نەگە ەحوبا كۋاگەرلەرى كەيبىر مەيرامداردى تويلامايدى؟
ەحوبا كۋاگەرلەرى قانداي دا ٴبىر مەيرامدى تويلاۋ-تويلاماۋدى قالاي انىقتايدى؟
ەحوبا كۋاگەرلەرى قانداي دا ٴبىر مەيرامدى تويلاۋ-تويلاماۋدى كيەلى جازبالارعا سۇيەنىپ شەشەدى. كەيبىر مەرەكە-مەيرامدار وسى قاسيەتتى كىتاپتا جازىلعان شىندىقتارعا مۇلدەم قايشى كەلەدى. ەحوبا كۋاگەرلەرى ونداي مەيرامداردى اتاپ وتپەيدى. ال باسقا مەيرامدارعا كەلسەك، ولاردى تويلاۋ-تويلاماۋدى ٴارقايسىسى «قۇداي الدىندا دا، ادامداردىڭ الدىندا دا» ار-ۇجدانىن تازا ساقتاۋعا تىرىسا وتىرىپ، ٶزى شەشەدى (ەلشىلەردىڭ ىستەرى 24:16).
تومەندە ەحوبا كۋاگەرلەرى قانداي دا ٴبىر مەيرامدى تويلاماس بۇرىن ويلانىپ-تولعاناتىن كەيبىر سۇراقتار كەلتىرىلگەن a.
بۇل مەيرام كيەلى جازبالارعا قايشى كەلەتىن ىلىممەن بايلانىستى ما؟
كيەلى كىتاپ ٴپرينسيپى: «ولاردىڭ اراسىنان شىعىپ، بولەك تۇرىڭدار، بۇدان بىلاي ارام نارسەگە جولاماڭدار،— دەيدى ەحوبا» (قورىنتتىقتارعا 2-حات 6:15—17).
ەحوبا كۋاگەرلەرى ارام سانالاتىن، ياعني كيەلى جازبالارعا قايشى كەلەتىن ىلىمدەرگە جولاماۋ ٷشىن كەيبىر مەيرامداردى مەرەكەلەمەيدى. ونداي مەيرامدارعا كەلەسىدەي جايتتار ٴتان:
باسقا قۇدايلارعا سەنۋمەن جانە تابىنۋمەن بايلانىستى مەيرامدار. يسا پايعامبار: «ەحوبا قۇدايىڭا عيبادات ەتىپ، تەك سوعان عانا قىزمەت ەت!»— دەگەن (ماتاي 4:10). ەحوبا كۋاگەرلەرى وسى سوزگە قۇلاق اسىپ، روجدەستۆو، پاسحا سەكىلدى مەرەكەلەردى تويلامايدى. سەبەبى بۇل مەرەكەلەر ەحوبا قۇدايعا ەمەس، باسقا قۇدايلارعا تابىنۋدان تامىر العان. سونىمەن قاتار كۋاگەرلەر مىناداي مەيرامدارعا دا قاتىسپايدى:
كۆانزا. بۇل اتاۋ سۋاحيلي تىلىندەگى «ماتۋندا يا كۆانزا» دەگەن سوزدەن شىققان، بۇل «العاشقى ٶنىم» دەگەندى بىلدىرەدى. بۇدان وسى مەيرامنىڭ ٴتۇبى افريكا تاريحىنداعى العاشقى ٶنىم مەيرامدارىنان شىققانى كورىنەدى («Encyclopedia of Black Studies»). كەيبىرەۋلەر كۆانزانى ٴدىني مەيرام دەپ ساناماعانىمەن، باسقا ٴبىر ەنسيكلوپەديادا اتالمىش مەيرام افريكالىقتاردىڭ «قۇدايلار مەن اتا-بابالارىن رازى قىلۋ ٷشىن» العاشقى جيىن-تەرىندى تارتۋ ەتكەن ٴبىر مەيرامىمەن سالىستىرىلعان. افريكا-امەريكالىقتاردىڭ كۆانزا مەيرامى وسى مەيرامنىڭ نەگىزىندە پايدا بولعان («Encyclopedia of African Religion»).
