1, 2. a) ¿Mbaʼépa ombohovái vaʼerã José ha hembireko Egíptope? b) ¿Mbaʼépa José omombeʼu Maríape?

JOSÉ ohupipáma ikosakuéra hymba vúrro ári, omañamaña ijerére ha osẽma oho hikuái. Upérõ pyharéma Belénpe, ha oiméne José opensa haperãre. ¡Mombyryeterei ningo oviaha vaʼerã hikuái! Haʼe ha hembireko ohóta hína Egíptope, ha upépe haʼekuéra ndoikuaái avavetépe, avei oñeñeʼẽ ótro idióma, ikostumbrekuéra idiferénte ha oĩta hetave mbaʼe ijetuʼútava chupekuéra. ¿Ojepokuaáta piko oiko hikuái upépe?

² Josépe oiméne ijetuʼu raʼe omombeʼu hag̃ua Maríape mbaʼépa heʼi chupe Ñandejára ánhel iképe. Péro oñembopyʼaguasu ha omombeʼu chupe rréi Herodes ojukaseha imembyʼípe, ha heʼi avei pyaʼe osẽ vaʼerãha hikuái Beléngui (elee Mateo 2:13, 14). María ojepyʼapyeterei, ni haʼe ni José nontendéi mbaʼérepa oĩ ojukaséva peteĩ mitã inoséntepe. ¡Peteĩ mitãraʼy ningo ndoapeligrái avavépe! Upéicharõ jepe, ojerovia hikuái Jehováre ha ojeprepara osẽ hag̃ua.

3. ¿Mbaʼéicha javépa José osẽ ifamiliakuéra ndive Beléngui? (Ehecha avei pe taʼanga.)

³ Umi oikóva Belénpe okejoa hína, ndoikuaaiete hikuái umi mbaʼe oikótava. José ha María katu upe pyharépe ojeʼóima sur gotyo ha ogueraha Jesúspe hendivekuéra. Koʼẽtĩvo ohóvo, oiméne José oñeporandu: “¿Mbaʼe piko che, peteĩ karpinteromi ajapóta aprotehe hag̃ua che famíliape upe kuimbaʼe ipoderosoitévagui? ¿Ikatútapa amantene che famíliape? ¿Ikatútapa akumpli Jehová ohaʼarõva chehegui ha añangareko porã ko mitãre?”. José ohasa kuri heta mbaʼe ijetuʼúva ifamília ndive. Jahechamína mbaʼéichapa haʼe ojerovia mbarete rupi ombohovái porã umi mbaʼe ohasa vaʼekue, ha mbaʼérepa enterove jasegi vaʼerã iñehémplo, koʼýte tuvakuéra.

4, 5. a) ¿Mbaʼéicha rupípa tuichaite okambia José situasión? b) ¿Mbaʼépa pe ánhel heʼi Josépe omokyreʼỹ hag̃ua chupe?

⁴ José oiko vaʼekue Nazarétpe ha ojapo un áño tuicha okambia hague isituasión. Haʼe oikórõ guare upépe, oĩ kuri komprometído Helí rajýndi, hérava María, peteĩ kuñataĩ hekoporã ha ijerovia mbaretéva. Péro peteĩ árape María omombeʼu chupe hyeguasuha. Ha ani hag̃ua oñemotĩ ko kuñataĩme, José ojerure chupe ojedivorsia hag̃ua hikuái ñemihapemi. * Upe javete, peteĩ ánhel omombeʼu Josépe iképe María hyeguasu hague espíritu sánto rupive, ha heʼi chupe upe mitã onasétavare: “Haʼe oipeʼáta [...] umi héntepe ipekadokuéra poguýgui”. Avei heʼi: “Ani rekyhyje regueraha hag̃ua ne rembireko María nde rógape” (Mat. 1:18-21).

⁵ José ningo hekojoja ha iñeʼẽrendu, upévare ojapo Ñandejára heʼihaichaite chupe. Haʼe oasepta kuri peteĩ kompromíso tuichaitereíva: omongakuaa vaʼerã peteĩ mitã ndahaʼéiva itaʼýra, síno Ñandejára Raʼy. Upe tiémpope, pe emperadór Romapegua oguenohẽ peteĩ léi heʼíva enterove oñanota vaʼerãha pe puévlo onase haguépe, upéicha rupi María imembypotaitépe, oho José ndive Belénpe. Ha upépe onase imemby.

