Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE BULU NEE NGƆNLA

Ɔbɔle Bɛ Nwo Bane, Ɔnleanle Bɛ, Ɔgyinlanle Kpundii

Ɔbɔle Bɛ Nwo Bane, Ɔnleanle Bɛ, Ɔgyinlanle Kpundii

1, 2. (a) Duzu nzenzaleɛ a ɛnee ɔwɔ kɛ Dwosefi nee ye abusua ne yɛ a? (b) Duzu amaneɛ ɛtane a ɛnee ɔwɔ kɛ Dwosefi bɔ ɔ ye a?

DWOSEFI vale bɔlɛ bieko dole asoaso ne anzi. Pɛ kɛzi ɔlɛtoto ɔ nye wɔ awozinli ne anu yeanlea Bɛtɛlehɛm sua ekyi ne azo na yebɔ asoaso ne mɔɔ ninyɛne ne gua ɔ nwo zo la yemaa yedu ɔ bo la anwo nvoninli nea. Ɔbayɛ kɛ ɛnee ɔlɛdwenle adenle tendenle ne mɔɔ la ɔ nyunlu la anwo. Yigyibiti! Kɛzi ye abusua ne bahola adɛnla maanle mɔɔ asolo bɛ aneɛ nee bɛ amaamuo, na bɛle ngakyile la anu ɛ?

2 Ɛnee ɔnla aze kɛ Dwosefi babɔ Mɛle, ɔ ye mɔɔ ɔkulo ye la amaneɛ ɛtane ɛhye, noko ɔzile ye ahonle ɔhanle ɔhilele ye. Ɔhanle Nyamenle nrɛlaleɛ ne mɔɔ anwumabɔvolɛ ne hanle hilele ye wɔ ɛlalɛ nu la ɔhilele ye: Belemgbunli Hɛlɔdo kpondɛ kɛ ɔku bɛ ra ekyi ne! Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛyɛ ye ndɛ bɛkɔ. (Bɛgenga Mateyu 2:13, 14.) Ɔgyegyele Mɛle kpalɛ. Duzu ati a awie kpondɛ kɛ ɔku ɔ ra ne mɔɔ ɔnze nwolɛ bie na ɔtɛyɛle ɛtane la ɛ? Ɛnee Mɛle nee Dwosefi ɛnde edwɛkɛ ne abo fee. Noko bɛnyianle anwodozo wɔ Gyihova anu na bɛboɔboale bɛ nwo kɛ bɛkɔ Yigyibiti.

3. Ka Dwosefi nee ye abusua ne mɔɔ bɛlɛfi Bɛtelɛhɛm la anwo edwɛkɛ. (Eza nea nvoninli ne.)

3 Dwosefi, Mɛle nee Gyisɛse vile Bɛtelɛhɛm nɔɔzo. Ɛnee menli mɔɔ wɔ sua ne azo la ɛlafe botoo, ɔluakɛ bɛnze adwenle mɔɔ Hɛlɔdo ɛzuzu a. Bɛhɔle nyiakɛ afoa nu wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee maanle nu ɛlɛtete wɔ aduduleɛ la. Ɔbayɛ kɛ Dwosefi dwenlenle mɔɔ ɔla ɔ nyunlu la anwo. Kɛzi kapentanli bahola abɔ ye abusua ne anwo bane yeavi tumivolɛ atisesebɛma asa nu ɛ? Asoo ɔbahola yeava ye abusua ne ngyianlɛ yeamaa bɛ dahuu? Asoo ɔbabɔ mɔdenle yeayɛ gyima ɛsesebɛ mɔɔ Gyihova Nyamenle ɛva ɛmaa ye kɛ ɔnlea na ɔtete kakula ɛhye mɔɔ ɔle ngakyile la? Dwosefi yiale ngyegyelɛ mgbole kpalɛ. Mekɛ mɔɔ yɛlɛsuzu kɛzi ɔlile ko biala anwo gyima anwo la, yɛbanwu kɛzi ɔhyia kɛ selɛma—nee awie biala—sukoa Dwosefi diedi ne ɛnɛ la.

Dwosefi Bɔle Ye Abusua Ne Anwo Bane

4, 5. (a) Kɛzi Dwosefi ɛbɛlabɔlɛ hakyile bɔkɔɔ ɛ? (b) Kɛzi anwumabɔvolɛ ne manle Dwosefi anwosesebɛ ɔmanle ɔyɛle gyima ɛsesebɛ bie ɛ?