كۆانزا
كۇز مەيرامى. بۇل — «ايەل ٴتاڭىر ايعا باعىشتالعان مەيرام» («Holidays, Festivals, and Celebrations of the World Dictionary»). وسى مەيرامدا «ۇيدەگى ايەلدەر سول تاڭىرگە تاعزىم ەتەدى» («A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices-Religions of the World»).
ناۋرىز. «بريتان ەنسيكلوپەدياسىنداعى» مالىمەتكە ساي، ناۋرىز — «ٴجيى زورواستريزم جانە پارسيزممەن بايلانىستىرىلاتىن جاڭا جىل مەيرامى. بۇل مەيرام يران، يراك، ٷندىستان جانە اۋعانستاندى قوسا العاندا كوپ ەلدە تويلانادى». ال «قازاقستان. ۇلتتىق ەنسيكلوپەديادا» بىلاي دەلىنگەن: «ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋ ٴداستۇرى دۇنيەجۇزى حالىقتارىنىڭ كوپشىلىگىنىڭ تۇرمىس-سالتىندا باعزى زامانداردان ورىن العان... مىسالى، پارسى تىلدەس حالىقتار ناۋرىزدى بىرنەشە كۇن تويلاعان. ولار بۇل كۇندەردە ٵر جەرگە ۇلكەن وت جاعىپ، وتقا ماي قۇيادى؛ جاڭا ونگەن جەتى دانگە قاراپ بولاشاقتى بولجايدى؛ جەتى اق كەسەمەن ٴداستۇرلى ۇلتتىق كوجە «سۋمالاك» ۇسىنادى؛ ەسكى كيىمدەرىن تاستايدى؛ ەسكىرگەن شىنى اياقتى سىندىرادى؛ ٴبىر-بىرىنە گۇل سيلاپ، ۇيلەرىنىڭ قابىرعاسىنا دوڭگەلەك ويۋ — «كۇن سيمۆولىن» سالادى... ٴداستۇرلى قازاق قوعامىندا ۇلىس كۇنى جىل باسى سانالعان. حالىقتىڭ ميفولوگيالىق تۇسىنىگى بويىنشا 21-ناۋرىز ٴتۇنى دالانى قىدىر ارالايدى».
جاڭا جىل مەيرامى. وسى مەيرامنىڭ شىعۋ تەگىنە بايلانىستى «ۋورلد بۋك» ەنسيكلوپەدياسىندا بىلاي دەلىنگەن: «ەجەلگى ريمدە جىلدىڭ العاشقى كۇنى يانۋس ٴتاڭىرىنىڭ قۇرمەتىنە بەرىلگەن. يانۋس قاقپالار مەن ەسىكتەردىڭ، باستامالار مەن ٴبىتىرىستىڭ قۇدايى سانالاتىن. ب.ز. 487-جىلى جاڭا جىل حريستيانداردىڭ شىركەۋىندە قاسيەتتى كۇنگە اينالدى. العاشىندا سول كۇنى مەرەكەنى تويلاۋعا تيىم سالىنعان، ويتكەنى پۇتقا تابىنۋشىلار سولاي ەتەتىن. الايدا ۋاقىت وتە ٴبارى وزگەرىپ، تويلاۋ ٷردىسى قايتا جانداندى».
العىس ايتۋ كۇنى. كۆانزا سياقتى بۇل مەيرام دا ٵرتۇرلى قۇدايلاردىڭ قۇرمەتىنە تويلانعان بايىرعى ٶنىم مەيرامدارىنان شىققان. ۋاقىت وتە، «وسى كونە داستۇرلەر حريستيان دىنىنە وتكەن» («The Pilgrims and the Myth of the First Thanksgiving-A Great and Godly Adventure»).
