Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE KO

‘Yewu Bɔbɔ Ɛdeɛ, Noko Ɔtendɛ’

‘Yewu Bɔbɔ Ɛdeɛ, Noko Ɔtendɛ’

1. Duzu a ammaa Adam nee Yive angola anwolo Yidɛn tola ne anu a, na duzu a ɛnee hyia Ebɛle tɛla debie biala a?

EBƐLE nleanle ye mboane ne mɔɔ ɛlɛdidi anzondwolɛ nu wɔ boka ne anwo la. Akee bie a ɔmanle ɔ nye zo na ɔnleanle ɛleka mɔɔ ɔkola ɔnwu senle bie la. Ɛnee ɔze kɛ dadeɛ mɔɔ ɛlɛsɔ na ɔpɛne ɔ nwo dahuu na ɔmmaa bɛngola Yidɛn tola ne anu kɔ la wɔ ɛkɛ. Ɛkɛ ne a ɛnee ye awovolɛ de a, noko awovolɛ ne mɔ nee ngakula ne mɔ ɛngola ɛngɔ ɛkɛ bieko. Yɛ Ebɛle mɔɔ ewiazo anwoma ne ɛlɛbɔ ɔ ti zo wɔ mekɛ mɔɔ yemaa ɔ nye zo na ɔlɛdwenle ye Bɔvolɛ ne anwo la anwo nvoninli nea. Asoo sonla nee Nyamenle avinli mɔɔ ɛzɛkye la bayɛ kpalɛ bieko? Ɛnee yemɔ a hyia Ebɛle tɛla debie biala a.

2-4. Adenle boni azo a Ebɛle tendɛ kile yɛ ɛnɛ a?

2 Ebɛle ɛlɛtendɛ ahile wɔ ɛnɛ. Ɛte mɔɔ ɔlɛka la ɔ? Bie a ɛbaha kɛ ɛhye ɛnrɛyɛ boɛ. Adam ara ɛhye mɔɔ tɔ zo nwiɔ la wule mekɛ tendenle mɔɔ ɛze ɛhɔ la. Yewu dɛbadɛba na yehakyi ndɛtɛlɛ kɛyɛ ɛvoya 60. Baebolo ne kilehile yɛ wɔ mɔwuamra anwo kɛ: ‘Bɛnze ɛhwee.’ (Nolo. 9:5, 10) Bieko, Ebɛle anga edwɛkɛ kpɔkɛ ko bɔbɔ mɔɔ bɛhɛlɛ wɔ Baebolo ne anu a. Yemɔti kɛzi ɔkola ɔtendɛ ɔkile yɛ ɛ?

3 Sunsum ne hanle ɛzoanvolɛ Pɔɔlo manle ɔhanle Ebɛle anwo edwɛkɛ kɛ: ‘Yewu bɔbɔ ɛdeɛ, noko ɔtendɛ ɔkile yɛ.’ (Bɛgenga Hibuluma 11:4.) Duzu a Ebɛle dua zo tendɛ a? Ɔdua diedi zo. Ebɛle a le sonla mɔɔ lumua mɔɔ nyianle zɔhane subane kɛnlɛma ne a. Ɔlale diedi ali wɔ adenle kɛnlɛma zo yemɔti ye neazo ne tɛbɔ ɛkɛ, ɔle ngyinlazo kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsukoa ye ɛnɛ a. Saa yɛsukoa debie yɛfi ye diedi ne anu na yɛfa yɛbɔ yɛ ɛbɛla a, ɛnee Ebɛle kɛlɛtokɛ ne ɛlɛtendɛ ahile yɛ wɔ adenle kpalɛ mɔɔ boa la azo.

4 Noko, duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi Ebɛle nee ye diedi ne anu wɔ mekɛ mɔɔ ɔ nwo edwɛkɛ ekyi bie a Baebolo ne ka la ɛ? Bɛmaa yɛnlea.

Ɔdɛnlanle Aze Wɔ ‘Ewiade Ne Mɔlebɛbo’

5. Duzu a Gyisɛse edwɛkɛ ne mɔɔ se Ebɛle dɛnlanle aze wɔ ‘ewiade ne mɔlebɛbo’ la kile a? (Eza nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.)

