Skip to content

Skip to table of contents

‘E Anga-Fēfē ‘Eku Fekuki mo Hoku Loto-Mamahí?

‘E Anga-Fēfē ‘Eku Fekuki mo Hoku Loto-Mamahí?

“NA‘Á KU ongo‘i ‘oku ue‘i mālohi au ke u kukuta ‘eku ngaahi ongo‘í,” ko e fakamatala ia ‘a Mike ‘i he‘ene manatu ki he mate ‘a ‘ene tamaí. Fakatatau kia Mike, ko hono lōmia ‘a hono loto-mamahí ko ha me‘a ngali tangata mo‘oni ia ke fai. Ka na‘á ne toki fakatokanga‘i na‘á ne hala. Ko ia ‘i he taimi na‘e mate ai ‘a e kui tangata ‘a e kaume‘a ‘o Mike, na‘e ‘ilo ‘e Mike ‘a e me‘a ke faí. ‘Okú ne pehē: “Ko ‘eku founga fakafeangai ki he me‘á ni ‘i he ngaahi ta‘u si‘i kuo maliu atú, na‘á ku tātaa‘i pē hono umá peá u pehē: ‘ ‘Ai ke ngali tangata.’ Ko ‘eku founga fakafeangai leva ki he me‘á ni ‘i he taimi ní ‘oku ou ala ki hono nimá peá u pehē, ‘ Tau‘atāina pē koe ki he anga ‘o ho‘o ongo‘í. ‘E tokoni ia kiate koe ke ke fekuki ai mo e me‘á ni. Kapau ‘okú ke loto ke u ‘alu, te u ‘alu. Kapau ‘okú ke loto ke u nofo atu, te u nofo. Kae ‘oua te ke manavasi‘i ke fakahāhā ho‘o ongo‘í.’ ”

Na‘e toe ongo‘i foki ‘e MaryAnne ‘a hono ue‘i ia ke ne kukuta ‘a ‘ene ngaahi ongo‘í ‘i he taimi na‘e mate ai ‘a hono husepānití. ‘Okú ne manatu‘i: “Koe‘uhi na‘á ku loto-hoha‘a lahi ‘o kau ki ha‘aku hoko ko ha fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ki he ni‘ihi kehé, na‘e ‘ikai te u faka‘atā au ke u fakahā ‘a e ngaahi ongo anga-maheni mo e me‘á ni. Ka na‘e faifai atu peá u ‘ilo‘i ko e feinga ko ia ke hoko ‘o tu‘u mālohi koe‘uhi ko e ni‘ihi kehé na‘e ‘ikai ke tokoni ia kiate au. Na‘e kamata leva ke u sivisivi‘i ‘a e tu‘unga ‘oku ou ‘i aí peá u pehē, ‘ Tangi ‘o kapau ‘oku totonu ke ke tangi. ‘Oua ‘e feinga ke hoko ‘o fu‘u tu‘u mālohi. Fakahā ho‘o ngaahi ongo‘í koe‘uhi ke ke ongo‘i lelei ange ‘amui.’ ”

Ko ia na‘e poupou‘i mai ‘e Mike mo MaryAnne: Loto-mamahi pē koe! Pea ‘okú na tonu ai. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhi ko e loto-mamahí ko hano tukuange totonu atu ia ‘a e anga ‘o e ongo‘í. Ko ho‘o tukuange atu ‘a ho‘o ngaahi ongo‘í ‘oku malava ke ke fakama‘ama‘a atu ‘a e mafasia ‘okú ke ‘i aí. Ko hono fakahaa‘i totonu ‘o e ngaahi ongo‘í, kapau ‘oku kau fakataha ki ai ‘a e mahino mo e fakamatala totonu, ‘ai ho‘o ngaahi ongo‘í ‘i he tu‘unga totonu ‘oku hā mahino kiate koé.

Ko hono mo‘oní, he‘ikai ke fakahaa‘i ‘e he tokotaha kotoa pē ‘a e loto-mamahí ‘i he founga tatau. Pea kapau ko e mate fakafokifā ‘a ha taha na‘á te ‘ofa ai pe ko e hoko mai ‘a e maté ‘i he hili ha tokoto puke fuoloa, ‘oku ‘i ai ‘ene tākiekina nai ki he anga ‘o e ongo‘i ‘a e fa‘ahinga ‘oku kei mo‘uí. Ka ‘oku hā mai ha me‘a pē ‘e taha ‘oku pau: Ko hono lōmia ‘a ho‘o ngaahi ongo‘í ‘oku malava ke hoko fakatou‘osi ai ha maumau fakaesino mo fakaeongo. Te ke mo‘uilelei ange ‘i hono tukuange atu ho‘o loto-mamahí. Anga-fēfē? ‘Oku ‘i he Tohitapú ha ngaahi fale‘i ‘aonga ‘e ni‘ihi.

