1-3. (a) Nkaambo nzi Esita ncaakayoowa kuyakwiima kumbele lyamulumaakwe? (b) Mibuzyo nzi njotutiibandike kujatikizya Esita?

ESITA wakasoleka kukkazyika moyo ciindi naakasika afwaafwi alubuwa lwaŋanda yamwami mu Susa. Tiicakali cuuba-uba. Zyoonse kujatikizya ŋanda yamwami zyakabambwa kutegwa kazikkomanisya—zibumbwa zyamabala manji aindene-indene zyabasune bajisi mababa, zyabasibuta alimwi azyabasyuumbwa zyakabambidwe kabotu, mabwe aazekaudwe kabotu alimwi azibumbwa ziboneka kabotu, alimwi ŋanda yakali aatala munsi-munsi a Malundu aa Zagros aavwumbidwe acaanda, maanzi mumulonga wa Chaospes mpaaboneka kabotu. Zyoonse zyakalibambidwe munzila iitondezya sikuswaya umwi aumwi nguzu nzyaakajisi mwaalumi Esita ngwaakali kuyanda kubona, muntu iwakali kuliita kuti “mwami mupati.” Alimwi ngowakali mulumaakwe.

² Mulumi! Ahasuera wakaliindene kapati amwaalumi uuli woonse musimbi uusyomeka mu Juda ngwaakali kulangila kukwatana limwi! * Tanaakali kwiiya zikozyanyo zyabantu mbuli Abrahamu, imwaalumi wakalibombya akutobela malailile aa Leza aakuswiilila Sara, mukaakwe. (Matl. 21:12) Mwami tanaakazyi makani aali woonse naa wakazyi buyo makani masyoonto aamba zya Leza wa Esita, Jehova naa Mulawo wakwe. Nokuba boobo, Ahasuera wakaluuzyi mulawo wabana Persia, kubikkilizya amulawo iwakali kukasya kucita cintu Esita ncaakali kuyanda kucita. Ino cakali cintu nzi eeco? Mulawo wakali kwaamba kuti kufwumbwa muntu wiima kumbele lya mwami wa Persia kakunyina kwiitwa amwami wakeelede kujaigwa. Esita tanaakaitwa amwami, nokuba boobo wakaunka kumwami. Naakasika afwaafwi alubuwa lwamukati, busena mpaakali kukonzya kubonwa kuzwa kucuuno camwami, weelede kuti wakalimvwa kuti uya kukujaigwa.—Amubale Esita 4:11; 5:1.

³ Nkaambo nzi ncaakalibikkila muntenda iili boobo? Alimwi ncinzi ncotukonzya kwiiya kulusyomo lwamukaintu ooyu uulibedelede? Cakusaanguna, atulange-lange Esita mbwaakaba acuuno cakuba namalelo mu Persia.

4. Ino buumi bwa Esita kubwana bwakali buti, alimwi mbuti mbwaakatalika kukkala amweeninyina Moodekai?

⁴ Esita wakali mucaala. Masyoonto makani ngotuzyi kujatikizya bazyali ibakamuulika kuti Hadasa, izyina lya Chihebrayo ilyaamba duba libotu lituba. Ciindi bazyali ba Esita nobakafwa, umwi wabasazinyina, mwaalumi siluzyalo wazyina lyakuti Moodekai, wakatalika kumulela. Wakali mweeninyina, pele Moodekai wakali kumukomenena kapati. Wakabweza Esita akumuleta muŋanda yakwe akumulanganya mbuli mwanaakwe musimbi.—Es. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Mbuti Moodekai mbwaakamukomezya Esita? (b) Ino buumi mbobakali kupona ba Esita a Moodekai mu Susa bwakali buti?

⁵ Moodekai alimwi a Esita bakali ba Juda ibakali kukkala mumunzi mupati wa Persia kabali bazike, mwalo ambweni mobakali kuliyumya akaambo kakusampaulwa kujatikizya bukombi bwabo alimwi a Mulawo ngobakali kutobela. Kulangilwa kuti Esita wakali kumvwana kapati amweeninyina ciindi naakali kumuyiisya kujatikizya Jehova, Leza siluzyalo walo wakavwuna bantu bakwe mumapenzi ziindi zinji—alimwi wakali kukonzya kucita oobo alimwi. (Lev. 26:44, 45) Cilasalala kuti cilongwe caluyando akusyomeka cakakomena akati ka Esita a Moodekai.

