Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE NGƆNLA

Ɔvale Nrɛlɛbɛ Ɔlile Gyima

Ɔvale Nrɛlɛbɛ Ɔlile Gyima

1-3. (a) Duzu a ɛnee ɛlɛmaa munzule ara Abegeli nee ye sua nu amra anwo zo a? (b) Duzu a yɛbazukoa wɔ raalɛ ɛhye mɔɔ ɔle ngakyile la anwo a?

ABEGELI nwunle kɛ ɛzulolɛ ɛha kpavolɛ ne yɛɛ ye ahonle ɛdu—debie kpalɛ bie ati ɔ. Munzule ɛlɛba arado bɛ. Ɛnee ɛlɔnema 400 mɔɔ bɛbɔ kpɔkɛ kɛ bɛku mrenya mɔɔ bɛwɔ Abegeli ahu Neebale sua nu la ɛlɛba. Duzu ati ɔ?

2 Neebale a vale ɛhye mɔ amuala rale a. Kɛmɔ ɔyɛ ye dɛba la, ɔbɔle awie abokɛ na eza ɔdendɛle ɔtiale ye. Mekɛ ɛhye mɔɔ ɔbɔle sonla titile bie aholoba—ɛlɔnema mɔɔ bɛtete bɛ kpalɛ wɔ konle nu la kpanyinli ne mɔɔ bɛkulo ye edwɛkɛ la. Yemɔti, Neebale gyimayɛvoma ne anu ko mɔɔ ɔbayɛ kɛ ɔnea mboane la rale Abegeli ɛkɛ, ɛnee ɔlɛ anwodozo kɛ Abegeli banwu adenle mɔɔ ɔbalua zo yealie bɛ a. Noko duzu a raalɛ ko bahola ayɛ wɔ ɛlɔnema anyunlu a?

Duzu a raalɛ ko bahola ayɛ wɔ ɛlɔnema anyunlu a?

3 Mɔɔ lumua la, bɛmaa yɛzukoa raalɛ ɛhye mɔɔ ɔle ngakyile la anwo debie ekyii. Ɛnee Abegeli a le nwane? Kɛzi edwɛkɛ ɛhye bɔle ɔ bo ɛ? Na duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi ye diedi nwo neazo ne anu a?

‘Ɔ Nwo Yɛ Fɛ Na Eza Ɔle Nrɛlɛbɛvolɛ’

4. Kɛzi ɛnee Neebale subane de ɛ?

4 Ɛnee Abegeli ɛnfɛta Neebale. Abegeli le yelɛ kpalɛ maa Neebale noko ɛnee Neebale ɛnle kunli kpalɛ. Nɔhalɛ nu, ɛnee nrenya ne lɛ ɛzukoa. Yemɔti, ɔbule ɔ nwo kɛ ɔ nwo hyia, noko kɛzi awie mɔ nwunle ye ɛ? Ɔbayɛ se kɛ ɛbanwu awie mɔɔ bɛha ɔ nwo edwɛkɛ ɛtane bieko zɛhae la wɔ Baebolo ne anu. Ye duma mumua ne abo kile “Koasea.” Asoo ye awovolɛ a vale zɔhane duma ne donle ye a anzɛɛ kɛzi ɔyɛ ye ninyɛne la ati a ɔnyianle zɔhane duma ne a? Kɛzi ɔde ye biala la, ɔyɛle ye ninyɛne kɛmɔ ye duma ne abo kile la. Neebale ɛnle “nrenya kpaziwɔkɛ biala, yɛɛ eza ɔnlɛ subane.” Ɔle nzisi yɛɛ ɔbo nza, ɛnee menli dɔɔnwo sulo ye yɛɛ bɛngulo ye edwɛkɛ.—1 Sam. 25:2, 3, 17, 21, 25.

5, 6. (a) Subane kpalɛ boni mɔ a ɛsuzu kɛ ɛnee Abegeli lɛ a? (b) Duzu a ɔbayɛ kɛ ɔmanle Abegeli gyale sonlamgbane ɛhye a?

