Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU KIA KUINHI NI TANU

Muéne ua Zokela o Mundu ua Nzambi

Muéne ua Zokela o Mundu ua Nzambi

1-3. (a) Mukonda diahi Estere ua kexile ni uôma ua ku zukama kua sobha? (b) Ibhuidisu iebhi ia lungu ni Estere i tua-nda di longa?

 ESTERE ua bhange nguzu phala ku tululukisa o muxima uê mu ku zukama ku mbonge ia sobha mu mbanza ia Suzana. Kiki kia bhonzele kiavulu. Ima ioso ia kexile mu sabhalalu ienioió, a i bhangele phala o athu ku diuana isunji​—o ilumbu a i bhangele ni matijolo io pindale ni ji kolo ja iuka, mua kexile ji fikula ja hoji ni ja athu akua mifula, o sabhalalu ia kexile ku thandu dia Mulundu ua Zagros uezalele ni neve ua kexile bhu mbandu’a ngiji ia Xoaspe. O sabhalalu ienioió, a i bhangele phala ku lembalesa o asonhi, o ungana ua dikota ua diiala ua mesenene Estere o kuzuela nê “o sobha ia dikota.” O diala didi uexile ué muadi uê.

2 Muadi uê? Asuuelu ka kexile ni ukexilu uambote phala o kilumba kia fiiele mukua Juda ku mesena ku kazala nê! a Muéne ka kexile mu kaiela o phangu iambote ia maiala kala Mbalahamu, ua lendukile ni ku xikina o itendelesu ia Nzambi ia lungu ni kuívua muhatu’ê, Sala. (Dim. 21:12) O sobha kejidile Jihova, o Nzambi ia Estere mba o Kitumu Kiê. Maji Asuuelu uejidile o kitumu kia akua Pélesa kala o ku kidika o kima kia mesenene ku bhanga Estere. Kima kiahi? O kitumu kia kidikile kuila muthu uoso-uoso u moneka bhu pholo ia sobha mukua Pélesa se ku mu ixana kuala o sobha, a tokalele ku mu jibha. Estere ka mu ixanene kuala o sobha maji né kiki, ua kexile múia kua sobha. Mu ku zukama mu kithádi, o sobha ua xikamene bhu kiandu kiê kia ungana ua mu mono. Nange ua banzele kuila, eji ku mu jibha.​—Tanga Estere 4:11; 5:1.

3 Mukonda diahi Estere ua xikina ku ta o muenhu uê mu iluezu? Ni ihi i tu tena o ku di longa mu kixikanu kia muhatu iú? Kia dianga, tu mone kiebhi Estere kia kituka Nvuale mu ixi ia Pélesa.

Kiebhi Kia Sase Estere

4. Kiebhi kiexile o muenhu ua Estere ni kiebhi muéne kiéza mu tunga ni Moledekai?

4 Estere uexile mon’a kitungu. Ki tuejiia ima iavulu ia lungu ni jitata jê a mu lukile dijina dia Hebalaiku, Hadesa, dilombolola “muxi ua iuka” mba kisasa ki bhana ithulu ia zele. Kioso kiafu o jitata jê, Moledekai, ndandu iê, ua mu kuatela henda iu ua mu tambula konda. Muéne uexile muebhu’a Moledekai, maji Moledekai uexile muadiakimi, muéne ndenge. Moledekai ua mu uambata kubhata diê ni ku mu sasa kála mon’ê.​—Este. 2:5-7, 15.

Moledekai uexile ni ima iavulu ia mu bhangesa ku sanguluka mukonda dia muebhu’ê, Estere

5, 6. (a) Kiebhi Moledekai kia sase Estere? (b) Kiebhi kia kexile o muenhu ua Estere ni Moledekai?

5 Moledekai ni Estere exile abhika mu mbanza ia Pélesa, kuenhoko nange akexile mu a sebhulula ni ku a bhanga poko mukonda dia ubhezelu uâ ni Kitumu kia kexile mu kaiela ene. Maji Estere, ua kexile ni ukamba uambote ni muebhu’ê, ua kexile ku mu longa ia lungu ni Jihova, o Nzambi ia henda ia bhuluile o mundu uê mu ibhidi m’ukulu​—iu ueji ki bhanga dingi. (Iji. 26:44, 45) Estere ni Moledekai a di zolele kiavulu kala tata ni mona.