4 Wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo ko mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu, mekɛ mɔɔ Dwosefi vale ɔ nloa dole Hilae ara raalɛ ne anwo zo wɔ Nazalɛte kɛ ɔbagya ye la, yɛɛ ye ɛbɛlabɔlɛ ne hakyile bɔkɔɔ a. Ɛnee Dwosefi ze kɛ Mɛle kulo Gyihova nee ye ngyinlazo ne mɔ. Noko ɔnwunle kɛ ɛnee ɔlɛnrenzɛ! Ɔhulole kɛ ɔbabɔ ye ewole fealera nu amaa yeangua ɔ nyunlu aze. * Noko akee, anwumabɔvolɛ bie hanle hilele ye wɔ ɛlalɛ nu kɛ, Mɛle ɛlua Gyihova sunsum nwuanzanwuanza ne azo a ɛnrenzɛ a. Anwumabɔvolɛ ne hanle kɛ kakula ne ‘balie ye menli ne avi bɛ ɛtane nu.’ Ɔmanle Dwosefi anwosesebɛ bieko kɛ: “Mmasulo kɛ ɛkɛva Mɛle ɛkɛyɛ ɛ ye.”—Mat. 1:18-21.

5 Dwosefi mɔɔ ɔle tenlenenli na ɔyɛ tieyɛ la yɛle mɔɔ anwumabɔvolɛ ne hanle la. Ɔliele gyima ɛsesebɛ ne ɔdole nu: ɔbatete na yeanlea kakula mɔɔ ɔnle ɔ kunlu ralɛ noko ɔsonle bolɛ ɔmaa Nyamenle la. Nzinlii, Dwosefi lile belemgbunli ne mɛla zo na ɔ nee ɔ ye mɔɔ ɛlɛnrenzɛ la hɔle Bɛtelɛhɛm amaa bɛadia bɛ. Ɛkɛ ne a bɛwole kakula ne a.

6-8. (a) Edwɛkɛ boni bieko a manle Dwosefi nee ye abusua ne ɛbɛlabɔlɛ hakyile a? (b) Kɛzi yɛkola yɛnwu kɛ Seetan a zoanle “ɛwɔlɔra” ne ɛ? (Eza nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.)

6 Dwosefi nee ye abusua ne amba Nazalɛte bieko. Emomu, bɛdɛnlanle Bɛtelɛhɛm mɔɔ bikye Gyɛlusalɛm la. Ɛnee bɛle ehyiavolɛma noko Dwosefi yɛle mɔɔ ɔbahola biala la ɔmanle Mɛle nee Gyisɛse nyianle mɔɔ bɛhyia la na ɔbɔle bɛ nwo bane. Yeangyɛ, bɛnyianle ɛleka bɛdɛnlanle. Nzinlii mɔɔ ɛnee Gyisɛse ɛnle adɔma bieko, bie a ɛnee yebo ɛvolɛ ko la, eza bɛ ɛbɛlabɔlɛ ne hakyile arɛlevilɛ nu.

7 Mrenya bie mɔɔ bɛle nwɔlɔra kengavoma mɔɔ bɛvi Aduduleɛ, bie a Babelɔn nehane la rale ɛkɛ. Bɛlile “ɛwɔlɔra” bie anzi bɛrale Dwosefi nee Mɛle sua nu kɛ bɛkpondɛ kakula bie mɔɔ ɔbayɛ Dwuuma belemgbunli la. Ɛnee mrenya ɛhye mɔ bu debie kpalɛ.

8 Saa ɛnee nwɔlɔra kengavoma ne ze anzɛɛ bɛnze bɔbɔ a, bɛvale kakula Gyisɛse bɛdole esiane nu. “Ɛwɔlɔra” ne mɔɔ bɛnwunle ye la vale bɛ hɔle Gyɛlusalɛm kolaa na bɛara Bɛtelɛhɛm. * Bɛhanle bɛhilele Belemgbunli Hɛlɔdo atisesebɛ ne kɛ bɛkpondɛ kakula ne mɔɔ ɔbarayɛ Dwuuma belemgbunli la. Bɛ edwɛkɛ ne manle nrenya ne vale ɛya kpole.

