Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

A4

Diosan sutipajj Hebreo Arut Qellqatanakanwa uñsti

Hebreo arut Diosan sutipa, judionakajj janïr Babiloniar apatäpkäna ukhaw ukham qellqasïna

Hebreo arut Diosan sutipa, judionakajj Babiloniar apatäpkäna uka qhepatwa ukham qellqasïna

Hebreo Arut Qellqatanakanjja, mä arunjja Antiguo Testamentonjja, Diosan sutipajj niya 7.000 kutiw uñsti, uka hebreo sutejj יהוה consonantenakamp qellqatawa. Uka pusi letranakajj Tetragrámaton sasin uñtʼatawa, aka Biblianjja “Jehová” sasaw traducisiwayi. Biblianjja uka sutiw yaqha sutinakat sipansa jukʼamp uñsti. Cheqansa Biblia qellqerinakajj Diosat parlañatakejj walja titulonakwa aytapjjerïna, ukanakat yaqhepajj akanakawa: Taqe Chʼamani, Jachʼa Dios, Tatitu. Ukampis Diosan sutip qellqañatakejj Tetragrámaton sat pusi letranakwa uchapjjerïna.

Jehová Dios pachpaw Biblia qellqerinakarojj sutip qellqayäna. Amuytʼañataki, Joel profetarojj akham sasaw qellqayäna: “Taqe khititï Jehová Diosan sutip artʼaski ukajj salvatäniwa” sasa (Joel 2:32). Salmonak qellqerirusti akham sasaw qellqayarakïna: “Jaqenakajj ak yatipjjpan, juman sutimajj Jehová satawa, juma sapakiw taqe oraqpach apnaqer Jachʼa Diosätajja” sasa (Salmo 83:18). Yamas Salmos libronjja, niya 700 kutiw Diosan sutipajj uñsti. Uka libronjja walja cancionanaka ukat poemanakaw utji, ukanakwa Diosan servirinakapajj cantapjjerïna, arstʼapjjarakirïna. Ukampis ¿kunatsa uka sutejj walja Biblianakan jan uñstki? Machaq Mundon Jakirinakataki Biblianjja, ¿kunatsa Jehová sutejj uñsti? Uka sutejj ¿kamsañs muni?

Rollos del mar Muerto sat qellqatanakan utjki uka Salmonakan mä jiskʼa qellqatapa, 50 después de Cristo maranakanwa qellqasïna. Judionakajj Babiloniar apatäpkäna uka qhepat qellqaskäna uka hebreo letranakamp qellqatawa. Tetragrámaton ukajja wali qhanaw uñjasi, kuna laykutejj judionakajj janïr Babiloniar apatäpkäna uka qhepat qellqaskäna uka hebreo letranakamp qellqatajj walja kutiw uñsti.

¿Kunatsa Diosan sutipajj walja Biblianakan jan uñstki? Walja razonanakatwa jan uñstkiti. 1) Taqe Chʼamani Diosajj janiw mä sutinïñapajj wakiskiti sasaw yaqhepajj amuyapjje. 2) Yaqhepasti judionakan costumbrenakapampi apayasisaw Diosan sutip jan arsupkiti, arsusajj Diosan sutip janis respetksna ukhamäspawa sasin inas amuyapjjchi. 3) Yaqhepajja kunjamsa Diosan sutipajj nayrajj arsusïna uk janiw yatktanti, ukatwa Diosan sutip lantejj Tatitu jan ukajj Dios sañakejj walïspa sasin sapjje. Ukampis uka razonanakajj janiw walïkiti, kunatsa jan walïki uk uñjapjjañäni.

  • 1) Diosajj janiw mä sutinïñapäkiti sirinakajja, jikjjatasiwayki uka nayra qellqatanakat janiw amuytʼapkiti, uka qellqatanakat yaqhepajja Jesusajj janïr aka oraqer jutkäna uka tiempotawa. Uka nayra qellqatanakanjja Diosan sutipajj uñstiwa. Kunjamtï sisktanjja, Dios pachpaw sutipjja Bibliar niya 7.000 kuti qellqayäna. Ukhamajj sutip uñtʼsna, sutip aytaraksna ukwa Diosajj muni.

  • 2) Judionakan costumbrenakapamp apayasisa Diosan sutip Bibliat chhaqtayir traductoranakajja, janiw ak sum amuytʼapkiti. Bibliat copianak luriri yaqhep judionakajj janis Diosan sutip arsuñ munapjjerïkchïnjja, Biblia copiasajj Diosan sutip uchasipkirïnwa. Mar Muerto qota jakʼankir Qumrán sat cheqanjja nayra tiempon qellqat rollonakaw jikjjatasiwayi, uka qellqatanakanjja, Diosan sutipajj walja cheqanakanwa uñsti. Yaqhep traductoranakajj Diosan sutip lantejj TATITU sasakiw mayúscula letranakampi qellqawayapjje, ukhamat kawkjanakansa Diosan sutipajj original qellqatanakan uñstäna uk uñachtʼayañataki. Ukhamajj Diosan sutipajj Biblian walja cheqanakan uñstatap yatkasasa, ¿kunatsa cambiawayapjje jan ukajj chhaqtayapjje? ¿Khitin permisopampis uka cambionak lurawayapjje? Jupanakakiw uk yatipjje.

