1, 2. a) Eliya ka jamana mɔgɔw tɔɔrɔnin lo mun lo kosɔn? b) Eliya ni mɔgɔ jumanw lo tun be ɲɔgɔn na Karimɛli kulu kan?

ELIYA (Eli) be jama filɛra. U be tɔɔrɔla ka Karimɛli kulu yɛlɛ. Hali ni dugu tun ma gwɛ ka ɲɛ fɔlɔ, a tun be ye ko fantanya ni ɲani b’u kan. A saan saba ni kalo wɔɔrɔ ye nin ye jaa be u ka jamana kɔnɔ ani u tɔɔrɔnin lo kosɔbɛ o kosɔn.

² Baali ka kira 450 fana be sɔrɔ jama cɛma. U be tagamana i ko faamanw. U fanin lo kuncɛbaya la ani u be Jehova ka kira Eliya kɔniya kosɔbɛ. Masamuso Zezabɛli ye Jehova ka kira caaman faga. Nka, Eliya kɔni cɛsirinin lo hali bi ka Baali batobagaw kɛlɛ. A bena se k’o kɛ fɔɔ tuma juman? N’a sɔrɔ Baali ka kiraw b’a miiri ko Eliya kelen tɛ se olu bɛɛ lajɛnnin kɔrɔ cogo si la (1 Mas. 18:4, 19, 20). Masacɛ Akabu fana tun be yen a ka masawotoro kɔnɔ. Eliya koo ka gwo ale fana ye.

3, 4. a) Mun na siranya tun be Eliya la loonba nin na? b) An bena ɲiningali jumanw lo lajɛ?

³ Kira Eliya kelen n’a kelen lo. Koo minw bena kɛ o loon na, a ma deli k’o ɲɔgɔn ye. Sɔsɔli koo dɔ be labɛnna a ɲɛɛ kɔrɔ min bena jama dɛmɛ u k’a lɔn jɔn lo ye Sebagayabɛɛtigi ye: Ala lo wa, walima Baali lo? Dugu be gwɛra ka na. Mun miiriya lo be Eliya kɔnɔ do? N’a sɔrɔ a sirannin lo sabu ale fana “ye anw bɔɲɔgɔnko adamaden ye.” (Zaki 5:17 kalan). An kɔni lanin be min na, o ye ko Eliya b’a miiri ko ale kelen n’a kelen lo. A be mɔgɔ minw cɛma, olu ye dannabaliw ni sarakalasebaga mɔgɔfagalaw ye ka fara u ka masacɛ kan o min ye tiɲɛn batoli sira bila.—1 Mas. 18:22.

⁴ Mun lo y’o gwɛlɛya lase Israɛl ma? An ka mun be o koo la? An k’a filɛ Eliya tun be ni limaniya min ye ani an be kalan min sɔrɔ o koo la.

5, 6. a) Israɛldenw seen tun be kɛlɛ sifa juman na? b) Masacɛ Akabu ye mun lo kɛ ka Jehova dusu dimi kosɔbɛ?

⁵ Tiɲɛn batoli min tun be se ka Israɛldenw n’u ka jamana nafa bɛrɛbɛrɛ, u banna o la ani k’a mafiɲɛya yɛrɛ. Eliya y’o koo kɔrɔsi a ka ɲɛnamaya fanba la, nka a ma se k’a yɛlɛma. An k’a lɔn ko  kabi wagatijan, diinankɛlɛ dɔ be kɛra Israɛl jamana na: tiɲɛn diinan ni ngalon diinan be ɲɔgɔn na. Israɛlden caaman ye Jehova Ala to yen k’u yɛrɛ bila u lamini siyaw ka boliw batoli la. Eliya ka wagati la, o kɛlɛ yɛrɛ juguyara tugun.