9-11. (a) Ndenle boni mɔ azo a tumi bie mɔɔ tɛla Hɛlɔdo anzɛɛ Seetan ɛdeɛ ne la yɛle gyima a? (b) Kɛzi ɛnee Yigyibiti adendulɛ ne le ngakyile fi mɔɔ ɛzonlenlɛ nu tetedwɛkɛ ka la anwo ɛ?

9 Noko akee, mɔɔ yɛ anyelielɛ la a le kɛ, tumi bie mɔɔ tɛla Hɛlɔdo anzɛɛ Seetan ɛdeɛ ne la wɔ ɛkɛ. Adenle boni azo? Mekɛ mɔɔ nyɛvolɛ ne mɔ dwule sua nu ɛkɛ na bɛnwunle Gyisɛse nee ɔ nli la, bɛmanle bɛ ahyɛlɛdeɛ dɔɔnwo mɔɔ bɛanlie ɛhwee bɛanvi bɛ ɛkɛ a. Nea kɛzi ɔzinle Dwosefi nee Mɛle anwo kɛ arɛlevilɛ nu bɛnyianle “ezukoa nvutuke, ɛyɛlɛ, yɛɛ alufuanlɛ” ahyɛlɛdeɛ—anwoneɛ mɔɔ sonle bolɛ la a! Nwɔlɔra kengavoma ne yɛle bɛ adwenle kɛ bɛkaha ɛleka mɔɔ bɛnwunle kakula ne la bɛahile Belemgbunli Hɛlɔdo. Noko akee, Gyihova vale ɔ nwo liele nu. Nyamenle hanle bɛ ɛlalɛ kɛ bɛva adenle gyɛne zo bɛzia bɛhɔ bɛ maanle nu.—Bɛgenga Mateyu 2:1-12.

10 Nzinlii mɔɔ nwɔlɔra kengavoma ne hɔle la, Gyihova anwumabɔvolɛ bɔle Dwosefi kɔkɔ kɛ: “Belemgbunli Hɛlɔdo barakpondɛ kakula ye ahu ye, yemɔti dwazo na fa ye nee ɔ nli nriandi kɔ Yigyibiti maanle nu kɔdɛnla ɛkɛ ne kɔkpula mekɛ mɔɔ menwɔze wɔ kɛ akee ɛvi ɛkɛ ne la.” (Mat. 2:13) Yemɔti, kɛmɔ yɛnwunle ye wɔ edwɛkɛ ɛhye mɔlebɛbo ne la, Dwosefi yɛle ndɛ diele. Ɔmanle ɔ ra ne ngoane hyianle ye na ɔ nee ye abusua ne hɔle Yigyibiti. Ɔluakɛ nwɔlɔra kengavoma ne hyɛle bɛ ninyɛne mɔɔ sonle bolɛ la ati, Dwosefi nyianle ezukoa mɔɔ ɔbaboa bɛ wɔ Yigyibiti adendulɛ ne anu a.

Dwosefi zile kpɔkɛ kpalɛ na ɔbɔle ɔ ra ne anwo bane

11 Nzinlii ɛzonlenlɛ nu nwɔra nee tetedwɛkɛ wudule Yigyibiti adendulɛ ne anu. Bɛhanle kɛ kakula Gyisɛse luale nwanwane adenle zo manle adenle ne yɛle ezinra, ahɔdiawu mɔɔ bɛyiale bɛ la angyegye bɛ, na bɔbɔ ɔmanle mbaka wɔnenle bɛ ti aze wɔ ɔ nli anyunlu amaa yeatete bɛ nzoleɛ ne bie. * Nɔhalɛ nu, ɛnee ɔle adenle tendenle mɔɔ ɔnla aze mɔɔ bɛlɛtu bɛahɔ ɛleka mɔɔ bɛnze a.