5 Ɛnee Abegeli le ngakyile kolaa fi Neebale anwo. Ye duma ne abo kile kɛ “Me Ze Ɛmaa Ɔ Nye Ɛlie.” Selɛma dɔɔnwo nwu kɛ bɛ mra mraalɛ anwo yɛ fɛ a bɛ nye die, noko saa selɛ nrɛlɛbɛvolɛ nwu subane kpalɛ mɔɔ ɔ ra lɛ la a, ɔ nye die kpole. Fane dɔɔnwo ne ala, awie mɔɔ anwo yɛ fɛ la ɛnda ɛnyia subane mɔɔ le kɛ adwenle kpalɛ, nrɛlɛbɛ, akɛnrasesebɛ anzɛɛ diedi. Noko, ɛnee Abegeli ɛnle zɔ. Baebolo ne kanvo ye wɔ ye nrɛlɛbɛ nee ye anwofɛlɛko nwo.—Bɛgenga 1 Samoɛle 25:3.

6 Ɛnɛ, bie a menli bie mɔ ɛnde deɛmɔti bɛlɛra ɛhye mɔɔ ze nrɛlɛbɛ la gyale nrenya sonlamgbane ɛhye la abo. Kakye kɛ, wɔ Baebolo mekɛ nu awovolɛ a yɛle agyalɛ dɔɔnwo anwo ngyehyɛleɛ a. Saa awovolɛ anyɛ nwolɛ ngyehyɛleɛ bɔbɔ a ɔwɔ kɛ bɛdie bɛto nu. Asoo Neebale anwonyia nee duma mɔɔ yelie la ati a Abegeli awovolɛ manle ɔgyale ye a? Anzɛɛ ehyia a manle bɛyɛle ɛhye a? Kɛzi ɔde ye biala la, Neebale ezukoa ne ammaa yeanyɛ kunli kpalɛ.

7. (a) Saa awovolɛ kulo kɛ bɛ mra nyia agyalɛ nwo adwenle kpalɛ a, duzu a ɔwɔ kɛ bɛkoati a? (b) Duzu a ɛnee Abegeli ɛbɔ kpɔkɛ kɛ ɔbayɛ a?

7 Awovolɛ mɔɔ ze nrɛlɛbɛ la kilehile bɛ mra maa bɛnyia agyalɛ nwo adwenle kpalɛ. Bɛnzi bɛ mra adua kɛ bɛhɔ agyalɛ ɔlua ezukoa ti anzɛɛ bɛntinlitinli bɛ kɛ bɛ nee awie ɛdu wɔ mekɛ mɔɔ bɛle ngakula na bɛnze agyalɛ nwo ɛhwee la. (1 Kɔl. 7:36) Noko akee, Abegeli kanwu ye la ɛnee yekpa nwo. Ye biala anu, ɔ hu a le Neebale, na ɛnee yebɔ kpɔkɛ kɛ ɔbayɛ mɔɔ ɔbahola biala la wɔ tɛnlabelɛ ɛsesebɛ ne anu.

“Ɔbɔle Bɛ Aholoba”

8. Nwane a Neebale bɔle ye aholoba a, na duzu ati a ɛnee nrɛlɛbɛ fee ɛnle ɛhye anu a?

8 Neebale manle Abegeli tɛnlabelɛ ne anu yɛle se kpalɛ. Devidi a ɔbɔle ye aholoba a. Ɛnee Devidi a ngapezonli Samoɛle ɛkpokpa ye kɛ Gyihova sonvolɛ mɔɔ ɔdi nɔhalɛ a yɛɛ ɔda ali kɛ Nyamenle ɛkpa ye kɛ ɔbali belemgbunli Sɔɔlo agya. (1 Sam. 16:1, 2, 11-13) Mekɛ mɔɔ ɔnriandile ɔvile Belemgbunli Sɔɔlo atisesebɛ mɔɔ twe nungule la asa anu la, ɔ nee ye ɛlɔnema 600 mɔɔ di nɔhalɛ la hɔdɛnlanle fienemgbole ne anu.

9, 10. (a) Tɛnlabelɛ boni anu a ɛnee Devidi nee ye menli ne wɔ a? (b) Duzu ati a anrɛɛ ɔwɔ kɛ Neebale kile anyezɔlɛ wɔ mɔɔ Devidi nee ye menli ne ɛlɛyɛ la anwo a? (Eza nea ɛdendɛkpunli 10, ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.)

