Tɛla kɔ ndwokɔ mɔɔ ɩwɔ zʋ

Tɛla kɔ Ndwokɔ mɔɔ bɛhyɩhyɛ

OZUMALƐDƖYƐ 03

Sa Ɔkʋla Ede Bayɩbʋlʋ Yɩ Edi a?

Sa Ɔkʋla Ede Bayɩbʋlʋ Yɩ Edi a?

Anʋhʋba nɩɩ fʋlɔdulɛ sʋ̃maa wɔ Bayɩbʋlʋ yi nu. Ebiye a, ɛpɛ kɛɛ osuma mɔɔ Bayɩbʋlʋ ikilehile nɩ dɩyɛ, naasʋ̃ ɩyɛ sɩ ɩma wʋ kɛɛ ekele ekeli. Asʋ̃ ɩsɛ kɛɛ ede anʋhʋba nɩɩ fʋlɔdulɛ mɔɔ ɩwɔ buuku dadampɔ eyi nu nɩ edi a? Anyɩnlɩlelɛ mɔɔ Bayɩbʋlʋ ɩkã kɛɛ yɛkɔhʋla yekenyia wɔ nnɛ nɩɩ eɣile be nɩ, asʋ̃ sa ɔkʋla ede edi a? Mmenii sʋ̃maa bede bedi. Má yezunzu sianti mɔɔ ɔkɔhʋla ekele ekeli nɩ nwʋ.

1. Asʋ̃ Bayɩbʋlʋ yi nu ndwokɔ ɩdɩ nɔhʋanlɛ anzɛnyɩɩ ndwondwo a?

Bayɩbʋlʋ yɩzayɩ ɩkã kɛɛ, “ndwokɔ mɔɔ ɩdɩ nɔhʋanlɛ” yɛ ɩwɔ nu a. (Odwokɔhanlɛvʋlɔ 12:​10) Ɩkã mmenii mɔɔ bɔwʋwalɩ azɩ ankasa bɛ ɛbɩlawɔlɛ nwʋ ndwokɔ. (Kɩnga Luuku 1:3; 3:​1, 2.) Mmenii sʋ̃maa mɔɔ bɛkɛlɛ ɔwɔkɩ ndwokɔ nɩɩ mɔɔ botudu azɩ nɩ bezi yi pi kɛɛ mmɩlɩ, mmenii, nnɩka, nɩɩ ndwokɔ mɔɔ izizili wɔ Bayɩbʋlʋ yi nu nɩ ɩdɩ nɔhʋanlɛ.

2. Mɩnla ti mɔɔ yɛkɔhʋla yɛkɛhã kɛɛ Bayɩbʋlʋ nɩ ɩlɛ́palɩ nwʋmɔ a?

Bayɩbʋlʋ yɩ ɩhanlɩ nninyeni sʋ̃maa nwʋ ndwokɔ idianlɩ ɛkɛnɩ ansaana bɛbazizi. Kɛ ndianwʋ nɩ, ɩkã sayɩnsɩ nwʋ ndwokɔ, naasʋ̃ ndwokɔ eyi nu sʋ̃maa wɔ ɛkɛnɩ mɔɔ mmɩlɩ mɔ bɛhɛlɛlɩ nɩ, mmenii sʋ̃maa bɛáde bedi. Naasʋ̃, sayɩnsɩmaa mɔɔ bɔwɔ ɛkɛnɩ nnɛ nɩ, bezi yi pi kɛɛ, mɔɔ Bayɩbʋlʋ yɩ ɩkã ɩfalɩ sayɩnsɩ nwʋ nɩ ɩdɩ nɔhʋanlɛ. Yɛkʋla ‘yɛfa yɛ nwʋ yetiã ɔzʋlɔ nnɛ nɩɩ eɣile bela.’​—Ndwomi 111:8.