Dwosefi dule ɔ nwo manle ye abusua ne

12. Duzu a awovolɛ mɔɔ ɛlɛtete ngakula wɔ ewiade ɛtane ɛhye anu la bahola azukoa avi Dwosefi ɛkɛ a?

12 Awovolɛ bahola azukoa ninyɛne dɔɔnwo avi Dwosefi ɛkɛ. Ɔvale ye gyima ɔziele ahane na ɔdule ɔ nwo ɔmanle kɛ ɔbɔ ye abusua ne anwo bane yeavi ngyegyelɛ nu. Nɔhalɛ nu, ɔnwunle kɛ ye abusua ne le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ sonle bolɛ mɔɔ vi Gyihova ɛkɛ a. Awovolɛ mɔɔ wɔ ɛkɛ ɛnɛ la tete ngakula wɔ ewiade mɔɔ ɛkpɔlɔ, Seetan ewiade mɔɔ maa ngakula yɛ ɛtane, ɔmaa bɛnwu amaneɛ, na bɔbɔ ɔsɛkye bɛ ɛbɛlabɔlɛ la anu. Saa ninlima nee selɛma si kpɔkɛ kpalɛ yɛ gyima ɛsesebɛ bɔ bɛ mra nwo bane fi ninyɛndane ɛhye mɔ anwo kɛmɔ Dwosefi yɛle la a, nea kɛzi ɔyɛ anyelielɛ a!

Dwosefi Nleanle Ye Abusua Ne

13, 14. Duzu ati a Dwosefi nee Mɛle ziale rakyekyele bɛ abusua ne wɔ Nazalɛte a?

13 Ɔbayɛ kɛ abusua ne andɛnla Yigyibiti angyɛ, ɔluakɛ mekɛ angɔ bie yɛɛ anwumabɔvolɛ ne bɔle Dwosefi amaneɛ kɛ Hɛlɔdo ɛwu a. Dwosefi nee ye abusua ne ziale rale bɛ sua zo. Tete ngapezo bie hanle kɛ Gyihova bavɛlɛ ɔ Ra ne ‘avi Yigyibiti.’ (Mat. 2:15) Dwosefi boale manle zɔhane ngapezo ne rale nu, noko nienwu a ɔ nee ye abusua ne badɛnla kɛkala a?

14 Dwosefi manle ɔ nye lale ɛkɛ. Ɔzulole Hɛlɔdo koliagya Aakɛleeyɛse, mɔɔ ɛnee ɔ ti yɛ se na ɔle kɔdiawu la. Nyamenle manle Dwosefi adehilelɛ ɔmanle ɔvale ye abusua ne ɔhɔle sɔlɔ afoa nu mɔɔ ɛnee ɔmbikye Gyɛlusalɛm nee menli mɔɔ lɛ adwenle ɛtane la, na ɔ nee bɛ hɔle ye sua zo Nazalɛte mɔɔ wɔ Galeli la. Ɛkɛ ne a ɔ nee Mɛle kyekyele bɛ abusua ne a.—Bɛgenga Mateyu 2:19-23.

15, 16. Kɛzi ɛnee Dwosefi gyima ne de ɛ, na adwinli mbulalɛ boni mɔ a ɔvale ɔyɛle gyima a?

15 Bɛmanle bɛ ɛbɛlabɔlɛ yɛle sikalɛ, noko ɛnee ɔnla aze. Baebolo ne hanle kɛ Dwosefi le kapentanli, edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ kile ndenle ngakyile mɔɔ bɛdua zo bɛfa mbaka bɛdi gyima mɔɔ le kɛ ɛbu baka, wɔahwe wɔara sua nu, wɔamaa yeawe na wɔava wɔayɛ ninyɛne le kɛ sua, ɛlɛne, twɛne, konle ehwili, ehwili, gyɛnvayile nee egyinli adwinli ninyɛne ngakyile la. (Mat. 13:55) Ɛnee ɔle gyima ɛsesebɛ. Ɛnee Baebolo mekɛ zo kapentanli ta yɛ gyima wɔ ye sua nyunlu anzɛɛ ɛleka mɔɔ bikye ye sua ne la.

16 Dwosefi vale adwinli mbulalɛ ngakyile a yɛle gyima a, bie a ɔnyianle bie ɔvile ɔ ze ɛkɛ. Ɔbayɛ kɛ ɔvale ɛzuzudeɛ, pɛnsele, akuma, sɛlada, hamenle, kyesele, yɛɛ bie a pɛlɛko nee dɔɔnwo mɔɔ boka nwolɛ la a ɔyɛle gyima a, ɔnva nwo kɛ ɛnee bɛ awolɛ yɛ se la.

17, 18. (a) Duzu a Gyisɛse zukoale vile ɔ ze mɔɔ tetele ye la ɛkɛ a? (b) Duzu ati a ɛnee ɔwɔ kɛ Dwosefi yɛ gyima ɛsesebɛ kpalɛ ɛ?

