timhaka ta masangu.—1 Vakorinto 6:18; 7:8, 9.

• Xana u pfumela leswaku leswi Bibele yi swi vulaka hi timhaka ta masangu swa twala kumbe swa tika swinene?

• Xana u pfumela leswaku swi lulamile ku va vanhu vambirhi lava nga tekanangiki va endla timhaka ta masangu hileswi va vulaka leswaku va rhandzana swinene?

Endzhaku ko kambisisa mhaka leyi hi vurhon’wana, vantshwa vo tala va gimete hileswaku xiboho lexinene lexi va faneleke va xi teka i xa leswaku va va ni mahanyelo lamanene ni ku tshama va nga endli timhaka ta masangu kukondza va nghenela vukati. A va tisoli hi xiboho xexo kumbe va titwa va titsona swo karhi. Twana leswi van’wana va vona va swi vulaka:

• “Ndza tsaka leswi ndzi nga si tshamaka ndzi endla timhaka ta masangu. Ku hava lexi hoxeke hi ku balekela vuyelo byo vava lebyi vangiwaka hi ku hlanganyela timhaka ta masangu u nga si nghenela vukati.”—Emily.

• “Ndza tsaka leswi ndzi nga si tshamaka ndzi endla timhaka ta masangu ni ku tiva leswaku a ndzi na wona mavabyi lama tlulelaka hi tlhelo ra masangu.”—Elaine.

• “Ndzi tshame ndzi twa vanhwanyana vo ringana na mina ni lavakulu eka mina va vula leswaku va tisola hileswi va endleke timhaka ta masangu nileswaku va navela onge a va rindzile kukondza va tekiwa, kutani a ndzi lavi ku endla xihoxo lexi fanaka.”—Vera.

• “Ndzi vone vanhu vo tala lava tshikilelekeke naswona va nga ni swiphiqo hileswi va endleke timhaka ta masangu va nga si nghenela vukati kumbe hileswi va rhandzanaka ni vanhu vo tala. Hi ku ya hi mina, ku hanya hi ndlela yoleyo swa vava.”—Deanne.

Leswi u faneleke u swi tsundzuka: U fanele u tiva leswi u swi pfumelaka u nga si ringeka ku endla timhaka ta masangu.—Yakobo 1:14, 15.

U fanele u n’wi hlamula njhani munhu loyi a ku vutisaka hi leswi u swi pfumelaka malunghana ni timhaka ta masangu? Minkarhi yo tala swi ta ya hi swiyimo swa kona.

“Loko munhu wa kona a ndzi vutisa hi xikongomelo xo ndzi hlekula, a ndzi nge miyeli. Ndzi ta n’wi byela ndzi ku, ‘Sweswo a swi lavi wena,’ ivi ndzi suka ndzi famba.”—Corinne.

“Lexi vavisaka hileswaku vanhu van’wana exikolweni va rhandza ku cinisa van’wana gija leswaku va titsakisa. Loko vo ndzi vutisa hi xikongomelo xexo, ndzi ta namba ndzi miyela ndzi nga va hlamuli.”—David.

Xana a wu swi tiva? Minkarhi yin’wana Yesu a a nga va ‘hlamuli’ vanhu lava a va n’wi hlekula.—Matewu 26:62, 63.

Kambe loko munhu wa kona a ku vutisa hi xikongomelo lexinene, u nga n’wi hlamula njhani? Loko u vona leswaku munhu wa kona a nga ha swi xixima leswi Bibele yi swi vulaka, u nga ha kombetela eka 1 Vakorinto 6:18, leyi vulaka leswaku munhu loyi a endlaka timhaka ta masangu a nga si nghenela vukati u dyohela kumbe u vavisa miri wa yena n’wini.

Ku nga khathariseki leswaku u hlamula hi ku hlaya Bibele kumbe u nga yi hlayi, i swa nkoka ku vulavula hi ku tiyiseka. Tsundzuka leswaku u ni mfanelo yo tinyungubyisa hi xiboho xa wena xo tshama u ri ni mahanyelo lamanene.—1 Petro 3:16.

“Ku hlamula hi ku tiyiseka swi kombisa leswaku wa swi tshemba leswi u pfumelaka eka swona naswona u swi endla hileswi swi nga swinene, ku nga ri hileswi u nga lo byeriwa leswaku u swi endla.”—Jill.

Leswi u faneleke u swi tsundzuka: Loko u tiyiseka hileswi u pfumelaka eka swona malunghana ni timhaka ta masangu, u ta swi kota ku swi hlamusela van’wana. Nakambe yi nga ha ku hlamarisa ndlela leyi va nga angulaka ha yona. Melinda la nga ni malembe ya 21 u ri: “Vatirhi-kulorhi va ndzi bumabumerile hileswi ndza ha riki nhwana. Ku va nhwana a va swi teki ku ri nchumu lowu nga tolovelekangiki. Kambe va swi teka ku ri mfungho lowu kombisaka ku tikhoma ni mahanyelo lamanene.”

Xitsundzuxo! Loko u lava mpfuno wo kota ku yimela leswi u pfumelaka eka swona malunghana ni timhaka ta masangu, kopa tluka ra xitoloveto leri nge “Ndlela Yo Hlamusela Leswi U Pfumelaka Eka Swona Malunghana Ni Timhaka Ta Masangu.” Tlhela u hlaya buku leyi nge Swivutiso Leswi Vantshwa Va Swi Vutisaka—Tinhlamulo Leti Tirhaka.

•   Ndzima 24 ya Vholumo 1 yi ni nhoko-mhaka leyi nge “Xana Ku Endla Timhaka Ta Masangu Swi Ta Endla Leswaku Hi Rhandzana Swinene?”

•   Ndzima 5 ya Vholumo 2 yi ni nhloko-mhaka leyi nge “Ha Yini Ndzi Nga Fanelanga Ndzi Etlela Ni Munhu Kukondza Ndzi Teka Kumbe Ku Tekiwa?”

“Ndzi rhandza tinhlamuselo leti nga etibukwini leti nge ‘Vantshwa Va Vutisa.’ Hi xikombiso, eka tluka 187 ya Vholumo 1 yi fanisa ku endla timhaka ta masangu u nga si nghenela vukati ni ku nyikela hi sindza ro durha mahala. U ta va u tisusa xindzhuti. Eka tluka 177 yi fanisa ku endla timhaka ta masangu u nga si nghenela vukati ni ku teka xifaniso xo saseka u xi veka enyangweni leswaku ku suriwa milenge eka xona. Kambe xikombiso lexi ndzi xi rhandzaka ngopfu hi lexi nga eka tluka 54 ya Vholumo 2. Xi ri: ‘Ku etlela ni munhu u nga si teka kumbe ku tekiwa swi fana ni ku pfula nyiko u nga si nyikiwa yona.’ Swi fana niloko u yiva xilo xa munhu un’wana—munhu loyi u nga ta tekana na yena enkarhini lowu taka.”—Victoria.