1, 2. ¿Kani youi María iuan itakauj, uan keyej amo kualtsin katka kemej yaya?

MARÍA siouikya porin tel miak hora ipanko tokotsyetiuj asno uan kitemoua moyektalis. Itakauj, José, ojtokatiuj taixpan, uan kinyekana itech ojti tein kinajxitis Belén. María oksepa kimachilia ke ikonetsin moolinia iijtik.

² Biblia kijtoua ke amo uejkaua yolitiya ikonetsin (Luc. 2:5). Keman koujtajtekitinij kinitaj ke ompakauin panouaj xa motajtaniaj keyej se siuat akin kokoxkayetok uejka yajtok. Sayoj ke ¿keyej María kisa ichan tein moajsi Nazaret uan youi okse xolal tein tel uejka?

3. ¿Toni tekit kiselijka María, uan toni timomachtitij ika ineskayo?

³ Nochi peuak seki metsti achto, keman nejin ichpoch judía kiselij se tanauatil tein amo keman motemakatoya itech nochi ininnemilis taltikpakneminij: yeskia imomaj Mesías akin moijtojka ualaskia, iKonetsin Dios (Luc. 1:35). Maski amo uejkaua yoliskiaya ikonetsin, María monekik yas okse xolal. Kemej tikitatij, kipanok miak taman tein kinextij ox yekmelauj takuaujtamatia. ¿Toni kipaleuij maj kisentoka chikauak itakuaujtamatilis?

4, 5. 1) ¿Keyej José uan María yajtoyaj Belén? 2) ¿Toni tein achto moijtojka mochiuak keman tekiuaj kiixtalij se tanauatil?

⁴ Amo sayoj José uan María yajtoyaj Belén. Tekiuaj César Augusto tanauatijka ke nochin akin nemiaj itech altepet monekia yaskej moijkuilotiuij itech xolal kampa yolkej. ¿Toni kichiuak José? “Kisak den pueblo Nazaret de itatilanal Galilea uan yajki kampa pueblo de Belén, uan de itatilanal Judeajkopaka kampa yolikoj ne iuejkautatuan de kiliaj rey David. Uan ijkon kichiuak José porin yejua pouia iuan ichankauan de ne uejkau rey David.” (Luc. 2:1-4.)

⁵ Tekiuaj amo ijkuak kitemakak nejon tanauatil sayoj porin ijkon kinemilij. Kemej chikome ciento xiujmej achto moijtojka ke Mesías yoliskia Belén. Moajsia se xolal tein ijkon monotsaya sayoj 11 kilómetros iuan Nazaret, sayoj ke tanauatil tein achto moijtojka kijtouaya ke yoliskia “Belén Efrata” (xikonixtajtolti Miqueas 5:2).  Keman kiskej Nazaret monekia ojtokaskej kemej 130 kilómetros itech tepemej tein pouij Samaria uan ijkon ajsiskiaj Belén. Kemaj, ompa monekia yas José, porin itech nejon xolal yolkaj ichankauan tekiuaj David, uan yejua uan María pouiaj iniuan nejon kalyetouanij.

6, 7. 1) ¿Keyej xa ouij kikisak María yas Belén? 2) ¿Keyej keman María monamiktijkaya iuan José amo ueliaok iselti taixpejpenaya? (No xikonita nota.)

⁶ ¿Uan toni kichiuaskia María? ¿Iuan yaskia José keman kijtoj ke monekia kitakamatiskej nejon tanauatil? Tein melauj, yejua ouij kikisaskia yas. Xa katka ipeujyan metsti octubre, keman peuaya mixkiouit porin panokajya tonalmej ijkuak tauakia. Uan no, monekia uejka pankisaskej, porin Belén okachi uejkapan moajsi ke ueyiat, panoua 760 metros. Satepan ke miak tonalmejya ojtokaskiaj, keman ajsitoskiajya Belén okachi ouij yeskia. Uan xa hasta okachi miak tonalmej kinuikiliskia ajsiskej, porin xa monekiskia mokeketstiyaskej uan ijkon María uelis tepitsin moseuis. Ijkon kemej moajsia María, akin yeski siuat kiixpejpenaskia okachi kuali mokauas ichan, iuan ichankauan uan itasojikniuan akin ueliskiaj kipaleuiskej keman yoliskia ikonetsin. Tein melauj, María monekia yeski yolchikauak komo kiixtaliaya yas Belén.