5 Alesama bɔle ɔ bo la yeangyɛ yɛɛ bɛwole Ebɛle a. Nzinlii Gyisɛse hanle Ebɛle anwo edwɛkɛ kɛ ɔdɛnlanle aze wɔ ‘ewiade ne mɔlebɛbo.’ (Bɛgenga Luku 11:50, 51.) Ɔda ali kɛ ɛnee Gyisɛse ɛlɛka alesama mɔɔ bɛlɛ anyelazo kɛ bɛbalie bɛ bɛavi ɛtane nu la anwo edwɛkɛ. Ebɛle a le sonla mɔɔ tɔ zo nna mɔɔ dɛnlanle aze ɛdeɛ, noko ɔbayɛ kɛ yemɔ a le sonla mɔɔ lumua mɔɔ Nyamenle nwunle kɛ ɔfɛta kɛ bɛdie ye a. * Ɔda ali kɛ Ebɛle annyia neazo kpalɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛnyi la.

6. Duzu awovolɛ a Ebɛle nyianle a?

6 Ɛnee ewiade ne bɔle ɔ bo la ɛtɛkyɛle ɛdeɛ, noko ɛnee alesama wɔ tɛnlabelɛ mɔɔ yɛ alɔbɔlɛ la anu. Ɔbayɛ kɛ ɛnee Ebɛle awovolɛ, Adam nee Yive anwo yɛ fɛ, na bɛlɛ anwosesebɛ. Noko ɛnee bɛze kɛ bɛyɛ ɛtane kpole wɔ bɛ ɛbɛlabɔlɛ nu. Ɛnee bɛdi munli, na bɛlɛ dahuu ngoane nwo anyelazo. Noko bɛdele atua bɛtiale Gyihova Nyamenle, na bɛvoanle bɛ bɛvile bɛ Paladaese aako mɔɔ wɔ Yidɛn tola ne anu la anu. Kɛmɔ bɛvale bɛ ɛhulolɛdeɛ bɛlile debie biala anyunlu, mɔɔ bɛ bo zo amra ngyianlɛ bɔbɔ boka nwo la ati, bɛanyɛ menli mɔɔ di munli bieko, na dahuu ngoane ne bɔle bɛ.—Mɔl. 2:15–3:24.

7, 8. Bɛwole Keen la, duzu edwɛkɛ a Yive hanle a, na ɔbayɛ kɛ duzu a ɛnee wɔ ye adwenle nu a?

7 Bɛvoanle bɛ bɛvile tola ne anu la, Adam nee Yive nwunle kɛ ɛbɛlabɔlɛ ne yɛ se. Noko, bɛwole bɛ ra ne mɔɔ lumua la, bɛdonle ye Keen, anzɛɛ “Debie Mɔɔ Bɛnyia,” na Yive hanle kɛ: ‘Ɔlua Gyihova moalɛ zo mewo ralɛ nrenya.’ Ye edwɛkɛ ne kile kɛ bie a ɔkakye ɛwɔkɛ mɔɔ Gyihova bɔle wɔ tola ne anu, na ɔhanle kɛ raalɛ bie bawo ‘ralɛ’ anzɛɛ abozonli bie mɔɔ kenlebie ɔbazɛkye ɛtanevolɛ ne mɔɔ bɛlɛbɛlale Adam nee Yive ɔmanle bɛdele atua la. (Mɔl. 3:15; 4:1) Asoo Yive nyianle adwenle kɛ ɔdaye a ɔle raalɛ ne mɔɔ wɔ ngapezo ne anu la, na Keen a le abozonli ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la?

8 Saa ɔnyianle adwenle zɔ a, ɛnee ɔvonle kpole. Bieko, saa Adam nee Yive manle Keen nyianle adwenle zɛhae wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛnyi la a, ɛnee ɔle nɔhalɛ kɛ bɛmanle ɔyɛle anwomemaazo kpole. Nzinlii, Yive wole ralɛ mɔɔ tɔ zo nwiɔ, noko bɛanga edwɛkɛ biala bɛanva bɛanlielie ye zo. Bɛdonle ye Ebɛle, mɔɔ bie a ɔkile “Gu Ɛnwomenle,” anzɛɛ “Mgbane” la. (Mɔl. 4:2) Asoo duma mɔɔ bɛvale bɛdonle ye la kile kɛ bɛnlɛ anyelazo wɔ ye nu, kɛ asɛɛ Keen bayɛ kpalɛ adɛla Ebɛle ɔ? Yɛngola yɛnzi ye pi.