⁶ Masacɛ Akabu ye Jehova dusu dimi kosɔbɛ. A ye Sidɔnkaw ka masacɛ denmuso Zezabɛli furu. O muso tun jijanin lo ka Baali batoli koo jɛnsɛn Israɛl jamana bɛɛ kɔnɔ ani ka Jehova ka batoli tunu pewu. A ma mɛɛn, Akabu y’a yɛrɛ sɔrɔ Zezabɛli ka fanga kɔrɔ. A ye Baali ka batoso lɔ ani ka sarakabɔlan lɔ o kɔnɔ. Ale yɛrɛ lo tun be biri jama ɲɛfɛ ka Baali bato o min ye kafiriw ka ala ye.—1 Mas. 16:30-33.

7. a) Mun lo y’a to Baali ka batoli ye koo haramunin ye? b) Eliya ka wagati la, sanji ye wagati min kɛ a ma ben, Bibulu be mun fɔ o koo la? Mun na an lanin b’a la ko Bibulu t’a yɛrɛ sɔsɔ o koo la? (Koorilen lajɛ fana)

⁷ Mun lo y’a to Baali ka batoli ye koo haramunin ye? A ye Israɛldenw nɛgɛ k’u caaman mabɔ tiɲɛn Ala la. A tun be mɔgɔw lasun ka koo nɔgɔninw ni fariyakow kɛ. Cɛɛw ni musow tun be jatɔya kɛ Baali batoso kɔnɔ. Baali ka fɛtiw sen fɛ, mɔgɔw tun be kakalayakow kɛ ani ka hali denmisɛnw faga k’u kɛ saraka ye. O kama, Jehova y’a ka kira Eliya ci masacɛ Akabu ma k’a fɔ a ye ko sanji tɛna ben tugun a ka jamana kɔnɔ fɔɔ ni Eliya kɔsegira ka na a fɔ ko sanji ka ben (1 Mas. 17:1). Saan caaman tɛmɛnin kɔ, Eliya sɔrɔla k’a yɛrɛ yira tugun masacɛ Akabu la. A y’a fɔ a ye ko a ka jama ni Baali ka kiraw lajɛn Karimɛli kulu kan. *

8. Bi, an be kalan juman sɔrɔ Baali batoli koo la?

⁸ An ka mun be o kɛlɛ koo la? Dɔw bena a miiri ko an ka foyi tɛ Baali koo la sabu Baali batosow n’a ka sarakabɔlanw tɛ yen tugun bi. An k’a lɔn ko nin maana tɛ tarikiko gwansan ye (Ɔrɔm. 15:4). “Baali” kɔrɔ ko “i tigi” wala “i kuntigi.” Jehova tun y’a fɔ Israɛldenw ye ko u ka ale kɛ u ka “baali” ye, o kɔrɔ u furucɛ n’u kuntigi (Ezayi 54:5). Bi, mɔgɔw ye fɛɛn caaman kɛ u kuntigiw ye minw tɛ Sebagayabɛɛtigi Ala ye. Tiɲɛn tɛ? O fɛɛn dɔw be se ka kɛ wari, baloɲini baara, ɲɛnagwɛkow, wala cɛnimusokow ye ani u be ala caaman wɛrɛ minw bato Jehova nɔɔ na. O fɛɛnw kɛra u kuntigiw ye sabu u kɛra u ɲɛnako fɔlɔ lo ye (Mat. 6:24; Ɔrɔmukaw 6:16 kalan). O la, an be se k’a fɔ ko mɔgɔ caaman bele be Baali  ka batoli koo jɔnjɔnw kɛra bi. O kɛlɛko min tun be Jehova ni Baali cɛ galen, n’an be miiri o la, o be se k’an dɛmɛ an ka hakili sɔrɔ k’a sugandi an bena baara kɛ min ye.

9. a) Mun na Karimɛli kulu tun ye yɔrɔ ɲuman ye ka Baali batoli kɔrɔbɔ? (Jukɔrɔla kunnafoni fana lajɛ) b) Eliya ye mun lo fɔ jama ye?