⁷ Maski ijkon, amatajkuilol Lucas kijtoua ke José yajki moijkuiloto “iuan María”. No kijtoua ke “kimakakajya kemej inamik” (Luc. 2:4, 5, TNM). Keman María iuan monamiktijkaya José, yejua  amo iselti ueliskiaok taixpejpenas. María kipoujkaitaya tekit tein Jiova kimakaka takat akin kinixyekanaskia ichankauan uan siuat kemej itapaleuijkauj, yejua ika nochipa kipaleuiaya tein José kiixejekouaya. * Kemaj, takuaujtamatilis tein kipialiaya Dios kipaleuij maj kitakamati itakauj.

8. 1) ¿Toni okseki taman xa kiolinij María maj youi Belén iuan José? 2) ¿Keyej María kinkauilia se tel kuali neskayot itekitikauan Dios?

⁸ ¿Toni okse taman xa no kiolinij María maj tatakamati? ¿Kiixmatia tanauatil tein achto moijtojka, tein kijtouaya ke Mesías yoliskia Belén? Biblia amo kijtoua. Sayoj ke amo uelis tikijtoskej ke amo, porin itech nejon tonalmej, nejin tanauatil tel miakej kiixmatiaj (Mat. 2:1-7; Juan 7:40-42). Uan no, María kuali kiixmatia iTajtol Dios (Luc. 1:46-55). Kemej yeski, komo María kiixtalij yas Belén porin kinekia kitakamatis itakauj, kitakamatis se tanauatil tein tekiuaj kiixtalijka, kichiuas tein tanauatil achto kijtojka oso porin kiolinij nejin eyi taman, yejua techkauilij se tel kuali neskayot. Jiova kinteltasojta takamej uan siuamej akin tatakamatij uan yolyemankej. Ineskayo María semi techyolchikaua, porin itech nejin  tonalmej, miakej taltikpakneminij amo kinemiliaj ke moneki se tatakamatis.

9, 10. 1) ¿Toni xa kielnamikkej José uan María keman ajsitoyajya Belén? 2) ¿Kani monekik mokauaskej José uan María, uan keyej?

⁹ María xa yolseui keman ueli kiuejkaitaya Belén. Keman pankisaj itech se tepet kampa onkak miak olivo, tein itakilo yejua tein hasta satepan kitekij, José uan María xa kielnamikij tein panouani itech xolal Belén. Kemej kijtojka tanauatijkej Miqueas, katka se xolal tel tsikitsin, yejua ika nion kipouayaj kemej semej xolalmej tein pouiaj Judá. Maski ijkon, Boaz, Noemí uan David yolkej ompa panouaya mil xiujmej achto.

¹⁰ Keman José uan María ajsij itech xolal, tel miakej taltikpakneminij yetokejya. Oksekin akin no moijkuilotoj ajsikej achto ke yejuan, uan amo onkakok kani mokauaskej. * Yejua ika moneki mokauaskej kampa kineuaj tapialmej. Uan amo sayoj nejon kipanouaj: María peua kimachilia tekokojkayot tein amo keman achto kimachiliani uan okachi mochikaujtiuj. Ueli tiknemiliaj keniuj moteltekipachoua José keman kiita ke yolitiya konetsin. ¡Uan okachiok porin moajsij kampa kineuaj tapialmej!

11. 1) ¿Keyej siuamej itech nochi taltikpak ueli kiajsikamatij María? 2) ¿Keyej moijtoua ke Jesús katka “tayekankakonet”?