Ko Hono Tukuange Atu ‘a e Mamahí​—‘O Anga-Fēfē?

Ko e talanoá ‘oku malava ke hoko ia ko ha tokoni lahi ki hono tukuange atu ‘o e loto-mamahí. ‘I he hili ‘a e mate ‘a e fānau kotoa ‘e toko hongofulu ‘a Siopé pea pehē ki he ngaahi fakamamahi kehe na‘e hoko kiate iá, na‘e pehē ‘e he pēteliake ko ‘eni ‘o e kuonga mu‘á: “ ‘Oku fiu hoku laumalie ‘i he‘eku mo‘ui; te u laku atu [faka-Hepelū, “tukuange”] ‘eku launga; te u lea ‘i he mamahi hoku laumalie.” (Siope 1:​2, 18, 19; 10:1) Na‘e ‘ikai malava ‘e Siope ke kei ta‘ota‘ofi ‘a ‘ene loto-mo‘uá. Na‘e fiema‘u kiate ia ke ne tukuange atu ia; na‘e pau ke ne “lea.” ‘I he tu‘unga meimei tatau, na‘e tohi ‘e he tangata fa‘u-tohi faiva ‘i he lea faka-​Pilitāniá ko Shakespeare ‘i he tohi ko e Macbeth: “Lea ‘aki ‘a e mamahí; ko e loto-mamahi ‘oku ‘ikai ke lea‘akí ‘oku malava ke ne lōmekina fakalongolongo ‘a e tokotaha ‘oku mamahí.”

Ko ia, talanoa ‘o fekau‘aki mo ho‘o ngaahi ongo‘í ki ha ‘ kaume‘a mo‘oni’ ‘a ia te ne fanongo anga-kātaki mo anga-fiekaungāmamahi peá ne fakahoko mai ha fakafiemālie. (Palovepi 17:17) Ko hono lea‘aki ‘a e ngaahi me‘a ‘oku hokosiá pea mo e ngaahi ongo‘í ‘oku fa‘a faingofua ange ai ke mahino pea lava ke fekuki mo kinautolu. Pea kapau ko e tokotaha ‘oku fanongo maí ko ha toe tokotaha loto-​mamahi mo ia ‘a ia na‘e lavame‘a ‘a ‘ene fekuki mo e ongo‘i ‘o e mole atu ha taha ‘i he maté, ‘e malava nai ke ke ma‘u mei ai ha ngaahi fokotu‘u ‘aonga ‘o fekau‘aki mo e founga te ke lava ‘o fekuki ai mo iá. ‘I he mate ‘a ha ki‘i tama ‘a ha fefine ‘e taha, na‘á ne fakamatala ki he ‘uhinga na‘e tokoni ai ‘a ‘ene talanoa ki ha toe fefine ‘e taha ‘a ia na‘á ne fehangahangai mo ha mole meimei tatau pē: “Ke ‘ilo ha toe tokotaha kehe na‘á ne hokosia ‘a e me‘a tatau, na‘e toe sai ‘a ‘ene ongo‘í mo e fakakaukaú, pea na‘á ne kei ma‘u ha tu‘unga maau ‘i he‘ene mo‘uí, na‘e fu‘u fakalototo‘a ia kiate au.”

‘Oku fakahaa‘i ‘e he ngaahi fakatātā ‘i he Tohi Tapú ko hono tohi ‘a ho‘o ngaahi ongo‘í ‘e tokoni nai ia kiate koe ki hono fakahaa‘i ‘a ho‘o loto-mamahí