9 Neebale de Meeyɔn, na ɔlɛ azɛlɛ bie zua sua Kamɛle, ɛkɛ ne a ɔyɛ gyima a. * Ndile dɔɔnwo wɔ azua ɛhye mɔ azo yemɔti ɔmmaa mboane ɛzielɛ ɛnyɛ se, ɛhye ati a ɛnee Neebale lɛ mboane 3,000 la. Ɛnee kpɔkɛ kpole ɛbɔ ye ɛyia. Pɛlan fienemgbole ne wɔ ye nyiakɛ. Azɛlɛ mɔɔ ɛdɔ mgbane mɔɔ zolɛ ɛpepɛ ahuma na mbɔnza wɔ zo la wɔ ye aduduleɛ mɔɔ kɔ Ngyenle Nyevile ne anwo. Ɛleka ɛhye mɔ a ɛnee Devidi nee ye menli ne mɔ wɔ a, bɛ aleɛlilɛ nu yɛle se yɛɛ bɛgyinlanle amaneɛnwunlɛ dɔɔnwo anloa. Ɛnee bɛta bɛyia mrenya mɔɔ bɛnea sukoavolɛ Neebale mboane ne mɔ la.

10 Kɛzi sogyama ɛhye mɔɔ bɛyɛ gyima ɛsesebɛ la yɛle mboaneneavolɛ ne mɔ ɛ? Anrɛɛ bɛbahola bɛahu mboane ne bie bɛali mekɛ biala, noko bɛanyɛ. Emomu, bɛbɔle Neebale mboane ne nee ye sonvolɛma ne anwo bane. (Bɛgenga 1 Samoɛle 25:15, 16.) Mboane nee mboaneneavolɛma yia esiane dɔɔnwo. Ɛnee nanemgbole mɔɔ anwo yɛ ɛzulolɛ la ɛbu, yɛɛ kɛmɔ ɛnee bɛbikye Yizilayɛ ɛweɛne ne mɔɔ wɔ nyiakɛ la kpalɛ la ati, ɛnee nwule ta ba bɛ nwo zo. *

11, 12. (a) Kɛzi Devidi manle ɔ nye lale ɛkɛ na ɔlale ɛbulɛ ali wɔ mekɛ mɔɔ ɔzoanle menli wɔ Neebale ɛkɛ la ɛ? (b) Duzu a Neebale yɛle ye wɔ Devidi ɛzoanlɛ ne anwo mɔɔ ɛnee ɔnle kpalɛ a?

11 Menli zɔhane mɔ mɔɔ bɛmaa bɛ aleɛ wɔ fienemgbole ne anu la ɛnla aze. Yemɔti kenle ko Devidi zoanle menli bulu kɛ bɛhɔkpondɛ moalɛ wɔ Neebale ɛkɛ. Devidi kpale mekɛ mɔɔ ɔfɛta la. Ɛnee ɔle menli mɔɔ pepɛ mboane enrinli la ɛvoyialilɛ, mekɛ mɔɔ bɛta bɛyɛ ahunlunyele. Devidi vale edwɛkɛ agbɔkɛ mɔɔ kile kɛ ɔdi Neebale eni la a lile gyima a. Ɔlua Neebale ɛvolɛ mɔɔ yeli la ati, Devidi bule ye kpole na ɔhanle kɛ “ɛ gɔnwo [“ɛ ra,” NW] Devidi.” Kɛzi Neebale yɛle ye nyɛleɛ ɛ?—1 Sam. 25:5-8.

12 Ɔvale ɛya! Kpavolɛ ne mɔɔ yɛlumuale yɛhanle ɔ nwo edwɛkɛ la hanle hilele Abegeli kɛ “ɔbɔle bɛ aholoba.” Neebale akyɛbɛ hanle kɛ ɔnrɛva ye kpanwo, ye nzule nee ye nane mɔɔ yehu ye la ɔnrɛmaa bɛ. Ɔgolole Devidi anwo kɛ ɔ nwo ɛngyia na ɔle sonvolɛ mɔɔ ɛnriandi ɛvi ɔ menle anwo. Ɔbayɛ kɛ Neebale nyianle Sɔɔlo mɔɔ ɛnee kpɔ Devidi la adwenle ne bie. Bɛ nuhua biala annyia Gyihova adwenle. Nyamenle hulole Devidi, yeambu ye kɛ akɛlɛ mɔɔ ɛde atua, emomu belemgbunli mɔɔ banlea Yizilayɛma anwo zo kenlebie.—1 Sam. 25:10, 11, 14.

13. (a) Kɛzi Devidi lumuale yɛle ye nyɛleɛ wɔ Neebale aholoba ne anwo ɛ? (b) Duzu a ngyinlazo mɔɔ wɔ Gyemise 1:20 la maa yɛnwu ye wɔ Devidi nyɛleɛ ne anwo a?

