Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE BULU NEE NSUU

‘Gyihova Sonvolɛ Raalɛ A Le Me!’

‘Gyihova Sonvolɛ Raalɛ A Le Me!’

1, 2. (a) Kɛzi ɛyɛvolɛ bie bizale Mɛle ahye ɛ? (b) Duzu kpɔkɛ a ɛnee ɔwɔ kɛ Mɛle si a, na kɛzi ɔhakyile ye asetɛnla ɛ?

ƆZINLE Mɛle anwo wɔ mekɛ mɔɔ ɔnwunle kɛ ɛyɛvolɛ ne ɛwolo ye sua ne anu la. Ɛyɛvolɛ ne ambiza kɛ ɔ nli anzɛɛ ɔ ze wɔ nienwu. Ɛnee ɔkulo kɛ ɔnwu Mɛle! Ɛnee Mɛle ze ye wienyi kɛ ɔnvi Nazalɛte. Nyɛvolɛ anwo ɛnvea wɔ sua ekyi mɔɔ le kɛ Nazalɛte la azo. Ɛnee ɛyɛvolɛ ɛhye le ngakyile kolaa. Ɔbizale Mɛle ahye wɔ adenle mɔɔ le ngakyile la azo kɛ: ‘Ɔmɔ mɔɔ bɛlo wɔ a, ahye o! Gyihova nee wɔ de.’—Bɛgenga Luku 1:26-28.

2 Baebolo ne ka Hilae mɔɔ vi Nazalɛte mɔɔ wɔ Galeli la ara raalɛ Mɛle anwo edwɛkɛ ɔkile yɛ wɔ adenle ɛhye azo. Baebolo kɛlɛtokɛ mɔɔ fane Mɛle anwo la bɔ ɔ bo fi mekɛ mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ ɔsi kpɔkɛ bie mɔɔ anwo hyia la azo. Ɛnee kapentanli Dwosefi mɔɔ ɛtɛnyianle ɔ nwo noko ɔlɛ Nyamenle anu diedi la ɛyia ye kɛ ɔbagya ye. Yemɔti, ɔdwenlenle kɛ ɔwɔ kɛ ɔmaa ye asetɛnla yɛ sikalɛ, ɔyɛ gyima ɔboa ɔ hu Dwosefi mɔɔ ɔ nee ye bakyekye abusua la. Arɛlevilɛ nu, ɔnwunle ɛyɛvolɛ ɛhye mɔɔ ɛlɛfa gyimalilɛ bie mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ la arɛlɛ ye, gyimalilɛ mɔɔ bamaa ye asetɛnla ahakyi la.

3, 4. Amaa yɛanwu Mɛle kpalɛ la, duzu a ɔwɔ kɛ yɛkpo a, na duzu a ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie zo a?

3 Ɔsi menli dɔɔnwo anwo kɛ Baebolo ne ɛnga Mɛle anwo edwɛkɛ dɔɔnwo ɛngile yɛ la. Ɔka kɛzi bɛtetele ye nee ye subane nwo edwɛkɛ ekyii ala, na ɔnga ye anwofɛlɛko ne anwo edwɛkɛ bɔbɔ. Noko akee, mɔɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne ka wɔ ɔ nwo la le nɔhalɛ bɔkɔɔ.

4 Amaa yɛanwu Mɛle kpalɛ la, ɔwɔ kɛ yɛye yɛ adwenle yɛfi edwɛkɛ mɔɔ ɔndenrɛ mɔɔ ɛzonlenlɛ dɔɔnwo ɛha wɔ ɔ nwo la azo. Yemɔti, bɛmaa yɛye yɛ adwenle yɛvi “ndenle ngakyile” mɔɔ menli ɛbɔ mɔdenle kɛ bɛdua zo bɛaha ɔ nwo edwɛkɛ la azo. Eza ɔnle kɛ yɛfa yɛ adwenle yɛsie edwɛkɛ kpomgbondee nee ngilehilelɛ mɔɔ bɛha bɛvane raalɛ ɛhye mɔɔ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze la anwo, na bɛmaa ye amodinli mgbole mɔɔ bie a le “Nyamenle Ɔ Nli” nee “Anwuma Belemgbunli Raalɛ” la azo. Bɛmaa yɛva yɛ adwenle yɛzie mɔɔ Baebolo ne ka fane ɔ nwo la azo. Ɔkile yɛ ye diedi ne anwo adwenlenunwunlɛ mɔɔ di munli nee kɛzi yɛbahola yɛazukoa ye la.

