1, 2. (a) Kua so Ruth ayeke sara ayeke tongana nyen? (b) Ruth abâ anzoni ye wa na yâ ti Ndia ti Jéhovah nga na mbage ti awakua ti lo?

RUTH akuku na tere ti agere ti a-orge so lo bungbi ni na yâ ti lango ni. Lâ ayeke gue ti kui, na gbâ ti azo so asara kua fade azia ayaka so ayeke na tere ti Bethléhem, ala yeke kiri na yâ ti gbata ni so ayeke ti lo na li ti mbeni hoto. Depuis ndapre la Ruth ayeke sara kua so, yâ ti tere ti lo kue ason, me lo ngbâ gi ti gue na ni. Lo yeke pika a-orge ni na mbeni nduru keke si lê ni azi na tere ni. Atâa nyen, lango ni ayeke nzoni na lo mingi ahon ti so lo pensé fade.

² Aye akomanse ti ga nzoni na maseka so ayeke womua so? Tongana ti so e bâ na chapitre so ahon, lo mû desizion ti ngbâ na tere ti kogara ti lo Naomi nga ti sara si Jéhovah, Nzapa ti Naomi, aga nga Nzapa ti lo. E bâ nga awe so lo na Naomi, so akoli ti ala use kue akui, alondo na Moab la ala ga na Bethléhem. Kete na pekoni Ruth, so ayeke ti kodoro ti Moab, amä tënë ti Ndia so Jéhovah amû na azo ti Israël, so ayeke ti bâ lege ti awayere nga na awande na mbeni lege so ane zo. Ti fadeso, lo bâ na lê ti lo so ambeni wakua ti Jéhovah, so asara ye ague oko na Ndia so, asara ye nzoni mingi na amba ti ala, na ye so adë bê ti lo mingi.

3, 4. (a) Tënë wa Boaz atene na Ruth so adë bê ti lo? (b) Tapande ti Ruth ayeke mû maboko na e tongana nyen na ngoi ti kpale ti nginza so e yeke dä?

³ Mbeni zo ni ayeke Boaz, so ngu ti lo ague na li ni kete na so ayeke na mosoro. A yeke na yaka ti lo la si Ruth ayeke sara kua dä so. Boaz asara ye fade na Ruth tongana ti mbeni babâ na molenge ti lo. Na yâ ti bê ti lo kâ, tere ti Ruth anzere na pensengo na anzoni tënë so Boaz atene na lo ndali ti so lo yeke bâ lege ti Naomi nga ndali ti so lo yeda ti ga na gbe ti kpangbi ti Jéhovah, tâ Nzapa.—Diko Ruth 2:11-14.

⁴ Ye oko, Ruth ayeke gi bê ti lo peut-être ndali ti gigi ti lo ti kekereke. Senge zo ti mawa tongana lo, so ayeke wande nga so ayeke na koli na molenge ape, fade lo yeke sara ande tongana  nyen ndali ti lo na Naomi? Kua ti rongo alê ti kobe ni ayeke lingbi ande? Ka tongana lo wani lo ga mbakoro, zo wa la ayeke bata lo ande zo wa? Tongana lo gi bê ti lo tongaso, mbeni ye ti sioni ayeke dä ape. Laso nga, ndali ti kpale ti nginza azo mingi ayeke gi bê ti ala. Mabe ti Ruth so amû maboko na lo ti gbu lê ni na yâ ti aye tongaso ayeke fa ande na e ye mingi.

5, 6. (a) Kozo lango so Ruth aro alê ti kobe na yaka ti Boaz atambela tongana nyen? (b) Naomi asara ye tongana nyen na bango Ruth?

⁵ Tongana Ruth ahunzi ti pika a-orge ni, lo bungbi alê ni kue, na bâ! a si épha oko, so ti tene a lingbi mbeni ye so ayeke litre 22. Alê ni kue ane peut-être kilo 14 tongaso. Lo kanga ni na yâ ti mbeni bongo, lo zia na li ti lo na lo mû lege ti Bethléhem. Andâ ndo akomanse ti vuko awe.—Ruth 2:17.

⁶ Tere ti Naomi anzere ti bâ so kogara ti lo so lo ye lo mingi akiri. Bê ti lo adö peut-être ti bâ gbâ ti alê ti orge so Ruth aga na ni. Ruth aga nga na tanga ti kobe so Boaz amû fade na azo ti kua ti lo ti te, si ala use ate ni. Naomi ahunda lo, lo tene: “Mo ro orge na ndo wa laso, na mo sara na ndo wa? tënë nzoni aga na ndo lo so abi bê ti lo na mo.” (Ruth 2:19). Lo yeke ku ti tene Ruth akiri tënë na lo. Gbâ ti alê ti orge so afa na lo so lê ti mbeni zo atï na ndo ti Ruth fade si lo sara nzoni na lo tongaso so.