9. Duzu a awovolɛ bahola azukoa avi yɛ awovolɛ mɔɔ lumua la ɛkɛ a?

9 Awovolɛ bahola azukoa ninyɛne dɔɔnwo avi zɔhane awovolɛ ne mɔɔ lumua la ɛkɛ. Asoo bɛbalua bɛ edwɛkɛ nee bɛ nyɛleɛ zo bɛamaa bɛ mra ayɛ anwomemaazo, ahulo dumalielɛ na bɛayɛ angomedi? Anzɛɛ bɛbahilehile bɛ bɛamaa bɛahulo Gyihova Nyamenle na bɛ nee ye anyia agɔnwolɛvalɛ? Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ, awovolɛ mɔɔ lumua la anli bɛ ɛzonlelilɛ nwo gyima. Noko, ɛnee anyelazo wɔ ɛkɛ maa bɛ bo zo amra.

Ebɛle Nyianle Diedi—Adenle Boni Azo?

1011. Duzu gyima a Keen nee Ebɛle yɛle a, na subane boni a Ebɛle nyianle a?

10 Ɔbayɛ kɛ ngakula ne mɔ ɛlɛnyi la, Adam tetele bɛ wɔ gyima mɔɔ bɛbayɛ bɛanlea abusua ne la anu. Keen yɛle ɛbɔ nu gyima; na Ebɛle yɛle mboaneneavolɛ.

11 Noko akee, Ebɛle yɛle debie mɔɔ hyia kpalɛ la. Ɔnyianle diedi wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu—nzinlii Pɔɔlo hɛlɛle zɔhane subane kɛnlɛma ne anwo edwɛkɛ. Suzu nwolɛ nea! Ɛnee dasanli biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ bayɛ neazo amaa Ebɛle a. Ɛnee kɛ ɔyɛle mɔɔ ɔnyianle diedi wɔ Gyihova Nyamenle anu ɛ? Suzu ninyɛne nsa mɔɔ ɔbayɛ kɛ ɛnee ye diedi ne gyi zo la anwo nea.

12, 13. Kɛzi Gyihova abɔdeɛ mɔɔ Ebɛle nleanle la manle ɔnyianle diedi ɛ?

12 Gyihova abɔdeɛ. Nɔhalɛ nu, Gyihova wale azɛlɛ ne amonle, na ɔmanle ɔfifile mbaka nee ndile mɔɔ anwo le mbowule mɔɔ maa bɛfɛ na bɛalua aleɛ la. Noko, azɛlɛ ne manle bɛnyianle aleɛ mɔɔ manle Ebɛle abusua ne dɛnlanle aze la. Bɛanwa nane, nloma nee fɛlɛ; awoka, tandane, azule nee nyevile; anwomanyunlu, amungu, sɛnzɛne, siane yɛɛ nwɔlɔra ne mɔ amonle. Ɛleka biala mɔɔ Ebɛle nleanle la, ɔnwunle Gyihova Nyamenle mɔɔ bɔle ninyɛne kɔsɔɔti la ɛlɔlɛ kpole, ye nrɛlɛbɛ nee ye kpalɛyɛlɛ ne. (Bɛgenga Wulomuma 1:20.) Ninyɛne ɛhye mɔ mɔɔ Ebɛle vale anyezɔlɛ dwenledwenlenle nwolɛ la manle ɔnyianle diedi kpole.

Abɔdeɛ manle Ebɛle nyianle mɔɔ ɔbagyinla zo yeanyia diedi wɔ Bɔvolɛ mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la anu