13 Mɔɔ soanvolɛma ne hɔbɔle Devidi amaneɛ la, ɔvale ɛya kpole. Ɔzele bɛ kɛ, “Awie biala ɛzɔ ye konle dadeɛ ne anu boɛ.” Ɔvale ye konle dadeɛ ne na ɔlile ye menli ne anu 400 anyunlu. Ɔhanle kɛ ɔbɔ mrenya mɔɔ wɔ Neebale awuke nu la kɔsɔɔti abo zo. (1 Sam. 25:12, 13, 21, 22) Ndelebɛbo wɔ nu kɛ Devidi vale ɛya la, noko ɛnee adenle mɔɔ ɔlɛfa zo yeali nwolɛ gyima la ɛnle kpalɛ. Baebolo ne ka kɛ: “Ɛyavalɛ ɛmmaa sonla ɛnzɔ Nyamenle anye.” (Gye. 1:20) Ɛnee kɛ ɔkɛyɛ na Abegeli alie ye sua nu amra ɛ?

‘Yɛyɛ Gyihova Mo Kɛ Yemaa Wɔ Nrɛlɛbɛ Kpalɛ Ɛhye’

14. (a) Duzu a Abegeli lumua yɛle kɛ ɔfa yeali ngyegyelɛ mɔɔ Neebale vale rale la anwo gyima a? (b) Ɛzukoalɛdeɛ boni a yɛnyia yɛfi ngakyile mɔɔ wɔ Neebale nee Abegeli avinli la anu a? (Eza nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.)

14 Wɔ adenle bie azo, yɛnwu kɛ Abegeli ɛlumua ɛdu agyakɛ mɔɔ ɔfa yeaziezie nvonleɛ ne mɔɔ ɛra la. Yeanyɛ kɛ ɔ hu Neebale la, ɛnee ɔlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbadie. Sonvolɛ ne anga edwɛkɛ ne angile Neebale na ɔhanle kɛ: “Ɔnlɛ subane noko bɔbɔ mɔɔ bɛka ye edwɛkɛ a ɔfa a.” * (1 Sam. 25:17) Mɔɔ ɔyɛ alɔbɔlɛ la a le kɛ kɛmɔ ɛnee Neebale bu ɔ nwo la ati, ɛnee ɔndie awie biala edwɛkɛ. Anwomemaazo ɛhye ɛbu ewiade. Noko ɛnee kpavolɛ ne ze kɛ Abegeli le ngakyile, na ɛhye ati a ɔvale edwɛkɛ ne ɔhɔdole ɔ nyunlu a.

Abegeli anyɛ kɛ Neebale la, ɛnee ɔlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbadie

15, 16. (a) Kɛzi Abegeli lale ye ali kɛ ɔle kɛ yelɛ kpalɛ ne mɔɔ bɛhanle ɔ nwo edwɛkɛ wɔ Mrɛlɛbulɛ buluku ne anu la ɛ? (b) Duzu ati a mɔɔ Abegeli yɛle la ɛngile kɛ ɔdwazole ɔtiale ɔ hu tileyɛlɛ ne ɛ?

15 Abegeli dwenlenle nwolɛ na ɔyɛle nwolɛ debie “ndɛndɛ ne ala.” Bɛvale yɛkpɔkɛ “ndɛndɛ” bɛlile gyima kɛyɛ nna wɔ edwɛkɛ ko ɛhye ala anu bɛvanenle raalɛ ɛhye anwo. Ɔvale kpanwo ahunguma, nwanye, mboane, ma ngyehye, vanye ma welera aziakɛ, yɛɛ keeki mɔɔ bɛva feege ma bɛyɛ la ahyɛlɛdeɛ ɔhɔmanle Devidi nee ye ɛlɔnema ne. Ɔda ali kɛ kɛmɔ Abegeli a nea sua nu ɛkɛ ne la ati, ɛnee ɔze ninyɛne mɔɔ ɔbahola yeava yeahɔ la, ɔle kɛ yelɛ kpalɛ ne mɔɔ nzinlii bɛhanle ɔ nwo edwɛkɛ wɔ Mrɛlɛbulɛ buluku ne anu la. (Mrɛ. 31:10-31) Ɔmanle ye sonvolɛ ne mɔ bie vale ninyɛne ne lumuale na ɔlile bɛ nzi. Noko yɛkenga kɛ: “Yeambɔ ɔ hu amaneɛ.”—1 Sam. 25:18, 19.

