1, 2. (a) Fruteri fa a ben de di Rut nanga Naomi ben e go na Betlehem, èn fu san ede den ben e sari. (b) San a waka disi ben wani taki gi ibriwan fu den tu uma disi?

RUT nanga Naomi e waka sei na sei na tapu wan langa pasi na ini Moab-sabana, wan bergikontren pe furu winti e wai. Den tu uma disi e waka den wawan na ini a bigi kontren. Rut e si taki a son e bigin dongo kaba èn a e luku a mama fu en masra, aladi a e aksi ensrefi efu den musu bigin suku wan presi fu sribi a neti dati. A lobi Naomi trutru èn a wani du ala san a man fu sorgu gi en.

² Den tu uma disi e sari trutru. Naomi en masra dede furu yari kaba, ma now a e sari moro srefi fu di en tu manpikin, Kilion nanga Maklon, kon dede. Rut srefi e sari tu, fu di Maklon ben de en masra. En nanga Naomi e go na a srefi presi, a foto Betlehem na ini Israel. Ma gi ibriwan fu den uma disi a sani disi wani taki wan tra sani. Naomi e drai go baka na oso. Ma Rut e go na wan presi di a no sabi èn a gowe libi en famiri, en kondre, èn sosrefi den gwenti nanga den gado fu a kondre dati.​—Leisi Rut 1:3-6.

3. Sortu aksi musu kisi piki efu wi wani leri wan sani fu a bribi fu Rut?

³ Fu san ede wan yongu uma ben o wani du so wan sani? Pe Rut o feni a krakti fu seti wan nyun libi èn fu sorgu gi Naomi? Te wi e kisi piki tapu den aksi disi, dan wi o leri furu fu a bribi fu a Moab uma Rut. (Luku sosrefi a faki di nen „ Wan kefalek moi buku”.) Ma meki wi luku fosi fa a du kon taki den tu uma disi teki a langa pasi go na Betlehem.

4, 5. (a) Fu san ede na osofamiri fu Naomi froisi go na Moab? (b) Sortu problema miti Naomi na ini Moab?

⁴ Rut gro kon bigi na ini Moab, wan pikin kondre na  owstusei fu a Dede Se. A kontren drape ben lai bergi èn dipi lagipresi ben e koti pasa na mindri den bergi disi di ben abi busi na wanwan presi. Moab ben abi fatu gron. Srefi di angriten ben de na Israel, a gron fu Moab ben e gi bogobogo nyanyan. Fu taki en leti, na a angriten meki taki Rut kon miti nanga Maklon nanga en osofamiri.​—Rut 1:1.

⁵ Di wan angriten ben de na ini Israel, dan Elimeilek, Naomi en masra, bosroiti fu froisi gowe libi en kondre, makandra nanga en wefi, nanga den tu manpikin fu en. Ne den go libi na Moab. Di na osofamiri disi froisi, a ben musu fu muilek gi ibriwan fu den fu tan abi wan tranga bribi, fu di den Israelsma ben musu go anbegi Yehovah doronomo na a santa presi pe a ben o sori den fu go (Deut. 16:16, 17). Naomi ben tan abi wan tranga bribi, ma a ben sari srefisrefi di en masra dede.​—Rut 1:2, 3.

6, 7. (a) Fu san ede Naomi ben e broko en ede di den manpikin fu en trow nanga Moab uma? (b) Fu san ede a fasi fa Naomi ben libi nanga Rut nanga Orpa, na wan bun eksempre gi wi?

⁶ Kande Naomi ben sari tu di den manpikin fu en trow nanga uma fu Moab bakaten (Rut 1:4). A ben sabi taki Abraham, na afo fu den Israelsma, ben meki furu muiti fu feni wan wefi gi en manpikin Isak na mindri en eigi pipel di ben e anbegi Yehovah (Gen. 24:3, 4). Bakaten, a Wèt fu Moses warskow den Israelsma fu no meki den manpikin nanga den umapikin fu den trow nanga trakondre sma, fu di dati ben kan meki taki den anbegi falsi gado.​—Deut. 7:3, 4.