6-8. a) ¿Mbaʼépa oiko raʼe Jesús orekórõ guare un áño rasami? b) ¿Mbaʼéichapa jaikuaa Satanás haʼe hague upe ohechaukáva umi kuimbaʼépe pe estrélla joguaha? (Ehecha avei pe nóta.)

⁶ Upéi, José ha María opytántema ifamília ndive Belénpe, ag̃uiete Jerusaléngui. Imboriahúramo jepe, José ojapo ikatúva guive ani hag̃ua ofalta mbaʼeve Maríape ni pe mitãme. Jesús onase riremínte, José okonsegíma voi peteĩ óga sensillomi opyta hag̃ua hikuái. Péro Jesús orekórõ guare un áño rasami, oiko jey peteĩ mbaʼe nohaʼarõietéva hikuái.

⁷ Peteĩ díape, og̃uahẽ oúvo José ha María rógape umi karai oadivináva omañávo estrellakuérare. Haʼekuéra osegi oúvo oriénteguio peteĩ mbaʼe ojajáiva yvágape, haʼetéva estrélla. Mombyryetereígui ningo ou koʼã kuimbaʼe ohecha hag̃ua Jesúspe, ha omombaʼeterei hikuái umi hudío rréi onase vaʼekuépe.

⁸ Upe estrélla joguaha ogueraha raẽ chupekuéra Jerusalénpe, og̃uahẽ mboyve Belénpe. Ha upépe umi kuimbaʼe omombeʼu Heródespe ohoha hína hikuái ohechávo pe mitã onase  vaʼekue ha oikótava hudiokuéra rréiramo. * Herodes ipochyeterei oikuaávo upéva. Koʼã kuimbaʼe ndoikuaaiete tuichaiterei oapeligraha Jesúspe ojapóvo upéicha.

9-11. a) ¿Mbaʼéichapa jaikuaa peteĩ ipoderosovéva Herodes ha Satanásgui odefende hague Jesúspe? b) ¿Mbaʼépa heʼi heta lejénda, ha añetépa upéva?

⁹ Péro haʼetépe peteĩ ipoderosovéva Herodes ha Satanásgui, osẽ odefende Jesúspe. Jahechamína mbaʼépa oiko. Umi kuimbaʼe og̃uahẽrõ guare, ohecha pe mitã María ykére ha omeʼẽ chupekuéra umi rregaloita ogueraháva, “óro, olívano ha mírra”. ¡Oiméne José ha María ni ndogueroviaséi mbaʼéichapa imbaʼeporã hikuái! Koʼã kuimbaʼe opensa kuri ohokuévo ohasa jeytaha Jerusalénrupi omombeʼu hag̃ua Heródespe moõpa oĩ pe mitã, péro Jehová iképe omanda umi kuimbaʼépe oho hag̃ua hetãme ótro tapérupi (elee Mateo 2:1-12).

¹⁰ Upérõ Ñandejára ánhel heʼi Josépe: “Epuʼã ejagarra pe mitã ha isýpe ha tapeho pekañy Egíptope. Pepyta upépe haʼe jey peve ndéve reju hag̃ua, cháke Herodes oheka hína pe mitãʼípe ojuka hag̃ua” (Mat. 2:13). Jahecha haguéicha ko kapítulo oñepyrũvo, José upepete opuʼã ojeprepara ha oho ifamília ndive Egíptope. Chupe g̃uarã iñimportanteve oprotehe pe mitãme ani hag̃ua ojejapo hese mbaʼeve. Umi rregálo ogueraha vaʼekue umi kuimbaʼe, oipytyvõ chupekuéra okuvri hag̃ua igásto upe viáhepe ha oñemantene hag̃ua oiko aja Egíptope.

¹¹ Heta lejénda omombeʼu guaʼu mbaʼépa oiko raʼe ohokuévo hikuái Egíptope. Oĩ heʼíva Jesús ojapo hague peteĩ milágro omombyky hag̃ua pe tape, ani hag̃ua osẽ chupekuéra mondaha ha omokarapã hague umi palméra María ohupyty hag̃ua hiʼa. * ¿Añetépa upéva? Nahániri. Chupekuéra ijetuʼu vaʼekue upe viáhe puku, ha heta ohasa asy hikuái tapére.