¹¹ Siuamej itech nochi taltikpak kimatij tein kipanotok María. Kemej naui mil xiujmej achto, Jiova kijtojka ke kemej Adán uan Eva tajtakojkej, siuat tajyouiskia keman ikonetsin yoliskia (Gén. 3:16). María xa no tajyouij. Lucas amo kijtoua nejon, ta sayoj ke María “kiyolitij itayekankaokichpil” (Luc. 2:7). Maski María satepan kipiakok kemej chikuasen ikoneuan, nejin konetsin, akin tayekanaya, taman katka (Mar. 6:3). Amo sayoj katka itayekankakonetsin María, ta no “tayekankakonet itech nochi tachijchiualis”: ¡yejua iyoj Konetsin Dios! (Col. 1:15, TNM.)

12. ¿Kani kitekak María ikonetsin, uan keyej tel taman tein panok ika tein axkan moita itech taixkopimej uan ixneskayomej?

¹² Satepan, Biblia kijtoua okse taman tein motelixmati: “Kitetsiloj ika seki pilkueyit uan kikuategak tech in pesebre” (Luc. 2:7). Taixkopimej uan ixneskayomej tein mochiuaj noyampa taltikpak moixnextia nejin kemej se taman tein semi kualtsin uan amo moita ke melauak. Sayoj ke tel taman tein panok. Yekinika, pesebre se kaxon kampa kitaliaj inintakual tapialmej. Uan no, maj tikelnamikikan ke nejin kalyetouanij moajsij kampa kineuaj tapialmej, kampa  nion axkan moita ke tachipaujyan oso kualtsin kalaki ejekat. Tein melauj, tetatmej amo kiixpejpenaskiaj maj ininkonetsin ompa yoli, ta yejuan kinekij kinmakaskej ininkoneuan tein okachi kuali. ¡Okachiok José uan María kinekij kimakaskej tein okachi kuali iKonetsin Dios!

13. 1) ¿Keniuj José uan María kichiujkej nochi tein uelkej uan ijkon kiyekpiaskiaj ininkonetsin? 2) ¿Keniuj tetatmej uelis kitojtokaskej ininneskayo José uan María keman kiniskaltiskej ininkoneuan?

¹³ Sayoj ke yejuan amo moyolkokouaj porin amo kuali moajsij, ta okachi kuali, kichiuaj nochi tein uelij. Kemej neskayot, María kitetsiloua ikonetsin ika tilmaj uan ika nejmachkayot kiteka kampa tapialmej takuaj, uan kitemoua maj kualtsin moseui uan maj amo sekui. Maski amo kualtsin kampa moajsij, María kichiua nochi tein ueli. Uan no, yejua uan José kiyekajsikamatij ke okachi moneki kimachtiskej ininkonetsin maj kitasojta Jiova (xikonixtajtolti Deuteronomio 6:6-8). Maski axkan miakej amo kiitaj ke moneki se kitekitilis Dios, tetatmej akin kinextiaj tamatilis no kitayekanaltiaj kichiuaskej tein kichiujkej José uan María.

14, 15. 1) ¿Keyej ichkatajpianij kinejnekiaj kiitaskej konetsin akin yekin yolka? 2) ¿Toni kichiujkej ichkatajpianij satepan ke kiitakej Jesús kampa kineuaj tapialmej?

¹⁴ Nochi kualtsin taseujtoya, sayoj ke satepan seki ichkatajpianij kalakij kampa kineuaj tapialmej. Kinejnekij kinitaskej kalyetouanij, okachiok konetsin akin yekin yolik. Yejuan moajsiaj itech tepemej kampa kinyekpiayaj ininichkauan uan ijsiujka ajsikej kampa yetoya Jesús. * Ika ueyi yolpakilis, kintapouiaj José uan María tein yekin kinpanok, akin kimoujkaitaj tein mochiujtok. Itech nejon youak keman moajsiaj itech tepet, se ángel monextij ininixpan. Iueyiyo Jiova tein petanik kinyoualoj, uan ángel kiniluij ke Cristo (oso Mesías) yekin yolik itech xolal Belén uan kiajsiskiaj tetsiliujtok ika tilmaj uan moajsiskia kampa kintamakaj tapialmej. Uan satepan mochiuak okse taman tein okachi se kimoujkaita: ¡tel miakej ángeles mosentilijkej uan kiueyichiujkej Jiova! (Luc. 2:8-14.)

