Skip to content

Skip to table of contents

A1

Matadalan kona-ba tradús Bíblia

Bíblia orijinál hakerek iha lian Ebraiku, Aramaiku no Gregu. Ohin loron ema tradús ona Bíblia parte balu ka kompletu ba língua 3.000 liu. Ema neʼebé lee Bíblia, maioria la komprende lian orijinál, tan neʼe sira presiza lee Bíblia neʼebé tradús ba sira-nia língua rasik. Entaun matadalan saida mak tradutór sira tenke halo tuir atu tradús Bíblia? Oinsá mak Bíblia Sagrada Tradusaun ­Mundu Foun halo tuir matadalan sira-neʼe?

Karik ema balu hanoin katak hodi tradús liafuan ida ba ida sei ajuda lee-naʼin atu komprende buat neʼebé temi iha lian orijinál. Maibé, dala barak neʼe la loos. Hanoin toʼok razaun balu tuirmai neʼe:

  • Língua ida-idak iha gramátika, vokabuláriu, no dalan atu forma fraze neʼebé la hanesan. Profesór ida kona-ba lian Ebraiku, naran S. R. Driver, hakerek katak língua sira iha “diferensa laʼós deʼit kona-ba gramátika, maibé mós . . . kona-ba dalan oinsá ema forma ideia sira iha fraze ida”. Ema nia dalan atu hanoin mak la hanesan iha língua ida-idak. Profesór Driver hatutan: “Tan neʼe, dalan atu forma fraze iha língua ida-idak la hanesan.”

  • Língua modernu hotu nia vokabuláriu no gramátika la hanesan ho lian Ebraiku, Aramaiku no Gregu neʼebé uza atu hakerek Bíblia. Tan neʼe, tradús liafuan ida ba ida dala ruma la klaru no mós bele fó sai ideia neʼebé sala.

  • Dala ruma liafuan ka fraze ida nia signifikadu la hanesan tanba depende ba kontestu.

Iha eskritura balu, tradutór karik bele tradús liafuan ida ba ida husi língua orijinál, maibé tenke halo ida-neʼe ho kuidadu tebes.

Tuirmai mak ezemplu balu neʼebé hatudu katak tradús liafuan ida ba ida bele fó sai ideia neʼebé sala:

  • Dala ruma eskritura sira uza liafuan “toba” atu refere ba toba-dukur no mós mate. (Mateus 28:13; João 11:​11) Bainhira liafuan neʼe uza atu refere ba mate, tradutór sira bele uza liafuan “mate” ka “mate ona”, neʼe bele ajuda lee-naʼin sira ohin loron atu la komprende sala.​—1 Korinto 7:​39; 1 Tesalónika 4:​13; 2 Pedro 3:4.

  • Apóstolu Paulo uza fraze ida iha Éfeso 4:​14 neʼebé bele tradús nuʼudar “halimar ho ema nia kurukuru”. Fraze neʼe refere ba toman antigu atu lohi ema bainhira halimar kurukuru. Iha língua barak, se tradús fraze neʼe liafuan ba liafuan, neʼe la iha signifikadu. Entaun hodi tradús fraze neʼe nuʼudar “lohidór” sei fó sai ideia neʼebé klaru liu.

  • Fraze ida iha lian Gregu neʼebé uza iha Roma 12:11 bele tradús ba lian Tetun nuʼudar “espíritu neʼebé nakali”. Maibé fraze neʼe la fó sai ideia neʼebé loos, entaun tradusaun Bíblia ida-neʼe uza fraze hanesan ‘laran-manas ho Maromak nia espíritu’.

  • MATEUS 5:3

    Lian orijinál: “kiak iha laran”

    Ideia: “sira neʼebé hatene katak sira presiza Maromak nia matadalan”

    Durante Jesus nia diskursu iha foho neʼebé ema barak hatene, Jesus uza fraze neʼebé dala barak tradús nuʼudar “ksolok ba ema sira nebe kiak iha laran”. (Mateus 5:3, Liafuan diak ba imi ) Maibé fraze “kiak iha laran” la fó ideia neʼebé loos tuir lian orijinál tanba iha eskritura neʼe Jesus la hanorin kona-ba kiak, maibé nia hanorin katak atu hetan ksolok la depende ba kumpre presiza isin nian, maibé ema tenke rekoñese katak sira presiza Maromak nia matadalan. (Lucas 6:​20) Tan neʼe, fraze hanesan “sira neʼebé hatene katak sira presiza Maromak nia matadalan” ka “sira nebee hatene aan dehan sira presiza hela Maromak” sei fó ideia neʼebé loos tuir lian orijinál.​—Mateus 5:3, Tetun Dili Alkitab.

  • Dala barak, liafuan Ebraiku neʼebé tradús nuʼudar “laran-moras” refere ba sente hirus tanba belun neʼebé la hatudu laran-metin ka laran-moras ba buat neʼebé ema seluk nian. (Provérbios 6:​34; Isaias 11:13) Maibé, liafuan Ebraiku neʼe mós iha signifikadu neʼebé pozitivu. Porezemplu, liafuan neʼe bele uza hodi refere ba Jeová nia “laran-manas”, ka hakarak atu proteje ninia atan sira ka “hakarak ema atu adora nia mesak deʼit”. (Éxodo 34:14; 2 Reis 19:31; Ezequiel 5:13; Zacarias 8:2) Liafuan neʼe mós bele uza hodi refere ba “laran-manas” husi Maromak nia atan sira neʼebé laran-metin ba nia, ka “laran-manas” ba ninia adorasaun ka “la simu ema neʼebé la hatudu laran-metin” ba nia.​—Salmo 69:9; 119:139; Números 25:11.