ىرىمدارمەن جانە ساتتىلىككە سەنۋمەن بايلانىستى مەيرامدار. كيەلى جازبالاردا «ساتتىلىك قۇدايى ٷشىن داستارقان جايعاندار» جايلى «ەحوبانى تاستاپ كەتكەندەر» دەپ ايتىلعان (يشايا 65:11). وسى سەبەپتەن ەحوبا كۋاگەرلەرى تومەندەگى مەيرامداردى تويلامايدى:
يۆان كۋپالا. ٴبىر كىتاپتا: «كوپشىلىك [يۆان كۋپالا] كۇنى تابيعات كوپ سيقىرلى كۇشتى ٴبولىپ شىعارادى، ەگەر سەن ەرجۇرەك ٵرى جولىڭ بولعىش ادام بولساڭ، وسى كۇشتەن الا الاسىڭ دەپ سەنگەن»،— دەپ جازىلعان («The A to Z of Belarus»). اۋەلگىدە پۇتقا تابىنۋشىلار وسى كۇنى كۇننىڭ جازعى توقىراۋىن تويلاعان. ٴبىراق رەسەيدىڭ مادەنيەتى جايلى ەنسيكلوپەديادا پۇتقا تابىنۋشىلار «حريستيان ٴدىنىن قابىلداعان سوڭ بۇل مەيرام شىركەۋدىڭ مەيرامىمەن [شومىلدىرۋ ٴراسىمىن جاساۋشى جاقيانىڭ «قاسيەتتى كۇنىمەن»] ارالاسىپ كەتكەن» («Encyclopedia of Contemporary Russian Culture»).
اي كۇنتىزبەسى بويىنشا جاڭا جىل (قىتاي جاڭا جىلى، كورەي جاڭا جىلى). «جىلدىڭ اسىرەسە وسى مەزگىلىندە وتباسى مۇشەلەرى، دوستار مەن تۋىستار ۇيلەرىنە قۇت-بەرەكە كىرگىزۋ ٷشىن ٴبارىن جاسايدى، سونداي-اق تاڭىرلەر مەن رۋحتارعا تابىنۋعا، جاڭا جىلدا ٴبىر-بىرىنە ساتتىلىك تىلەۋگە ايرىقشا كوڭىل بولەدى» («Festivals of China-Mooncakes and Hungry Ghosts»). كورەي حالقىنىڭ جاڭا جىلى تۋرالى دا وسىلاي دەۋگە بولادى. ٴبىر ەنسيكلوپەدياعا ساي، «ادامدار اتا-بابالارىنا تابىنادى، زۇلىم رۋحتاردى قۋىپ شىعارۋ ٷشىن جانە جاڭا جىل قۇت-بەرەكە اكەلۋ ٷشىن عۇرىپتار جاسايدى، جاڭا جىلدا نە بولارىن ٴبىلۋ ٷشىن بال اشادى» («Encyclopedia of New Year’s Holidays Worldwide»).
قىتاي جاڭا جىلى
جان ولمەيدى دەگەن تۇسىنىككە نەگىزدەلگەن مەيرامدار. كيەلى جازبالاردا جاننىڭ ولەتىنى انىق ايتىلعان (ەزەكيەل 18:4). مىنە، سوندىقتان دا ەحوبا كۋاگەرلەرى مارقۇمداردىڭ رۋحىنا قۇران باعىشتاۋ نە ارۋاقتارعا سيىنۋ، بەيىت باسىنا بارۋ سەكىلدى راسىمدەر جاسالاتىن مەيرامدارعا قاتىسپايدى. سونداي-اق ولار جان ولمەيدى دەگەن ٸلىمدى قۇپتايتىن مىناداي مەيرامداردى دا تويلامايدى:
ولگەندەردىڭ جانى كۇنى (ولىلەردى ەسكە الۋ كۇنى). «جاڭا كاتوليك ەنسيكلوپەدياسىندا» بۇل «ولگەندەردىڭ ٴبارىن ەسكە الاتىن» كۇن ەكەنى ايتىلعان. وندا تاعى بىلاي دەلىنگەن: «ورتا عاسىرلاردا كوبىسى كۇنادان تازارتاتىن ورىنداعى ولگەندەردىڭ جاندارى وسى كۇنى ارۋاقتارعا، مىستاندارعا، باقالار مەن تاعى باسقا نارسەلەرگە اينالىپ، ٴتىرى كەزدەرىندە وزدەرىنە جاماندىق جاساعان ادامدارعا بارادى دەپ سەنگەن».