16 Asoo ɛnee ɛhye kile kɛ Abegeli ɛlɛdwazo atia ɔ hu tileyɛlɛ ne ɔ? Kyɛkyɛ; kakye kɛ ɛnee Neebale ɛbɔ Gyihova sonvolɛ mɔɔ yekpokpa ye la atisesebɛ, nyɛleɛ mɔɔ bahola amaa Neebale sua nu amra mɔɔ bɛnze nwolɛ bie bɔbɔ la awu a. Saa Abegeli anli nwolɛ gyima a, asoo anrɛɛ ɔnrɛhile kɛ ɔdie mɔɔ ɔ hu yɛle la ɔto nu? Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, ɛnee ɔwɔ kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa Nyamenle ɔtɛla ɔ hu.

17, 18. Kɛzi Abegeli hɔle Devidi anyunlu ɛ, duzu edwɛkɛ a ɔhanle a, na duzu a manle ye edwɛkɛ ne hanle Devidi ahonle a?

17 Yeangyɛ, Abegeli yiale Devidi nee ye ɛlɔnema ne.Bieko, ɔvi ye asoaso ne azo ɔdwule aze ndɛndɛ, ɔhɔbutule Devidi anyunlu ɛkɛ na ɔbɔle ɔ ti aze ɔmanle ye. (1 Sam. 25:20, 23) Akee ɔhanle ye edwɛkɛ kɔsɔɔti ɔhilele Devidi na ɔzɛlɛle ye ɛsesebɛ kɛ ɔnwu ɔ hu nee ye sua nu amra anwunvɔne. Duzu a manle ye edwɛkɛ ne hanle Devidi ahonle a?

“Yɛmenle, mesɛlɛ wɔ, tie me”

18 Abegeli liele ɛzonlelilɛ ne dole ɔ nwo zo na ɔzɛlɛle Devidi kɛ ɔva ye ɛtane ɔhyɛ ye. Ɔliele ɔdole nuhua bɔkɔɔ kɛ kɛmɔ ɔ hu duma ne kile la, ɔle koasea. Bie a ɛnee ɔlɛmaa Devidi anwu ye kɛ ye anyunlunyia ne ati ɔnle kpalɛ kɛ ɔbadea nrenya ɛhye. Ɔlale anwodozo mɔɔ ɔlɛ ye wɔ Devidi anu kɛ awie mɔɔ Gyihova ɛkpa ye la ali, na ɔliele ɔdole nu kɛ Devidi ‘ɛlɛko amaa Gyihova.’ Eza ɔhilele kɛ ɔze Gyihova ɛwɔkɛ mɔɔ fane Devidi nee belemgbunlililɛ ne anwo la, ɔluakɛ ɔhanle kɛ, ‘Gyihova bazie wɔ Yizilayɛ belemgbunli.’ Bieko ɔzile Devidi ahonle kɛ ɔmmayɛ debie biala mɔɔ bamaa yeali mogya nwo fɔlɛ anzɛɛ ‘kɛmaa ɔkɛli nyane’ a—bie a ɛnee ye adwenle bagyegye ye. (Begenga 1 Samoɛle 25:24-31.) Nea kɛzi ye edwɛkɛ ne ka ahonle a!

19. Duzu a Devidi yɛle ye wɔ Abegeli edwɛkɛ ne anwo a, na duzu ati a ɔhanvole ye ɛ?

19 Duzu a Devidi yɛle a? Ɔliele ahyɛlɛdeɛ ne mɔɔ Abegeli vale rɛlɛle bɛ la na ɔhanle kɛ: “Ayɛlɛyelɛ ɛha [Gyihova], Yizilayɛ Nyamenle ne, mɔɔ zoanle wɔ kɛ ɛnɛ demua ye ɛ nee me ɛyia la. Yɛyɛ [Gyihova] mo kɛ yemaa wɔ nrɛlɛbɛ kpalɛ ɛhye, yɛɛ nyilalɛ ɛha ɛdawɔ mumua ne kɛ wɔammaa meanli nzenralɛ meanga mogya meangua a.” Devidi hanvole ye kɛ ɔyɛle ye ndɛ ɔrayiale ye na yeammaa yeanli nzenralɛ yeanga mogya yeangua la. Ɔzele ye kɛ: “Kɔ sua nu anzonudwolɛ nu.” Na ɔbɛlɛle ɔ nwo aze ɔhanle kɛ: “Medie ɛ ne.”—1 Sam. 25:32-35.