⁹ N’i be Karimɛli kulu sanfɛ, i be se ka jamana cogoya lajɛ ka ɲɛ: k’a ta Kisɔn kɔji daa la duguma fɔɔ ka taga se Mediterane kɔgɔji la. I be se fana ka Liban kuluw ye yɔrɔjan na saheli fan fɛ. * Nka o loonba nin na, a gwɛnin lo ko jamana cogoya filɛ man di fewu. Jehova tun ye jamana ɲuman min di Ibrahima kɔmɔgɔw ma, a  yɔrɔ bɛɛ janin lo sisan. Tile ye yɔrɔ bɛɛ jɛni ani Ala yɛrɛ ka jama ye hakilintanya kɛ k’o jamana halaki. Ka jama to u be lajɛnna kulu kan, Eliya y’a fɔ u ye ko: “Aw segelentɔ be taama fan fila fɛ fo tuma jumɛn? Ni Matigi [Jehova] ye Ala ye, a’ ye tugu Matigi la, nka ni Baal ye Ala ye, aw ka tugu Baal la.”—1 Mas. 18:21, ABM.

10. Israɛldenw “segelentɔ be taama fan fila fɛ,” o kɔrɔ ko di? U ɲinɛna tiɲɛnko juman kɔ?

¹⁰ Eliya ko jama “segelentɔ be taama fan fila fɛ.” O kɔrɔ ko di? Jama m’a faamu ko u ka kan ka sugandili kɛ Jehova ni Baali cɛ. U y’a miiri ko u be se k’u fila bɛɛ bato: ka Baali dusu suma n’u ka landako kunntanw ye ani ka duga ɲini fana Jehova fɛ. N’a sɔrɔ u y’a miiri ko Baali lo bena u dɛmɛ ka suman caaman ni bɛgɛn caaman sɔrɔ ani “Kɛlɛbolow Matigi [Jehova]” lo bena u tanga kɛlɛ la (1 Sam. 17:45, ABM). U ɲinɛna tiɲɛnko dɔ kɔ, bimɔgɔw caaman tɛ min faamu fana: Jehova tɛ sɔn an ka fɛɛn wɛrɛ wala mɔgɔ wɛrɛ bato n’ale tɛ. A b’a fɛ an k’an yɛrɛkun di ale kelenpe dɔrɔn ma, ani joo b’a fɛ. A tɛ sɔn an ka fɛɛn wɛrɛ bato ka fara ale kan, a b’a jati k’o yɛrɛ ye nɛnini lo ye!—Ɛkisɔdi 20:5 kalan.

11. Eliya ye min fɔ Israɛldenw ye, o be se k’an dɛmɛ cogo di k’an ɲɛnako fɔlɔw n’an ka batoli kɛcogo sɛgɛsɛgɛ?

¹¹ Israɛldenw “segelentɔ” tun be tagamana i n’a fɔ mɔgɔ min b’a fɛ ka sira fila tagama. Bi, mɔgɔ caaman b’o fili kelen lo kɛ: sanni u ka Ala bato, u be tugu “baali” sifa dɔw kɔ u ka ɲɛnamaya kɔnɔ. Eliya y’a fɔ ka gwɛlɛya ko Israɛldenw ka “segelentɔ” tagama dabila. O kuma be se k’an dɛmɛ an k’an yɛrɛ sɛgɛsɛgɛ k’a filɛ fɛɛn min ye an ɲɛnako fɔlɔ ye ani an be Ala bato cogo min na.

12, 13. a) Eliya y’a ɲini ko mun lo ka kɛ? b) An be se k’a yira cogo di ko an jigi lanin be Ala kan i ko Eliya y’a kɛ cogo min na?