13 Ebɛle nyianle mekɛ dwenledwenlenle sunsum nu ninyɛne nwo. Yɛ ye mboane ne mɔɔ ɔlɛnea bɛ la anwo nvoninli nea. Mboaneneavolɛ tia dɔɔnwo. Ɛnee ɔfa ye mboane ne ɔdua awoka zo, ɔtolo mbɔnza, ɔpɛ azule kɛ ɔbanyia ndile amolɛ kpalɛ, nzule dɔɔnwo, yɛɛ ɛleka mɔɔ bɛda ɛkɛ a bɛbanyia banebɔlɛ kpalɛ la. Wɔ Nyamenle abɔdeɛ kɔsɔɔti anu, ɔzɔho kɛ mboane a hyia moalɛ kpalɛ a, ɔle kɛ asɛɛ bɛbɔle bɛ kɛ ɔwɔ kɛ sonla kile bɛ adenle na ɔbɔ bɛ nwo bane. Asoo Ebɛle noko nwunle kɛ ɔhyia adehilelɛ, banebɔlɛ nee moalɛ wɔ Awie mɔɔ ze nrɛlɛbɛ kpole na ɔlɛ tumi kpole ɔtɛla dasanli biala la ɛkɛ ɔ? Ɔda ali kɛ ɔyɛle ninyɛne dɔɔnwo zɛhae mɔ anwo asɔne, na ɔlua zo ɔnyianle diedi kpole.

1415. Ninyɛne dɔɔnwo boni a Gyihova ɛwɔkɛ ne mɔ manle Ebɛle dwenledwenlenle nwolɛ a?

14 Gyihova ɛwɔkɛ ne mɔ. Ɔbayɛ kɛ Adam nee Yive hanle deɛmɔti bɛvoanle bɛ bɛvile Yidɛn tola ne anu la hilele bɛ mra ne mɔ. Ɛhye ati, ɛnee Ebɛle lɛ ninyɛne dɔɔnwo dwenledwenle nwo.

15 Gyihova hanle kɛ munzule baha azɛlɛ ne. Ebɛle nwunle mbaka nee ndile mɔɔ anwo le mbowule mɔɔ manle zɔhane edwɛkɛ ne yɛle zɔ la bɔkɔɔ. Gyihova eza hanle dole ɛkɛ ne kɛ Yive bade nyane wɔ ɛnrenzɛlɛ nee awolɛ nu. Ɔda ali kɛ, bɛlɛwo Ebɛle amediema ne mɔ la, ɔnwunle kɛ zɔhane edwɛkɛ ne noko rale nu. Gyihova nwunle kɛ Yive bade nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ ɔ hu nyia ɛlɔlɛ kpole maa ye na ɔnea ye, na ɔlua ɛhye azo Adam banlea ɔ nwo zo. Ebɛle nwunle kɛ zɔhane nɔhalɛ edwɛkɛ ne mɔɔ yɛ alɔbɔlɛ la ɛlɛkɔ zo. Adenle biala azo, Ebɛle nwunle kɛ Gyihova edwɛkɛ ne le nɔhalɛ bɔkɔɔ. Ɛhye ati, Ebɛle nyianle daselɛ bɔkɔɔ mɔɔ manle ɔnyianle Nyamenle ɛwɔkɛ mɔɔ fane ‘ralɛ’ anzɛɛ abozonli bie mɔɔ kenlebie bayɛ ninyɛne mɔɔ bɔle ɔ bo zɛkyele wɔ Yidɛn boɛ la anu diedi.—Mɔl. 3:15-19.

1617. Duzu a ɔbayɛ kɛ Ebɛle zukoale vile Gyihova kyɛlɔbem ne mɔ ɛkɛ a?

16 Gyihova azonvolɛ. Ebɛle annwu neazo kpalɛ biala wɔ alesama abusua ne anu, noko ɛnee tɛ menli ala a le abɔdeɛ mɔɔ ze nrɛlɛbɛ wɔ azɛlɛ ye azo wɔ zɔhane mekɛ ne a. Bɛvoanle Adam nee Yive bɛvile tola ne anu la, Gyihova nleanle kɛ bɛ nee bɛ mra ne mɔ ɛnrɛzia ɛnrɛhɔ zɔhane Paladaese ne anu. Amaa bɛangɔ ɛkɛ la, Gyihova vale kyɛlɔbem—anwumabɔvolɛma mɔɔ lɛ dibilɛ kpole la—nee dadeɛ mɔɔ ɛlɛsɔ na ɔpɛne ɔ nwo dahuu la ɔrazinzale adenle ne.—Bɛgenga Mɔlebɛbo 3:24.