⁶ Kuboneka kuti Moodekai wakali kubeleka mbuli mweendelezi muŋanda yamwami ku Susa, lyoonse kakkala mulubuwa ababelesi bamwi bamwami. (Es. 2:19, 21; 3:3) Tatuzyi zyintu nzyaakali kucita Esita naakali kukomena, pele kweelede kuti wakali kumulanganya kabotu mweeninyina alimwi aŋanda yakwe yalo iilangilwa kuti yakali mubusena butasumpukide mumunzi. Ambweni wakali kukkomana kuunka kumusika mu Susa, kwalo basikupanga zyintu zyangolida, zyansiliva alimwi abasambazi bamwi nkobakali kusambalila zyintu zyabo. Ambweni Esita tanaakali kuyeeyela kuti zyintu zisumpukide zili boobo inga zyaakuba zyakwe; taakwe naakali kuyeeya kuti buumi bwakwe kumbele buyakucinca.

7. Nkaambo nzi Vasiti ncaakaleka kuba namalelo, alimwi ncinzi cakatobela?

⁷ Bumwi buzuba, kwakali kuvwiya kupati kujatikizya manyongwe aakali muŋanda yamwami mu Susa. Ciindi pobwe lipati nolyakali  kucitika, Ahasuera naakali kukkomanisya baalumi bakwe balemekwa azyakulya zinono awaini, mwami wakayeeya kwiita mukaakwe weebeka Vasiti, walo iwakali kupobola abamakaintu mubusena bumbi. Pele Vasiti wakakaka kuunka. Kauside alimwi akunyema kapati, mwami wakabuzya basikumupa lulayo kuti baambe mbwaakeelede kusubulwa Vasiti. Ino ncinzi cakacitika? Wakaleka kuba namalelo akunjililwa busena amukaintu uumbi. Babelesi bamwami bakatalika kuyandaula banakalindu babotu bana-bana mucisi coonse; mwalo mwami mwaakeelede kusala namalelo mupya akati kabo.—Es. 1:1–2:4.

8. (a) Nkaambo nzi ikeelede kuti nkakakamupa kulibilika Moodekai kujatikizya Esita ciindi naakali kukomena? (b) Mbuti mbotukonzya kutobela ncolyaamba Bbaibbele mukutaciindizya mbotukubona kubota ciwa? (Amubone alugwalo lwa Tusimpi 31:30.)

⁸ Tulakonzya kuyeeyela Moodekai mbwaakali kumulanga calukkomano Esita ciindi aciindi alimwi kalisumpula kujatikizya nguwe kumwi kalibilika kuti mweeninyina wakomena—akuba mukaintu weebeka. Tubala kuti: “Musimbi wakali kweebeka akuza kumoyo.” (Es. 2:7) Ibbaibbele taliciindizyi nolyaamba kweebeka kwaciwa camuntu—cilakkomanisya, pele kweelede kuti muntu ooyo kajisi busongo akulicesya. Buyo-buyo cilakonzya kupa muntu kutalika kulisumpula alimwi akuba atumpenda tumwi tutali kabotu. (Amubale Tusimpi 11:22.) Sena aako kaambo mwakakabona kale kuti nkamasimpe? Kuli Esita, ino bubotu bwakwe bwakali kuyakuba nzi—cintu cimugwasya naa cimupa kulisumpula? Eeco cakali kuyakuzyibwa mukuya kwaciindi.

9. (a) Ncinzi cakacitika ciindi babelesi bamwami nobakamubona Esita, alimwi nkaambo nzi kwaandaana a Moodekai ncocakali cintu ciyumu kulinguwe? (b) Nkaambo nzi Moodekai ncaakazumizya Esita kukwatwa kumuntu uutakombi Leza? (Amubikkilizye akabbokesi.)

⁹ Nobakali kuyandaula banakalindu, babelesi bamwami bakamubona Esita. Bakamubweza kuzwa kuli Moodekai akumutola kuŋanda yamwami kutala aamulonga. (Es. 2:8) Kweelede kuti cakali ciyumu kwaandaana nkaambo aaba bantu bobilo bakali mbuli usyi amwanaakwe musimbi. Kulangilwa kuti Moodekai tanaakali kuyanda kuti mwanaakwe wakujana akwatwe kumuntu uuliwoonse uutasyomi, naba mwami, pele taakwe ncaakali kukonzya kucita. * Tulakonzya kweezeezya Esita mbwaakali kubikkila maano kuswiilila lulayo lwa Moodekai katanatolwa. Naakali kutolwa ku Susa kuŋanda yamwami, wakalijisi mibuzyo minji mumizeezo yakwe. Ino mbuumi nzi mbwaakali kuyakupona?