Anwumabɔvolɛ Bie Rakpɔlale Ye

5. (a) Duzu a yɛsukoa yɛfi Mɛle ɛkɛ wɔ kɛzi ɔyɛle ye nyɛleɛ wɔ Geebeleɛle ahyebizalɛ ne anwo la anu a? (b) Ɛzukoalɛdeɛ mɔɔ hyia la boni a yɛsukoa yɛfi Mɛle ɛkɛ a?

5 Ahenle mɔɔ rakpɔlale Mɛle la ɛnle sonla. Anwumabɔvolɛ Geebeleɛle ɔ. Mekɛ mɔɔ ɔvɛlɛle Mɛle kɛ ‘ɔmɔ mɔɔ bɛlo wɔ’ la, “Mɛle ati akunlu yɛle ye kesee” na ɔdwenlenle zɔhane ahyebizalɛ ne anwo. (Luku 1:29) Nwane a lole Mɛle a? Ɛnee Mɛle anye ɛnla kɛ sonla biala bayeyɛ ye kɛ sukoavolɛ bie ara. Noko ɛnee anwumabɔvolɛ ne ɛlɛka Gyihova Nyamenle ɛlolɛ nwo edwɛkɛ. Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee Mɛle kpondɛ kɛ ɔnyia Nyamenle anyunlu ɛlolɛ ɛdeɛ, noko yeammemaa ɔ nwo zo kɛ ɔ sa ɛha ye. Mɛle neazo ne maa yɛnwu kɛ ɔwɔ kɛ yɛpele yɛkpondɛ Gyihova anyunlu ɛlolɛ na ɔnle kɛ yɛmemaa yɛ nwo zo kɛ yɛlɛ ye dɛba. Nyamenle bɛlɛ mɔɔ le mgbanyizonle la aze, na ɔkulo awie mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze na ɔle bɛtɛɛ la na ɔboa ye.—Gye. 4:6.

Mɛle ammemaa ɔ nwo zo kɛ yenyia Nyamenle anyunlu ɛlolɛ

6. Gyima titile boni a anwumabɔvolɛ ne vale manle Mɛle a?

6 Ɛnee Mɛle hyia zɔhane mɛlɛbɛnwoaze ne ɔluakɛ anwumabɔvolɛ ne manle ye gyima titile bie. Anwumabɔvolɛ ne hanle kɛ ɔbawo kakula mɔɔ ɔbayɛ sonla kpole yeadɛla awie biala. Geebeleɛle hanle kɛ: ‘Gyihova Nyamenle bayɛ ye belemgbunli kɛ ɔ nlenya Devidi la, na ɔbali Gyekɔbo abo zo amra anwo zo belemgbunli mekɛ mɔɔ ɛnlɛ awieleɛ. Ye belemgbunlililɛ ɛnrɛbɔ aze ɛlɛ.’ (Luku 1:32, 33) Ɛnee Mɛle ze ɛwɔkɛ mɔɔ Nyamenle lumuale bɔle Devidi kɛyɛ ɛvolɛ mɔɔ bo apenle ko la kɛ, ɔ bo zo amra ne mɔ ko bali tumi mekɛ mɔɔ ɛnlɛ awieleɛ. (2 Sam. 7:12, 13) Ɛhye ati, ɛnee ɔ ra ne a bayɛ Mɛzaya ne mɔɔ ɛnee Nyamenle menli anye la ye ade wɔ ɛvoya dɔɔnwo anu la!

Anwumabɔvolɛ Geebeleɛle hanle nwolɛ adenle mɔɔ Mɛle andwenle nwo ɛlɛ la hilele ye

7. (a) Duzu a Mɛle kpuyia ne manle ɔlale ali wɔ ɔ nwo a? (b) Duzu a ngakula bahola azukoa avi Mɛle ɛkɛ ɛnɛ a?