  • Liafuan Ebraiku yadh dala barak tradús nuʼudar “liman”, maibé depende ba kontestu, liafuan neʼe mós bele tradús nuʼudar “domina”, “laran-luak”, ka “kbiit” no iha dalan seluk tan

    Fraze Ebraiku nian neʼebé baibain refere ba ema nia liman bele iha signifikadu oioin. Tuir kontestu ida-idak, liafuan neʼe bele tradús nuʼudar “domina”, “laran-luak”, ka “kbiit”. (2 Samuel 8:3; 1 Reis 10:13; Provérbios 18:21) Tuir loloos, liafuan neʼe tradús iha dalan 40 liu iha Bíblia Sagrada Tradusaun Mundu Foun iha lian Inglés.

Tan razaun sira-neʼe, atu tradús Bíblia laʼós deʼit katak uza liafuan neʼebé hanesan ho lian orijinál iha fatin ida-idak neʼebé liafuan neʼe mosu. Maibé tradutór mós tenke tetu didiʼak hodi hili liafuan neʼebé loos atu fó sai ideia husi testu orijinál. Liután neʼe, tradutór presiza tradús tuir lei gramátika iha língua ida, hodi halo fasil atu lee.

Iha tempu hanesan, tradutór mós tenke kuidadu atu la troka testu demais. Tradutór neʼebé habadak fraze sira tuir deʼit ninia hanoin bele fó sai signifikadu neʼebé sala. Tanbasá? Tanba karik tradutór bele hatama ninia ideia neʼebé la tuir testu orijinál ka hasai tiha ideia importante husi testu orijinál. Maski hodi habadak fraze sira bele halo fasil atu lee, maibé se tradutór halo mudansa demais, ida-neʼe hanetik lee-naʼin atu komprende mensajen loloos husi testu neʼe.

Doutrina neʼebé tradutór ida fiar, bele kona dalan neʼebé nia tradús Bíblia. Porezemplu, Mateus 7:​13 dehan: “Dalan luan mak lori ema ba mate.” Duké tradús tuir signifikadu neʼebé loos husi lian Gregu, neʼebé dehan katak “lakon” ka “mate”, tradutór balu halo tuir deʼit doutrina neʼebé sira fiar, tan neʼe sira uza fraze hanesan “infernu” iha eskritura neʼe.

Tradutór Bíblia tenke hanoin-hetan katak uluk ema hakerek Bíblia orijinál iha língua neʼebé ema baibain mak koʼalia loroloron, hanesan língua neʼebé toʼos-atan, bibi-atan no peskadór sira uza. (Neemias 8:​8, 12; Apóstolu 4:​13) Tan neʼe, tradusaun Bíblia neʼebé diʼak tenke fó sai mensajen iha dalan neʼebé ema laran-loos husi situasaun oioin bele komprende. Tradutór tenke uza fraze neʼebé klaru, neʼebé ema barak hatene no fasil atu komprende, duké uza fraze neʼebé ema balu deʼit mak hatene.

Tradutór barak hasai tiha Maromak nia naran Jeová, husi sira-nia tradusaun maski manuskritu antigu sira iha naran neʼe. (Haree Apéndise A4.) Tradusaun barak troka naran neʼe ho títulu ida hanesan “Naʼi” no tradusaun balu la fó sai katak Maromak iha naran. Porezemplu, tradusaun Bíblia balu tradús Jesus nia orasaun iha João 17:26, hodi dehan: “Haʼu halo sira hatene kona-ba Ita”, no iha João 17:6: “Haʼu hatudu sai ona Ita ba sira neʼebé Ita entrega mai haʼu”. Maibé, tradusaun neʼebé loos kona-ba Jesus nia orasaun tenke dehan: “Haʼu fó sai tiha ona Ita-nia naran ba sira”, no “Haʼu fó-hatene tiha ona Ita-nia naran ba ema sira neʼebé Ita fó mai haʼu”.

Hanesan temi ona iha lia-menon husi tradusaun orijinál husi Bíblia Tradusaun Mundu Foun iha lian Inglés, neʼebé dehan: “Ami la koko atu troka demais ideia husi Eskritura. Se liafuan iha lian Inglés modernu fó sai ideia hanesan lian orijinál no mós se tradús liafuan ba liafuan la hanetik ideia neʼebé loos, ami hakaʼas an tradús tuir liafuan orijinál.” Tan neʼe, Komisaun Bíblia Tradusaun Mundu Foun hakaʼas an atu tetu didiʼak hodi uza liafuan no fraze neʼebé hanesan ho lian orijinál, no mós hakaʼas an atu la uza liafuan neʼebé ema la toman atu lee ka liafuan neʼebé halakon ideia neʼebé loos tuir lian orijinál. Hodi halo nuneʼe, Bíblia sai fasil atu lee no lee-naʼin sira bele fiar metin katak tradusaun Bíblia nian fó sai ho loloos mensajen husi Maromak.​—1 Tesalónika 2:​13.