Ajawule pa ndandanda

YAKUSALIWUSYAGA ŴACHINYAMATA

Ana Ngusawoneka Mwamtuli?

Ana Ngusawoneka Mwamtuli?

 Ana ligongo chichi yili yakusosekwa kuganichisyasoni ya kawale ketu? Lili ligongo lyakuti kawele ketu kakusalosyaga kuti tuli mundu jwamtuli? Ana kawale kawo kakusalosya yamtuli yakwamba wawojo?

 Yakulemwecheka yitatu yayikusatendekwa pangani ja kawale soni mwampaka tuyiŵambalile

Chakulemwecheka chandanda: Kuwala pakujigalila mautenga ga malonda ga m’ma TV.

 Msikana jwine lina lyakwe Theresa jwatite, “Ngusajigalika mnope ni yakuwala yine ligongo lyakulola mautenga ga malonda gakwayana ni yakuwala pa TV. Ligongo lyakusyoŵelela kulolela yeleyi, yikusaŵaga yakusawusya kuti ngajigalika.”

 Ngaŵa kuti asikanape ni ŵakusasimana ni yakusawusya yeleyi. Buku jine jasasile kuti, “Nombe nawo anyamata akusajigalika ni ngani ja kawale. Mwamti anyamataŵa akusatanda kulolela pa TV ngani sya kawale pali ŵachinandipile.”​—The Everything Guide to Raising Adolescent Boys.

 Yampaka atende: Baibulo jikusati, “Mundu jwakuloŵela akusakulupilila chilichose, nambo mundu jwakalamuka akusalolechesya mwakwendela.” (Misyungu 14:⁠15) Mwakamulana ni lilembali akusosekwa kulingalinga kuti akagambaga kujigalika ni ŵamalonda. Mwachisyasyo, naga ŵamalonda akwajesya malonda ga chakuwala ni kwasalilaga kuti chawonecheje chenene soni chiŵakopeje nacho ŵane, aliwusyeje kuti:

  •  ‘Ana ni ŵani ŵachapindule pachisume chakuwalachi?’

  •  ‘Ana ŵandu chaganisyeje yamtuli pambwete chakuwalachi?’

  •  ‘Ana chakuwalachi chichatendekasyeje ŵandu kuganisya kuti ngusakuyaga ndamo syamtuli?’

 Mfundo jakusosekwa kujiganichisya: Kwa wiki jimo atende lung’wanu ni mautenga ga malonda gakwayana ni yakuwala ga pa TV. Ni aliwusye kuti, Ana yakuwala yakwe yikulimbikasya ndamo syamtuli? Ana mautenga ga malondago agapanganyisye mwakalamuka pakusaka kwalimbikasya wawojo kuti agambeje kukuya kawale kanekakwe? Jwachinyamata jwine lina lyakwe Karen jwasasile kuti, “Jwalijose akusasaka kuti awonecheje chenene mnope soni kuti awaleje yakwajimika ŵane mtwe. Konjechesya pelepa jwalijose akusasaka kuti awonecheje ni chilu chambone mnope. Myoyo ŵamalonda akusamanyilila kuti ŵachinyamata ni ŵampaka ajigaliche mnope ni malonda gawo.

Chakulemwecheka chaŵili: Mpaka mbwaleje chakuwala chilichose kuti ngawonekaga jwakusigalila.

 Jwachinyamata jwine lina lyakwe Manuel jwasasile kuti, “Naga payiche chakuwala chasambano, mnyamata jwalijose akusasumaga. Soni naga ngawukuwala chakuwala chelecho, ŵandu akusatanda kukunyosya.” Jwachinyamata jwine lina lyakwe Anna pakwitichisya yeleyi jwasasile kuti, “Ngani ngaŵa kuti jigambile gona pa kujigalika ni kawaleko, nambo chekulungwa chikusaŵaga chakuti mundu akawoneka jwakusigalila.”

 Yampaka atende: Baibulo jikusati, “Mkasimkuyaga ndamo syakusakala sya ŵandu ŵa chilambo chapasi pano.” (Aloma 12:⁠2) Mwakamulana ni lilembali alole yakuwala yakwete ni aliwusye kuti:

  •  ‘Ana yindu yapi yayikusandendekasyaga kuti sumeje yakuwala?’

  •  ‘Ana ngusanonyela kusuma yakuwala yangu ligongo lyakuti yikusatyochelaga ku kampani jakumanyikwa mnope?’

  •  ‘Ana ngusasumaga yakuwala pakwamba kusaka kwajimika mitwe ŵandu?’

 Mfundo jakusosekwa kujiganichisya: Mmalo mwakwamba kuganichisya yakuti chakuwalacho chili mu fasho kapena chimasile mu fasho, mpaka yiŵesoni chenene kulola naga chakuwalacho chikwatyochesya uchimbichimbi wawo. Kuwala yakuwala yangatyochesya uchimbichimbi kuchakamuchisya kuti akagamba kusuma yakuwala pakogopa kuwoneka jwakusigalila.

Chakulemwecheka chatatu: Mbwaleje ‘yakwakopa ŵane.’

 Msikana jwine lina lyakwe Jennifer jwasasile kuti, “Ndaŵi sine ngusajigalika ni chakuwala changaŵajilwa mwine chejipi kapena chakamula mnope chilu.”

 Yampaka atende: Baibulo jikusati, “Kulisalalisya kwenu kukagamba kuŵa kwa kusape . . . nambo kulisalalisya kwenu kuŵeje kwa umi wamkati.” (1 Petulo 3:3, 4) Mwakamulana ni lilembali, ana mpaka ajile kuti chakusosekwa mnope chili kuganichisya kola yakuwala yakwakopa nayo ŵane kapena kola ndamo syambone?

 Mfundo jakusosekwa kujiganichisya: Chindu chambone champaka chitendekasye ŵane kutunonyela chili kuwala mwakuŵajilwa. Kusala yisyene ŵandu ŵajinji ŵangakamulana ni mfundo jeleji. Nambope aganichisye ayi:

 Ana pakwete pasimene ni andende ajuno? Yakutesya chanasa yikusaŵa yakuti ŵandu ŵeleŵa akusatendaga yakuti wawojo awonecheje kuŵa ŵangasosekwa.

Kuŵala mwangaŵajilwa kuli mpela kulikwesya. Ndamo jeleji ŵandu ŵangajinonyela

 Pawete mwakwakopa ŵane akusaŵaga mpela ŵandu ŵeleŵa. Soni akusaŵaga mpela akwasalila kuti ‘andoleje une.’ Yeleyi mpaka yatendekasye ŵane kwatenda chipongwe. Konjechesya pelepa ŵandu akusiŵawonaga wawojo kuŵa ŵakulinonyela. Yikusaŵagasoni mpela kuti asoŵile pakamula ni akwamba kwakopa ŵandu pakusaka kuti ŵawuchisye uganja.

 Myoyo kuli chenene kuwala mwakuŵajilwa, mmalo mwakuti ajesyeje malonda gakuti ngakusumisya. Msikana jwine lina lyakwe Monica jwasasile kuti, “Kuwala mwakulichimbichisya kwangagopolela kuti awaleje mpela anganga, nambo kukusagopolela kuti awaleje yakulichimbichisya soni yakwachimbichisya ŵane.”