7 Bieko, anwumabɔvolɛ ne hanle kɛ bɛbavɛlɛ ɔ ra ne ‘Anwuma Anwumanli ne Ara.’ Kɛzi sonla bahola awo Nyamenle Ara ɛ? Na kɛzi Mɛle bahola awo ralɛ nrenya ɛ? Ɛnee Dwosefi ɛyia ye noko ɔtɛgyale ye. Yemɔti, Mɛle bizale kpuyia ɛhye kɛ: “Yɛmenle, menze nrenya, na kɛ ɔkɛyɛ na ɛhye ayɛ ɛkɛ ɛ?” (Luku 1:34) Yɛ ye nzonlɛ kɛ Mɛle hanle ye belamunlililɛ ne anwo edwɛkɛ mɔɔ yeanze nyiane. Ɔ nye liele kɛ ɔle belamunli la. Ɛnɛ, mgbavolɛ nee mbɛlɛra dɔɔnwo sɛkye bɛ belamunlililɛ ne na bɛgolo menli mɔɔ ɛnyɛ zɔ la anwo. Ewiade ne ɛhakyi amgba. Noko, Gyihova ɛtɛkakyile. (Mal. 3:6) Gyihova anye die bɛdabɛ mɔɔ bɛtie ye ɛbɛla kpalɛ ɛbɔlɛ nwo ngyinlazo ne la anwo, kɛmɔ ɛnee ɔde wɔ Mɛle mekɛ zo la.—Bɛgenga Hibuluma 13:4.

8. Kɛzi Mɛle mɔɔ ɛnli munli la bahola awo sonla mɔɔ di munli la ɛ?

8 Ɔnva nwo kɛ Mɛle le Nyamenle sonvolɛ mɔɔ lɛ diedi la, ɛnee ɔnli munli. Kɛzi ɔbahola yeawo sonla mɔɔ di munli, Nyamenle Ara ne ɛ? Geebeleɛle hanle kɛ: “Sunsum Nwuanzanwuanza ne bara ɛ nwo zo, na Nyamenle tumi ne baheda ɛ nwo zo. Ɛhye ati bɛbavɛlɛ kakula ne Nwuanzanwuanza, yɛɛ Nyamenle Ara.” (Luku 1:35) Nwuanzanwuanza kile debie mɔɔ “nwolɛ te,” ɔle “bɔkɔbɔkɔ,” “evinli fee ɛnle nwo.” Nɔhalɛ nu, ngakula nyia sinlidɔlɛ fi bɛ awovolɛ ɛkɛ. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, ɛnee Gyihova bayɛ nwanwane debie titile bie. Ɛnee ɔbalua ye gyimayɛlɛ tumi ne azo yeava ɔ Ra ne ngoane yeawula Mɛle awodeɛ nu na yeava ye sunsum nwuanzanwuanza ne “yeaheda” Mɛle anwo zo amaa yeabɔ kakula ne anwo bane yeavi ɛtane nwo. Asoo Mɛle liele anwumabɔvolɛ ne ɛwɔkɛ ne lile? Kɛzi Mɛle buale ye ɛ?

Kɛzi Mɛle Buale Geebeleɛle La

9. (a) Duzu ati a kpolerazulɛma ɛvo kɛ bɛnlie edwɛkɛ mɔɔ fane Mɛle anwo la bɛnli ɛ? (b) Adenle boni azo a Geebeleɛle manle Mɛle diedi ne anu mianle a?

9 Kpolerazulɛma, mɔɔ Keleseɛnemaanle ne anu mbɔlɔba bie mɔ boka nwo la ɛnlie ɛnli kɛ raalɛ mɔɔ ɛnze nrenya la bahola awo. Ɔnva nwo nwoma mɔɔ bɛzukoa la, bɛnde nɔhalɛ edwɛkɛ sikalɛ bie abo. Kɛmɔ Geebeleɛle hanle la, “debie biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ Nyamenle ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ a.” (Luku 1:37) Mɛle liele Geebeleɛle edwɛkɛ ne lile ɔluakɛ ɛnee ɔle bɛlɛra mɔɔ lɛ diedi. Nɔhalɛ nu, ɛnee zɔhane diedi ne ɛnle mɛlɛbɛla. Kɛmɔ awie biala mɔɔ dwenle debie nwo la bayɛ la, ɛnee Mɛle kpondɛ sɛkɛlɛneɛ bie amaa yealie yeali kpalɛ. Akee Geebeleɛle manle ye sɛkɛlɛneɛ. Ɔhanle Mɛle busuanli Ɛlezabɛte mɔɔ ɛyɛ kpanyinli na bɛfɛlɛ ye mota raalɛ la anwo edwɛkɛ ɔhilele ye. Ɛnee Nyamenle ɛlua nwanwane adenle bie azo ɛmaa yenrenzɛ!