⁷ Ma toku Maklon nanga Kilion trow nanga Moab uma. A kan taki a sani disi meki Naomi firi brokosaka, ma toku a sorgu taki a sori switifasi nanga lobi gi Rut nanga Orpa, den wefi fu den manpikin fu en. Kande a ben howpu taki wan dei den srefi ben o anbegi Yehovah leki fa en ben e du dati. Awansi fa a no fa, Rut nanga Orpa ben lobi Naomi. Na fu di den ben man feni en bun nanga makandra, meki den ben man trowstu makandra di wan sari sani pasa na ini den libi. Fosi den tu yongu uma kisi pikin, den masra dede.​—Rut 1:5.

8. San ben kan meki taki Rut bigin lobi Yehovah?

⁸ A bribi fu Rut ben sreka en gi a sari sani di miti en? A no sori so. Den Moabsma ben e anbegi furu gado. A moro prenspariwan ben de Kamos (Num. 21:29). A kan taki te den Moabsma ben e anbegi den gado fu den, dan den ben e du  den srefi ogri-ati sani di sma fu a ten dati ben gwenti du. Den ben e gi den pikin fu den leki ofrandi srefi. Maklon noso Naomi ben leri Rut furu sani fu Yehovah, a lobi-ati Gado fu Israel di abi sari-ati. A no de fu taki dati den sani dati ben meki Rut kon si taki a Gado disi de heri tra fasi. Yehovah no e du ogri-ati sani nanga sma, ma a e sori lobi gi den. (Leisi Deuteronomium 6:5.) Baka di den sari sani miti Rut, dan a kan taki en nanga Naomi kon moro krosibei fu makandra. Rut ben de klariklari fu arki a bigisma disi te a ben e fruteri en fu na Almakti Gado Yehovah, fu den moi sani di a Gado disi du, èn fu a fasi fa a sori lobi nanga sari-ati gi en pipel.

9-11. (a) Sortu bosroiti Naomi, Rut, nanga Orpa teki? (b) San wi kan leri fu den sari sani di miti Naomi, Rut, nanga Orpa?

⁹ Naomi ben e angri fu yere nyunsu fu en kondre. A kan taki wan dei a miti wan sma di ben e go seri sani na difrenti kondre, èn a kon yere taki angriten no ben de moro na ini Israel. Yehovah ben poti prakseri na en pipel. Betlehem di wani taki „Oso pe brede de fu kisi”, ben kon tron wan presi baka pe brede lai. Fu dati ede Naomi bosroiti fu drai go baka na oso.​—Rut 1:6.

¹⁰ San Rut nanga Orpa ben o du? (Rut 1:7) Den nanga Naomi ben kon krosibei fu makandra fu di den srefi sari sani ben miti den. Ma Rut ben lobi a switifasi fu Naomi èn a tranga bribi di a ben abi na ini Yehovah. Na so den dri uma disi teki pasi go na Yuda.

¹¹ A tori fu Rut e memre wi taki sari nanga dede e miti bun sma nanga ogrisma (Preik. 9:2, 11). A e sori wi tu taki te wan lobiwan fu wi dede, dan dati kan hebi srefisrefi. Na den ten disi a bun fu suku trowstu na trawan, spesrutu na den sma di e suku kibri na Yehovah, a Gado di Naomi ben e anbegi.​—Odo 17:17.

12, 13. Fu san ede Naomi ben wani taki Rut nanga Orpa drai go baka na a kondre fu den na presi fu go nanga en? Fa den tu uma disi ben feni a sani disi na a bigin?

¹² Di den dri uma ben e hari go moro fara, Naomi bigin broko en ede nanga wan tra sani. A ben e prakseri den tu yongu uma di ben e waka nanga en, èn sosrefi a lobi di den  ben abi gi en nanga den manpikin fu en. A no ben wani srefisrefi taki a libi ben o kon moro hebi gi den. San a ben o man du gi den na ini Betlehem efu den ben gowe libi den kondre fu kon nanga en?