Fēfē kapau ‘oku ‘ikai te ke talanoa fiemālie ‘o kau ki ho‘o ngaahi ongo‘í? ‘I he hili ‘a e mate ‘a Saula mo Sionatané, na‘e fa‘u ‘e Tēvita ha ta‘anga ongo mātu‘aki fakamamahi ‘a ia na‘á ne fakahaa‘i ai ‘a ‘ene loto-​mamahí. ‘I he faai mai ‘a e taimí na‘e hoko ‘a e ta‘anga ongo fakamamahí ni ko ha konga ‘o e fakamatala na‘e hiki ‘i he tohi Tohitapu ko e Ua Samiuelá. (2 Samiuela 1:​17-27; 2 Kalonikali 35:25) ‘I he tu‘unga meimei tatau, ‘oku pehē ‘e he ni‘ihi ‘oku faingofua ange ke fakamatala‘i ‘enau mamahí ‘i hono fai ha tohi. Na‘e pehē ‘e ha uitou ‘e taha na‘á ne hanga ‘o tohi ‘a ‘ene ngaahi ongo‘í pea ‘i he hili ha ngaahi ‘aho mei ai na‘á ne lau ‘a e me‘a na‘á ne tohí. Na‘á ne pehē ko ha tokoni lahi ia ki hono tukuange atu ‘a e loto-​mamahí.

Tatau ai pē pe ‘oku talanoa‘aki pe ‘oku tohi, ko hono fakamatala‘i atu ‘a ho‘o ngaahi ongo‘í ‘oku malava ke tokoni ia kiate koe ke ke tukuange atu ai ‘a ho‘o loto-​mamahí. ‘E toe tokoni foki ia ki hono fakamahino‘i ‘a e ngaahi ta‘efemahino‘akí. Ko ha fakamatala ‘eni ‘a ha fa‘ē loto-​mamahi: “Na‘á ku fanongo mo hoku husepānití ‘o fekau‘aki mo ha ngaahi hoa mali na‘a nau vete ‘i he hili ‘a e mole atu ha‘anau ki‘i tama, pea na‘e ‘ikai te ma loto ke hoko ha me‘a pehē kiate kimaua. Ko ia, ‘i ha taimi pē na‘á ma ongo‘i ‘ita ai, ‘o loto ke fetēkeaki, te ma fetalanoa‘aki leva ki ai pea feinga ke fakalelei‘i. ‘Oku ou tui na‘á ma fakatupu ai ke ma toe vāofi ange koe‘uhi ko ‘ema fai ‘a e me‘a ko iá.” Ko ia, ko hono ‘ai ‘a ho‘o ngaahi ongo‘í ke ‘ilo‘í ‘oku malava ke tokoni ia kiate koe ke ke ma‘u ‘a e mahinó neongo ‘oku mou tofanga ‘i he tu‘unga tatau ko e mole atu ‘a ha taha, ‘e kehekehe pē nai ‘a e anga ‘o e loto-​mamahi ai ‘a e ni‘ihi kehé​—‘i he vave pea mo e founga pē ‘a kinautolu.

Ko e toe me‘a ‘e taha ‘oku malava ke tokoni ki hono fakafaingofua‘i ‘a hono tukuange atu ‘o e loto-​mamahí ko e tangi. ‘Oku ‘i ai ‘a e “ ‘aho ke tangi,” ko e lau ia ‘a e Tohitapú. (Koheleti 3:​1, 4) Ko hono mo‘oní ‘oku hoko mai ‘a e taimi ko iá ‘i he mate atu ‘a ha taha ‘oku tau ‘ofa ai. ‘Oku hā ko e tō lo‘imata ‘i he loto-​mamahí ko ha konga fe‘ungamālie ia ki hono ma‘u ‘a e ‘alunga fakafiemālié.

‘Oku fakamatala ha fefine te‘eki mali ‘e taha ‘o kau ki ha founga na‘e tokoni ange ai kiate ia ‘a hono kaume‘a vāofí ‘i he‘ene fekuki mo e taimi na‘e mate ai ‘a ‘ene fa‘eé. ‘Okú ne pehē: “Na‘e ‘i ai ma‘u pē ‘a hoku kaume‘á ke fakafiemālie‘i au. Na‘á ne tangi fakataha mo au. Na‘á ne talanoa mai kiate au. Na‘e lava pē ke u fakahāhaa‘i ‘a ‘eku ngaahi ongo‘í, pea na‘e mahu‘inga ia kiate au. Na‘e ‘ikai ke u ongo‘i mā ‘i he‘eku tangí.” (Sio ki he Loma 12:15.) ‘Oku ‘ikai totonu ke ke ongo‘i mā ‘o fekau‘aki mo ho‘o tangí. Hangē ko ia kuo tau vakai ki aí, ‘oku fonu ‘i he Tohitapú ‘a e ngaahi fakatātā ‘o fekau‘aki mo e kau tangata mo e kau fefine anga-tonu​—kau ai ‘a Sīsū Kalaisi​—‘a ia na‘a nau tō lo‘imata ‘i he loto-mamahí ‘o ‘ikai ongo‘i mā.​—Senesi 50:3; 2 Samiuela 1:​11, 12; Sione 11:​33, 35.