6 Moledekai ua kexile mu kalakala mu mbonge ia sobha mu Suzana, mukonda muéne ua kexile mu xikama izuua ioso bhu muelu ua sobha kumoxi ni alangidi a mukuá a sobha. (Este. 2:19, 21; 3:3) Ki tuejiia o ima ia kexile mu bhanga Estere kioso kia kexile mu kula, maji tu tena kuzuela kuila muéne ua kexile mu langa muebhu’ê ni dibhata, dia kexile mu sanzala ku sámbua dia mbonge ia sobha. Muéne ua uabhelele kuia mu kitanda kia kexile mu Suzana, mua kexile o asumbisi a ulu, a phalata ni jingenji ja mukuá akexile mu sumbisa o mauenji mâ. Estere kejidile kuila ueji kala ni ima ioso íii ku hádia, kejidile ué ihi ieji bhita ni muéne ku hádia.

“Ua Uabha o Pholo”

7. Mukonda diahi Váxiti a mu katula o kijingu kia ku kala Nvuale ni ihi ia bhiti?

7 Saí kizuua, mu mbanza ia Suzana, o mundu ua kexile mu longolola ia bhitile kubhata dia sobha. Ku fesa ia katunda ia bhangele o sobha phala o makamba mê, o sobha ua tumu kuixana muhatu’ê ua iuka, Váxiti, ua kexile ué mu bhanga fesa ni ahatu a mukuá. Maji Váxiti ua ditunu o kuíza. Ni njinda, o sobha ua zuela ni adiakimi ia lungu ni ihi ia tokalele ku bhanga ni Váxiti mukonda dia ku mu xibhaka. Ihi ia mu bhange? A mu katula o kijingu kia ku kala Nvuale. O jiselevende ja sobha a mateka o ku sota mu ixi ioso, ilumba ia iuka phala o sobha ku sola-bhu umoxi phala ku kala Nvuale.​—Este. 1:1–2:4.

8. (a) Mukonda diahi Moledekai ua thandanganhele kioso Estere kia kexile mu kula? (b) Kiebhi ki tu tena ku kumbidila o kibanzelu kia Bibidia kia lungu ni ku uabha o pholo? (Tala ué Jisabhu 31:30.)

8 Tu tena ku xinganeka Moledekai ku tala Estere ni henda ioso ni ku sanguluka mukonda uexile muhatu uambote ni ku iuka o pholo. O Bibidia i zuela: “Mona kilumba iú, ku mu tala ku mesu ua uabha o pholo ni mukutu.” (Este. 2:7) O Bibidia ilondekesa kuila o muthu ua uabha o pholo, ua tokala ku kala ué ni unjimu ni ku di tulula bhu kaxi ka akuâ. Mukonda se ki kiene, o muthu ua-nda ku di zangeleka, ku kala ni ukumbu ni maukexilu a mukuá a iibha. (Tanga Jisabhu 11:22.) O kuila kiki kidi? Maji o kuila Estere ua di zangeleka ku thandu dia akuâ mukonda dia ku uabha o pholo? Tu mone.

9. (a) Ihi ia bhiti kioso o jiselevende ja sobha kia sange Estere, ni mukonda diahi kia bhonzele kiavulu phala Moledekai kioso kia ambata Estere? (b) Mukonda diahi Moledekai uehela Estere ku kazala ni diiala ki mubhezi ua Jihova? (Tala ué o kaxa.)

9 O jiselevende ja sobha a sange Estere. Ene a mu ambata ku mbonge ia sobha ia kexile ku sámbua dia ngiji. (Este. 2:8) Kioso Estere kiai, kiki kia bhonzele kiavulu phala muéne ni Moledekai mukonda kiiadi kiâ, a di zolele kiavulu kala tata ni mona. Moledekai ka mesenene kuila muebhu’ê u kazala ni diiala ki mubhezi ua Jihova né muene ni sobha. Maji Moledekai kejidile ihi ia tokalele ku bhanga. b Estere uevu kiambote o milongi ia Moledekai ande dia kuia ku mbonge ia sobha! Kioso kia kexile ku mu ambata ku mbonge ia sobha, mu Suzana, muéne ua kexile mu di bhanga ibhuidisu iavulu. Kiebhi kieji kala o muenhu uê ku hádia?

Muéne ‘a Kala ku mu Uabhela ku Athu Oso’

10, 11. (a) Kiebhi o kididi mua kexile Estere kieji mu fuinhisa? (b) Kiebhi Moledekai kia londekesa kuila ua thandanganhele ni Estere?