¹³ Te fu kaba Naomi taigi den: „Un drai go baka na un mama oso. Meki Yehovah sori unu bun-ati, neleki fa unu ben sori bun-ati gi mi nanga den masra fu unu di dede kaba.” A taigi den tu taki a ben howpu taki Yehovah ben o gi den wan tra masra èn wan nyun libi. A tori e taki: „Ne a bosi den, dan den bari krei.” Wi kan frustan fu san ede Rut nanga Orpa ben lobi a bun-ati uma disi di no ben prakseri ensrefi nomo. Ma den tan taigi Naomi: „Nôno, wi wani go nanga yu na a pipel fu yu.”​—Rut 1:8-10.

14, 15. (a) Na sortu sani Orpa drai go baka? (b) Fa Naomi pruberi fu meki Rut drai go baka na a kondre fu en?

¹⁴ Ma Naomi no ben wani meki den go nanga en. A taigi den krin taki a no ben o man du furu gi den na ini Israel, fu di a no ben abi wan masra fu sorgu en, èn a no ben abi manpikin di ben kan trow nanga den. Boiti dati, a no ben abi a howpu taki oiti a ben o kisi den blesi disi baka. A taigi den taki a ben hati en trutru taki a no ben man yepi den. Orpa kon si taki Naomi ben abi leti. A ben abi famiri na ini Moab, a ben abi en mama, nanga wan tanpresi. A ben o moro bun gi en fu tan na Moab. Nanga sari na ini en ati Orpa bosi Naomi, a taigi en adyosi, èn a drai go baka na oso.​—Rut 1:11-14.

¹⁵ San Rut ben o du? Den sani di Naomi taki, ben de gi en tu. Ma wi e leisi: „Rut tan nanga Naomi.” Kande Naomi ben waka go doro, ma a si taki Rut ben e waka na en baka. Ete wan leisi a taigi en: „Luku, a wefi fu yu swagri di dede, drai go baka na a pipel nanga den gado fu en. Go nanga en” (Rut 1:15). Den sani di Naomi taki, e sori wi leki leisiman wan prenspari sani. Orpa no ben drai go baka nomo  na en pipel, ma sosrefi na „den gado fu en”. A ben wani tan anbegi Kamos nanga tra falsi gado. Na dati Rut ben wani?

16-18. (a) Fa Rut sori tranga lobi gi Naomi? (b) San wi kan leri fu a tranga lobi di Rut sori? (Luku sosrefi den prenki fu den tu uma.)

¹⁶ Di Rut luku Naomi na tapu a pasi pe den wawan ben de, Rut ben sabi heri bun san a ben wani. A ben lobi Naomi nanga a Gado di Naomi ben e dini. Dati meki Rut taki: „No dwengi mi fu gowe libi yu èn fu drai go baka sondro yu. Pe yu e go, na drape mi o go. Pe yu e sribi te neti, na drape mi o sribi. Yu pipel o de mi pipel èn yu Gado o de mi Gado. Pe yu o dede, na drape mi o dede èn na drape den o beri mi tu. Ma efu iniwan sani boiti dede prati mi nanga yu, dan meki Yehovah strafu mi èn meki a du moro leki dati srefi.”​—Rut 1:16, 17.

¹⁷ A sani di Rut taki moi so te taki 3000 yari baka di a dede, sma sabi ete san a ben taki. Na wan heri moi fasi den wortu disi e sori o tranga a lobi fu en ben de. Rut ben lobi Naomi so te taki awinsi pe Naomi ben o go, a ben o tan nanga en. Soso dede ben kan prati den. Rut ben de klariklari fu gowe libi ala sani fu Moab, iya, srefi den gado fu Moab. A pipel fu Naomi ben o tron a pipel fu Rut now. Tra fasi leki Orpa, Rut ben kan taki nanga en heri ati taki a ben wani taki Yehovah, a Gado fu Naomi, tron en Gado tu. *

 ¹⁸ Na so den tu uma disi di ben de den wawan now, teki a langa pasi go doro na Betlehem. Soleki fa a sori, a ben kan teki wan heri wiki fu waka a langa pasi disi. Ma wi kan de seiker taki den ben de wan trowstu gi makandra.

19. Fa yu denki taki wi kan teki na eksempre fu Rut èn sori tranga lobi gi wi famiri, gi wi mati, èn gi den sma na ini a gemeente?