10. Duzu ati a ɔnle kɛ yɛsuzu kɛ ɛnee ngyegyelɛ ɛnle nwolɛ adenle mɔɔ Mɛle nyianle la anu a?

10 Kɛkala, duzu a Mɛle bayɛ a? Ɛnee ɔlɛ gyima ɔyɛ na ɔranyianle daselɛ mɔɔ kile kɛ Nyamenle bayɛ mɔɔ Geebeleɛle hanle hilele ye la amuala. Ɔnle kɛ yɛsuzu kɛ ngyegyelɛ ɛnle nwolɛ adenle ɛhye mɔɔ ɔnyianle la anu. Debie ko a le kɛ, ɛnee ɔwɔ kɛ ɔsuzu ɔ nee Dwosefi agyalɛ ne anwo. Saa ɔnwu kɛ yenrɛnzɛ a, asoo ɔbagya ye? Bieko, ɛnee ɔzɔho kɛ gyima ne bo ɔ nwo zo. Ɛnee ɔlɛba yeanrenzɛ Nyamenle abɔdeɛ mɔɔ ɔsonle bolɛ ɔtɛla biala—ɔ Ra ne mɔɔ ɔkulo ye la! Ɛnee ɔwɔ kɛ ɔnea ye wɔ ye adɔma nu mɔɔ ɔngola ɔnyɛ ɛhwee la na ɔbɔ ɔ nwo bane wɔ ewiade ɛtane ne anu. Amgba, ɛnee ɔle ɛzonlelilɛ mɔɔ yɛ ɛnlomboɛ!

11, 12. (a) Ɔdwu mekɛ ne bie a, kɛzi nɔhavoma bie mɔ yɛ bɛ nyɛleɛ wɔ Nyamenle gyima bie mɔ mɔɔ ɔyɛ se la anwo a? (b) Duzu a Mɛle mualɛ mɔɔ ɔvale ɔmanle Geebeleɛle la kile a?

11 Baebolo ne ka kɛ ɔdwu mekɛ ne bie a, nɔhavoma bie mɔ kpo kɛ bɛbayɛ Nyamenle gyima bie mɔ mɔɔ ɔyɛ se la. Mosisi hanle kɛ ɔ nloa ɛtɛtele mɔɔ ɔbahola yeayɛ Nyamenle kpɔmavolɛ a. (Ade. 4:10) Gyɛlɛmaya hanle kɛ ɔle “kakula” somaa kɛ ɔbayɛ gyima mɔɔ Nyamenle ɛva ɛmaa ye la. (Gyɛ. 1:6) Dwona nriandile vile gyima mɔɔ Nyamenle vale manle ye la anwo! (Dwn. 1:3) Na Mɛle noko ɛ?

12 Ɛnɛ, menli dɔɔnwo ze kɛzi ɔvale tieyɛ nee mɛlɛbɛnwoaze ɔyele edwɛkɛ ne anloa la. Ɔhanle ɔhilele Geebeleɛle kɛ: ‘Yɛmenle, Gyihova sonvolɛ raalɛ a le me; mɔɔ wɔha la ɛyɛ zɔhane ɛmaa me.’ (Luku 1:38) Ɛnee Mɛle bɛlɛ ɔ nwo aze na ɔnwunle kɛ ɔle ekyi wɔ Nyamenle azonvolɛ ne mɔ anu. Ɔnyianle anwodozo wɔ Gyihova anu kɛ ɔle ɔ Menle. Ɛnee Mɛle ze kɛ kɛmɔ yeyɛ mɔɔ ɔbahola la wɔ gyima ɛsesebɛ ɛhye anu la ati, Nyamenle babɔ ɔ nwo bane, ɔluakɛ ɔle nɔhalɛ ɔmaa bɛdabɛ mɔɔ bɛdi nɔhalɛ bɛmaa ye la, na ɔbayila ye.—Edw. 18:25.