¹² Eliya y’a ɲini u fɛ u ka koo dɔ kɛ min man gwɛlɛ hali dɔɔni. Baali ka kiraw tun ka kan ka sarakabɔlan dɔ lɔ ani k’u ka bɛgɛn faga k’a la a kan. O kɔ, u tun ka kan k’u ka ala deli a ka tasuma don a la. Eliya fana tun bena o ɲɔgɔn lo kɛ. A ko “ni min ye tasuma mana, o le ye Ala ye.” Eliya tun b’a lɔn ka ɲɛ tiɲɛn Ala ye min ye. A ka limaniya barika tun ka bon kosɔbɛ. O kama, a ma sigasiga ka koow nɔgɔya a juguw ye. A ko Baali ka kiraw k’a daminɛ fɔlɔ. U y’u ka misi ntura sugandi saraka kama ani u y’a daminɛ ka Baali deli. *—1 Mas. 18:24, 25.

 ¹³ Kabakow tɛ kɛ tugun bi. Nka Jehova ma yɛlɛma. An be se k’an jigi la a kan i ko Eliya y’a kɛ cogo min na. Ɲɛyirali fɛ, ni mɔgɔ dɔw be Bibulu ka fɔta sɔsɔ, an tɛ siran k’a to u k’u ka miiriya fɔ fɔlɔ. An be Eliya ladegi k’an jigi la tiɲɛn Ala kan ko ale lo bena o koo ɲɛnabɔ. An t’an bolo la an yɛrɛ kan, nka an be basigi Bibulu lo kan sabu ale lo be “mɔgɔw bila siraɲuman kan.”—2 Tim. 3:16.

14. Eliya ye Baali ka kiraw lɔgɔbɔ cogo di, ani mun na do?

¹⁴ Baali ka kiraw y’a daminɛ k’u ka saraka labɛn ani k’u ka batofɛn weele. U tora ka kule ko: “Baali, an jaabi!” U tora o la k’a ta kabi sɔgɔma fɔɔ midi. Bibulu b’a fɔ ko: “Nga kuma ma mɛn, jaabili ma sɔrɔ.” Midi senin, Eliya y’a daminɛ ka yɛlɛ u la ani k’u lɔgɔbɔ. A ko n’a sɔrɔ Baali bolo degunnin lo kojugu ani a tɛ se k’u jaabi. A fana ko n’a sɔrɔ Baali be banakɔtaga kɛra wala a be sinɔgɔra ani u ka kan k’a kunu. Eliya y’a fɔ o mɔgɔ lafilibagaw ye ko: “Aw ye pɛrɛn kosɔbɛ!” Ale fɛ, Baali batoli koo tun ye mɔgɔ lafiliko lo ye ani a tun b’a fɛ Ala sagokɛlaw k’a faamu ko nanbarako lo.—1 Mas. 18:26, 27.

15. Baali ka kiraw ka koo b’a yira cogo di ko hakilintanyako lo ka kuntigi wɛrɛ ɲini i yɛrɛ ye Jehova kɔ?

¹⁵ Baali ka kiraw y’a daminɛ k’u yɛrɛ yuguba yuguba tugun. “U tora ka pɛrɛn kosɔbɛ, ka to k’u yɛrɛ tigɛtigɛ ni murujanjanw, ani tamanw ye ka kɛɲɛ n’u ka landa ye fɔɔ joli tora ka woyo u fari kan.” Nka u y’o bɛɛ kɛ fuu! “Kuma ma mɛn, jaabili ma sɔrɔ, taamasiɲɛ ma ye min b’a yira ko fɛɛn dɔ bena kɛ.” (1 Mas. 18:28, 29). Tiɲɛn na, Baali tɛ yen le. Sutana ka nanbarako tun lo min dabɔra ka adamadenw mabɔ Jehova la. Tiɲɛn na, mɔgɔ o mɔgɔ be kuntigi wɛrɛ ɲini a yɛrɛ ye Jehova kɔ, o tigi ni jigitigɛ ni maloya be ɲɔgɔn na.—Zaburuw 25:3; 115:4-8 kalan.

16. a) Eliya ye Jehova ka sarakabɔlan lalaga cogo min na, n’a sɔrɔ o ye jama hakili jigi mun lo la? b) Cogo juman na Eliya y’a yira tugun ko a jigi lanin be Ala kan?