10, 11. (a) Ino muunzila nzi busena bupya Esita mwaakabede mbobwakali kukonzya kumujatikizya? (b) Mbuti Moodekai mbwaakatondezya kubikkila maano kubukkale bwa Esita?

¹⁰ Buumi bwa Esita bwakacinca kapati. Wakali akati ‘kabasimbi  banji’ ibakaletedwe kuzwa mumasena oonse mu Bulelo bwa Persia. Zilengwa zyabo, myaambo alimwi ambobakali kulimvwa bakaliindene kapati. Kwiinda mukulanganizyigwa amweendelezi wazyina lyakuti Hege, basimbi aaba bana-bana bakeelede kubambwa mbobeelede kubambwa bamakaintu kutegwa babote ciwa kapati, pulogilamu eeyi yamwaka omwe yakali kubikkilizya akunanikwa amafwuta aakubotezya. (Es. 2:8, 12) Mubusena buli boobo alimwi abukkale cakali cuuba-uba kuciindizya kubikkila maano kuciwa camuntu kumugama akati kabasimbi bana-bana aaba, kubikkilizya akulisumpula alimwi akuzundana. Ino Esita cakamujatikizya buti eeci?

¹¹ Moodekai wakali kulibilika kapati kujatikizya Esita kwiinda bantu boonse. Tubala kuti buzuba abuzuba Moodekai wakali kusolekesya kutegwa amvwe mbozimweendela zyintu Esita kuŋanda yabasimbi. (Es. 2:11) Ciindi naakali kumvwa makani naaceya, ambweni kuzwa kubabelesi bamuŋanda yamwami, weelede kuti wakali  kukkomana kumvwa kuti zyintu zimweendela kabotu Esita. Nkaambo nzi?

12, 13. (a) Mbubotu nzi Esita mbwaakatondezya kuli baabo bakamuzingulukide? (b) Nkaambo nzi Moodekai nceelede kuti wakakkomana kuzyiba kuti Esita kunyina naakaambila bantu kuti wakali mu Juda?

¹² Hege wakamukkomanina kapati Esita cakuti wakali kumulanganya caluzyalo kapati, wakamupa babelesi bali ciloba basimbi alimwi abusena bubotu kapati muŋanda yabamakaintu. Mane buya cibalo caamba kuti: ‘Lino Esita bakali kumuyanda boonse ibakali kumubona.’ (Es. 2:9, 15) Sena kubota ciwa kulikke nkokwakapa kuti bantu boonse bamuyande boobo? Peepe, tiikwakali buyo kubota ciwa kulikke pe ikwakapa kuti bantu kabamuyanda Esita.

¹³ Mucikozyanyo, tubala kuti: “Esita takwakaamba mukowa neluba luzubo lwakwe nkaambo Moodekai wakamulayide kuti atazyaambi.” (Es. 2:10) Moodekai wakaambilide Esita kuti ataambili bantu kuti  wakali mu Juda, nkaambo wakabona kuti akati kabantu bazwa mubwami bwa Persia, kwakali lusalululo kujatikizya bantu bakwe. Kweelede kuti lino cakali kumukkomanisya kuzyiba kuti, nokuba kuti Esita wakali kulamfwu anguwe, mbubwenya buyo wakacili kutondezya busongo amuuya wakumvwida mbuli kaindi.

14. Mbuti bakubusi mazuba aano mbobakonzya kwiiya cikozyanyo ca Esita?

¹⁴ Bakubusi mazuba aano abalo balakonzya kukkomanisya myoyo yabazyali babo naa ibambi ibakabakomezya. Ciindi nobali kulamfwu abazyali babo—nokuba kuti balizingulukidwe abantu batabikkili maano, batalilemeki naa bakali—balakonzya kukaka kuyunga kubyaabi akukakatila kuzyeelelo nzyobazyi kuti zililuzi. Kuti bacita oobo mbuli Esita, balakonzya kupa moyo waba Usyi bakujulu kukondwa.—Amubale Tusimpi 27:11.

15, 16. (a) Mbuti Esita mbwaakakwelelezya mwami kuti amuyande? (b) Nkaambo nzi ncocakali ciyumu kuli Esita kuti acince mubuumi bwakwe?