10 O muenhu ua Estere ua lungulukile kiavulu. Muéne uexile mu’axaxi ka “ana ilumba avulu,” a tundile ku ibatu ioso ia Ixi ia Pélesa. O ilumba akexile mu a langa kuala Henge, mukua ku tambula konda ia ahatu. O ilumba a tokalele ku bhita muvu umoxi ni ku a uabhesa o mukutu uâ uoso ni ima iavulu kala o maji a dizumba. (Este. 2:8, 12) O ku kala mu kididi kiki, kieji bhangesa o ahatu ku di zangeleka kiavulu ni ku bhanga ioso phala ku tunda akuâ. O kuila kiki kia bhiti ni Estere?

11 Moledekai ngó ua thandanganhele kiavulu ni Estere. O musoso ulondekesa kuila, muéne ua kexile mu zukama kubhata dia ahatu phala kuijiia se Estere ua kexile kiambote mba kana. (Este. 2:11) Kioso o jiselevende kia kexile ku mu tangela kiebhi kiexile Estere, muéne ua kexile mu sanguluka kiavulu. Mukonda diahi?

12, 13. (a) Kiebhi o athu kia kexile mu mona Estere? (b) Mukonda diahi Moledekai ua sangulukile kiavulu mu kuijiia kuila Estere ka tange kuila, uexile Judé?

12 Henge ua zolele kiavulu Estere, mukonda dia kiki, ua mu bhange mbote iavulu mu ku mu bhana sambuadi dia ilumba phala ku mu langa ni ku mu bhana ué kididi kia beta o ku uabha m’onzo ia ahatu. O musoso u zuela: ‘Estere anga a kala ku mu uabhela ku athu oso.’ (Este. 2:9, 15) O kuila o ku uabha kua Estere, kuene kua bhangesa o athu ku mu uabhela kiavulu? Kana, Estere ka mu uabhele ku athu mukonda dia ku uabha kuê, kana.

Estere uejidile kuila, o ku lenduka ni ku kala ni unjimu, kua betele kota o ku uabha o pholo ndenge

13 Mu kifika, o musoso uzuela: “Estere-phe ka di tange o muiji uê ni jindandu jê, kuma Moledekai, kiene kia mu tendelesa kuila ka di tange.” (Este. 2:10) Moledekai ua tendelesele Estere phala ka zuela kuila uexile mukua Judá, mukonda muéne uejidile kuila, o athu mu mbonge a sobha akexile ku mona o Jijudé ni kathombo. Moledekai ua sangulukile kiavulu mu kuijiia kuila, Estere ua kexile ni ukexilu ua ku belesela sumbala muéne ua kexile di kanga!

14. Kiebhi o minzangala lelu kia tena ku kaiela o phangu ia Estere?

14 O minzangala lelu, a tena ku sangulukisa o mixima ia jitata jâ mba ia athu a mukuá a mu a langa. O minzangala ka tokala ku kaiela o ukexilu ua iibha ua athu né muene se jitata jâ kala-bhu, ni ku bhanga ngó o ima iejiia kuila ia tokala. Kioso kia bhanga kiki, ene a sangulukisa kiavulu o muxima ua tat’â ia diulu, kala kia bhangele Estere.​—Tanga Jisabhu 27:11.

15, 16. (a) O kuila o sobha ua zolele Estere? (b) Mukonda diahi kia bhonzele kiavulu Estere ku lungulula o muenhu uê ni ku kala Nvuale?

15 Kioso kia bhixila o kithangana kia ku mu londekesa kuala o sobha, Estere a mu bhana o ufolo ua ku sola ima ioso-ioso phala ku uabhesa dingi o pholo iê. Maji ni ku lenduka kuoso, muéne ua solo-ku ngó kioso kia mu londekesa Henge. (Este. 2:15) Muéne nange ua mono kuila, o sobha keji tala ngó o pholo maji o muxima, mukonda mu mbonge ia sobha, o athu akexile ni ukexilu ua ku di zangeleka. O kuila kidi?

16 O musoso u zuela: “Muenexi u beta ku zola Estere ahatu oso ndenge. Estere anga u beta ku kala mu ngalasa iê ni henda ia ku mu zola, ilumba ioso ia mukuá ndenge. Muenexi anga u katula kitundu kia ungana, u mu zuika na-kiu ku mútue, u mu bhanga ku kala na Nvuale bhu kididi kia Váxiti.” (Este. 2:17) Kiki kia bhonzele kiavulu phala o kilumba kiná, mukua Judé, ku lungulula o muenhu uê​—muéne uexile o Nvuale, muhatu ua sobha ua betele o ku tena mu thembu’omo! O kuila o ku kala Nvuale ni muhatu ua sobha, kua mu bhangesa ku di zangeleka ku thandu dia akuâ? Kana!