17 Pɛ kakula Gyisɛse mɔɔ ɛlɛnea ɔ ze mɔɔ tetele ye la kɛ ɔlɛyɛ gyima la anwo nvoninli nea. Ɔnleanle debie biala mɔɔ Dwosefi yɛle la kpalɛ. Ɔbayɛ kɛ ɔ nye liele anwosesebɛ mɔɔ ɔ ze lɛ, ye nrɛlɛbɛ nee kɛzi ɔyɛ gyima anyebolo zo la anwo kpalɛ. Bie a Dwosefi bɔle ɔ bo hilele ɔ ra kakula ɛhye gyima ngyikyi ngyikyi mɔɔ le kɛ fɛlɛ abonle welera mɔɔ bɛfa bɛtwi taboa nwo la. Ɔbayɛ kɛ Dwosefi hilele Gyisɛse mbaka ngakyile mɔɔ ɔfa ɔyɛ gyima la—kɛ neazo la, feege, oku, anzɛɛ ɔlivi mbaka.

Dwosefi tetele ɔ ra ne ɔmanle ɔrayɛle kapentanli

18 Gyisɛse eza nwunle kɛ tɛ anwosesebɛ ngome a ɔ ze lɛ a, emomu ɔnleanle ye, ɔ nli nee ɔ mediema ne mɔ wɔ ɛlɔlɛ nu. Awieleɛ bɔkɔɔ ne Dwosefi nee Mɛle abusua ne yɛle kpole ɔluakɛ yeanyɛ boɛ fee la bɛwole ngakula nsia bɛbokale Gyisɛse anwo. (Mat. 13:55, 56) Ɛnee ɔwɔ kɛ Dwosefi yɛ gyima ɛsesebɛ nea bɛ muala.

Dwosefi manle ye abusua ne sunsum nu ninyɛne hyianle ye

19. Kɛzi Dwosefi lile ye abusua ne sunsum nu ngyianlɛ nwo gyima ɛ?

19 Noko akee, Dwosefi manle ye abusua ne sunsum nu ninyɛne hyianle ye. Yemɔti ɔvale mekɛ dɔɔnwo ɔhilehilele ɔ mra ne mɔ Gyihova Nyamenle nee Ye mɛla ne mɔ anwo debie. Ɛnee ɔ nee Mɛle fa ngakula ne mɔ kɔ ɛzonlenlɛ sua ne mɔɔ wɔ bɛ ɛkɛ ne la anu dahuu, ɛleka mɔɔ bɛkenga Mɛla ne na bɛkilehile nuhua la. Ɔbayɛ kɛ ɛhye anzi Gyisɛse bizale Dwosefi kpuyia dɔɔnwo na ɔbɔle mɔdenle ɔhilehilele nuhua ɔhilele ye. Eza Dwosefi vale ye abusua ne hɔle Gyɛlusalɛm manle bɛlile ɛzonlenlɛ ne anu ɛvoyia ne mɔ. Ɛnee ɔwɔ kɛ Dwosefi nee ye abusua ne fa dapɛne nwiɔ tia mayɛlɛ 75 adenle kɔ Gyɛlusalɛm kɔdi Akpabɛnwo ɛvoyia ne na bɛsia bɛba.

Dwosefi vale ye abusua ne hɔle ɛzonlenlɛ sua ne anu wɔ Gyɛlusalɛm ɛvolɛ biala

20. Kɛzi Keleseɛne mbusua tile bahola azukoa Dwosefi neazo ne ɛ?

20 Keleseɛne mbusua tile di neazo zɔhane ala azo ɛnɛ. Bɛfa sunsum nu ninyɛne bɛdi bɛ nwonane afoa nu ngyianlɛ nyunlu na bɛkilehile bɛ mra Gyihova anwo ninyɛne. Bɛ nee bɛ abusua ne yɛ abusua ɛzonlenlɛ wɔ sua nu na bɛ nee bɛ kɔ Keleseɛne nyianu mgbole nee ngyikyi muala. Kɛmɔ Dwosefi yɛle la, bɛze kɛ debie biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ hyia tɛla kɛ bɛbahilehile bɛ mra Gyihova anwo ninyɛne a.