¹⁹ Furu sari sani e pasa na ini a grontapu disi. Na ini a ten disi di Bijbel e kari ’muilek ten di tranga fu pasa’, dede nanga sari e miti wi alamala (2 Tim. 3:1). Sobun, a tranga lobi di Rut sori na wan tumusi prenspari fasi di wi musu abi. A tranga lobi disi e meki taki wan sma e tai hori na wan trawan awansi san e pasa. Na a lobi disi o yepi wi fu tan du bun na ini a takru grontapu disi. Wi musu sori a lobi disi gi wi trowpatna, gi wi famiri, gi den mati fu wi, èn gi den sma na ini a Kresten gemeente. (Leisi 1 Yohanes 4:7, 8, 20.) Te wi e du muiti fu sori a lobi disi, dan wi e teki a moi eksempre fu Rut.

20-22. (a) Fa a libi di Naomi ben abi na ini Moab kenki en? (b) Sortu fowtu denki Naomi ben abi fu den problema fu en? (Luku sosrefi Yakobus 1:13.)

²⁰ Wan sma kan taki dati a abi tranga lobi, ma dati no wani taki ete dati a e sori a lobi disi. Boiti taki Rut ben abi na okasi fu sori tranga lobi gi Naomi a ben abi na okasi tu fu sori a lobi disi gi Yehovah, a Gado di a bosroiti fu dini.

²¹ Te fu kaba den tu uma doro Betlehem, wan dorpu di ben de sowan 10 kilometer zuidsei fu Yerusalem. Soleki fa a sori, dan ala sma na ini a pikin foto dati ben sabi Naomi nanga en osofamiri, fu di ala sma drape bigin taki fu Naomi di den yere taki a ben drai kon baka. A kan taki di den uma si en, den ben fruwondru èn den taki: „A no Naomi?” Soleki fa a sori, dan a ben kon kenki na ini a ten di a ben tan na Moab. Sma ben kan si na en fesi èn na a fasi fa a ben de taki wan lo problema nanga sari sani ben miti en na ini den yari di pasa.​—Rut 1:19.

²² Naomi fruteri den famiri nanga den birtisma dati sortu sari sani ben miti en. A ben feni srefi taki a nen fu en ben musu kenki. Na presi fu Naomi, san wani taki „Mi Prisiri”,  den ben musu kari en Mara, san wani taki „Bita”. Pôti fu Naomi. Neleki Yob, Naomi ben bribi tu taki na Yehovah Gado tyari den problema kon na en tapu.​—Rut 1:20, 21; Yob 2:10; 13:24-26.

23. San Rut bigin prakseri, èn sortu seti a Wèt fu Moses ben abi gi pôtisma? (Luku sosrefi san skrifi na ondrosei fu a bladzijde.)

²³ Di Rut nanga Naomi seti den libi na ini Betlehem, Rut bigin prakseri san a ben kan du fu sorgu gi ensrefi nanga Naomi. A kon sabi taki a Wèt di Yehovah ben gi en pipel Israel ben abi wan moi seti gi pôtisma. Na a kotiten, den ben mag go waka na baka den kotiman fu piki a nyanyan di ben tan na baka èn di ben e gro na den lanki èn na den uku fu den gron. *​—Lef. 19:9, 10; Deut. 24:19-21.

24, 25. San Rut du di a doro na den gron fu Boas? Fa sma ben e piki nyanyan di ben tan abra na den gron?

²⁴ A ben de na a ten fu a kotiwroko, na wan ten fu april. Rut go na den gron fu luku suma ben o gi en primisi fu piki nyanyan èn a doro na a gron fu wan gudu gronman di nen Boas. A man disi ben de wan famiriman fu Elimeilek, a masra fu Naomi di ben kon dede. Aladi a Wèt ben gi Rut a reti fu piki nyanyan, toku a no du disi sondro fu aksi primisi. A go aksi a basi fu den kotiman efu a ben kan piki nyanyan na a gron drape. Di a yonkuman disi gi en primisi, Rut go wroko wantewante.​—Rut 1:22–2:3, 7.