17. (a) Kiebhi Estere kia londekesa kuila ua kexile mu belesela muebhu’ê Moledekai? (b) Mukonda diahi o phangu ia Estere ia tu tokala lelu?

17 Estere ua kolokota ni ku belesela o itendelesu ia Moledekai. Estere ua kexile mu di sanga ni akua Judé mu kasuekele. Kioso Moledekai kiévu alangidi aiadi ku funha ndunge phala ku jibha o sobha, muéne ua ki jimbulula Nvuale Estere. Ni ku belesela kuoso, Estere ua ki jimbulula sobha. Kienhiki, o sobha u tumina ku a nhenga. (Este. 2:20-23) O kixikanu kiê kua Nzambi, kia londekesele ué kuila, muéne ua lendukile ni ku belesela. Tua bhingi o ukexilu ua Estere lelu, mukonda athu avulu a uabhela o ukexilu ua ku bhukumuka kana ua ku belesela! Maji o athu ala ni kixikanu kia kidi, a uabhela o ukexilu ua ku belesela kala Estere.

O Kixikanu Kia Estere a ki ta mu Polova

18. (a) Mukonda diahi Moledekai ua ditunu ku fukamena Hamane? (Tala ué ku luiji.) (b) Kiebhi lelu o maiala ni ahatu a kixikanu, a kaiela o phangu ia Moledekai?

18 Saí diiala, a mu ixanene Hamane, ua kexile ni kididi kia ungana mu mbonge ia sobha Asuuelu. A mu solo kuala o sobha kala o muthu ua kaiiadi mu utuminu uê iu ua kexile ué mu bhana milongi kua sobha. O sobha ua tumina athu oso ku fukama bhu pholo ia Hamane. (Este. 3:1-4) Kiki kiexile kibhidi kia dikota phala Moledekai. Muéne ua xikinine o ku belesela sobha maji Jihova, muéne ua tokalele ku kala ku pholo. Hamane uexile mukuá “Akaki.” Kiki kilondekesa kuila muéne ua tokalele ku muiji ua Akake, o sobha ia akua Amaleke a mu jibhile kuala o polofeta ia Nzambi, Samuuele. (1 Sam. 15:33) Akua Amaleke a iibhile kiavulu, mukonda dia kiki, a kituka nguma ja Jihova ni ja akua Izalaiele. Jihova ua tumine ku jima o mbutu ia akua Amaleke. c (Mate. 25:19) Kienhiki, kiebhi Moledekai, muthu ua fiiele mukua Judé, ueji fukamena diiala mukua Amaleke? Moledekai keji bhanga kiki. Muéne ua ditunu ku fukamena Hamane. Lelu, o maiala ni ahatu a kixikanu, ene mu ta o mienhu iâ mu iluezu mu ku kaiela o kijila kiki: “Tua bhingi tu tumaka Nzambi, kana athu.”​—Ika. 5:29.

19. Ihi ia mesenene ku bhanga Hamane, ni ihi ia bhange phala ku mu xikina kuala o sobha?

19 Hamane ua kexile ni njinda iavulu. Maji muéne ka mesenene ngó ku sota ndunge phala ku jibha Moledekai. Muéne ua mesenene ku buikisa o mundu uoso ua Moledekai! Hamane uendele mu zuela ni sobha ima ia iibha ia lungu ni Jijudé. Sé ku tumbula majina, muéne ua londekesa kua sobha kuila, o Jijudé exile, “muiji a di muangena mu ji sengu joso, kifua athu engi.” O kia iibha dingi, o kuzuela kuila, ene kexile mu belesela o itumu ia sobha ni kuila ene exile akua ku bhukumukina sobha. Muéne ua kanena ku bhana kitadi kiavulu kua sobha. d Asuuelu ua bhana kua Hamane o nela iê ia sinete phala ku ta kidimbu mu ioso ia mesenene o ku bhanga.​—Este. 3:5-10.

20, 21. (a) Kiebhi kia kexile mu divua o Jijudé ni Moledekai kioso kiévu o njimbu ia iibha ia Hamane? (b) Moledekai ua dióndo Estere ku bhanga Ihi?