17 Suzu nganeɛ mɔɔ ɔbayɛ kɛ Ebɛle dele wɔ mekɛ mɔɔ ɔnwunle zɔhane kyɛlɔbem ne mɔ wɔ ye ngakula nu la anwo nea. Kɛmɔ ɛnee bɛhakyi bɛ nwo menli la ati, ɛnee bɛ sonlabaka ne kile kɛ bɛlɛ tumi kpole. Ɛnee zɔhane “dadeɛ” ne mɔɔ pɛne ɔ nwo dahuu na ɔlɛsɔ la noko yɛ ɛzulolɛ. Mɔɔ Ebɛle ɛlɛnyi la, asoo ɔnwunle kɛ zɔhane kyɛlɔbem ne mɔ anye anlie bɛ gyima ne anwo na bɛgyakyile bɛhɔle? Kyɛkyɛ. Zɔhane abɔdeɛ ne mɔ mɔɔ ze nrɛlɛbɛ na bɛlɛ tumi la andu bɛ bo fee. Ɛhye ati, Ebɛle nwunle kɛ Gyihova Nyamenle lɛ azonvolɛ mɔɔ le tenlene na bɛgyinla kpundii la. Ebɛle nwunle zɔhane kyɛlɔbem ne mɔ kɛ bɛ nɔhalɛlilɛ nee tieyɛ mɔɔ bɛyɛ bɛmaa Gyihova la bie ɛnle ye abusua ne anu. Nɔhalɛ nu, anwumabɔvolɛ ne mɔ neazo ne manle ɔnyianle diedi kpole.

Ebɛle ngoane mekɛ kɔsɔɔti anu, ɔnwunle kɛ kyɛlɔbem ne mɔ le Gyihova azonvolɛ mɔɔ di nɔhalɛ na bɛyɛ tieyɛ

18. Ninyɛne boni mɔ a baboa yɛ amaa yɛanyia diedi ɛnɛ a?

18 Mekɛ mɔɔ Ebɛle zuzule mɔɔ Gyihova ɛlua abɔdeɛ, Nyamenle ɛwɔkɛ, nee Ye azonvolɛ neazo zo ɛla ye ali wɔ ɔ nwo la anwo la, ɔnwunle kɛ yenyia diedi kpole. Ye neazo ne tendɛ kile yɛ, ɔnle zɔ ɔ? Ngakula titile bahola anyia anwodozo kɛ bɛbahola bɛanyia Gyihova Nyamenle anu nɔhalɛ diedi, ɔnva nwo mɔɔ bɛ abusua ne anu amra bie mɔ bayɛ la. Abɔdeɛ mɔɔ yɛ nwanwane mɔɔ yɛnwu bɛ, Baebolo ne mɔɔ yɛlɛ nee diedi nwo neazo mɔɔ alesama dɔɔnwo ɛyɛ la ɔwɔ kɛ maa yɛnyia ninyɛne dɔɔnwo yɛgyinla zo yɛnyia diedi ɛnɛ.

Ebɛle Afɔlebɔlɛ Ne—Deɛmɔti Ɔzɔle Ɛnyelɛ La

19. Mekɛ hɔle zo la, nɔhalɛ bie mɔɔ ye ndelebɛbo kɔ moa la boni a Ebɛle dele ɔ bo a?

19 Mɔɔ Ebɛle diedi wɔ Gyihova anu ɛlɛyɛ kpole la, ɔkpondɛle adenle mɔɔ ɔbalua zo yeala ye diedi ne ali la. Noko, duzu a sonla bahola ava amaa aleɛabo Bɔvolɛ ne a? Nɔhalɛ nu, Nyamenle ɛngyia menli sa nu ahyɛlɛdeɛ anzɛɛ moalɛ biala. Mekɛ hɔle zo la, Ebɛle dele nɔhalɛ bie mɔɔ ye ndelebɛbo kɔ moa la abo kɛ: Saa ɔnyia adwenle kpalɛ na ɔfa debie kpalɛ mɔɔ ɔlɛ la ɔmaa Gyihova wɔ adenle sikalɛ zo a, ɔbazɔ ye anwuma Selɛ ne mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la anye.

Ebɛle vale diedi bɔle afɔle; Keen anyɛ zɔ

20, 21. Afɔle ngakyile boni a Keen nee Ebɛle bɔle manle Gyihova a, na kɛzi Gyihova nwunle ye ɛ?