“Mele Ye Sonvolɛ”

20, 21. (a) Duzu a ɛ nye die nwo wɔ Abegeli mɔɔ ɔziale ɔhɔle ɔ hu ɛkɛ ne la anwo a? (b) Kɛzi Abegeli lale akɛnrasesebɛ nee nrɛlɛbɛ ali wɔ mekɛ mɔɔ ɔkpale ɔ nee Neebale dendɛle la anu ɛ?

20 Abegeli hɔle la, bie a ɔdwenlenle edwɛkɛ zɔhane anwo na ɔnwunle ngakyile mɔɔ wɔ nrenya mɔɔ le atiakunlukɛnlɛma na ɔdi nɔhalɛ nee nrenya atisesebɛ ne mɔɔ ɔgyale ye la anu. Noko yeanva ye adwenle yeanzie edwɛkɛ zɔhane azo. Yɛkenga kɛ: ‘Abegeli ziale hɔle sua nu na ɔhɔdole Neebale.’ Ɔziale ɔhɔle ɔ hu ɛkɛ na ɔhɔyɛle ye gyima kɛ yelɛ la kɛmɔ ɔyɛ ye dɛba la. Ɛnee ɔwɔ kɛ ɔka ahyɛlɛdeɛ mɔɔ ɔvale ɔhɔmanle Devidi nee ye ɛlɔnema ne la ɔkile ye. Ɔwɔ kɛ ɔte. Eza ɛnee ɔwɔ kɛ ɔka kolaa na awie aha ahile ye, ɔluakɛ saa ɔte munzule ne mɔɔ anrɛɛ bado bɛ la ɔfi awie gyɛne ɛkɛ a, ɔbayɛ anyiemgba kpole. Noko akee, ɔnrɛhola ɔnrɛha ɔnrɛhile ye ɛkɛ ne ala. Ɛnee Neebale ɛdo ɛkponle kpole bie kɛ asɛɛ belemgbunli bie la, na yebo kpole kpalɛ.—1 Sam. 25:36.

Abegeli vale akɛnrasesebɛ hanle mɔɔ ɔyɛle ɔliele Neebale ngoane la ɔhilele ye

21 Eza Abegeli lale akɛnrasesebɛ nee nrɛlɛbɛ ali, ɔhendɛle ɔmanle aleɛ hyenle mɔɔ ɛnee Neebale anye zo ɛtete ye la. Bie a mekɛ ɛhye ɛdeɛ ɔbade ye edwɛkɛ ne abo, noko wɔannea a ɔbava ɛya kpole. Noko akee, ɔhɔle ye ɛkɛ na ɔhanle mɔɔ zile la amuala ɔhilele ye. Nɔhalɛ nu, ɛnee ɔ nye la kɛ ɔ hu bava ɛya, bie a yeayɛ basabasa. Noko, ɔ hu dɛnlanle ɔ bo zo ne, yeandu ɔ bo.—1 Sam. 25:37.

22. Duzu a dole Neebale a, na atisesebɛ nee asa mɔɔ bɛyɛ ye wɔ sua nu la anwo debie boni a yɛsukoa a?

22 Duzu a yɛle nrenya ne a? “Ɔgolole ɔguale na ɔdwidwele.” Kenle bulu anzi, ɔwule—tɛ anwodolɛ ne a hunle ye a. Kɛlɛtokɛ ne ka kile yɛ kɛ: “[Gyihova] manle ɔwule.” (1 Sam. 25:38) Kɛmɔ Gyihova hunle ye la ati, Abegeli agyalɛ nu ngyegyelɛ ne rale ye awieleɛ. Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnɛ, Gyihova ɛngu menli wɔ nwanwane adenle zo ɛdeɛ, noko edwɛkɛ ɛhye le ngakyelɛ mɔɔ fɛta mɔɔ maa yɛnwu kɛ Gyihova nwu atisesebɛ nee asa mɔɔ bɛyɛ ye wɔ sua nu la. Ɔbamaa pɛlepɛlelilɛ ayɛ gyima dahuu wɔ ye mekɛ nu.—Bɛgenga Luku 8:17.