“Yɛvɛ Kpalɛ”

21. Kɛzi ɛnee Dwosefi abusua ne bu Akpabɛnwo ɛvoyia ne ɛ, na mekɛ boni a Dwosefi nee Mɛle nwunle kɛ Gyisɛse ɛminli a?

21 Gyisɛse nyianle ɛvolɛ 12 la, Dwosefi vale ye abusua ne hɔle Gyɛlusalɛm kɛmɔ ɛnee ɔyɛ ye dɛba la. Ɛnee ɔle Akpabɛnwo ɛvoyia ne ɛlilɛ mekɛ, na ɛnee mbusua dɔɔnwo vi azua ngakyile zo ɛlɛtu adenle ahɔ Gyɛlusalɛm. Mekɛ mɔɔ bɛlɛbikye awoka mɔɔ mbaka dɔɔnwo ɛnle zo wɔ ɛleka mɔɔ Gyɛlusalɛm wɔ la, bɛ nuhua dɔɔnwo dole edwɛndolɛ ne anu edwɛne mɔɔ bɛze ye la. (Edw. 120-134) Ɔbayɛ kɛ menli dɔɔnwo yile sua ne azo. Bɛwiele ɛvoyia ne di la, mbusua ne mɔ bɔle ɔ bo kɛ bɛsia bɛahɔ bɛ sua zo. Dwosefi nee Mɛle mɔɔ ɔbayɛ kɛ ɛnee bɛlɛ ninyɛne dɔɔnwo bɛyɛ la adwenle yɛle bɛ kɛ Gyisɛse nee bɛ abusua ne anu amra bie ɛzia ɛhɔ sua nu. Mekɛ mɔɔ bɛdiale kenle ko bɛvile Gyɛlusalɛm la, yɛɛ bɛnwunle nɔhalɛ edwɛkɛ bie a—Gyisɛse ɛminli!—Luku 2:41-44.

22, 23. Dwosefi nee Mɛle nwunle kɛ bɛ ra ne ɛminli la, duzu a bɛyɛle a, na bɛnwunle ye la, duzu edwɛkɛ a Mɛle hanle a?

22 Ndɛndɛ ne ala, bɛziale bɛhɔle Gyɛlusalɛm bieko. Nea kɛzi sua ne azo yɛle koonwu nee alɔbɔlɛ manle bɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛlua awɔdenle ne mɔ azo na bɛlɛtea bɛavɛlɛ bɛ ra nrenya ne la. Nienwu a bɛbanwu ye a? Wɔ kenle nsa ne azo mɔɔ bɛkpondɛle ye la, asoo Dwosefi bɔle ɔ bo dwenlenle kɛ yeangola gyima mɔɔ sonle bolɛ mɔɔ Gyihova vale manle ye la yɛ? Awieleɛ bɔkɔɔ ne bɛhɔle ɛzonlenlɛ sua ne anu. Bɛkpondɛle ye wɔ ɛkɛ na bɛnwunle kɛ Gyisɛse de mbɔlɔba bie mɔɔ bɛze Mɛla ne na bɛyia nuhua wɔ ekpumgbunli bie anu la anwo ɛkɛ! Nea kɛzi Dwosefi nee Mɛle anye liele a!—Luku 2:45, 46.

23 Ɛnee Gyisɛse ɛlɛtie mbɔlɔba ne mɔ kpalɛ na ɔlɛbizebiza bɛ kpuyia. Kakula ne ndelebɛbo nee ye mualɛ zinle mrenya ne mɔ anwo. Ɔzinle Mɛle nee Dwosefi anwo kɛ Gyisɛse ɛyɛ ɛhye la. Wɔ Baebolo kɛlɛtokɛ ne anu, Dwosefi yɛle koonwu. Noko edwɛkɛ mɔɔ Mɛle hanle la kile kɛzi ɛnee bɛte nganeɛ la: “Me ra, duzu ati a wɔyɛ yɛ zɛhae ɛ? Nea, me nee ɛ ze yɛvɛ kpalɛ wɔ wɔ ɛkpondɛlɛ nu.”—Luku 2:47, 48.

24. Kɛzi Baebolo ne ka awovolɛyɛlɛ nwo edwɛkɛ wɔ adenle mɔɔ ɔfɛta la azo ɛ?

24 Kɛlɛtokɛ ɛhye mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la ka awovolɛyɛlɛ nwo edwɛkɛ wɔ adenle mɔɔ fɛta la azo. Ɔyɛ ɛvɛlɛ—saa bɔbɔ kakula ne di munli a! Ralɛtetelɛ wɔ ɛnɛ ɛtane ewiade ɛhye anu fa ‘ɛvɛlɛ’ dɔɔnwo ba, noko selɛma nee ninlima bahola anyia arɛlekyekyelɛ wɔ mɔɔ Baebolo ne ka fane ngyegyelɛ mɔɔ bɛlɛyia anwo la anu.