¹⁵ Yejua ika ichkatajpianij ijsiujka ajsikej Belén. Ueli tiknemiliaj ininyolpakilis nejin takamej yolyemankej keman kiajsikej konetsin ijkon kemej ángel kiniluijka. Uan yejuan kitematiltijkej nejon kuali tanauatilmej. Biblia kijtoua ke peujkej “kintapouiaj María uan José den nochi tanejmachtilis ten in ángeles kiniliayaj [...]. Uan nochi in tagayot ten kitekakiliaj nijin tanejmachtilis, yejuan  kiueyimoukaitayaj den kijtoayaj in tapiani” (Luc. 2:17, 18). Xa tayekananij itech taneltokalis itech nejon tonalmej amo kinyekitayaj ichkatajpianij. Sayoj ke, moyekita ke Jiova kinteltasojtaya nejon takamej yolyemankej uan akin amo kikauayaj. Sayoj ke ¿keniuj kipaleuij María nejon takalpanolis?

16. ¿Keniuj tikmatij ke María tanemiliaya itech tein kikakia, uan keniuj kipaleuij nejin?

¹⁶ María xa tel sotaujtok porin yekin yolik ikonetsin. Maski ijkon, yejua kikaki ika nejmachkayot nochi tein moijtoua. Uan amo sayoj nejon: Biblia kijtoua ke “kiyolelnamikia nochi in tajtolme den tapiani uan yoltanemiliaya ika nojon tajtolme” (Luc. 2:19). Kemej ipa, nejin ichpoch kuali tanemilia ika nejon tachiualismej uan niman kiajsikamati ke tein ángeles kitematiltijkej motelneki. IDios, Jiova, kinekia maj yejua kiajsikamati akoni katka ikonetsin uan ke motelneki tein kichiuas. Yejua ika, amo sayoj kikakik nejin tajtolmej, ta kiyolelnamikia uan ijkon mejmetstika uan xijxiujtika ueliskia kisentokas itech tanemilis. Nejin se taman tein kitelpaleuij maj kisentokani chikauak itakuaujtamatilis (xikonixtajtolti Hebreos 11:1).

17. ¿Keniuj uelis tiktojtokaskej ineskayo María?

¹⁷ Uan tejuatsin, ¿tikontojtokas ineskayo María? Itech nochi Biblia Jiova kitalij miak tamachtilis tein melauak uan semi moneki. Sayoj ke nejin amo techpaleuis komo amo tiktakamatij. Yejua ika, moneki mojmostaj tikixtajtoltiskej Biblia, uan maj amo tiknemilikan ke sayoj okse amaix, ta ke yejua iTajtol Dios tein moijkuiloj ika iespíritu (2 Tim. 3:16). Satepan moneki maj amo tikelkauakan nejon tamachtilismej uan maj titanemilikan keniuj techpaleuia, ijkon kemej kichiuak María. Komo tiknemiliaj tein tikixtajtoltiaj uan tiktemouaj keniuj uelis okachi tikchiuaskej itech tonemilis, totakuaujtamatilis okachi mochikauas.

18. 1) ¿Keniuj José uan María kitakamatkej Tanauatil tein kiselij Moisés tepitsin satepan keman yolik Jesús? 2) ¿Toni kinextia netetayokolil tein José uan María kitemakakej?