3. Mɔɔ Bayɩbʋlʋ ɩkã ɩfalɩ eɣile be nwʋ nɩ, mɩnla ti mɔɔ yɛkɔhʋla yekele yekeli a?

Bayɩbʋlʋ yɩ ɩkã nkɔmɩhyɛ a azʋlɔtʋ mɔɔ ɩfalɩ “nninyeni mɔɔ ilésili” po nɩ nwʋ ndwokɔ. (Ayɩzaya 46:​10) Ɩhanlɩ nninyeni sʋ̃maa mɔɔ izizili wɔ ɔwɔkɩ nɩ nwʋ ndwokɔ idianlɩ ɛkɛnɩ dadaada ansaana bɛbazizi po. Akʋ̃ sʋ̃, nninyeni mɔɔ isizii wɔ nnɛ nɩ, ɩhanlɩ nwʋmɔ odwokɔ idianlɩ ɛkɛnɩ dada. Wɔ dɩyɛzumanlɛ eyi nu nɩ, yekozunzu Bayɩbʋlʋ nu nkɔmɩhyɛ azʋlɔtʋ be nwʋ. Kezimɔ yi munwala ɩɣalɩ numɔ pɛpɛɛpɛ nɩ ɩyɛ nnwʋánlɩ baaba!

SUMÁ SƲ̃MAA

Kilá kezimɔ sayɩnsɩ nwʋ ndwokɔ mɔɔ ɩwɔ ɛkɛnɩ nnɛ nɩ, ɩ nɩɩ mɔɔ Bayɩbʋlʋ ɩkã nɩ iyiyia. Na akʋ̃ sunzu Bayɩbʋlʋ nu nkɔmɩhyɛ azʋlɔtʋ be mɔɔ ɩyɛ nnwʋánlɩ nɩ nwʋ.

4. Sayɩnsɩ ɩ nɩɩ Bayɩbʋlʋ iyiyia

Wɔ tɩɩtɩɩ mmɩlɩ nu nɩ, nɩ mmenii sʋ̃maa bede bedi kɛɛ azɩlɛ nɩ iziye dɩyɛ be zʋ. Yɩ́ VIDIYO nɩ.

Yɛ́ mɔɔ bɛhɛlɛlɩ wɔ Dwoobu yɩ buuku yi nu wɔ kɛyɛ alʋbɔ 3,500 mɔɔ idua numɔ nɩ ndwɩ. Kɩnga Dwoobu 26:​7, na akʋ̃ bozunzú odwokɔɣizialɛ eyi nwʋ:

  • Mɔɔ Bayɩbʋlʋ ɩkã ɩfalɩ azɩlɛ yɩ nwʋ kɛɛ igyingye mɔɔ “dɩyɛ bela ɩ́lɛ numɔ” nɩ, mɩnla ti mɔɔ ɩyɛ nnwʋánlɩ a?

Mɔɔ ɩyɛ mɔɔ nzulo itwu nɩ, kɛyɛ alʋbɔ 200 mɔɔ ɩɣa ɩzɩ̃ ɩhɔ yɩ la yɛ mmenii bɛɣa bɛdɩlɩ yɩ tʋ bʋwɔ kɛɛ, oyuwa ɩtwɩ̃ nzulo mɔɔ ɩwɔ ngyemvile yi nu ɩkɔ sʋlɔ, akʋ̃ nzulo mɔɔ ɩwɔ sʋlɔ nɩ itwu ikua azɩ, na nzulo mɔɔ itwu ikua azɩ munwatĩĩ isia ɩkɔ ngyemvile yi nu dɔkʋ̃. Naasʋ̃, yɛ́ mɔɔ Bayɩbʋlʋ ɩhanlɩ idianlɩ ɛkɛnɩ kɛyɛ alʋbɔ 3,500 mɔɔ idua numɔ nɩ ndwɩ. Kɩnga Dwoobu 36:​27, 28, na akʋ̃ bozunzú ndwokɔɣizialɛ eyimmɔ nwʋ:

  • Mɩnla ti yɛ mɔɔ Bayɩbʋlʋ ɩkã ɩfalɩ mɔɔ ɩyɛ mɔɔ nzulo itwu nwʋ nɩ ɩyɛ nnwʋánlɩ a?