20 Mu ku bhita ithangana, o akunji ai ni jikabalu ku sengu joso ja ixi ia Pélesa ku tula o njimbu ku Jijudé, kuila eji kufuá. Xinganeka kiebhi kia divu o athu akexile mu mbanza ia Jeluzaleme, a tundile ku ubhika mu ixi ia Babilonha, ia akexile mu tunga o mbanza ia kambele hanji ilumbu phala ku di zokela. Moledekai ua banze o mundu, o makamba mê ni jindandu akexile mu Suzana, kioso kiévu o njimbu íii ia iibha. Mu ku luuala kuê, muéne ua tandula o izuatu iê, ua zuata saku, ua te utokua ku mutué ni ku dila kiavulu mu kaxi ka mbanza. Maji Hamane ua kexile mu nua ni sobha sé henda ia Jijudé ni ia makamba mâ akexile mu divua kia iibha mu mbanza ia Suzana.​—Tanga Estere 3:12–4:1.

21 Moledekai uejidile kuila ua tokalele ku bhanga kima phala ku bhulula o mundu uê. Maji ihi ia tokalele o ku bhanga? ­Estere uevu kuila, Moledekai ua luualele kiavulu, mukonda dia kiki, ua mu tumikisa izuatu iambote phala ku zuata, maji muéne ua ditunu o kikuatekesu. Nange Moledekai ua kexile mu di bhuidisa veji javulu se mukonda diahi Jihova uehele muebhu’ê a kazola, Estere, ku kala muhatu ua diiala ki mubhezi uê. Maji mu kindala kiki, muéne ua kexile kiá mu tendela se mukonda diahi. Moledekai ua tumikisa njimbu kua Estere ni ku mu dionda phala kuzuela ni sobha phala ku zokela o “muiji uâ.”​—Este. 4:4-8.

22. Mukonda diahi Estere ua kexile ni uôma ua kuia kua sobha? (Tala ué ku luiji.)

22 Estere ua luualele kiavulu kioso kia mu tangela o njimbu. O kixikanu kiê a ki tele mu polova. O kitambuijilu kiê kua Moledekai, kilondekesa kuila muéne ua kexile ni uôma. Muéne ua lembalesa Moledekai o kitumu kia sobha. O muthu uia kua sobha sé ku mu ixana, a tokalele ku mu jibha. O muthu ka mu jibhile ngó se o sobha u sununa o mbasá iê ia ulu. O kuila Estere ua kexile ni kidielelu kia ku mu loloka se né muene Váxiti, o Nvuale, ka mu lolokele kioso kia ditunu o ku mu ixana kua sobha? Muéne uambele kua Moledekai kuila, kua bhitile kiá 30 a izuua, o sobha ka mu ixanene phala ku kala ku pholo iê! Mukonda dia kiki, Estere ua kexile mu di bhuidisa se o sobha ua mu zolele muene hanji. e​—Este. 4:9-11.

23. (a) Ihi ia bhange Moledekai phala ku kolesa o kixikanu kia Estere? (b) Mukonda diahi kima kiambote ku kaiela o phangu ia Moledekai?

23 Moledekai ua tambuijila ni ku suína phala ku kolesa o kixikanu kia Estere. Muéne ua zuela kuila se Estere ka bhangele kima phala ku bhulula o mundu ua Izalaiele, o ubhulukilu ueji tunda mu kididi kiéngi. Maji kiebhi muéne kieji tena ku bhuluka se o izukutisu ia kexile mu di bandekesa ni ku tema? Mu kithangana kiki, Moledekai ua londekesa kixikanu kia kolo kua Jihova, ió u kumbidila o ikanenu iê ni ku bhulula o mundu uê. (Josu. 23:14) Moledekai uebhula Estere: “Nanhi ua k’ijiia se kiene kia ku tela ku ungana, phala u kudile mundu bhu thembu kala iii?” (Este. 4:12-14) Ki kima kiambote ku kaiela o phangu ia Moledekai? Muéne ua dielele kiavulu Nzambi iê, Jihova. Abha etu, o kuila tua dielela ué Jihova?​—Jisa. 3:5, 6.