¹⁸ Keman konetsin kiajxitia chikueyi tonal, José uan María kineskayotiaj itech inakayo, ijkon kemej kijtoua Tanauatil tein kiselij Moisés, uan ijkon kemej kinnauatijkej, kitokaytiaj Jesús (Luc. 1:31). Satepan, keman kiajxitia omepoual tonalmej, kisaj Belén uan kiuikaj Jerusalén kampa moajsi templo, kemej 10 kilómetros uejka.  Uan ompa, satepan ke tami tonalmej keman siuat mochipaujtoya, kitemakaj netetayokolil tein Tanauatil kiixtalia maj kitemakakan akin amo semi teyi kipiaj: ome tórtolas oso ome pichones. Xa amo kuali momachiliaj porin amo ueli kitemakaj se ichkatetat uan se pichón oso se tórtola, kemej okseki tetatmej kichiuaj, sayoj ke yejuan mochikauaj kitakamatiskej Tanauatil kemej okachi kuali uelij. Tein melauj, keman yetokej itech templo kintelyolchikauaj (Lev. 12:6-8; Luc. 2:21-24). Maj tikitakan toni panok.

19. 1) ¿Keniuj Simeón kiiluij María okseki taman tein ueliskia itech tanemilis? 2) ¿Toni kichiuak Ana keman kiitak Jesús?

¹⁹ Se takat akin xiuejya, akin monotsa Simeón motokia kampa moajsij José uan María uan kijtoua seki tajtolmej tein María amo kielkaua. Kimelaua ke Jiova motenkauak iuan ke kiitaskia Mesías achto ke momikiliskia, uan ke iespíritu Dios kimelauilij ke konetsin Jesús yejua Temakixtijkej akin moijtojka ualaskia. Sayoj ke, Simeón no kiiluia María ke ejkos se tonal keman tel tajyouis, kimachilis kemej yeskia se espada tein ueyak panoua iyolijtik (Luc. 2:25-35). Keman ejko nejon tonal, panoua treinta xiujmej satepan, nejon tajtolmej tein kijtoj Simeón xa kipaleuij María maj taxiko. Ompa, keman moajsij itech templo, se tanauatijkej akin monotsa Ana no kiita konetsin Jesús uan peua ika kinnojnotsa nochin akin kichiaj maj kinmakixtikan akin nemij Jerusalén (xikonixtajtolti Lucas 2:36-38).

20. ¿Toni tatiochiualismej kiselijkej José uan María porin kiuikakej Jesús itech templo?

 ²⁰ ¡Tel miak tatiochiualismej kiselijkej José uan María porin kiuikakej konetsin itech itemplo Jiova tein moajsi Jerusalén! Nejin yejua yekinika tonal keman ininkonetsin kiuikakej templo, uan satepan miakpa yaskiaok. Itech nejon tonal, José uan María kimakakej Jiova nochi tein kipiayaj, uan yejuatsin kintatiochiuij, porin kiselijkej miak tamachtilis uan tajtolmej tein kinyolchikauak. Nejon tonal, María kisak ika okachi chikauak takuaujtamatilis uan itech iyolo kipiaya miak tamachtilis tein melauak tein itech ueliskia tanemilis uan tein ueliskia kintapouis oksekin.

21. ¿Keniuj uelis tikchiuaskej maj totakuaujtamatilis mochikaua?

²¹ Semi techyolpaktia tikitaskej ke itech nejin tonalmej, miakej tetatmej kitojtokaj nejin kuali neskayot. Itaixpantijkauan Jiova no momattokej kinuikaskej ininkoneuan itech nechikolmej. Ijkon kemej José uan María, nejin tetatmej kimakaj Dios nochi tein uelij. Kemej neskayot, keman monechikouaj kitemouaj kinyolchikauaskej akin iniuan mosentiliaj. Uan keman mokepajya ininchan kimachiliaj ke kinyolchikaujkej, yolpakij uan kipiaj miak taman tein kuali tein uelis kintapouiskej oksekin. ¡Semi techyolpaktia tikinitaskej nejin kalyetouanij yolmelaujkej! Keman iniuan timosentiliaj uan tikueyichiuaj Jiova, totakuaujtamatilis okachi mochikaua, ijkon kemej kipanok María.