  • Asʋ̃ Bayɩbʋlʋ nu odwokɔ mɔɔ ɛɣɩnga sikalɛyɩ nɩ ɩhyɛ dedi mɔɔ ɛlɛ yɩ wɔ Bayɩbʋlʋ yi nu nɩ ɛzɩzɩbɛ a?

5. Bayɩbʋlʋ yɩ ɩhanlɩ nninyeni aditili mɔɔ bɛbazizi nwʋ odwokɔ

Kɩnga Ayɩzaya 44:27–​45:​2, na akʋ̃ bozunzú odwokɔɣizialɛ eyi nwʋ:

  • Mɩnla ndwokɔ yɛ Bayɩbʋlʋ ɩhanlɩ idianlɩ ɛkɛnɩ alʋbɔ 200 ansaana Babilɔnʋ twonwa nɩ ɩbazɩkɛ a?

Ɔwɔkɩ ndwokɔ ɩkã kɛɛ, Pɛsɩya Bulombunli Sayɩlɔsʋ ɩ nɩɩ yɩ azogyiamaa belili Babilɔnʋ zʋ nkunimi wɔ 539 A.Y.M. nu. b Bɛlanɩnlɩ azudɩnlɩ mɔɔ ɩbɔ twonwa yɩ nwʋ banɩ nɩ yɩ anyɩ. Bodwuli twonwa yi nu nɩ, nɩ bɛ anyɩnkɛ ɩla nwʋmɔ, na belili bɔ zʋ nkunimi mɔɔ bɛ nɩɩ bɛákʋ̃. Nnɛ, alʋbɔ mɔɔ ɩbʋ 2,500 mɛda nɩ, Babilɔnʋ ɩla nwʋ la ɩdɩ twonwa mɔɔ ɩwɔ. Má yezunzu mɔɔ Bayɩbʋlʋ ɩhanlɩ ɩvalɩ nwʋmɔ nɩ nwʋ.

Kɩnga Ayɩzaya 13:​19, 20, na akʋ̃ bozunzú odwokɔɣizialɛ eyi nwʋ:

  • Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ mɔɔ ɩdʋlɩ Babilɔnʋ nɩ ɩma yɛnwʋ kɛɛ nkɔmɩhyɛ eyi ɩɣalɩ numɔ amba a?

Babilɔnʋ ɛzɩkɛlɛ yɩ nwʋ mfonyini wɔ Iraq nnɛ

6. Bayɩbʋlʋ yɩ ɩhanlɩ nninyeni mɔɔ isizii wɔ nnɛ nɩ nwʋ odwokɔ

Bayɩbʋlʋ yɩ ɩkã yɛ mmɩlɩ yɩ nwʋ odwokɔ kɛɛ ɩdɩ “mmɩlɩ mɔ ili awielɩyɛ.” (2 Timoti 3:1) Yɛ́ mɔɔ Bayɩbʋlʋ ɩhanlɩ ɩvalɩ mmɩlɩ mɔ ili awielɩyɛ eyi nwʋ nɩ ndwɩ.

Kɩnga Matiyu 24:​6, 7, na akʋ̃ bozunzú odwokɔɣizialɛ eyi nwʋ:

  • Mɩnla ndwokɔ aditili yɛ Bayɩbʋlʋ ɩhanlɩ kɛɛ ikezizi wɔ mmɩlɩ mɔ ili awielɩyɛ yi nu a?

Kɩnga 2 Timoti 3:​1-5, na akʋ̃ bozunzú ndwokɔɣizialɛ eyimmɔ nwʋ:

  • Mɩnla subanɩ yɛ Bayɩbʋlʋ ɩhanlɩ kɛɛ mmenii bɛkɛla yɩ ali wɔ awielɩyɛ mmɩlɩ yi nu a?