Ɛnee Mɛle ze kɛ ye nɔhalɛ Nyamenle Gyihova ne babɔ ɔ nwo bane

13. Saa Nyamenle maa yɛ gyima bie na yɛdwenle kɛ yɛnrɛhola ye yɛ anzɛɛ ɔyɛ se a, kɛzi Mɛle neazo ne baboa yɛ ɛ?

13 Ɔdwu mekɛ ne bie a, Nyamenle maa yɛ gyima mɔɔ bie a yɛnwu ye kɛ ɔyɛ se anzɛɛ yɛnrɛhola ye yɛ la. Noko, ɔmaa yɛnwu deɛmɔti ɔwɔ kɛ yɛnyia anwodozo bɔkɔɔ wɔ ye nu kɛmɔ Mɛle yɛle la, wɔ ye Edwɛkɛ ne anu. (Mrɛ. 3:5, 6) Asoo yɛbanyia anwodozo wɔ Gyihova anu? Saa yɛnyia ye nu anwodozo a, ɔbayila yɛ na yeamaa yɛanyia ye nu diedi mɔɔ di munli la.

Mɛle Hɔkpɔlale Ɛlezabɛte

14, 15. (a) Kɛzi Gyihova yilale Mɛle wɔ mekɛ mɔɔ ɔhɔle Ɛlezabɛte nee Zɛkalaya sua nu la ɛ? (b) Duzu a Mɛle edwɛkɛ ne mɔɔ wɔ Luku 1:46-55 la maa ɔda ali wɔ ɔ nwo a?

14 Geebeleɛle edwɛkɛ ne mɔɔ ɔhanle ɔvanenle Ɛlezabɛte anwo la manle Mɛle anwosesebɛ. Ɛnee Mɛle ze kɛ Ɛlezabɛte a bahola ade kɛzi ɔte nganeɛ la abo a. Mɛle yɛle ye ndɛ diale kenle nsa anzɛɛ kenle nna adenle hɔle sua bie mɔɔ wɔ Dwuda awoka ne mɔ azo la azo. Ɔwolole Ɛlezabɛte nee ɛsɔfo Zɛkalaya sua nu la, Gyihova manle Mɛle nyianle daselɛ bieko mɔɔ bamaa ye diedi ne anu amia la. Mɔɔ Ɛlezabɛte dele Mɛle ahyebizalɛ ne la, ndɛndɛ ne ala ɔ ra ne mɔɔ la ɔ kunlu la anye liele. Sunsum nwuanzanwuanza ne wolole Ɛlezabɛte na ɔhanle ɔvanenle Mɛle anwo kɛ “me Awulae ɔ nli.” Nyamenle yele hilele Ɛlezabɛte kɛ Mɛle ara nrenya ne a bayɛ ye Awulae, Mɛzaya ne a. Bieko, sunsum ne wolole ye ɔmanle ɔhanle Mɛle nɔhalɛ tieyɛ ne anwo edwɛkɛ kɛ: “Nyilalɛ ɛha wɔ kɛ ɛliele ɛlile.” (Luku 1:39-45) Ɛhɛe, debie biala mɔɔ Gyihova ɛva ɛbɔ Mɛle ɛwɔkɛ la bara nu!

Ɛnee Mɛle nee Ɛlezabɛte agɔnwolɛvalɛ ne le nyilalɛ maa bɛ mu nwiɔ

15 Mɛle noko dendɛle. Ye edwɛkɛ ne wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu. (Bɛgenga Luku 1:46-55.) Edwɛkɛ ɛhye mɔɔ Mɛle hanle la wale tɛla edwɛkɛ biala mɔɔ ɔhanle wɔ Baebolo ne anu la, na ɔka ninyɛne dɔɔnwo ɔfane ɔ nwo. Ye edwɛkɛ ne kile kɛzi ɔ nye liele kɛ Gyihova ɛyila ye na yemaa yerayɛ Mɛzaya ne ɔ nli la. Eza ɔkile kɛzi ye diedi ne kpole de la wɔ mekɛ mɔɔ ɔhanle ɔvanenle Gyihova anwo kɛ ɔbɛlɛ mɔɔ lɛ tumi na ɔmemaa ɔ nwo zo la aze, na ɔmaa ɛhyianli nee awie mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze kɛ ɔsonle ye la zo la. Eza noko ɔka kɛzi ye ndelebɛbo le kpole la. Mgbondabulɛ bie kile kɛ, ɔhwenle adwenle ɔhɔle Hibulu Ngɛlɛlera ne azo fane mɔɔ bo 20! *

16, 17. (a) Kɛzi Mɛle nee ɔ ra ne lale subane mɔɔ hyia kɛ yɛsukoa la ali ɛ? (b) Duzu a Mɛle mɔɔ hɔkpɔlale Ɛlezabɛte la maa yɛnwu ye a?