¹⁵ Ciindi nocakasika cakuti Esita atolwe kumwami, wakapegwa lwaanguluko lwakuti asale kufwumbwa zyintu nzyaakali kuyeeya kuti inga zyayandika, ambweni izikonzya kumupa kuti ciwa cakwe cibote kwiinda. Nokuba boobo, cakulibombya taakwe ncaakalomba kwiinda aali zeezyo Hege nzyaakamwaambila. (Es. 2:15) Ambweni wakalizyi kuti kubota ciwa kulikke takukonzyi kukwelelezya moyo wamwami; kulibombya amoyo wakulicesya mbobube ibwatakaliko muŋanda yamwami. Sena wakaliluzi?

¹⁶ Cibalo ciingula kuti: ‘Mwami wakayanda Esita kwiinda bamakaintu boonse, alimwi walo wakajana luse azipo zyakwe kwiinda basimbi boonse; wakabika munsini wabwami amutwe wakwe akumucita namalelo mubusena bwa Vasiti.’ (Es. 2:17) Kweelede kuti cakali ciyumu kumusimbi ooyu mu Juda uulibombya kuti acince buumi bwakwe—wakali namalelo mupya, mukamwami wakajisi nguzu kapati nyika yoonse kuciindi eeco. Sena kuba namalelo kwakapa kuti atalike kulisumpula? Peepe!

17. (a) Muunzila nzi Esita mwaakazumanana kumvwida kuli bausyi bakujana? (b) Nkaambo nzi cikozyanyo ca Esita ncociyandika kapati kulindiswe mazuba aano?

¹⁷ Esita wakazumanana kumvwida bausyi bakujana, ba Moodekai. Wakazumanana kulisisa kuti mu Juda. Kuyungizya waawo, ciindi Moodekai naakayubununa makanze aabantu ibakali kuyanda kujaya Ahasuera, Esita wakacenjezya mwami, mpoonya aabo ibakali kuyanda kujaya mwami bakaanzikwa acisamu. (Es. 2:20-23) Alimwi wakatondezya lusyomo lwakwe muli Leza kwiinda mukulibombya alimwi akumvwida. Eelo kaka cikozyanyo ca Esita cilayandika kapati mazuba aano, ciindi kumvwida nokutabonwi kuti nkubotu alimwi kutamvwida akuzanga nokudumide kapati! Pele bantu bajisi lusyomo lwini-lwini balakubikkila maano kumvwida mbubwenya mbuli Esita mbwaakali kucita.

18. (a) Nkaambo nzi Moodekai ncaakakakila kukotamina Hamani? (Amubone amajwi aamunsi.) (b) Mbuti bamaalumi alimwi abamakaintu bajisi lusyomo mazuba aano mbobaiya cikozyanyo ca Moodekai?

¹⁸ Mwaalumi wazyina lyakuti Hamani wakasumpulwa kapati mubulelo bwa Ahasuera. Mwami wakamusala kuti abe wabili mubweendelezi, abe sikulaya mwami mupati alimwi akuba wabili kunguzu mubulelo. Mwami alimwi wakaamba kuti boonse bamubona ooyu mweendelezi beelede kumukotamina. (Es. 3:1-4) Mulawo ooyu wakaleta penzi kuli Moodekai. Wakali kusyoma mukumvwida mwami pele kutali kwiinda mukucita cintu citamulemeki Leza. Hamani wakali mu Agagi. Eeco caamba kuti wakali waluzubo lwa Agagi, mwami muna Amaleki walo iwakajaigwa a Samueli musinsimi wa Leza. (1 Sam. 15:33) Bana Amaleki bakali babi cakuti bakalipanga kuba basinkondonyina a Jehova alimwi a Israyeli. Kabali nkamu, ba Amaleki tiibakali kuyandwa a Leza. * (Dt. 25:19) Mbuti mu Juda uusyomeka mbwaakali kukonzya kukotamina muna Amaleki? Moodekai tanaakali kukonzya kucita oobo. Wakakaka kukotamina Hamani. Kusika mumazuba aano, baalumi abamakaintu basyomeka balibikka muntenda kutegwa batobele njiisyo eeyi yakuti: “Tweelede kumvwida Leza mbwali ngomweendelezi kutali bantu.”—Mil. 5:29.