25, 26. Kɛzi Gyisɛse buale ye awovolɛ ɛ, na kɛzi Dwosefi dele nganeɛ wɔ ɔ ra ne edwɛkɛ ne anwo ɛ?

25 Wɔ ɛzonlenlɛ sua ne anu, Gyisɛse bikyele ye anwuma Selɛ ne kpalɛ na ɔ nye liele Gyihova anwo debie mɔɔ ɔzukoale la anwo. Ɔbuale ye awovolɛ wɔ adenle sikalɛ zo: “Duzu ati a bɛkpondɛ me ɛ? Bɛnze kɛ ɔwɔ kɛ metɛnla Egya sua nu ɔ?”—Luku 2:49.

26 Ɔbayɛ kɛ Dwosefi dwenlenle zɔhane edwɛkɛ ne anwo mekɛ dɔɔnwo. Bie a zɔhane edwɛkɛ ne manle ɔ nye liele kpole kpalɛ. Ye biala anu, yeyɛ gyima ɛsesebɛ yeva yehilehile ɔ ra ne yemaa yede nganeɛ kpalɛ wɔ Gyihova Nyamenle anwo. Wɔ zɔhane mekɛ ne mɔɔ ɛnee Gyisɛse le kakula bɔbɔ la, ɛnee ɔ nye die edwɛkɛkpɔkɛ “egya,” anwo. Dwosefi mɔɔ ɔ nee ye dɛnlanle la a manle ɔnyianle zɔhane nganeɛdelɛ ne a.

27. Kɛ selɛ la, nwolɛ adenle boni a wɔnyia a, na duzu ati a ɔwɔ kɛ ɛkakye Dwosefi neazo ne a?

27 Saa ɛle selɛ a, asoo wɔnwu nwolɛ adenle mɔɔ wɔnyia kɛ ɛbaboa ɛ mra wɔamaa bɛanwu selɛ mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ na ɔbɔ bɛ nwo bane la? Saa ɛlɛ ngakula mɔɔ bɛnle ɛ kunlu mralɛ noko a, kakye Dwosefi neazo ne na bu kakula ko biala kɛ ɔsonle bolɛ. Boa zɔhane ngakula ne mɔ maa bɛbikye bɛ anwuma Selɛ, Gyihova Nyamenle kpalɛ.—Bɛgenga Ɛfɛsɛsema 6:4.

Dwosefi Gyinlanle Kpundii

28, 29. (a) Duzu a edwɛkɛ mɔɔ wɔ Luku 2:51, 52 la maa yɛnwu ye wɔ Dwosefi anwo a? (b) Kɛzi Dwosefi boale ɔ ra ne ɔmanle ɔnyinle nrɛlɛbɛ nu ɛ?

28 Dwosefi asetɛnla mɔɔ hale la anwo edwɛkɛ ekyi bie a Baebolo ne ka kile yɛ a, noko ɔhyia kɛ yɛsuzu nwolɛ kpalɛ. Yɛkenga kɛ Gyisɛse ‘yɛle tieyɛ manle bɛ’—ye awovolɛ. Eza yɛnwu kɛ “Gyisɛse nyinle nwonane nu nee nrɛlɛbɛ nu, na ɔnyianle ɔ nyunlu wɔ Nyamenle nee menli nyunlu.” (Bɛgenga Luku 2:51, 52.) Duzu a zɔhane edwɛkɛ ne maa yɛnwu ye wɔ Dwosefi anwo a? Ninyɛne dɔɔnwo. Yɛnwunle kɛ Dwosefi lile ye abusua ne anyunlu wɔ debie biala anu, ɔluakɛ ɔ ra ne mɔɔ di munli la bule ɔ ze tileyɛlɛ ne na ɔdiele ye.