²⁵ Yu e si kaba fa Rut e waka na baka den kotiman? Den e koti na aleisi nanga den srapu grasinefi, aladi Rut e bukundu fu piki a nyanyan di fadon na gron, noso  di den libi na baka. A e tai den aleisitiki na ini bosu èn a e tyari den go na wan presi pe a ben kan naki na aleisi puru na den tiki. A wroko disi ben e teki ten èn a ben e weri skin. O moro a dei ben e pasa, o moro a wroko ben e kon hebi. Toku Rut e tan wroko, èn wanwan leisi a e tapu nanga a wroko fu figi sweti puru na en fesi-ede èn fu go nyan wan sani na ini „a kampu”. Kande a kampu disi ben de fu kibri den wrokoman gi a son.

26, 27. Sortu fasi Boas ben abi, èn san a du gi Rut?

²⁶ A kan taki Rut no ben wani taki sma si en, èn kande a no ben e fruwakti dati tu. Ma Boas si en èn a aksi a yonkuman di a ben poti leki basi, suma na Rut. Boas ben de wan man di ben abi wan tranga bribi. Di a taigi den wrokoman fu en odi, a taki: „Meki Yehovah de nanga unu.” Den piki en baka na wan switi fasi. A kan taki sonwan fu den sma ben wroko soso gi a dei dati, noso kande den ben de trakondre sma. Boas di ben owru moro Rut, ben lobi Gado èn a poti prakseri na Rut neleki wan papa.​—Rut 2:4-7.

²⁷ Boas kari Rut „mi pikin” èn a taigi en taki a ben mag kon na den gron fu en fu piki nyanyan. A taigi en tu fu tan krosibei fu den yongu uma di ben e wroko gi en. Na so fasi nowan fu den wrokoman ben o muilek en. A sorgu tu taki Rut ben kan feni nyanyan te nyanyan-yuru doro. (Leisi Rut 2:8, 9, 14.) Ma a moro moi sani na taki a ben e suku fu prèise en èn fu gi en deki-ati. Fa so?

28, 29. (a) Fa sma ben sabi Rut? (b) Fa yu kan suku kibri na Yehovah, neleki Rut?

 ²⁸ Di Rut aksi Boas fu san ede a ben du bun gi en leki trakondre sma, dan Boas piki en taki a ben yere ala san a ben du gi Naomi, a mama fu en masra. Kande Naomi ben taigi den uma fu Betlehem taki Rut ben de wan bun uma èn Boas ben kon yere a tori. Boas ben sabi tu taki Rut tron wan anbegiman fu Yehovah, èn dati meki a taki: „Meki Yehovah pai yu fu den sani di yu du èn meki a de so taki yu kisi bigi blesi fu Yehovah, a Gado fu Israel, a sma pe yu kon suku wan kibripresi.”​—Rut 2:12.

²⁹ A musu fu de so taki den wortu disi gi Rut deki-ati. Iya, a ben bosroiti fu suku kibri na Yehovah Gado, neleki fa wan yongu fowru e suku kibri na a mama fowru. A taigi Boas tangi gi a switi fasi fa a ben taki nanga en. Ne a tan wroko teleki neti tapu.​—Rut 2:13, 17.

30, 31. Fa na eksempre fu Rut e leri wi fu wroko tranga, fu de nanga tangi, èn fu abi tranga lobi?

³⁰ A bribi fu Rut na wan moi eksempre gi wi alamala na ini a muilek ten disi pe ala sani kon diri. A no ben feni taki tra sma ben fruplekti fu gi en sani, èn fu dati ede a ben breiti nanga iniwan sani di sma ben e gi en. Rut no ben syen fu wroko tranga omeni yuru langa fu sorgu gi wan sma di a ben lobi, aladi sma ben e si a wroko di a ben e du leki wan lagi wroko. A ben breiti taki a gi yesi di a kisi a bun rai fu wroko na mindri sma di no ben o du en ogri. Ma a moro prenspari sani, na taki noiti a frigiti taki na en Tata, Yehovah Gado ben e kibri en.

³¹ Te wi e teki na eksempre fu Rut, dan a bribi fu wi o de wan moi eksempre gi trawan. Iya, neleki Rut wi musu abi tranga lobi, wi musu abi sakafasi, wi musu wroko tranga, èn wi musu de nanga tangi. Ma fa Yehovah sorgu gi Rut nanga Naomi? Wi o taki fu a tori disi na ini a tra kapitel.