19. Ncinzi Hamani ncaakali kuyanda kucita, alimwi ncinzi ncaakacita kutegwa ayunge mwami?

¹⁹ Hamani wakanyema kapati. Kwiile kujaya Moodekai alikke tiikwakazulide kulinguwe pe. Aboobo, wakali kuyanda kujaya abantu boonse ba Moodekai. Hamani wakayunga mwami kwiinda mukwaamba majwi aatali kabotu kujatikizya ba Juda. Kakunyina kubaamba mazyina, wakatondezya kuti tiibakali kuyandika kumwami, mukowa “uumwayikidwe akwaandaanisigwa akati kamikowa.” Kuyungizya waawo, wakaamba kuti tiibakali kumvwida milawo yamwami; aboobo bakali bazangi bayoosya. Wakalisungula kupa mali kunkomwe yamwami mweelwe mupati wakubbadelela mali oonse aakali kuyandika mukujaya ba Juda boonse mubulelo. * Ahasuera wakapa Hamani nweenwe yakwe yakusimbya kuzumizya kufwumbwa mizeezo Hamani njaakajisi.—Es. 3:5-10.

20, 21. (a) Mbuti mulumbe wa Hamani mbowakabajatikizya ba Juda mu Bulelo bwa Persia boonse, kubikkilizya a Moodekai? (b) Ncinzi Moodekai ncaakaambila Esita kuti acite?

²⁰ Muciindi buyo cisyoonto batumwa bakazuza amabbiza  muzyooko zyoonse zyabulelo, kutola mulumbe wakujaya ba Juda. Amweezeezye buyo mulumbe ooyo mbowakabajatikizya ba Juda ciindi nowakasika ku Jerusalemu, kwalo ba Juda bakasyeede ibakapiluka kuzwa mubuzike ku Babuloni nkobakali kusola kuyakulula munzi walo watakajisi bulambo bwakuukwabilila. Ambweni Moodekai wakali kubayeeya, kubikkilizya abalongwe bakwe alimwi abasazinyina mu Susa, ciindi naakamvwa mulumbe uuyoosya. Kanyongene mumizeezo, wakazapaula zyakusama zyakwe akusama masaka alimwi akunana mulota kumutwe, akulila cakoompolola akati kamunzi. Nokuba boobo, Hamani wakakkala akunywa amwami, kunyina ambwaakali kulimvwa kujatikizya buumba mbwaakaletela ba Juda alimwi abalongwe babo mu Susa.—Amubale Esita 3:12–4:1.

²¹ Moodekai wakalizyi kuti wakeelede kucita cimwi cintu kutegwa avwune ba Juda. Pele ncinzi ncaakali kukonzya kucita? Esita wakamvwa kuusa kwakwe alimwi wakamutumina zisani, pele Moodekai wakakaka kuumbulizyigwa. Ambweni wakali kuyeeya kwaciindi cilamfwu ikaambo Leza wakwe, Jehova, ncaakazumizya Esita kuti abwezyegwe kuzwa kulinguwe akupa kuti abe namalelo kumuleli uutakombi Leza. Lino kaambo kakatalika kulibonya. Moodekai wakatuma mulumbe kuli namalelo, kwaambila Esita kuti akakombelezye kumwami, kuti abe sicamba “akaambo kabantu bakwe.”—Es. 4:4-8.

22. Nkaambo nzi Esita ncaakali kuyoowa kwiima kumbele lyamulumaakwe mwami? (Amubone amajwi aamunsi.)

 ²² Kweelede kuti Esita wakalibilika kapati naakamvwa mulumbe ooyo. Aawa mpaakali musunko mupati walusyomo lwakwe.Kweelana ambwaakaingula cakwaanguluka kuli Moodekai, wakayoowa. Esita wakayeezya Moodekai kujatikizya mulawo wamwami. Kwiima kumbele lyamwami kuti tiiwaitwa cakali kwaamba lufwu. Ccita buyo kuti mwami watambika sikubisya nkoli yakwe yangolida naakali kulekelelwa. Pele sena Esita wakali kuyeeya kuti inga wacitilwa boobo kutegwa atajaigwi kwaambisya naakalanga cakacitika kuli Vasiti ciindi naakakaka kutobela mulawo wa mwami wakuti aboole kulinguwe? Esita wakaambila Moodekai kuti mwami tanaakamutamba kuti amubone mumazuba aali 30. Kutabikkilwa maano kuli boobo kwakamupa kuyeeya kuti ambweni mwami wacinca maano akuti tacimuyandi. *—Es. 4:9-11.