7, 8. (a) Ti Naomi, zo wa la ayeke na peko ti nzoni ye so Boaz asara so? (b) Naomi abâ ni tongaso ngbanga ti nyen? (c) Ruth akiri afa so lo yeke na tâ ndoye na mbage ti kogara ti lo na sarango nyen?

⁷ Lisoro akporo fadeso na popo ti ala, na Ruth afa na Naomi nzoni ye so Boaz asara. A nzere na Naomi, ni la lo tene: “Nzoni ti L’Éternel aga na ndo lo, L’Éternel so azia pëpe ti sara be-nzoni na azo ti fini na akinda.” (Ruth 2:20). Ti lo, Jéhovah la ayeke na peko ti nzoni ye so Boaz asara so, teti lo la lo yeke pusu awakua ti lo ti mû ye na amba ti ala nga lo la lo mû zendo ti futa awakua ti lo so asara ye na nzoni bê. *—Diko aProverbe 19:17.

⁸ Naomi awa Ruth ti ngbâ na yaka ti Boaz nga na tere ti amaseka-wali ti da ti lo, tongaso si akoli ni ason li ti lo ape. Ruth amä wango ni. Lo ngbâ nga ti “duti na kogara ti lo.” (Ruth 2:22, 23). Atënë so akiri afa na e tâ nzoni ye so lo yeke na ni, so ayeke tâ ndoye. Tapande ti Ruth alingbi ti pusu e ti hunda tere ti e  na atënë so: Mbi yeke bâ sewa ti mbi na nene ni? Mbi yeke lakue nduru ti mû ye na sewa ti mbi? Nga, mbi yeke mû maboko na ala tongana ti so a hunda? Mara ti tâ ndoye tongaso ayeke hon ka na lê ti Jéhovah ape.

9. Tapande ti Ruth na Naomi afa na e nyen na ndo ti tënë ti sewa?

⁹ Ruth na Naomi ayeke tongana tanga ti asewa ape? Ti ambeni zo, ala tene so ti tene sewa aduti “tâ” sewa, a lingbi a wara babâ dä, mama dä, amolenge dä, a-âta dä. Me tapande ti Ruth na ti Naomi afa na e so awakua ti Jéhovah alingbi ti zi bê na mba nga ti sara si même kete sewa alingbi ti bata ngia ti lo, ti sara nzoni ye na azo nga ti sara ye na ndoye. Mo bâ na nene ni sewa so mo yeke na yâ ni so? Jésus atene na adisciple ti lo so congrégation alingbi ti ga sewa ti ala so ayeke na ni ape.—Marc 10:29, 30.

10. Nyen la Naomi aye ti sara ndali ti Ruth?

¹⁰ Ti londo na fango lê ti kobe ti orge ni so akomanse na nze ti avril ti hunzi na fango lê ti kobe ti blé na nze ti juin, Ruth angbâ gi ti ro alê ti kobe ni na yâ ti yaka ti Boaz. Tongana ayenga ayeke hon, li ti Naomi ayeke gi na ndo ti ye so lo lingbi ti sara ndali ti kogara ti lo so lo ye lo mingi so. Lani na Moab, lo pensé ti lo so lo yeke wara koli na Ruth lâ oko ape (Ruth 1:11-13). Me ti fadeso, lo bâ ye ni nde. Tongaso, lo tene na Ruth: “Molenge ti mbi, a lingbi mbi gi ndo teti mo ti wu tere ti mo pëpe?” (Ruth 3:1). Ândö, a yeke ti ababâ na amama ti wara koli wala wali na amolenge ti ala, na ti Naomi, Ruth aga tongana molenge ti yâ ti lo. Ni la, lo ye ti wara mbeni ‘ndo ti wu tere’ na lo, so ti tene mbeni da so lo lingbi ti lango na yâ ni nga na mbeni koli so alingbi ti bata lo. Me fade Naomi ayeke sara tongana nyen?

11, 12. (a) Tongana Naomi atene so Boaz ayeke ‘wavongo’ ala, lo ye ti sara tënë ti pendere ye wa so Ndia ti Nzapa aleke ni? (b) Ruth asara nyen na wango ti kogara ti lo ni?