16 Ɔda ali kɛ Mɛle dwenlenle Nyamenle Edwɛkɛ ne anwo kpalɛ. Noko ɔbɛlɛle ɔ nwo aze ɔmanle ye edwɛkɛhanlɛ ne gyinlanle Ngɛlɛlera ne azo, yeambɔ ɔ ti anu yeandendɛ. Kakula nrenya ne mɔɔ ɛnee ɔlɛnyi wɔ ye awodeɛ ne anu la bala mɛlɛbɛnwoaze zɔhane bie ali kenlebie, ɔhanle kɛ: “Mɔɔ melɛkilehile la ɛnle me ti anwo ngilehilelɛ. Ɔvi Nyamenle ne mɔɔ zoanle me la ɛkɛ.” (Dwɔn 7:16) Ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kɛ: ‘Asoo mebu Nyamenle Edwɛkɛ ne? Anzɛɛ mekilehile me nzuzulɛ nee mɔɔ medame mekulo la ɔ?’ Ɛnee Mɛle lɛ subane kpalɛ amgba.

17 Mɛle nee Ɛlezabɛte dɛnlanle kɛyɛ siane nsa na bɛmanle bɛ nwo anwosesebɛ. (Luku 1:56) Baebolo kɛlɛtokɛ mɔɔ fane ɛkpɔlalɛ ɛhye anwo la maa yɛnwu kɛ nvasoɛ kpole wɔ agɔnwolɛvalɛ zo. Saa yɛkpondɛ agɔnwolɛma mɔɔ kulo Gyihova Nyamenle nɔhalɛ nu a, yɛbanyi sunsum nu na yɛabikye Gyihova kpalɛ. (Mrɛ. 13:20) Akee mekɛ dwule kɛ Mɛle kɔ ye sua zo. Saa Dwosefi nwu ye tɛnlabelɛ ne a, duzu edwɛkɛ a ɔbaha a?

Mɛle Nee Dwosefi

18. Duzu edwɛkɛ a Mɛle hanle hilele Dwosefi a, na kɛzi ɔyɛle ye nyɛleɛ ɛ?

18 Mɛle angendɛ yeammaa menli annwu ye kɛ ɔlɛrenzɛ kolaa na yeaha yeahile Dwosefi. Ɛnee ɔwɔ kɛ ɔka ɔkile Dwosefi. Kolaa na yeaha la, bie a ɔdwenlenle kɛzi nrenya ɛhye mɔɔ ɔngulo ɔ nwo edwɛkɛ na ɔsulo Nyamenle la bayɛ ye nyɛleɛ la anwo. Noko akee, ɔhɔhanle mɔɔ ɛzi la amuala ɔhilele ye. Kɛmɔ ɛze ye la, ɔgyegyele Dwosefi kpole kpalɛ. Ɛnee ɔkulo kɛ ɔdie bɛlɛra ɛhye ɔdi noko ɔzɔho kɛ bɛlɛra ne anli nɔhalɛ ammaa ye. Baebolo ne anga adwenle mɔɔ ɔrale ɔ ti anu anzɛɛ kɛzi ɔyɛle ye nyɛleɛ la. Noko Baebolo ne ka kɛ ɔbɔle kpɔkɛ kɛ ɔbɔ ye ewole ɔluakɛ ɛnee bɛbu menli mɔɔ ɛyia bɛ nwo la kɛ agyalɛma wɔ zɔhane mekɛ ne. Noko akee, ɛnee ɔngulo kɛ ɔbɔ ye anyiemgba na ɔgua ɔ nyunlu aze, yemɔti ɔdwenlenle nwolɛ kɛ ɔfa ahane yeahɔye ɔ nloa wɔ ɔ nwo. (Mat. 1:18, 19) Ɔyɛle Mɛle nyane kɛ ɔnwunle kɛ Dwosefi ɛlɛdi alɔbɔlɛ la. Noko, Mɛle anva Dwosefi anwo ɛya.