  • 3) Diosan sutipajj kunjamsa arsusïna ukajj janiw yatiskiti, ukhamajj janiw uka sutejj arsusiñapäkiti sasin sapki ukanakajja, Jesusan sutip arsusipkiwa. Ukampis jichha tiemponjja janiw khitis kunjamtï nayrïr patak maranakan Jesusan sutipajj arsusirïkäna ukham arskiti. Hebreo aru parlir cristianonakajj inas Jesusan sutipjja Yeshúa sasin arsupjjerïchïna. Ukat Mesías (jan ukajj Cristo) tituljja, Mashíaj sasaw arsupjjerïna. Griego aru parlir cristianonakajj Iēsóus Khristós sasaw arsupjjerïna, latín aru parlirinakasti Iesus Christus sasaw arsupjjarakirïna. Diosan amuytʼayatäsin Biblia qellqerinakajja, Jesusan sutip griego arur traducitäkäna uka sutwa qellqapjjäna. Qellqerinakajj janiw kunjamtï hebreo arun arsusirïkäna ukham qellqapkänti, jan ukasti kunjamtï jaqenakajj Jesusan sutip pachpa arupat arsupjjerïkäna ukhamwa qellqapjjäna. Niya ukhamarakiw Diosan sutipampejj pasi. Kunjamapunis Diosan Jehová sutipajj nayra hebreo arun arsusïna ukajj janis yatiskchejja, Machaq Mundon Jakirinakataki Biblia Traducirinakajj Diosan sutip Jehová sasin traduciñatakiw amtapjje.

Machaq Mundon Jakirinakataki Biblianjja, ¿kunatsa Diosan sutipajj Jehová sasin traducitäpacha? Tetragrámaton (יהוה) sasin uñtʼatäki uka pusi letranakajj aka consonantenakampiw qellqasispa: YHWH (jan ukajj YHVH, JHVH). Ukampis Tetragrámaton ukajja janiw vocalanakanïkiti, kuna laykutejj nayra hebreo arunjja, consonantenakampikiw qellqapjjerïna. Ukhamajj kuna vocalanakampis liytʼapjjañapa uk ¿kunjamatsa jaqenakajj yatipjjäna? Kunjamsa hebreo arunakajj liytʼasiñapa uk yatipjjänwa, kuna laykutejj sapüruw uka arunak parlapjjerïna.

Hebreo Arut Qellqatanakajj tukuyasjjäna ukhat niya waranqa maranak qhepatjja, yatjjattʼat judionakajj hebreo arunak liytʼañ yanaptʼañatakejj puntonaka jan ukajj signonakwa uñstayapjjäna, ukhamat kuna vocalanakampis sapa arojj arsusiñapa uk uñachtʼayañataki. Ukampis uka tiemponjja, walja judionakajj creenciapampi apayasisajj “Diosan sutip arsuñajj janiw walïkiti” sasaw sapjjäna, ukatwa Diosan sutip lantejj yaqha arunak uchapjjerïna. Amuyatajj Tetragrámaton copiapkäna ukhajja, uka yaqha arunakan vocalanakapwa Diosan sutipäki uka pusi consonantenakarojj qellqtʼapjjerïna. Ukhamajj uka qellqatanakan utjki uka puntonakajja, janiw kunjamsa Diosan sutipajj hebreo arun nayrajj arsusirïna uk yatiñatakejj yanaptʼkiti. Yaqhepanakajj Diosan sutipajj Yahwéh sasaw arsusïna sapjjewa, yaqhepasti yaqhanakwa arsupjjaraki. Rollos del mar Muerto qellqatanakanjja, Levítico libron mä jiskʼa qellqatanwa griego arut Diosan sutipajj Iaṓ sasin qellqat uñsti. Nayra tiempon griego arut yaqha qellqerinakasti Iaḗ, Iabé jan ukajja Iaoué sasaw arsusispa sapjjarakiwa. Ukampis Bibliajj qellqaskäna uka tiempon kunjamapunis Diosan sutipajj hebreo arun arsusïna ukajj janiw yatiñjamäkiti, ukhamajj janiw ukhamapuniw arsusïna sasajj sisksnati (Génesis 13:4; Éxodo 3:15). Ukampis kunapachatï Diosajj servirinakapamp parlkäna ukhajja, walja kutiw sutip arsüna, servirinakapajj ukhamarakiw jupar oración mayisisasa yaqhanakar jupjjat parlasas sutip arsupjjerïna, uk sum yattanjja (Éxodo 6:2; 1 Reyes 8:23; Salmo 99:9).