¹¹ Lani tongana Ruth asara tënë ti Boaz kpâ, Naomi atene: “Zo so ayeke songo ti e, mbeni oko ti [awavongo] e.” (Ruth 2:20). So aye ti tene nyen la? Na yâ ti Ndia so Nzapa amû lani na azo ti Israël, a leke ambeni ye ndali ti asewa so gigi akpengba na ala ndali ti so ye ti ala ayeke dä ape wala ndali ti so babâ ti sewa  ni akui. Tongana koli ti mbeni wali akui, si wali ni adü na lo molenge ape, a yeke sara lo vundu mingi teti so iri ti koli ni ayeke mingo biani biani. Me Ndia ti Nzapa amû lege na ita ti koli ni ti mû womua ni so na wali si lo dü na lo mbeni molenge. Molenge ni so la ayeke sara si iri ti kozo koli ti womua ni angbâ, nga lo la lo yeke bâ lege ti aye ti sewa ni. *—Deut. 25:5-7.

¹² Naomi afa na Ruth ye so a lingbi Ruth asara. Âmanke lê ti Ruth azi kota na ngoi so Naomi ayeke fa na lo aye ni. Ndia ti azo ti Israël ade fini na lê ti lo, nga ade lo habitué na ngobo ti ala ape. Me teti so lo ne Naomi mingi, Ruth anyon atënë ti lo ni kue. Wango so Naomi amû na Ruth so akpa mbeni ye so zo ahinga li ti lo na ni ape wala mbeni ye ti ziango kamene na lê ti zo, me Ruth ayeda na ni. Na tâ be-ti-molenge, lo tene: “Ye kue so mo tene na mbi, fade mbi sara.”—Ruth 3:5.

13. Tapande ti Ruth afa na e nyen na ndo ti tënë ti mango wango ti akota zo? (Bâ nga Job 12:12.)

¹³ A si ka so amaseka aye ti mä wango ti akota zo ape, ala so ahinga gigi mingi ahon amaseka ni so. Ala yeke tene ti ala so akota zo ni ahinga tâ akpale ti amaseka ape. So Ruth asara tere ti lo kete afa na e so mango wango ti akota zo so ayeke na ndara na so aye e nga so aye nzoni ti e ayeke sara nzoni mingi. (Diko Psaume 71:17, 18.) Me wango wa la Naomi amû na Ruth? So Ruth amä wango ni so, lo bâ nzoni dä?

14. (a) Ndo ti pikango alê ti kobe ayeke lani nyen? (b) A yeke sara nyen na ndo ni so?

¹⁴ Na lakui ni so, Ruth alondo ague na ndo ti pikango alê ti kobe, mbeni lakere so gbâ ti azo ti fango yaka ayeke wara tere kâ ti pika na alê ti kobe ti ala nga ti pe ni. A yeke ka na go ti mbeni hoto wala na li ni, na ndo so pupu ayeke ya dä mingi na lakui. Ti zi aporo ti alê ti kobe ni nga na ahulengo pere ni, azo ni ayeke kpo ka a-orge ni wala ablé ni na ambeni yongoro keke, wala ala yeke fü ni na pelle. Ala yeke bi ni na nduzu si pupu ahon na aporo ni, nga si alê ni so ane ti ala atï na sese.

15, 16. (a) Fa ye so asi na peko ti so Boaz ahunzi kua ti lo ni. (b) Nyen la asara si Boaz ahinga so Ruth ayeke lango na tere ti gere ti lo?

¹⁵ Lakui awe na Ruth aduti na mbeni ndo so zo abâ lo ape, lo yeke bâ azo ni na hunzingo kua ti ala ni. Boaz ayeke bâ lege ti pengo alê ti kobe ti lo ni, so ndo ni ayeke montê gi montengo. Na peko ti so lo te ye yâ ti lo asi awe, lo gue lo leke tere ti lo ti lango na tere ti alê ti kobe ti lo ni na mbeni yanga ni kâ. Azo lani ayeke sara ka tongaso, peut-être ti kanga lege na azo ti nzi. Tongana Ruth abâ so Boaz ague ti lango, lo hinga so ngoi asi awe ti tene lo sara ye so Naomi afa na lo ti sara.

¹⁶ Ruth ahara yeke yeke, lo gue na mbage ti Boaz. Bê ti lo ayeke fâ ngangu. Lo bâ so lango ahon na Boaz. Tongana ti so Naomi afa na lo, lo gue na tere ti gere ti Boaz, lo zi bongo so Boaz abi na ndo ti gere ti lo, si lo lango na tere ni. Na pekoni, lo ku. Ngoi ayeke hon, lo ku, lo ku, lo ku. Mo ye ti bâ! na bê ti bï Boaz asara tere ti lo. Dê asara lo si lo yôro maboko ti lo, peut-être ti kiri na bongo ni na ndo ti gere ti lo. Me lo bâ so mbeni  zo ayeke dä. Mbaï ni atene: “Bâ, mbeni wali alango na tere ti gere ti lo.”—Ruth 3:8.