12. ¿Mbaʼépa tuvakuéra ikatu oaprende José ehémplogui?

¹² Tuvakuéra ikatu oaprende heta mbaʼe Joségui. Haʼe ningo pyaʼe oheja vaʼekue itraváho, hóga ha opa mbaʼe orekóva oprotehe hag̃ua ifamíliape. ¡Omombaʼeterei pe rresponsavilida Jehová omeʼẽva chupe! Koʼág̃arupi avei ko múndope oĩ heta mbaʼe ikatúva ogueraha vai térã ohundi umi mitãrusu ha  mitãkuñáme. Upévare jaguerohory umi túva ha sy ojapóvape opa ikatúva oprotehe hag̃ua ifamíliape, José ojapo haguéicha.

13, 14. ¿Mbaʼéicha rupípa José ha María oho oiko Nazarétpe?

¹³ Jaʼekuaa José ha ifamiliakuéra ndahiʼaréi hague Egíptope. Haʼekuéra ova upégui pe ánhel oavisa rupi Josépe Herodes omanomaha. Peteĩ profesía heʼi vaʼekue voi Jehová ohenoitaha Itaʼýrape osẽ hag̃ua Egíptogui (Mat. 2:15). Ha José oipytyvõ oñekumpli hag̃ua upe profesía osẽvo Egíptogui ha oho jey ipuévlope María ha Jesús ndive. Péro, ¿moõpa oho hikuái?

¹⁴ José ningo siémpre opensa porã ojapo mboyve peteĩ mbaʼe ha ojapo Jehová heʼihaichaite chupe. Upévare oikuaárõ guare Arquelao ogovernaha Herodes rendaguépe, osẽ oho nórte gotyo, mombyry porã Jerusaléngui. Haʼe oikuaa Arquelao iñaña ha noponderaiha avavére ojuka hag̃ua. José ha María oho jey oiko Nazarétpe ha omongakuaa upépe ifamíliape (elee Mateo 2:19-23).

15, 16. ¿Mbaʼéichapa ombaʼapo vaʼekue José, ha mbaʼeichagua erramiéntapa oiméne oreko raʼe?

¹⁵ José ha María oiko sensillomínte vaʼekue Nazarétpe ha heta mbaʼe ijetuʼu chupekuéra. La Biblia heʼi José haʼe hague karpintéro, ha upe tiémpope umi karpintéro ombaʼapo pohýi vaʼekue. Oity vaʼerã hikuái pe yvyramáta, ha upéi ogueraha umi yvyra tróso ijapére ha omoĩ peteĩ hendápe ipiru hag̃ua. Upéi ojapo chugui távla ojeporúva ojejapo hag̃ua óga, várko térã puénte. Avei pe yvyrágui ojapo hikuái karréta, rruéda, júgo ha opaichagua erramiénta ojeporu vaʼerã kokuépe (Mat. 13:55). ¡Añetehápe ipohýi umi karpintéro traváho! Oĩ vaʼekue voi orekóva hógape ikarpintería térã peteĩ galpónpe, hóga ykére.

¹⁶ José oreko vaʼekue heta erramiénta, ha amalisia itúva mbaʼekue umíva. Oiméne oreko rakaʼe eskuádra, plomáda, hácha, serrúcho, martíllo, máso, opaichagua ekóplo ha pegaménto. Ikatu avei oime oreko raʼe peteĩ erramiénta taladroichagua ojejapóva yvyrágui, ha avei klávo, hepýramo jepe umíva upe tiémpope.

17, 18. a) ¿Mbaʼépa Jesús oaprende Joségui? b) ¿Mbaʼérepa oiméne José ombaʼapo jejopyve raʼe?