سينمين مەرەكەسى مەن اش ارۋاقتار مەرەكەسى. بۇل ەكى مەرەكە كەزىندە جۇرت قايتىس بولعان اتا-بابالارىنا قۇرمەت كورسەتەدى. ٴبىر كىتاپتا ايتىلعانداي، مەيرامدا «ولگەندەر اشىعىپ، شولدەپ جانە اقشاعا ٴزارۋ بولىپ قالماس ٷشىن، تاماق پەن سۋسىندار، قاعاز اقشالار ورتەلەدى». سونداي-اق جاڭاعى كىتاپتا: «اش ارۋاقتار ايىندا، اسىرەسە اي تولعان ٴتۇنى تىرىلەر مەن ولگەندەردىڭ اراسىندا باسقا تۇندەرگە قاراعاندا الدەقايدا تىعىز بايلانىس ورنايدى. سوندىقتان ولگەندەردى رازى قىلۋ ٷشىن جانە مارقۇم اتا-بابالارعا قۇرمەت كورسەتۋ ٷشىن ٴبارىن ىستەۋ ماڭىزدى»،— دەپ جازىلعان («From Baby Showers to Funerals-Celebrating Life Customs Around the World»).
چحۋسوك مەيرامى. كورەي حالقىنىڭ ٴدىني مەيرامدارى جايلى ٴبىر ەڭبەكتە ايتىلعانداي، وسى مەرەكەدە ادامدار «ولگەندەردىڭ رۋحىنا باعىشتاپ اس-اۋقات پەن شاراپ ۇسىنعان». بۇل عۇرىپ «ادام ولگەن سوڭ جانى ٶمىر سۇرە بەرەدى دەگەن سەنىممەن» بايلانىستى («The Korean Tradition of Religion, Society, and Ethics»).
سيقىرلى جانە تىلسىم كۇشتەرمەن (وككۋلتيزم) بايلانىستى مەيرامدار. كيەلى جازبالاردا: «ساۋەگەيلىك، سيقىرلىق، بال اشۋ، باقسى-بالگەرلىك، دۋالاۋ، تاۋىپكە جۇگىنۋ، كورىپكەلدىك، ارۋاقتاردى شاقىرۋ... ەحوباعا جەركەنىشتى»،— دەپ ايتىلعان (مۇسانىڭ 5-جازباسى 18:10—12). وككۋلتيزمنىڭ كەز كەلگەن تۇرىنەن، سونىڭ ىشىندە جۇلدىزنامادان (ساۋەگەيلىكتىڭ ٴبىر ٴتۇرى) اۋلاق بولۋ ٷشىن ەحوبا كۋاگەرلەرى حەللوۋين مەن تومەندەگى مەيرامداردى اتامايدى:
سينگال جانە تاميل جاڭا جىلى. شري-لانكا تۋرالى ەنسيكلوپەديادا «وسى مەيراممەن بايلانىستى سالت-داستۇرلەردە جۇلدىزناما ەسەبى بويىنشا ەڭ ٴساتتى دەگەن ۋاقىتتا بەلگىلى ٴبىر ىستەردىڭ جاسالاتىنى» ايتىلعان («Encyclopedia of Sri Lanka»).
سونگكران. ازيالىقتاردىڭ وسى مەيرامىنىڭ اتاۋى «سانسكريت تىلىندەگى... سوزدەن كەلىپ شىققان، ٵرى ول «ٶتۋ» نە «وزگەرۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. [بۇل مەيرامدا] كۇن زودياكتىڭ توقتى شوقجۇلدىزىنا وتەدى» («Food, Feasts,and Faith-An Encyclopedia of Food Culture in World Religions»).