17. Azo so atene tënë ti koli na wali la ayeke na peko ti asarango ye ti Ruth agirisa tâ ye use wa?

¹⁷ Lo hunda ndo, lo tene: “Zo wa la?” (Kozo Mbouki). Ruth akiri tënë, peut-être na go so ayeke dö dongo, lo tene: “Mbi yeke Ruth boi-wali ti mo; tongaso mo gbara bongo ti mo na ndo boi-wali ti mo, teti mo yeke mbeni oko ti [awavongo] e.” (Ruth 3:9). Ambeni zo laso atene so tënë ti koli na wali ayeke na peko ti atënë ti Ruth ni nga na asarango ye ti lo, me ala girisa tâ ye use. Kozoni, Ruth ayeke sara ye alingbi na angobo ti azo ti ngoi ni kâ, so mingi ti e ahinga ni laso ape. Ni la, a yeke duti na lege ni ape ti haka sarango ye ti lo na asarango ye ti azo ti laso, so atï na gbe ni mingi. Use ni, tënë so Boaz atene na lo afa polele so Ruth asara ye na lege ni nga a lingbi na gonda mingi.

18. (a) Tënë ti dengo bê wa Boaz atene na Ruth? (b) Aye use so Ruth asara, so Boaz asara tënë ni so, ayeke nyen?

¹⁸ Boaz akiri tënë na Ruth na nzoni bê, na kite ayeke pëpe so atënë ti lo ni adë bê ti Ruth mingi, lo tene: “Tënë nzoni ti L’Éternel aga na ndo mo, molenge ti mbi! Be-nzoni so mo sara na nda ni, a hon ti kozoni, teti mo tambela na peko ti apendere koli pëpe, tongana ala yeke awanzinga wala azo ti mosoro.” (Ruth 3:10). Tënë “ti kozoni” aye ti sara tënë ti tâ ndoye so Ruth afa na mbage ti Naomi, so lo yeda ti mû peko ti lo na ti bâ lege ti lo. Tënë “na nda ni” aye ti sara tënë ti ye so asi so. Boaz abâ so Ruth alingbi fade ti gi ti sara mariage na mba ti lo maseka, atâa a yeke zo ti mosoro wala mbeni wayere. Nde na so, Ruth aye ti sara nzoni na Naomi, me nga na koli ti Naomi so akui awe, si iri ti lo angbâ. A yeke senge ape si sarango ye ti Ruth, so agi gi ye ti lo mveni pëpe, anzere na Boaz mingi.

19, 20. (a) Ngbanga ti nyen Boaz ayeda na lê ni lê ni pëpe ti mû Ruth na wali? (b) Boaz asara nyen ti fa nzoni bê na mbage ti Ruth nga si iri ti Ruth abuba ape?

¹⁹ Boaz akiri atene: “Molenge ti mbi, sara mbeto ape. Ye kue so mo tene, mbi yeke sara ni na mo, teti azo kue na yâ ti gbata ni ahinga so mo yeke nzoni wali mingi.” (Ruth 3:11, FD). A nzere na lo ti mû Ruth na wali, na peut-être tënë ti gango wavongo Ruth ayeke ye so lo ku tere ti lo na ni fade. Me teti so Boaz ayeke  sara ye na lege ni, lo yeke sara ye gi ti li ti lo pëpe. Lo tene na Ruth so mbeni wavongo lo nde ayeke dä, so songo ti lo ayeke nduru mingi na koli ti Naomi ahon lo Boaz ni. Lo yeke gue ti bâ lo kozo, ti mû lege na lo ti ga koli ti Ruth.

²⁰ Boaz atene na Ruth ti kiri ti lango juska na yanga ti ndapre, si lo lingbi ti hon yeke sân ti tene azo abâ lo. Lo ye si iri ti Ruth na ti lo nga abuba ape, senge ape ngbanga ti so azo alingbi ti pensé so ala sara lango-sioni. Ruth akiri alango na tere ti gere ti Boaz. Peut-être bê ti lo adë na peko ti anzoni tënë so Boaz atene na lo. Na ndade ni, tongana ndo angbâ ti vuko, Ruth alondo, na Boaz afü gbâ ti alê ti orge na yâ ti bongo ti lo so ayeke na ndogo ti lo, na Ruth amû lege ti kiri na Bethléhem.—Diko Ruth 3:13-15.