¹⁷ Ñapensamíntena mbaʼéichapa oiméne Jesús imitãme  okuriosea raʼe ituvangáre ombaʼapohápe, mbaʼevete nokañýi chugui. Oiméne ohecha mbaʼéichapa José ijyva poguasu guasu, imbarete ha oñekonsentra itraváhore, avei ikatupyry ha iñaranduha. Katuete José oaprovecháne raʼe upéicha jave omboʼe hag̃ua Jesúspe michĩ reheve ha omeʼẽ chupe umi traváho vevyimi ojapo hag̃ua. Oiméne omeʼẽ chupe oliha hag̃ua yvyra umi pira pirekue oñembopiru vaʼekuépe, ha omboʼe avei chupe mbaʼéichapa opilláta mbaʼeichaguápa umi yvyra, por ehémplo, umi olívo, rróvle ha ambue yvyra.

¹⁸ Jesús ohecha ituvanga imbarete ha karpintéro katupyryha. Iporãveha katu ohecha mbaʼeichaitépa José ohayhu chupe, iñermanitokuérape ha avei Maríape. Haʼekuéra hetave ohóvo, jaikuaa José ha María séisrupi ifamiliave hague Jesús onase rire (Mat. 13:55, 56). Upéicha rupi, koʼýte oiméne José ombaʼapo jejopyve raʼe omantene hag̃ua ifamíliape.

19. ¿Mbaʼéichapa José oipytyvõ ifamíliape oñemoag̃ui hag̃ua Jehováre?

¹⁹ José oikuaa iñimportanteveha oipytyvõ ifamíliape oñemoag̃ui hag̃ua Jehováre. Upévare siémpre oñemotiémpo oñeʼẽ hag̃ua chupekuéra Jehová ha hembipotáre. José ha María orahámi ifamiliakuérape pe sinagóga oĩvape upe siudápe, ohendu hag̃ua ojelee ha oñehesaʼỹijo jave Ñandejára Léi. Katuete Jesús oho rire hógape oporandu jepi umi mbaʼe ohendu vaʼekuére rreunionhápe. Ha oiméne José oñehaʼãmbaite ombohovái chupe opa mbaʼe oikuaaséva. Avei José ojapómi opa ikatúva ogueraha hag̃ua ifamiliakuérape umi fiésta ojejapóvape káda áño Jerusalénpe. Oguatámi hikuái 120 kilómetrorupi oho hag̃ua Paskuarã ha oukuévo upéicha jey. Umícha jave, dos semánarupi oheja hikuái hóga.

20. ¿Mbaʼéichapa tuvakuéra ikatu osegi José ehémplo?

²⁰ Koʼág̃a avei tuvakuéra ojapo upéicha. Ombaʼapo pohýiramo jepe omantene hag̃ua ifamíliape, oñemotiémpo chupekuéra  g̃uarã ha oipytyvõ chupekuéra oservi porã hag̃ua Jehovápe. Upearã oñehaʼãmbaite ojapo hikuái pe Aty Jastudia Hag̃ua Ñande Rogayguándi ha ogueraha chupekuéra rreunión ha asambleahápe. Tuvakuérape g̃uarã iñimportanteve oipytyvõ ifamíliape oñemoag̃ui hag̃ua Jehováre, José ojapo haguéicha.

21. ¿Mbaʼépa José ha ifamiliakuéra ojapómi Páskua tiémpope, ha arakaʼépa José ha María opilla Jesús ndaiporiha hendivekuéra?

²¹ La Biblia omombeʼu peteĩ mbaʼe oiko vaʼekue Jesús orekórõ guare 12 áño. Ojapoháicha jepi voi, José ogueraha ifamiliakuérape Paskuarã Jerusalénpe. Upéicha jave heta família oviahámi oñondivepa, oiméne vyʼápe oho hikuái ha ohecha tapére umi lugár iporã porãva. Ha oho jave pe arriváda vaietére og̃uahẽ hag̃ua Jerusalénpe, opurahéi jepi hikuái umi sálmo (Sal. 120–134). Oiméne hetaiterei ojeho jepi Jerusalénpe umi fiestarã. Ha opa rire, umi família ou jey oñondivepa. José ha María hembiapoiterei kuri, ha ndohecháiramo jepe Jesúspe, ndojepyʼapýi hese oimoʼãgui ouha hína ihentekuéra apytépe. Péro un día haguépe, José ha María opilla sapyʼa Jesús ndaiporiha hendivekuéra. ¡Tuichaiterei oñemondýi; moõve gotyo ndojuhúi chupe hikuái! (Luc. 2:41-44.)