20 Ebɛle zieziele ɔ nwo kɛ ɔfa ye mboane ne bie yeabɔ afɔle. Ɔvale mboane mɔɔ le ngɛnlɛma mɔɔ bɛlumuale bɛwole bɛ, na ɔnea a ɔsɔ ɛnyelɛ la. Ɛnee Keen noko ɛlɛkpondɛ Nyamenle ɛkɛ ne nyilalɛ nee ɔ nyunlu ɛlolɛ, na ɔvale ye ɛbɔ nu ninyɛne ne bie ɔbɔle afɔle. Noko ɛnee ye adwenle ɛnle kɛ Ebɛle ɛdeɛ ne la. Bɛbɔle bɛ afɔle ne la ngakyile ne lale ali.

21 Ɔbayɛ kɛ Adam amra nwiɔ ne vale afɔlemokyea nee senle a bɔle bɛ afɔle ne a, bie a wɔ ɛleka mɔɔ kyɛlɔbem ne mɔ, mɔɔ ɛnee gyi Gyihova agyakɛ anu wɔ azɛlɛ ye azo wɔ zɔhane mekɛ ne la nwu bɛ la. Gyihova nwunle mɔɔ bɛyɛle la! Yɛkenga kɛ: ‘Gyihova anye zɔle Ebɛle afɔlebɔlɛ ne.’ (Mɔl. 4:4) Baebolo ne anga kɛzi Nyamenle hilele kɛ ɔ nye ɛzɔ afɔlebɔlɛ ne la.

22, 23. Duzu ati a Gyihova anye zɔle Ebɛle afɔle ne ɛ?

22 Kɛmɔti a ɔ nye zɔle Ebɛle ɛdeɛ ne ɛ? Asoo afɔle mɔɔ ɔbɔle la ati ɔ? Ebɛle vale abɔdeɛ mɔɔ die ɛnwomenle la, na ɔhunle ye ɔwolale ye mogya mɔɔ sonle bolɛ la ɔguale. Asoo ɛnee Ebɛle ze kɛzi nvasoɛ wɔ afɔlebɔlɛ zɛhae azo la? Ɛvoya dɔɔnwo anu wɔ Ebɛle ɛdeɛ ne anzi, Nyamenle vale boane mɔɔ dɛne ɛnle ɔ nwo la afɔlebɔlɛ gyinlanle ɛkɛ manle Ɔ Ra ne mɔɔ di munli, “Nyamenle Boaneralɛ ne” mogya mɔɔ di benle mɔɔ bɛbava bɛabɔ afɔle la. (Dwɔn 1:29; Ade. 12:5-7) Noko akee, Ebɛle ande ɛhye mɔ kɔsɔɔti abo.

23 Mɔɔ yɛze ye wienyi la a le ɛhye: Ebɛle vale debie kpalɛ mɔɔ ɔlɛ la ɔbɔle afɔle. Gyihova anye zɔle afɔle ne nee ahenle mɔɔ ɔbɔle la. Gyihova anwo ɛlɔlɛ nee diedi mɔɔ Ebɛle nyianle la a manle ɔyɛle zɔ a.

24. (a) Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ ɛnee Keen afɔlebɔlɛ ne ɛnle ɛtane ɛ? (b) Adenle boni azo a ɛnee Keen le kɛ menli dɔɔnwo ɛnɛ a?

24 Keen ɛdeɛ ne yɛle ngakyile. Gyihova ‘anye anzɔ Keen afɔlebɔlɛ ne.’ (Mɔl. 4:5) Tɛ kɛ Keen afɔlebɔlɛ ne ɛnle kpalɛ; nzinlii Nyamenle Mɛla ne manle adenle kɛ bɛva ninyɛne mɔɔ bɛlua la bie bɛbɔ afɔle. (Sɛlɛ. 6:14, 15) Noko Baebolo ne ka Keen anwo edwɛkɛ kɛ “ye nyɛleɛ ne mɔ ɛnle kpalɛ.” (Bɛgenga 1 Dwɔn 3:12.) Kɛmɔ menli dɔɔnwo yɛ ye ɛnɛ la, Keen nyianle adwenle kɛ saa ɔyɛ ɔ nwo kɛ ɔsonle Nyamenle a ɛnee yemɔ ala ɛne. Diedi kpalɛ mɔɔ yeannyia anzɛɛ Gyihova anwo ɛlɔlɛ mɔɔ ɔnlɛ la lale ali ndɛndɛ wɔ ye nyɛleɛ nu.