21. (a) Nyen la asara si azo ahinga Ruth tongana mbeni “nzoni wali”? (b) E lingbi ti sara nyen ti sara ye tongana lo?

²¹ So nzerengo tere na Ruth! so Boaz atene na lo so azo kue ahinga so lo yeke “nzoni wali mingi.” Yengo so lo ye na Jéhovah nga so lo yeda ti sara na lo la asara si lo wara mara ti iri tongaso. Lo fa nga so lo ye Naomi nga na azo ti kodoro ti lo mingi, ni la si lo yeke nduru ti sara ye ague oko na angobo ti ala, atâa so a yeke nde na ti ti lo. Tongana e duti na mara ti mabe ti Ruth, e nga kue e yeke gi ti sara nzoni na azo nga ti bâ na nene ni mingi angobo ti ala. E nga kue azo ayeke hinga e tongana anzoni zo.

22, 23. (a) A-orge so Boaz afü na Ruth, ndani aye peut-être ti tene nyen? (Bâ nga kete tënë na gbe ni.) (b) Naomi amû wango wa na Ruth?

²² Tongana Ruth asi na yanga-da awe, Naomi ahunda ndo, lo tene: “Mo la molenge ti mbi?” A yeke peut-être ngbanga ti so ndo avuko la si lo hunda ndo so. Me lo ye nga peut-être ti tene Ruth atene na lo wala lo Ruth ni lo ngbâ lakue gi womua wala pasa ayeke dä ti tene koli amû lo. Hio Ruth atene na kogara ti lo peko ti aye kue so asi na popo ti lo na Boaz. Lo fa nga na Naomi gbâ ti alê ti orge so Boaz atokua ni na lo Naomi ni. *—Ruth 3:16, 17, FD.

²³ Na ndara, Naomi awa Ruth ti gue na yaka ni ape ti ro lê ti kobe, me ti ngbâ na yanga-da na lango ni so. Lo tene na Ruth:  “Fade zo so awu tere ti lo pëpe, juska lo sara si ye so awe laso.”—Ruth 3:18.

24, 25. (a) Nyen la Boaz asara so afa so lo yeke zo so asara ye na lege ni nga lo gi gi ye ti lo wani ape? (b) Nzoni ye wa la Ruth awara?

²⁴ Naomi abâ ye ni na lege ni. Boaz ague na yanga ti gbata ni, ndo so a-ancien ti kodoro ni ayeke wara ka tere dä, ti ku na fami ti koli ti Naomi ni. Tongana fami ni ahon, Boaz airi lo, si na lê ti atémoin, lo hunda na fami ni ti ga wavongo Naomi na Ruth, na mungo Ruth na wali. Me fami ni so ake, lo tene so sarango tongaso ayeke futi ye ti héritier ti lo wani. Tongaso, na lê ti azo kue so ayeke na yanga ti gbata ni, Boaz atene so ni yeke ga wavongo ala, na lege so ni yeke vo sese ti Elimélec, koli ti Naomi so akui awe, nga ni yeke sara mariage na Ruth, wali ti Machlon so ayeke molenge ti Elimélec, koli ti Naomi. Boaz atene so a yeke ti tene a “yä iri ti zo so akui awe na ndo ye ti héritier ti lo.” (Ruth 4:1-10). Biani, Boaz ayeke zo so asara ye na lege ni nga lo gi gi ye ti lo wani ape.

²⁵ Boaz asara mariage na Ruth. Na pekoni, tongana ti so Bible atene, “L’Éternel amû na [Ruth] ngangu ti me ngo, na lo dü molenge-koli.” Awali ti kodoro ti Bethléhem airi tënë nzoni na ndo ti Naomi na ala gonda Ruth ndali ti so lo yeke nzoni ahon amolenge-koli mbasambala so Naomi alingbi fade ti wara. Na pekoni, Bible atene so molenge ti Ruth aga tarä ti Gbia David (Ruth 4:11-22). David nga aga kotara ti Jésus Christ.—Mat. 1:1. *

26. Tapande ti Ruth na Naomi adabe ti e na nyen?

²⁶ Biani, Jéhovah asara nzoni na Ruth, nga na Naomi so abata molenge ni mo bâ mo tene ti lo wani. Gigi ti awali use so adabe ti e biani so lê ti Jéhovah Nzapa ayeke na ndo ti azo kue so, na tâ be-ti-molenge, ayeke pika li ti ala ti wara na aye so ala yeke na bezoin ni, na so ayeke sara lakue na lo na tere ti awakua ti lo. Nzapa ayeke futa lakue azo so angbâ be-ta-zo na lo, azo tongana Boaz, Naomi na Ruth.