22, 23. ¿Mbaʼépa ojapo José ha María ohechakuaávo Jesús noĩriha hendivekuéra, ha mbaʼépa María heʼi Jesúspe otopárõ guare hese?

²² José ha María ojepyʼapyeterei, ha ojevy jey Jerusalénpe. Itarovaite hikuái oheka Jesúspe ha ohenói hatã hatã chupe. Tres díama okañy hague ha ndotopái hikuái Jesúspe. Oiméne upépe José opensáma raʼe tuichaiterei ofallaha Jehovápe. Upéi oho oheka hikuái Jesúspe pe témplope, ha oikévo pe koty oñembyatyhápe umi mboʼehára ikatupyrýva Ñandejára Léipe, ohecha Jesúspe oguapy hína hendivekuéra. ¡Mbaʼeichaitépa oiméne ipyʼaguapy José ha María ohechávo chupe! (Luc. 2:45, 46.)

²³ Upépe Jesús ohendu ha ombaʼeporandu hína umi mboʼehárape, haʼekuéra katu oponderaiterei mbaʼéichapa haʼe  iñarandu ha ombohovái chupekuéra heta mbaʼe. José ha María ni ndogueroviaséi ohechávo Jesúspe hendivekuéra. La Biblia nomombeʼúi mbaʼépa heʼi José, péro María heʼívare jahechakuaa mbaʼéichapa oñeñandu mokõivéva. Haʼe heʼi Jesúspe: “Che memby, ¿mbaʼére piko péicha rejapo orerehe? Nde túva ha che ningo oretarovaite rohekávo” (Luc. 2:47, 48).

24. ¿Mbaʼéichapa la Biblia ohechauka Jehová ontendeha umi mbaʼe ohasáva tuvakuéra?

²⁴ La Biblia ohechauka umi túva orekoha tuicha rresponsavilida omongakuaávo ifamíliape. Ha umi mbaʼe ohasa vaʼekuére José ha María jahechakuaa añeteha upéva. Ñapensamíntena, Jesús perféktoramo jepe, oikotevẽ vaʼekue ituvakuéra  oñangareko hese. Koʼág̃a katu ko múndo ivaivéntema ohóvo, ha tuvakuéra koʼýte ojepyʼapy ifamíliare. Péro tuicha ombopyʼaguapy chupekuéra oikuaávo Jehová ontendeha ohasáva hikuái, oñangareko ha ohekomboʼe porã hag̃ua ifamíliape.

25, 26. ¿Mbaʼépa Jesús heʼi ituvakuérape, ha mbaʼéichapa oñeñandúne raʼe José upévare?

²⁵ Jesús oñeñandu porãiterei pe témplope oikuaágui upépe oñemoag̃uiveha Itúva yvagapeguáre. Haʼe ovyʼa upe lugárpe ha oaprovechapaite umi mbaʼe ojeʼéva guive. Upévare heʼi porãnte ituvakuérape: “¿Maʼerã piko pechereka raʼe? ¿Ndapeikuaái piko aime vaʼerãha che Túva rógape?” (Luc. 2:49).

 ²⁶ José opytáne raʼe opensa Jesús heʼi vaʼekuére. Haʼe siémpre oñehaʼã omboʼe chupe ohayhu hag̃ua Itúva yvagapeguápe, upévare oiméne ovyʼa ohendúvo itaʼyranga heʼiha upéicha. Upérõ Jesús imitã gueteri, péro ohechakuaáma mbaʼéichapa José ipyʼaporã ha oporohayhu. Haʼe oiméne otrata porãiterei raʼe ifamíliape, upévare Jesús oñeñandu porã hendive.

27. ¿Mbaʼe priviléhiopa oreko tuvakuéra, ha mbaʼéichapa ikatu osegi hikuái José ehémplo?

²⁷ Oiméramo nde peteĩ túva, nemanduʼa vaʼerã ne ehémplo rupive tuicha reipytyvõha ne famíliape. Remboʼéramo chupekuéra oikuaave hag̃ua Jehovápe ha ohecháramo mbaʼéichapa nde rehayhu ha reñangareko porã hesekuéra, katuete oñeñandu porãta hikuái ha oikuaáta avei mbaʼeichagua túvapa ñande Ru yvagapegua. ¡Ajépa tuichaite priviléhio upéva! Ha oiméramo reguereko ne familianga, rejapo vaʼerã José ojapo haguéicha, rehayhu, remombaʼe ha retrata vaʼerã chupe ne família teéicha. Ha iñimportanteveha katu, reipytyvõ vaʼerã chupe oñemoag̃uive hag̃ua Itúva yvagapeguáre (elee Efesios 6:4).