‘I he ngaahi anga fakafonua kotoa pē, ‘oku hounga‘ia ‘a e kakai loto-mamahí ‘i hono ma‘u ha fakafiemālie

‘E ‘i ai ha taimi ‘e hoko mai nai ai ‘a ho‘o ngaahi ongo‘í ‘o ‘ikai te ke tomu‘a ‘ilo ki ai. ‘E tafe nai ‘a e lo‘imatá ‘o ‘ikai te ke tomu‘a ‘ilo ‘e hoko ia. Na‘e ‘ilo ‘e ha uitou ‘e taha ko e ‘alu ‘o fakatau me‘akai mei he fale-koloá (‘a e me‘a na‘á ne fai ma‘u pē mo hono husepānití) na‘e malava ke ‘ai ai ia ke ne tangi, tautefito ki he taimi na‘á ne a‘u fāinoa ai ki he ngaahi me‘akai na‘e manako ai ‘a hono husepānití. Faka‘atu‘i ai koe. Pea ‘oua te ke fakakaukau kuo pau ke ke ta‘ofi ho lo‘imatá. Manatu‘i, ko ha me‘a fakaenatula ia pea ko ha konga totonu pē ia ‘o e loto-​mamahí.

Ko e Fekuki mo e Halaiá

Hangē ko ia na‘e lave ki ai ki mu‘á, kuo ongo‘i halaia ‘a e ni‘ihi ‘i he hili ‘a e mole atu ‘a ha taha na‘a nau ‘ofa ai ‘i he maté. ‘Oku tokoni nai ‘eni ki hono fakamatala‘i ‘a e loto-mamahi lahi ‘a e tangata anga-tonu ko Sēkopé ‘i hono tohoaki ia ke ne tui ko hono foha ko Siosifá ne tāmate‘i ia ‘e “ha manu fekai.” Na‘e fekau ‘e Sēkope ‘a Siosifa ke ne ‘alu ‘o vakai pe ‘oku lelei pē ‘a hono ngaahi tokouá. Ko ia ‘oku hangehangē na‘e hoha‘a‘ia ‘a Sēkope ‘i he ongo‘i halaia, ‘o hangē ko ha pehē ‘ Ko e hā na‘á ku fekau ai ‘a Siosifa ke ‘alu tokotahá? Ko e hā na‘á ku fekau atu ai ia ke ‘alu ki ha feitu‘u ‘oku lahi ai ‘a e fanga manu fekaí?’​—Senesi 37:​33-35.

Mahalo pē ‘okú ke ongo‘i na‘e ‘i ai ha‘o ta‘etokanga na‘e kaunga ki he mate ‘a ha taha na‘á ke ‘ofa ai. ‘I hono mahino‘i ‘a e ongo‘i halaia ko iá​—pe ko e mo‘oni pe ko e fakakaukauloto pē​—ko ha fa‘ahinga ongo totonu pē ia ‘o e loto-mamahí ‘e malava ke ne fai ha tokoni. ‘Oku toe fiema‘u heni, ke ‘oua ‘e fakakaukau kuo pau ke ke tauhi ma‘u ‘iate koe ‘a e fa‘ahinga ongo‘i peheé. Ko e talanoa ‘o kau ki he anga ‘o ho‘o ongo‘i halaia peheé ‘oku tokoni ia ki hono tukuange atu ‘o e mamahí.

Ka neongo ia, ‘ai ke ke ‘ilo‘i, neongo pe ko e hā hono lahi ‘o ‘etau ‘ofa ki ha tokotaha, ‘oku ‘ikai malava ke tau pule‘i ‘a ‘ene mo‘uí, pea ‘oku ‘ikai malava ke tau ta‘ofi ‘a e “hokonoa ki he fa‘ahinga kotoa pe ‘a e faingamalie mo e tu‘utamaki” ke ‘oua ‘e hoko ki he fa‘ahinga ‘oku tau ‘ofa aí. (Koheleti 9:11) Kae kehe, ‘oku ‘ikai ha veiveiua na‘e ‘ikai ha taumu‘a kovi ia ‘iate koe. Ko e fakatātaá, ‘i he ‘ikai ke sio fakavavevave ange ki he toketaá, na‘á ke taumu‘a ki he tokotaha na‘á ke ‘ofa aí ke ne hoko ‘o puke pea mate? Ko hono mo‘oní ‘ikai! Ko ia ai, ‘okú ke halaia mo‘oni ‘o fekau‘aki mo hano fakatupunga ‘a e mate ‘a e tokotaha ko iá? ‘Ikai.