23. Nyilalɛ boni bieko a Abegeli nyianle a, na kɛzi ɔlale ye ali kɛ adenle mɔɔ ɔbanyia yeagya Devidi la ammaa yeangakyi ɛ?

23 Ɛye Abegeli anwo mɔɔ ɔdɔle ye wɔ agyalɛ ɛtane ne anu la ɛsie ahane a, ɔnyianle nyilalɛ bieko. Devidi dele kɛ Neebale ɛwu la, ɔzoanle ɔmanle bɛhɔbizale Abegeli agyalɛ. Abegeli hanle kɛ, “Mele ye sonvolɛ mɔɔ ɛboɔboa ɔ nwo kɛ ɔkɛwowo ye sonvolɛma agyakɛ anwo a.” Ɔda ali kɛ adenle mɔɔ ɛnee yenyia kɛ ɔbayɛ Devidi aye la ammaa yeangakyi; Abegeli hanle bɔbɔ kɛ ɔbazonle ye sonvolɛma ne! Kɛmɔ Baebolo ngilebɛbo bie mɔ ka la, ɔdwazole ɔvole ye asoaso ne azo ndɛndɛ; ɔ nee Devidi sonvolɛma ne hɔle na ɔhɔgyale Devidi.—1 Sam. 25:39-42.

24. Ngyegyelɛ boni a Abegeli yiale wɔ ɔ nee Devidi agyalɛ ne anu a, na kɛzi ɔ hu nee Nyamenle bule ye ɛ?

24 Ɛhye ɛngile kɛ Abegeli nee Devidi dɛnlanle la, yeanyia ngyegyelɛ. Ɛnee Devidi gya Ahenoam, na ɔnva nwo kɛ Nyamenle manle mraalɛ dɔɔnwo ɛgyalɛ nwo adenle la, ɛhye manle mraalɛ mɔɔ di nɔhalɛ bɔbɔ la yiale ngyegyelɛ. Eza Devidi noko ɛtɛbayɛle belemgbunli; ɔwɔ kɛ ɔdi ngyegyelɛ nee anwongyelelɛ dɔɔnwo anwo gyima kolaa na yeazonle Gyihova kɛ belemgbunli. Abegeli boale Devidi wɔ bɛ agyalɛ ne anu na awieleɛ bɔkɔɔ ne ɔ nee ye wole ralɛ nrenya. Ɔnwunle kɛ yenyia kunli mɔɔ anye die ɔ nwo na ɔbɔ ɔ nwo bane a. Wɔ mekɛ bie bɔbɔ, Devidi liele Abegeli vile menli mɔɔ rahyele bɛ la asa nu! (1 Sam. 30:1-19) Ɛhye manle Devidi zukoale Gyihova Nyamenle mɔɔ anye die mraalɛ mɔɔ di nɔhalɛ, bɛ ze nrɛlɛbɛ na bɛlɛ akɛnrasesebɛ anwo la.

^ ɛden. 9 Tɛ ɛhye a le Kamɛle Boka mɔɔ wɔ sɔlɔ mɔɔ nzinlii ngapezonli Yilaegya nee Beeyale ngapezoma ne mɔ yiale zo la. (Nea Tile 10.) Ɛnee Kamɛle ɛhye le sua mɔɔ wɔ nyiakɛ fienemgbole ne anloa.

^ ɛden. 10 Ɔbayɛ kɛ Devidi dele nganeɛ kɛ saa ɔbɔ menli mɔɔ de azɛlɛ ne azo nee bɛ nyɛmoa nwo bane a, ɛnee ɔlɛfa yeazonle Gyihova Nyamenle. Wɔ zɔhane mekɛ ne anu ɛnee Gyihova bodane a le kɛ Ebileham, Ayezeke, nee Gyekɔbo abozoamra badɛnla azɛlɛ zɔhane azo. Yemɔti ɛnee nwolɛ bane mɔɔ bɛbɔ bɛavi nwulema asa nu la boka ɛzonlenlɛ nwuanzanwuanza nwo.

^ ɛden. 14 Ɛdendɛfoa ne mɔɔ kpavolɛ ne vale lile gyima la abo kile “belial ara (sonlamgbane).” Baebolo bie mɔ kilehile Neebale subane ne anu kɛ sonla mɔɔ “ɔndie awie biala” na bɛdwula ye kɛ, “ɛ nee ye di adwelie bɔbɔ a ɔnyɛ fɛ.”