Kixikanu Kia Kolo, o Uôma ua Kufuá, Ndenge

24. Kiebhi Estere kia londekesa kixikanu ni ku suína?

24 Estere ua tokalele ku sola kima. Muéne ua bhingi kua Moledekai phala ku tendelesa o Jijudé joso phala ku je juuala, mu izuua itatu. Muéne ua suku mu kuzuela ni ku suína kuoso: ‘Se ku bhinga ku ngi jibha, kuabhu, a ngi jibhe.’ (Este. 4:15-17) Mu izuua itatu ienioió, muéne nange ua sambe kiavulu ni ku dionda m’ukulu ndenge. O kithangana kia bhixila. Muéne ua zuata izuatu iê ia ungana ni ku bhanga ioso phala ku uabhela o sobha. Anga uia kua sobha.

Estere ua tele o muenhu uê mu iluezu phala ku zokela o mundu ua Nzambi

25. Jimbulula ihi ia bhiti kioso Estere kia zukama bhu pholo ia sobha.

25 Kala ki tua soneka mu dimatekenu dia kibatulu kiki, Estere uai ku mbonge ia sobha. Tu tena ku xinganeka Estere ku banza kiavulu ni ku samba ni nguzu ioso. Muéne ua bokona mu kithádi ni ku mona o sobha Asuuelu ua xikama bhu kiandu kiê kia ungana. Nange ua bhange ioso phala ku tala o pholo ia sobha ni ku mona kiebhi kia kexile. Se muéne ua tokalele ku kinga, kiki kia laleka kiavulu. Maji mu ku bhita kithangana​—muadi uê ua mu tale. Sé phata o sobha ua diuana kiavulu maji o pholo iê ia tululukile. Muéne ua sununa o mbasá iê ia ulu!​—Este. 5:1, 2.

26. Mukonda diahi o Jikidistá ja kidi a bhingi ku suína kala Estere ni mukonda diahi o kikalakalu kiê kiexile ngó mu mateka?

26 O sobha uexile polondo phala kuívua Estere. Estere ua tele o muenhu uê mu iluezu phala ku bhulula o mundu uê, ni ku xisa phangu iambote phala o selevende joso ja Nzambi. O Jikidistá ja kidi lelu, a uabhela kiavulu o phangu jiji. Jezú uambe kuila, o akaiedi’ê eji ku a ejiia mukonda dia henda iâ. (Tanga Nzuá 13:34, 35.) Phala kulondekesa o henda ku athu, ku bhinga ku suína kala Estere. Maji né muene kioso Estere kia zokela o mundu ua Nzambi, o kikalakalu kiê kiexile ngó mu mateka. Kiebhi muéne kieji tena ku xikinisa o sobha kuila o kamba diê dia kazola, Hamane, uexile muthu ua iibha? Kiebhi muéne kieji tena ku bhulula o mundu uê? Tua-nda di longa o itambuijilu ia ibhuidisu íii mu kibatulu kia kaiela.

a Athu avulu a xikina kuila, Asuuelu uexile o sobha Xerxe I, ua tumina o Ixi ia Pélesa mu hâma ia katanu A.K.K.

b Tala o kaxa “Ibhuidisu ia Lungu ni Estere,” mu kibatulu 16.

c Hamane nange muéne uexile o muthu ua sukina ku muiji ua Amaleke, mukonda “oso a subhukile,” a a jibhile mu izuua ia Sobha Zedekiia.​—1 Mal. 4:43.

d Hamane ua bhana 10.000 ja jitalendu ja phalata, kifua ji hama ia midi ja ji dolale. Se Asuuelu uexile o sobha Xerxe I, o kitadi kiki kia mu bhangesa ku kala ni luímbi. Xerxe ua bhingile kitadi kiavulu, mukonda, kioso kia bhangele ita ni akua Ngeleku, muéne ua texikile kitadi kiavulu.

e Xerxe I a mu ijidile kala diiala mukua njinda ni phulu. O mukua musoso, Herodotu, mukua Ngeleku ua soneka o ima ia bhange Xerxe mu ngela ia bhânge ni akua Ngeleku. O sobha ua tumu ku bhanga mulonde ni ji naviiu ku Helesponte. Kioso kiéza kibhungu kia buikisa o mulonde, Xerxe ua tumu ku batula o mitué ia ió a tungu o mulonde ni ku tuma o maiala mâ ku “kaxtikala” o Helesponte mu ku beta o menha ni ku xinga ni dízui dia suína. Kioso diiala, ngenji, ua dióndo phala mon’ê ua diiala ka di te mu usoladi, Xerxe ua tumu ku batula o mona mu mbandu jiiadi ni kulondekesa kuila uoso ueji dituna o kuia mu ita, kiene ué kieji mu bhanga.