¿Kunatsa aka Biblianjja Jehová sasin qellqatajja? Kuna laykutejj walja arunakanjja, uka sutimpiw jilapartejj uñtʼasi.

Diosan sutipajj Génesis 15:2 qellqatanwa uñsti, William Tyndale chachajj Biblian nayrïr phesqa libronakap 1530 maran traduskäna ukanwa uñsti.

Diosan sutipajja, nayrïr kutejj 1530 maranwa inglés arur traducita mä Biblian uñstäna, Biblian nayrïr phesqa libronakapana (Pentateuco), uka Bibliajj William Tyndale chachan traducitänwa. Jupajj Iehouah sasaw Diosan sutip Biblian qellqäna. Tiempompejj inglés arojj mayjtʼawayjjewa, Diosan sutipajj kunjamsa qellqasiñapa ukas mayjtʼawayjjarakiwa. Amuytʼañataki: 1612 maranjja, Henry Ainsworth chachajj Salmos libro traducisajj Iehovah sasaw qellqäna. Ukatjja 1639 maran uka librojj revisaskäna, Pentateucomp chika imprimiskarakïna ukhajja, Jehovah sasaw uñstjjäna. 1901 maranjja, American Standard Version sat Biblia traducirinakajja, kawkjanakantï hebreo arun Diosan sutipajj uñstkäna ukjanakanjja, Jehovah sasaw uchapjjäna.

Bibliat yatjjattʼat wali respetat Joseph Bryant Rotherham chachajj 1911 maranwa inglés aruta Studies in the Psalms (Salmos librot yatjjatäwinaka) sat libro apsüna. Ukanjja Yahweh aru uchañat sipansa Jehovah sasaw uchäna. “Biblia liytʼirinakatakejj Jehovah sutiw jukʼamp uñtʼatajja, suma katoqatarakejja” sasaw sarakïna. 1930 maranjja, hebreo arut yatjjattʼat Alexander Kirkpatrick sat chachajja, niya ukhamarakwa inglés arut Jehovah suti apnaqañjjat qhanañchäna, akham sasa: “Jichha tiempon jakiri gramática toqet yatjjattʼat walja jaqenakajja Yahveh jan ukajj Yahaveh sasaw liytʼasiñapa sasaw sapjje, ukampis inglés aru parlirinakatakejj JEHOVAH sutiw jukʼamp uñtʼatajja. Cheqansa kunjamsa arsusiñapa ukajj janiw importantëkiti, jan ukasti maynin Pachpa Sutipätap yatiñaw jukʼamp importantejja, uka sutejj janiw Tatitu sisktan ukham aleq sutikïkiti” sasa.

Tetragrámaton, YHWH: ‘jupaw taqe kunsa utjayi’

Verbo hwh: ‘utjaña’

Jehová sutejj ¿kamsañsa muni? Hebreo arunjja, Jehová sutejj mä verbotwa juti, ukasti ‘utjaña’ a sañwa muni. Yaqhep yatjjattʼatanakajja, uka verbojj ‘jupaw utjayi’ sañwa muni sasaw sapjjaraki. Ukatwa Machaq Mundon Jakirinakataki Biblia Traducirinakajj Diosan sutipajj ‘jupaw taqe kunsa utjayi’ sañ muni sasin sapjje. Ukampis uka toqet yatjjattʼatanakajja, may maywa parlapjje, ukhamajj Diosan sutipajj ukhampun sañ muni sasajj janiw sisksnati. Ukampis ‘jupaw taqe kunsa utjayi’ siski uka arunakajja, taqe kunasa Jehová Diosan luratätapa, taqe amtanakap phoqerïtapa uñachtʼayistu. Jupajj janiw uñjktan ukanakak lurkiti, janiw jaqerukisa ni angelanakarukisa lurkiti, jan ukasti amtapsa munañapsa phoqasiyapuniwa.

Éxodo 3:14 qellqatan uñstki uka arunakat ¿kamsaraksnasa? Ukanjja Diosajj jupa pachpat akham siwa: “Kunar tukuñtï nayajj ajllkäjja ukaruw tuköjja” sasa. Uka arunakajja, ‘tukuña’ siski uka hebreo verboniwa, uka verbojj Diosan sutipajj ‘utjaña’ siski uka verbompejj niya pachpakiwa. Ukampis uka arunakajj janiw Diosan sutip taqpach qhanañchkiti. Jan ukasti kunjam Diosäkitejj uk mä jukʼakwa qhanañchi, mä arunjja amtap phoqañatakejj kunar tukuñatï wakiski ukaruw Jehová Diosajj tukuspa ukwa uka arunakajj qhanañchi. Ukampis Jehová sutejja, janiw amtap phoqañatakejj kunar tukuñatï wakiski ukaruw jupajj tukuspa sañak munkiti, jan ukasti luratanakapampejj amtap phoqayarakiwa sañ munaraki.

a Hebreo arunjja, Diosajj amtanakap phoqerïtapwa uka arunakajj sañ munaraki.