29 Yɛnwu ye bieko kɛ Gyisɛse hɔle zo nyinle nrɛlɛbɛ nu. Ɔda ali kɛ Dwosefi a boale ye a. Wɔ zɔhane mekɛ ne, ɛnee Dwuuma lɛ ɛrɛlɛ dɛba bie mɔɔ bɛ nye die nwolɛ kpalɛ a. Zɔhane ɛrɛlɛ ne tɛbɔ ɛkɛ. Ɛrɛlɛ ne se, menli mɔɔ ɛnyia bɛ nwo na bɛlɛ tumi la a kola nwu nrɛlɛbɛ a, noko menli mɔɔ di adwinli mɔɔ bɛle kɛ kapentama, ɛyazonlɛma, nee mbulalɛ dwinvolɛma la “ɛngola ɛnli pɛlepɛle na bɛmbua ndɛne; yɛɛ bɛnrɛnwu bɛ wɔ ɛleka mɔɔ bɛbu mrɛlɛ la.” Noko akee, Gyisɛse manle bɛnwunle kɛ zɔhane ɛrɛlɛ ne ɛnle nɔhalɛ ɔluakɛ ɛnee ɔze nrɛlɛbɛ kpalɛ. Gyisɛse le kakula la, nea kɛzi ɔzukoale ninyɛne dɔɔnwo ɔvile ɔ ze mɔɔ ɔtetele ye, kapentanli mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze na ɔhilehilele ye Gyihova “pɛlepɛlelilɛ nee ye ndɛnebualɛ” ne anwo ninyɛne dɔɔnwo la ɛkɛ a! Nɔhalɛ nu, ɔhilehilele ye fane dɔɔnwo.

30. Kɛzi Dwosefi yɛle neazo manle ɛnɛ mbusua tile ɛ?

30 Eza yɛnwu daselɛ mɔɔ kile kɛzi Dwosefi boale Gyisɛse ɔmanle ɔnyinle nwonane nu la. Kɛmɔ ɔnleanle Gyisɛse kpalɛ wɔ ye ngakula nu la ati, ɔnyinle la ɛnee ɔ nwo yɛ se na ɔte kpɔkɛ. Bieko, Dwosefi tetele ɔ ra ne ɔmanle ɔbenle nwonane afoa nu gyimayɛlɛ nu. Ɛnee bɛnze Gyisɛse kɛ kapentanli ra ala, emomu kɛ “kapentanli.” (Mak. 6:3) Yemɔti Dwosefi boale ɔ ra ne kpalɛ. Mbusua tile fi nrɛlɛbɛ nu sukoa Dwosefi, bɛdi bɛ mra ngyianlɛ nwo gyima na bɛnea bɛnwu ye kɛ bɛbahola bɛanlea bɛ nwo wɔ nwonane afoa nu.

31. (a) Duzu daselɛ a kile mekɛ mɔɔ Dwosefi wule la ɛ? (Fa  ɛlɛka ne boka nwo.) (b) Neazo boni a Dwosefi yɛle manle yɛ a?

31 Yɛdwule ɛleka mɔɔ bɛzɔnenle Gyisɛse wɔ ye ɛvolɛ 30 ne anu wɔ Baebolo kɛlɛtokɛ ne anu la, yɛande Dwosefi anwo edwɛkɛ bieko. Daselɛ kile kɛ ɛnee Mɛle le kunlavolɛ wɔ mekɛ mɔɔ Gyisɛse bɔle ye ɛzonlenlɛ gyima ne abo la. (Nea ɛlɛka “ Mekɛ Boni A Dwosefi Wule A?”) Noko Dwosefi yɛle neazo kɛnlɛma kɛ selɛ mɔɔ ɔbɔle ye abusua ne anwo bane, ɔnleanle bɛ, na ɔgyinlanle kpundii ɔhɔle awieleɛ. Ɔwɔ kɛ selɛ, abusua tile, anzɛɛ Keleseɛnenli biala sukoa Dwosefi diedi ne.

^ ɛden. 4 Wɔ mekɛ zɔhane, ɛnee bɛyia raalɛ a bɛbu ye kɛ asɛɛ agyalɛ ala la.

^ ɛden. 8 “Ɛwɔlɔra” ne mɔɔ vindele la amba mgbane; yɛɛ tɛ Nyamenle a manle ɔvindele a. Nɔhalɛ nu, ɛnee ɔle Seetan adwenle ɛtane mɔɔ yeva kɛ ɔku Gyisɛse la anwo nwanwane sɛkɛlɛneɛ ko.

^ ɛden. 11 Baebolo ne maa ɔda ali kɛ, Gyisɛse ‘nwanwane gyima mɔɔ lumua la’ zile wɔ ye ɛzɔnenlɛ ne anzi.—Dwɔn 2:1-11.