19. Kɛzi Gyihova boale Dwosefi ɔmanle ɔyɛle mɔɔ le kpalɛ la ɛ?

19 Gyihova boale Dwosefi ɔmanle ɔyɛle mɔɔ le kpalɛ la. Nyamenle anwumabɔvolɛ hanle hilele ye wɔ ɛlalɛ nu kɛ Mɛle nrenzɛle nwanwane adenle zo. Bie a ɛhye manle ye ahonle dɔle ye azule nu! Dwosefi akee yɛle mɔɔ ɛnee Mɛle ɛlumua ɛyɛ la—ɔyɛle mɔɔ ɛnee Gyihova kpondɛ kɛ ɔyɛ la. Ɔvale Mɛle ɔyɛle ɔ ye na ɔzieziele ɔ nwo ɔliele ɛzonlelilɛ titile ne ɔdole nu kɛ ɔbanlea Gyihova Ara ne.—Mat. 1:20-24.

20, 21. Duzu a agyalɛma nee menli mɔɔ ɛlɛsiezie bɛ nwo ahɔ agyalɛ la bahola azukoa avi Mɛle nee Dwosefi ɛkɛ a?

20 Ɔwɔ kɛ agyalɛma nee menli mɔɔ ɛlɛsiezie bɛ nwo ahɔ agyalɛ la bɔ mɔdenle sukoa agyalɛma ɛhye mɔ mɔɔ dɛnlanle aze wɔ ɛvolɛ kɛyɛ 2,000 mɔɔ ɛze ɛhɔ anu la. Mekɛ mɔɔ Dwosefi nwunle ɔ ye kɛ ɔlɛyɛ ye gyima kɛ ninli la, ɔ nye liele kɛ Gyihova anwumabɔvolɛ hilele ye adenle la. Ɔbayɛ kɛ Dwosefi nwunle nvasoɛ mɔɔ wɔ zo kɛ yɛbava yɛ nwo yɛado Gyihova anwo zo wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛsi kpɔkɛ bie la. (Edw. 37:5; Mrɛ. 18:13) Akee ɔmanle ɔ nye lale ɛkɛ wɔ kpɔkɛ biala mɔɔ ɔzile kɛ abusua tile la anwo.

21 Bieko, duzu a yɛsukoa yɛfi Mɛle mɔɔ ɔvile ye ɛhulolɛ nu kɛ ɔbagya Dwosefi la anu a? Ɔnva nwo kɛ mɔlebɛbo ne ɛnee ɔyɛ se ɔmaa Dwosefi kɛ ɔbade edwɛkɛ ne abo la, Mɛle hendɛle manle Dwosefi zile kpɔkɛ ne, ɔluakɛ ɛnee ɔdaye a ɔbayɛ abusua tile a. Ɛnee ɔle neazo kpalɛ ɔmaa Mɛle kɛmɔ ɔle ɔmaa Keleseɛne mraalɛ ɛnɛ la. Awieleɛ kolaa ne, ɔbayɛ kɛ edwɛkɛ ɛhye manle Dwosefi nee Mɛle nwunle nvasoɛ mɔɔ wɔ nɔhalɛlilɛ nee adwelielilɛ kpalɛ zo la.—Bɛgenga Mrɛlɛbulɛ 15:22.

22. Kɛzi Dwosefi nee Mɛle bɔle bɛ agyalɛ ne abo ɛ, na gyima boni a ɛnee la bɛ nyunlu a?

22 Agyalɛma zɔhane mɔ bɔle bɛ agyalɛ ne abo kpalɛ. Ɛnee bɛkulo Gyihova Nyamenle kpalɛ na bɛbɔle mɔdenle kɛ bɛbazɔ ɔ nye na bɛayɛ awovolɛ kpalɛ. Nɔhalɛ nu, bɛnyianle nyilalɛ kpole na zɔhane ala a ɛnee bɛlɛ ngyegyelɛ kpole a. Ɛnee Gyisɛse mɔɔ bɛbatete ye bɛamaa yeanyi yearayɛ sonla kpole wɔ ewiade ne anu la la bɛ nyunlu.

^ ɛden. 15 Ɔda ali kɛ Mɛle vale ye edwɛkɛ ne bie vile diedinli Hana mɔɔ Gyihova yilale ye manle ɔwole la nzɛlɛlɛ ne anu.—Nea ɛlɛka “Nzɛlɛlɛ Nwiɔ Mɔɔ Ɔyɛ Nwanwane” mɔɔ ɔwɔ Tile 6.