  • Subanɩ eyimmɔ nu ɛhɩnla dɩyɛ yɛ ɔnwʋ kɛɛ mmenii bɛdaa yɩ ali a?

ABIYEMMƆ BƐKÃ KƐƐ: “Bayɩbʋlʋ nɩ ɩdɩ ɔwɔkɩ nɩɩ ndwondwo buuku.”

  • Wɔ wʋ ɔfʋã nu nɩ, mɩnla yɛ ɩma ede edi paa kɛɛ, ɔkɔhʋla ɛkɛva wʋ nwʋ ekediã Bayɩbʋlʋ yɩ zʋ a?

YƖ DƆKƆWƆLƐ

Ɔwɔkɩ ndwokɔ, sayɩnsɩ, nɩɩ nkɔmɩhyɛ ndwokɔ munwala bɛda yɩ ali kɛɛ, sa ɔkʋla ɛfa wʋ nwʋ etiã Bayɩbʋlʋ yɩ zʋ.

Kɛ Okowuwa Ekeze a?

  • Asʋ̃ Bayɩbʋlʋ nu ndwokɔ yɩ ɩdɩ nɔhʋanlɛ anzɛnyɩɩ ndwondwo a?

  • Mɩnla ɔhʋanɩ azʋlɔtʋ zʋ yɛ sayɩnsɩ ɩ nɩɩ Bayɩbʋlʋ iyiyia a?

  • Asʋ̃ osunzu kɛɛ Bayɩbʋlʋ ɩkã ndwokɔ mɔɔ ikezizi wɔ eɣile be a? Mɩnla ti a, anzɛnyɩɩ mɩnla ti mɔɔ ɩ́dɩ ɔzɔ a?

Bʋtayɩ

PƖBƐ́ SƲ̃MAA

Asʋ̃ Bayɩbʋlʋ ɩkã ndwokɔ be mɔɔ ɩ nɩɩ sayɩnsɩ iáyiyia a?

“Asʋ̃ Sayɩnsɩ Ɩ Nɩɩ Bayɩbʋlʋ Iyiyia a?” (Ndwokɔ mɔɔ ɩwɔ jw.org zʋ)

Mɩnla yɛ Bayɩbʋlʋ yɩ ɩkã ɩfalɩ “mmɩlɩ mɔ ili awielɩyɛ” yɩ nwʋ a?

“Baybʋlʋ Nu Nkɔmɩhyɛ 6 Mɔɔ Ɔnwʋ Yɩ Kɛɛ Ɩbaa Numɔ” (Ɔwɩɛnɩlɛ Aɣanɩ, July 1, 2011)

Sumá kezimɔ Bayɩbʋlʋ nkɔmɩhyɛ mɔɔ ɩfalɩ Giliki Tumililɛ nwʋ nɩ ɩɣalɩ numɔ.

‘Nkɔmɩhyɛ Ndwokɔ Mɔɔ Ɩhyɛ Ɛzɩzɩbɛ’ (5:​22)

Kilá kezimɔ Bayɩbʋlʋ nkɔmɩhyɛ azʋlɔtʋ ɩzɩnzanlɩ adwɩnɩ mɔɔ nɩ benyia be ɩlɛ wɔ Bayɩbʋlʋ yɩ nwʋ nɩ.

“Mamɩ Mɛyɩ, Nɩ Mide Midi Kɛɛ Nyamɩnlɩ Íni Ɛkɛnɩ” (Ɔwɩɛnɩlɛ Aɣanɩ No. 5 2017)

a Nkɔmɩhyɛ ɩdɩ Nyamɩnlɩ yɩ ndwokɔ mɔɔ ɩfalɩ nninyeni mɔɔ ikezizi wɔ eɣile be nwʋ.

b A.Y.M. ikile “Ansaana Yɛ Mmɩlɩ” nu, yɛɛ Y.M. ikile “Yɛ Mmɩlɩ” nu.