25, 26. Kɔkɔ boni a Gyihova bɔle Keen a, na boni a Keen yɛle a?

25 Keen nwunle kɛ yeannyia Gyihova anyunlu ɛlolɛ la, asoo ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔbazukoa debie yeavi Ebɛle neazo ne anu? Kyɛkyɛ. Ɔvale ɔ diema ne anwo ɛya. Gyihova nwunle mɔɔ ɛlɛkɔ zo wɔ Keen ahonle nu la na ɔzile abotane ɔ nee ye zuzule nwolɛ. Ɔbɔle Keen kɔkɔ kɛ adwenle mɔɔ yenyia la bamaa yeayɛ ɛtane kpole, na ɔhanle kɛ saa ɔyɛ ye boɛ a, ɔ nyunlu bara “anyia.”—Mɔl. 4:6, 7.

26 Keen andie Nyamenle kɔkɔbɔlɛ ne. Ɔhanle ɔhilele ɔ diema kakula ne mɔɔ die ye di la kɛ ɔmaa bɛhɔ ɛbɔ nu. Bɛhɔle la, Keen holole Ebɛle anwo zo na ɔhunle ye. (Mɔl. 4:8) Adenle bie azo, Ebɛle yɛle awie mɔɔ lumua mɔɔ ɛzonlenlɛ nu ɛkpɔlɛ ti a bɛhunle ye a, yemɔ a le mogya dasevolɛ mɔɔ lumua a. Ɔwule, noko ɛnee ye edwɛkɛ ne abo ɛtɛpɛle.

27. (a) Duzu ati a yɛlɛ anwodozo kɛ bɛbadwazo Ebɛle ɛ? (b) Kɛzi yɛdie yɛdi kɛ yɛbayia Ebɛle kenlebie ɛ?

27 Sɛkɛlɛneɛ adenle zo, Ebɛle mogya zunle vɛlɛle Gyihova kɛ ɔli nzenralɛ anzɛɛ pɛlepɛle. Na Nyamenle lile pɛlepɛle manle ye na ɔhwenle Keen amumuyɛnli anzo wɔ ye ɛtane ne anwo. (Mɔl. 4:9-12) Mɔɔ hyia kpalɛ la, Ebɛle diedi nwo edwɛkɛ ne tendɛ kile yɛ ɛnɛ. Ye ngoane mekɛ, mɔɔ bie a ɔkɛyɛ ɛvolɛ ɛya ko la, ɛnee le ezinra wɔ zɔhane mekɛ ne, noko Ebɛle vale bɔle ɛbɛla kpalɛ. Ɔwule la ɛnee ɔze kɛ ye anwuma Selɛ, Gyihova ɛnyia ɔ nwo ɛlɔlɛ yɛɛ yelie ye yedo nu. (Hib. 11:4) Ɛhye ati, yɛkola yɛfa anwodozo yɛka kɛ Gyihova arɛle ɛnrɛvi ye ɛlɛ, na ɔlɛkendɛ kɛ bɛbadwazo ye bɛara ngoane nu wɔ azɛlɛ ye azo paladaese ne anu. (Dwɔn 5:28, 29) Ɛ nee ye bayia ɛkɛ ɔ? Saa ɛbɔ mɔdenle kɛ Ebɛle tendɛ a ɛbadie na ɛsukoa ye diedi kɛnlɛma ne a, ɛbahola ɛ nee ye ayia.

^ ɛden. 5 Edwɛkɛ ne mɔɔ se, ‘ewiade ne mɔlebɛbo’ la fane ma ɛlualɛ nwo, mɔɔ kile awolɛ, yemɔti ɔfane alesama mɔɔ bɛwole bɛ wɔ mɔlebɛbo ne la anwo. Noko, kɛmɔti a Gyisɛse bɔle Ebɛle duma wɔ mekɛ mɔɔ ɔhanle kɛ ‘ewiade ne mɔlebɛbo’ la na yeambɔ Keen, mɔɔ le dasanli mɔɔ bɛlumuale bɛwole ye la duma ɛ? Keen anye fuu vale ye kpɔkɛzilɛ nee ye nyɛleɛ dele atua tiale Gyihova Nyamenle. Bie a Keen bayɛ kɛ ye awovolɛ, ɔnrɛnyia ewudwazo nee ngoanelielɛ.