Na‘e ako ha fefine ‘e taha ke fekuki mo e ongo‘i halaia ‘i he hili ‘a e mate ‘a ‘ene ta‘ahiné ‘i ha fakatu‘utāmaki ‘a ha kā. ‘Okú ne fakamatala mai: “Na‘á ku ongo‘i halaia ‘i he‘eku fekau ia ke ‘alú. Ka na‘á ku toki fakatokanga‘i ko ha me‘a ngalivale ia ke te ongo‘i pehē. Na‘e ‘ikai ke ‘i ai ha me‘a ‘e hala ‘i he‘eku fekau ia ke ne ‘alu mo ‘ene tamaí ke fai ha fekau. Ko ha fakatu‘utāmaki fakalilifu pē ia na‘e hokó.”

Te ke pehē nai: ‘ Ka ‘oku lahi ‘aupito ‘a e ngaahi me‘a ‘oku ou faka‘amu na‘e tonu ke u lea‘aki mo faí.’ ‘Oku mo‘oni, ka ko hai ‘iate kitautolu ‘e lava ke ne pehē ko e tamai, fa‘ē, pe tama haohaoa kitautolu? ‘Oku fakamanatu mai ‘e he Tohitapú kiate kitautolu: “He ‘oku lahi ‘a e me‘a ‘oku tau humu ai kotoa pe. Toki ai ha tangata ‘oku ‘ikai ke humu ‘i he lea, pea ko e tangata haohaoa ia.” (Semisi 3:2; Loma 5:12) Ko ia, tali ‘a e mo‘oni‘i me‘a ko ia ‘oku ‘ikai te ke haohaoa. Ko e hanganaki fakakaukau ki he ngaahi fa‘ahinga kotoa ‘o pehē, “Kapau pē na‘e,” he‘ikai ke liliu ai ha fa‘ahinga me‘a, ka te ne fakatuai‘i nai ‘a ho‘o toe foki ki ha tu‘unga ‘oku leleí.

Kapau ‘okú ke ma‘u ha ngaahi ‘uhinga totonu ke ke tui ai ko ho‘o halaiá ko e mo‘oni pē, ka ‘oku ‘ikai ko ha fakakaukauloto, pea fakakaukau ange ki he me‘a mahu‘inga lahi taha ki hono fakafiemālie‘i ‘a e halaiá​—ko e fakamolemole ‘a e ‘Otuá. ‘Oku fakapapau‘i mai ‘e he Tohitapú kiate kitautolu: “Ka ne ke nofo, ‘e Iaa, ke lama kovi, ko hai ha taha ‘e tu‘u, Atonai? Ka ‘oku ‘iate koe ‘a e fakamolemole.” (Sāme 130:​3, 4) He‘ikai malava ke ke toe foki ki he kuo hilí pea liliu ai ha fa‘ahinga me‘a. Kae kehe, ‘oku malava ke ke kole ki he ‘Otuá ke fakamolemole‘i ‘a e ngaahi laka hala ‘i he kuo hilí. Pea ‘e hā leva? Kapau ‘oku tala‘ofa mai ‘a e ‘Otuá te ne hanga ‘o fakamolemole‘i ‘a ho‘o ngaahi hala ‘i he kuo hilí, ‘ikai ‘oku totonu ke ke fai pehē ‘iate koe?​—Palovepi 28:13; 1 Sione 1:9.

Ko e Fekuki mo e ‘Itá

‘Okú ke ongo‘i ‘ita, ki he kau toketaá nai, kau neesí, ngaahi kaume‘á, pea na‘a mo e tokotaha kuo maté? Fakatokanga‘i ‘oku toe kau mo e me‘á ni ‘i he anga ‘o e ongo‘i ‘oku hoko ma‘u pē ‘i he mole atu ‘a ha taha. Mahalo ko ho‘o ‘itá ‘oku hoko fakataha fakaenatula mai pē ia pea mo e loto-lavea ‘okú ke ongo‘í. Na‘e pehē ‘e ha tokotaha tohi ‘e taha: “ ‘I he‘ete hoko ‘o ‘ilo pē ki he ‘itá​—‘o ‘ikai fai ki ai kae ‘ilo‘i pē ‘okú te ongo‘i ia—‘oku malava ai ke ke ‘ata‘atā mei hono nunu‘a fakatupu maumaú.”