23. (a) Ncinzi Moodekai ncaakaamba kuyumya lusyomo lwa Esita? (b) Nkaambo nzi Moodekai ncali cikozyanyo cibotu ncotweelede kwiiya?

²³ Moodekai wakaingula cakusinizya kutegwa ayumye lusyomo lwa Esita. Wakamusyomezya kuti naa waalilwa kubweza ntaamu, lufwutuko lwaba Juda lwakali kuyakuzwa kumbi. Pele mbuti mbwaakali kukonzya kulangila kufwutuka ikuti naa kupenzyegwa kwakomena? Aawa Moodekai wakatondezya lusyomo luyumu muli Jehova, walo watakali kukonzya kulekela kuti bantu bakwe banyonyoonwe alimwi akuti zisyomezyo zyakwe zitazuzikizyigwi. (Jos. 23:14) Mpoonya Moodekai wakabuzya Esita kuti: ‘Nguni uuzyi ambweni nkaambo kamakani aaya ncookabeda namalelo?’ (Es. 4:12-14) Sena tatweelede kumwiiya Moodekai? Wakali kusyoma Leza wakwe Jehova cakumaninina. Sena andiswe tulacita oobo?—Tus. 3:5, 6.

24. Mbuti Esita mbwaakatondezya lusyomo abusicamba?

²⁴ Ciindi cakuti Esita asale cakucita cakasika. Wakalomba Moodekai kuti abweze baalumi ba Juda kuti bamusangane mukuliimya kulya kwamazuba otatwe, akumanizya mulumbe wakwe amajwi aagwasya amazuba aano aatondezya lusyomo alimwi abusicamba, aakuti: “Kuti ndafwa, ndafwa.” (Es. 4:15-17) Weelede kuti wakapaila kapati mumazuba aayo otatwe kwiinda mbwaakali kucita mubuumi bwakwe. Nokuba boobo, kumamanino ciindi cakasika. Wakasama cisani cakwe cibotu kapati canamalelo, akucita zyoonse nzyaakali kukonzya kucita kutegwa akkomanisye mwami. Mpoonya wakaunka kuti akaakwiime kumbele lyamwami.

25. Amupandulule zyintu mbozyakali kuyaabucitika ciindi Esita naakaima kumbele lyamulumaakwe.

²⁵ Mbubwenya mbokwapandululwa kumatalikilo aacibalo eeci, Esita wakaunka kunkuta yamwami. Tulakonzya kweezeezya mbwaakalibilikide mumizeezo, alimwi amipailo yalusinizyo iyakali mumizeezo yakwe amumoyo. Wakanjila mulubuwa lwankuta, mwalo mwaakali kukonzya kumubona Ahasuera kakkede acuuno cakwe cabwami. Ambweni wakasola kubona ncaakali kuyeeya kwiinda mukumulanga kubusyu. Kuti naa wakeelede kulindila, weelede kuti wakalimvwa mbuli kuti wakali kulindila kukabe kutamani. Pele ciindi cakainda—mulumaakwe wakamubona. Mubwini wakagambwa, pele busyu bwakwe bwakaleka kusyulungana. Wakamutambika nkoli yakwe yangolida.—Es. 5:1, 2.

26. Nkaambo nzi Banakristo bakasimpe ncobayandika busicamba mbuli bwa Esita, alimwi nkaambo nzi aaya ncaakali buyo matalikilo aamulimo wakwe?

²⁶ Mwami wakalilibambilide kuswiilila kuli Esita. Esita wakali kusyomeka kuli Leza alimwi wakabikka buumi bwakwe muntenda kutegwa avwune abantu bakwe, kupa cikozyanyo cibotu calusyomo kubabelesi ba Leza boonse kusikila sunu. Banakristo bakasimpe mazuba aano balazikkomanina zikozyanyo zili boobo. Jesu wakaamba kuti basikumutobela beni-beni bakali kuyakuzyibwa aluyando lwini-lwini. (Amubale Johane 13:34, 35.) Kutondezya luyando luli boobo kanji-kanji kuyandika busicamba mbuli bwa Esita. Pele nokuba kuti Esita wakaiminina bantu ba Leza buzuba oobo, aayo akali buyo matalikilo aamulimo wakwe. Mbuti mbwaakali kukonzya kuzula mwami kuti sikupa lulayo ngwayandisya, Hamani, wakali sikutalisya makanze mabi? Mbuti mbwaakali kukonzya kugwasya kutegwa avwune bantu bakwe? Mibuzyo eeyi tuyakwiilanga-langa mucibalo citobela.