¹⁶ Tileben tuma na, Eliya lo ka kan k’a ka saraka bɔ sisan. Jehova ka sarakabɔlan min tun tiɲɛna, a y’o lalaga. N’a sɔrɔ Jehova juguw lo tun y’a tiɲɛ. Eliya y’o sarakabɔlan lalaga ni kabakuru deen 12 ye. N’a sɔrɔ a y’o kɛ walisa ka Israɛl siya 10 ka masaya mɔgɔ  caaman hakili jigi ko Israɛl siya 12 bɛɛ be Musa ka sariya kɔrɔ halibi. O kɔ, a ye misi ntura faga k’a la sarakabɔlan kan ani ka jii caaman bɔn a kan fɔɔ jii be woyo. N’a sɔrɔ a y’o jii bɔ Mediterane kɔgɔji la u gɛrɛfɛ. A yɛrɛ ye dingɛ sogi ka sarakabɔlan lamini ani k’o fa jii la. A tun ye koow bɛɛ nɔgɔya Baali ka kiraw ye. Nka, a ma koo si nɔgɔya Jehova ye sabu a tun lanin be a la kosɔbɛ.—1 Mas. 18:30-35.

17. Koo minw tun ye Eliya ɲɛnako fɔlɔ ye, a y’u yira cogo di a ka delili kɔnɔ? An be se k’a ladegi cogo di?

¹⁷ Koow bɛɛ labɛnnin kɔ, Eliya ye delili kɛ. A ka delili kɔrɔ ka bon nka a faamuyali ka nɔgɔ ani a b’a yira Eliya ɲɛnako fɔlɔ ye min ye. Fɔlɔ, a b’a fɛ bɛɛ k’a lɔn ko Jehova lo ye “Isirayɛli ka Ala” ye, Baali tɛ. Filanan, a b’a fɛ bɛɛ k’a lɔn ko ale be koow kɛra Jehova lo tɔgɔ la, nɔɔrɔ ni tandoli ye Jehova ta ye. A laban, a y’a yira ko a bele b’a janto a ka jamana mɔgɔw la. O kama, a b’a fɛ sɔbɛ la Jehova k’a ‘kɛ u be segi k’u jigi la a kan’ (1 Mas. 18:36, 37). U ka murutili kosɔn, u ye bɔnɛ caaman lase u yɛrɛw ma. O bɛɛ n’a ta, Eliya bele b’u kanu. N’an be delili kɛra, an fana k’a yira ko an majiginin lo, an b’an janto Ala tɔgɔ la ani ko an be hinɛ mɔgɔw la minw mako be dɛmɛ na.

18, 19. a) Jehova ye Eliya ka delili jaabi cogo di? b) Eliya ko jama ka mun lo kɛ, ani mun na mɔgɔ tun man kan ka hinɛ Baali ka kiraw la hali dɔɔni?

¹⁸ Sanni Eliya ka delili daminɛ, n’a sɔrɔ jama tun b’u yɛrɛ ɲiningara ni Jehova fana bena dɛsɛ ka tasuma mɛnɛ i ko Baali dɛsɛra cogo min na. Nka Eliya ka delili bannin kɔ, u si ma sigasiga tugun. Bibulu b’a fɔ ko: “Tasuma bɔra Masaba [Jehova] fɛ ka na ben ka saraka nin jɛni, ani lɔgɔ, ni kabakuruw, ani dugukolo, ani ka dingɛ nin kɔnɔ jii ja.” (1 Mas. 18:38). Jehova y’a ka kira jaabi cogo kabakoman na dɛ! Jama ye mun lo kɛ do?