‘E toe tokoni nai ‘a ‘ete lea‘aki atu ‘a e ‘itá. ‘O anga-fēfē? ‘Oku pau ‘oku ‘ikai ‘i ha founga ta‘emapule‘i ia. ‘Oku fakatokanga mai ‘a e Tohitapú ko e ‘ita fuoloá ‘oku fakatu‘utāmaki. (Palovepi 14:​29, 30) Ka te ke ma‘u nai ha fiemālie ‘i ho‘o talanoa ‘o kau ki ai mo ha kaume‘a ‘okú ne ma‘u ‘a e mahinó. Pea ‘oku ‘ilo ‘e he ni‘ihi ko ‘enau fai ha ngāue fakaesino longomo‘ui ‘i he taimi ‘oku nau ‘ita aí ko ha tokoni lelei ia ki hono tukuange atu ‘a e ‘itá.​—Toe sio ki he Efeso 4:​25, 26.

Koe‘uhi ‘oku mahu‘inga ke ke faka‘atā mo faitotonu ‘i he fekau‘aki mo ho‘o ngaahi ongo‘í, ‘oku fe‘ungamālie ke fai ha tokanga ki ai. ‘Oku ‘i ai ha faikehekehe lahi ‘i hono lea‘aki atu ‘a ho‘o ngaahi ongo‘í pea mo hono fakapā mālohi atu ia ki he ni‘ihi kehé. ‘Oku ‘ikai fiema‘u ke tukuaki‘i ‘a e ni‘ihi kehé ki ho‘o ‘itá mo ho‘o ongo‘i laufānoó. Ko ia, manatu‘i ke talanoa atu ‘o fekau‘aki mo ho‘o ngaahi ongo‘í, kae ‘oua ‘e fai ia ‘i ha founga fakafili. (Palovepi 18:21) ‘Oku ‘i ai ‘a e tokoni mā‘olunga taha ki he fekuki mo e loto-mamahí, pea te tau fakamatala leva ki ai.

Tokoni mei he ‘Otuá

‘Oku fakapapau‘i mai kiate kitautolu ‘e he Tohitapú: “He ko e loto lavea ‘oku ofi ki ai ‘a e ‘Eiki [Sihova], pea ‘oku ne fakamo‘ui ‘akinautolu ‘oku laumalie mafesi.” (Sāme 34:18) ‘Io, ‘oku malava ‘a e vaha‘angatae mo e ‘Otuá ke ne tokoni‘i koe ke ke fekuki mo e mate atu ‘a ha taha ‘okú ke ‘ofa ai, ‘o mahulu ange ia ‘i ha toe me‘a. ‘O anga-fēfē? Ko hono kotoa ‘o e ngaahi fokotu‘u ‘aonga kuo tu‘uaki maí ‘oku makatu‘unga pe ‘oku fehoanakimālie ia mo e Folofola ‘a e ‘Otuá, ko e Tohitapú. Ko hono ngāue‘aki kinautolú ‘e tokoni ia kiate koe.

‘Ikai ko ia pē, ‘oua ‘e fakafuofuahala‘i ‘a e mahu‘inga ‘o e lotú. ‘Oku na‘ina‘i mai ‘a e Tohitapú kiate kitautolu: “Li ho‘o kavenga kia Sihova, he te ne poupou koe ‘e ia.” (Sāme 55:22) Kapau ‘oku ma‘u ha tokoni ‘i ho‘o talanoa atu ‘a ho‘o ngaahi ongo‘í ki ha kaume‘a ‘oku kaungāmamahi mo koe, huanoa hake ai ‘a e tokoni kiate koe ‘a ho‘o lilingi atu ho lotó ki he “Otua oe fiemalie kotoabe”!​—2 Kolinito 1:​3PM.