28, 29. a) ¿Mbaʼépa ohechauka ñandéve Lucas 2:51, 52? b) ¿Mbaʼéichapa José oipytyvõ rakaʼe Jesúspe ikatupyry ha iñarandu hag̃ua?

²⁸ La Biblia michĩmínte oñeʼẽ José rehe, péro iporã ñahesaʼỹijo umi mbaʼe omombeʼúva ñandéve chugui. Por ehémplo, heʼi Jesús “osegi [hague] iñeʼẽrendu” ituvakuérape ha “okakuaa ha iñaranduve [hague] ohóvo, ha Ñandejára ha umi hénte oguerohory chupe” (elee Lucas 2:51, 52). Upéva ohechauka José omoakã porã hague hogapy, upéicha rupínte itaʼýra perfékto jepe orrespeta chupe, oñemoĩ ipoguýpe ha iñeʼẽrendu chupe.

 ²⁹ Pe téxto heʼi avei Jesús rehe “iñaranduve [hague] ohóvo”. Upéva ohechauka José oipytyvõ hague chupe ikatupyry ha iñarandu hag̃ua. Upe tiémpope, umi hudío opensa umi kuimbaʼe ipláta heta ha omanda guasúvante iñaranduha. Ha umi karpintéro, chokokue ha erréro ningo ombaʼapo pohýi, péro imboriahu, upévare ojeʼe hesekuéra ‘ndoikuaaiha umi léi, mbaʼépa ivai térã iporã ha ni noporomboʼekuaaiha’. Péro Jesús ikatupyryeterei vaʼekue ha ituvanga peteĩ karpinteromínte kuri, upéva ohechauka porã japuha umi mbaʼe oñepensáva umi hénte imboriahúvare. Mboy vése piko oiméne Jesús ohendu rakaʼe José omboʼévo chupe mbaʼépa “ivai térã iporã” Jehovápe g̃uarã.

30. ¿Mbaʼéichapa José omoĩ ehémplo porã tuvakuérape?

³⁰ Jahechakuaa avei José oñangareko porã hague Jesús rehe ikatu hag̃uáicha okakuaa porã, imbarete ha ikyreʼỹ. Haʼe oprepara chupe ojapo hag̃ua umi traváho pohýi. Opavave oikuaa vaʼekue Jesús peteĩ karpintéro raʼyha, péro ojeʼe vaʼekue avei hese haʼeha “pe karpintéro” (Mar. 6:3). Jahechakuaa José ojapo hague umi mbaʼe oñehaʼarõva peteĩ túvagui. Umi omoakãva ogapy oñehaʼã vaʼerã osegi iñehémplo, oñangareko porã vaʼerã ifamíliare ha omboʼe chupekuéra ojapokuaa hag̃ua umi mbaʼe oipytyvõtava chupekuéra oñemantene hag̃ua okakuaapa rire.

31. a) ¿Arakaʼépa omano José? (Ehecha pe  rrekuádro.) b) ¿Mbaʼe ehémplo iporãvapa omoĩ ñandéve José?

³¹ La Biblia omombeʼu Jesús ojevautisa hague orekórõ guare 30 áñorupi, péro noñeʼẽvéima José rehe. Ikatu oime María iviúdama raʼe Jesús oñepyrũrõ guare omboʼe umi héntepe Ñandejára rembipota (ehecha pe rrekuádro heʼihápe “ ¿Arakaʼépa omano José?”). Ha oiméramo jepe José omano raʼe imitã reheve, heta mbaʼe ikatu ñaaprende chugui: ojerovia ipyʼaite guive Jehováre, omoakã porã hogapy ha kaneʼõʼỹre oñangareko ha oprotehe ifamíliape. Enterove ñañehaʼã vaʼerã jasegi José ehémplo ha koʼýte umi tuvakuéra.