¹⁹ U bɛɛ kulera ko: “Masaba le ye Ala ye! Masaba le ye Ala ye!” (1 Mas. 18:39). Sisan kɔni, u y’a lɔn mɔgɔ min ye tiɲɛn Ala ye. Nka, u m’a yira fɔlɔ ko u limaniyanin lo. U kɔni y’a ye ko Jehova ye Eliya ka delili jaabi k’a to tasuma bɔra sankolo la ka ben. O lo y’a to u sɔnna a ma ko Jehova lo ye tiɲɛn Ala ye. Nka tiɲɛn na, yala o b’a yira k’u ka limaniya barika ka bon wa? Ayi! O kama, Eliya ye koo wɛrɛ ɲini u fɛ. A ko u ka kolo Jehova ka  sariya ye. U tun ka kan k’o lo kɛ kabi saan caaman. Ala ka sariya tun b’a ɲini u fɛ u ka kira ngalontigɛlaw ni boli batobagaw faga (Deter. 13:5-9). Baali ka kiraw tun ye Jehova juguw yɛrɛ yɛrɛ lo ye. U tun be koo bɛɛ lajɛnnin kɛ ka Jehova sagonata bali. Yala a bɛnnin tun lo Israɛldenw ka hinɛ u la wa? Mɔgɔ tun be se ka hinɛ u la cogo di? U tun ye denmisɛn jalakibali minw kɛ sarakaw ye k’u jɛni Baali ye, yala u hinɛna u la wa? (Talenw 21:13 kalan; Zer. 19:5). Tiɲɛn na, mɔgɔ tun man kan ka hinɛ u la fewu. O la, Eliya ye cii di ko jama k’u faga ani u y’u faga.—1 Mas. 18:40.

20. Minw be Eliya kɔrɔfɔ Baali ka kiraw fagari koo la, mun na joo t’u fɛ?

²⁰ Dɔw be Eliya kɔrɔfɔ Baali ka kiraw fagari koo la. N’a sɔrɔ u be siran ko minw ka diinanko y’a dama tɛmɛ, olu kana basigi Eliya ka koo kan ka fariyakow kɛ diinan tɔgɔ la. A fɔ man di, nka fariyako caaman be kɛ diinan tɔgɔ la bi. Nka Eliya tun tɛ mɔgɔ ye min ka diinanko y’a dama tɛmɛ. A ye Baali ka kiraw halaki walisa ka Jehova ka cii tilennin dafa. Kerecɛn sɔbɛw b’a lɔn k’u tɛ se ka Eliya ladegi ka kɛlɛkɛfɛn ta mɔgɔ juguw kama. Sariya min ɲɛsinna kerecɛnw bɛɛ ma, u be tugu o lo kɔ. O sariya be sɔrɔ Krista ka kuma nunu na a ye minw fɔ Piyɛri ye ko: “I ka murujan don a nɔɔ na, bari mɔgɔ minw be kɛlɛ kɛ ni murujan ye, murujan le bena u faga fana.” (Mat. 26:52). Jehova lo bena kiti tigɛ mɔgɔw kan ani a bena tɛmɛ a Dencɛ Yezu fɛ k’o kɛ.

21. Mun na Eliya ye ɲɛyirali ɲuman ye kerecɛn sɔbɛw fɛ bi?

²¹ Ala b’a ɲini kerecɛn sɔbɛw fɛ u k’u ka limaniya yira u ka ɲɛnamaya kɛcogo fɛ (Zan 3:16). O kɛcogo dɔ ye ka mɔgɔ kantigimanw ladegi i n’a fɔ Eliya ɲɔgɔnna mɔgɔw. Eliya ye Jehova kelenpe lo bato ani a ye mɔgɔw jija u k’o ɲɔgɔn kɛ. A y’a jaa gwɛlɛya ka jama dɛmɛ u k’a faamu ko Baali batoli ye nanbarako ye. Sutana be tɛmɛ o lo fɛ ka mɔgɔw mabɔ Jehova la. A m’a bolo la a yɛrɛ kan ani a m’a ɲini k’a yɛrɛ sago kɛ. Nka, a jigi lanin tun b’a la ko Jehova bena koow ɲɛnabɔ. Siga t’a la, Eliya ye tiɲɛn batoli lafasa. An kelen kelen bɛɛ k’a ka limaniya ɲɔgɔn ladegi!