‘Oku ‘ikai ko e lotu ko iá pē ‘oku ne ‘ai kitautolu ke tau ongo‘i lelei angé. Ko e Tokotaha “tali lotu” ‘okú ne tala‘ofa mai te ne foaki ‘a e laumālie mā‘oni‘oní ki he‘ene kau sevāniti ‘oku nau kole loto-mo‘oni ki aí. (Sāme 65:2; Luke 11:13) Pea ko e laumālie mā‘oni‘oni ‘o e ‘Otuá, pe ivi ngāué, ‘oku malava ke ne ‘ai kiate koe ‘a e “makehe atu ‘o e mafai” ke ke a‘u ai mei he ‘aho ko ē ki he ‘aho ko ē. (2 Kolinito 4:7) Manatu‘i: ‘oku malava ‘e he ‘Otuá ke ne tokoni‘i ‘a ‘ene kau sevāniti anga-tonú ke nau kātekina ha fa‘ahinga mo e ngaahi palopalema kotoa pē te nau fehangahangai nai mo ia.

Ko ha fefine mali ‘e taha ‘a ia na‘e mole atu ‘a ‘ene ki‘i tama ‘i he maté ‘okú ne manatu‘i ‘a e founga ‘o hono tokoni‘i ia mo hono husepānití ‘e he mālohi ‘o e lotú ‘i he mole ko ‘eni na‘e hokó. ‘Okú ne fakamatala ‘o pehē: “Kapau na‘á ma ‘i ‘api ‘i he po‘ulí pea hoko ‘a e loto-mamahí ‘o ‘ikai ala lakasi, te ma lotu le‘o lahi fakataha. Ko e fuofua taimi na‘á ma fai ai ha me‘a ‘o ta‘ekau ai ‘a ‘ema ki‘i ta‘ahiné ​—‘a ia ko e fuofua fakataha ‘a e fakataha‘angá na‘á ma ō ki aí, mo e fuofua fakataha fakavahe na‘á ma ō ki aí—na‘á ma lotu ke ma‘u ha mālohi. ‘I he‘ema ‘ā hake ‘i he pongipongí pea hā ngali kātaki‘ingata‘a ‘a e mo‘oni ‘o ‘ene pulia atú, na‘á ma lotu kia Sihova ke tokoni‘i kimaua. ‘I ha fa‘ahinga ‘uhinga, na‘e hoko ko ha me‘a fakamamahi mo‘oni kiate au ke u hū tokotaha ki homau falé. Pea ko ia ‘i he taimi kotoa pē na‘á ku ha‘u tokotaha ai ki homau ‘apí, te u fai ha lotu kia Sihova ke ne kātaki ‘o tokoni‘i au ke u ma‘u ha nonga.” Na‘e tui mālohi mo totonu ‘a e fefine anga-tonu ko ‘ení na‘e ola lelei ‘a e ngaahi lotu na‘á ne faí. Te ke toe ‘ilo nai mo koe ‘i ha tali ki ho‘o ngaahi lotu tāuma‘ú, ‘ ko e nonga ‘a e ‘Otuá, ‘a ia ‘oku mama‘o ‘i he tatae ‘a e ‘atamai kotoa pē, te ne malu‘i homou lotó mo ho‘omou ngaahi fakakaukaú.’​—Filipai 4:​6, 7; Loma 12:​12.

‘Oku ‘i ai hono ola ‘o e tokoni ‘oku tokonaki mai ‘e he ‘Otuá. Na‘e pehē ‘e he ‘apositolo Kalisitiane ko Paulá, ko e ‘Otuá ‘okú ne “tokoni kimautolu ‘i he‘emau tu‘utamaki kotoa pe, koe‘uhi ke mau lava ai ke tokoni‘i ‘a kinautolu ‘oku ‘i he tu‘utamaki kehekehe.” ‘Oku mo‘oni, ‘oku ‘ikai ke to‘o atu ‘e he tokoni ‘a e ‘Otuá ‘a e mamahí, ka ‘okú ne ‘ai ia ke faingofua ange ‘a hono fuesiá. ‘Oku ‘ikai ‘uhinga ia ‘o pehē ‘e ‘ikai te ke toe tangi pea ‘e ngalo ‘iate koe ‘a e tokotaha na‘á ke ‘ofa aí. Ka ‘oku malava ke ke toe foki ki he tu‘unga lelei. Ko e me‘a kuó ke hokosiá ‘oku malava ke ne ‘ai koe ke ke ma‘u ‘a e mahino mo e kaungāongo‘i lahi ange ke ke tokoni ki he ni‘ihi kehé ke nau fekuki mo ha mole meimei tatau.​—2 Kolinito 1:4.