يسا ٴماسىح ٶمىرىن قۇربان ەتكەن سوڭ كۇشىن جويعان مۇسا زاڭىنداعى مەيرامدار. كيەلى جازبالاردا: «زاڭنىڭ سوڭى — ٴماسىح»،— دەپ ايتىلعان (ريمدىكتەرگە 10:4). يسانىڭ ٸزباسارلارى قۇدايدىڭ ەجەلگى يسرايلگە مۇسا پايعامبار ارقىلى بەرگەن زاڭىنداعى پرينسيپتەردىڭ ٵلى دە پايداسىن كورەدى. ٴبىراق ولار زاڭدا ايتىلعان مەيرامداردى، اسىرەسە ٴماسىحتىڭ كەلۋىنە نۇسقايتىن مەيرامداردى تويلامايدى. سەبەبى ٴماسىحتىڭ كەلگەنىنە سەنەدى. «بۇلار كەلۋى كەرەك نارسەلەردىڭ كولەڭكەسى، ال كولەڭكەنى ٴتۇسىرىپ تۇرعان دەنە — ٴماسىح»،— دەلىنگەن كيەلى جازبادا (قولوستىقتارعا 2:17). سول مەيرامدار ٶز ماقساتىنا جەتكەندىكتەن جانە بۇگىندە ولارعا جازبالارعا قايشى كەلەتىن ادەت-عۇرىپتار ەنىپ كەتكەندىكتەن، ەحوبا كۋاگەرلەرى ولاردى اتاپ وتپەيدى. ولاردىڭ ىشىندە مىنالار بار:
حانۋككا. بۇل مەيرامدا ەۆرەيلەردىڭ يەرۋساليمدەگى عيباداتحاناسى قايتا باعىشتالعانى ەسكە الىنادى. الايدا كيەلى كىتاپتا يسا ٴماسىح «ادام قولىمەن جاسالماعان، ياعني جەردەگى جاراتىلىس ەمەس، اناعۇرلىم ۇلى ٵرى الدەقايدا جاقسى شاتىردىڭ [نە عيباداتحانانىڭ]» باس ٴدىني قىزمەتكەرى بولعانى ايتىلعان (ەۆرەيلەرگە 9:11).
روش حا-شانا. بۇل — ەۆرەيلەردىڭ كۇنتىزبەسىندەگى ٴبىرىنشى كۇن. ەرتەدە وسى مەيرامدا قۇدايعا ارنايى قۇرباندىقتار شالعان (مۇسانىڭ 4-جازباسى 29:1—6). ٴبىراق يسا ٴماسىح «قۇرباندىق پەن سي-تارتۋ ۇسىنۋدى توقتاتقاندا»، ولاردىڭ قۇدايدىڭ كوز الدىندا قۇنى جوعالدى (دانيال 9:26، 27).
بۇل مەيرام دىنارالىق قاتىناسقا ۇندەي مە؟
كيەلى كىتاپ ٴپرينسيپى: «سەنۋشى مەن سەنبەيتىن ادامنىڭ اراسىندا ورتاق نە بار؟ قۇدايدىڭ عيباداتحاناسى مەن پۇتتار اراسىندا قانداي كەلىسىم بولۋى مۇمكىن؟» (قورىنتتىقتارعا 2-حات 6:15—17).
ەحوبا كۋاگەرلەرى باسقالارمەن تاتۋ-ٴتاتتى بولۋعا تىرىسادى جانە ٵر ادامنىڭ نەگە سەنەتىنىن تاڭداۋ قۇقىعىن سيلايدى. دەگەنمەن ولار دىنارالىق قاتىناسقا ۇندەيتىن مەرەكەلەرگە قاتىسپايدى.
قاسيەتتى سانالاتىن ٴدىني تۇلعانىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان نە ٵرتۇرلى ٴدىن وكىلدەرىن بىرگە عيبادات ەتۋگە ۇندەيتىن مەيرامدار. قۇداي ەجەلدەگى حالقىن باسقا ٴدىن وكىلدەرى تۇرىپ جاتقان جەرگە اپارا جاتقاندا، ولارعا: «ولاردىڭ وزدەرىمەن دە، قۇدايلارىمەن دە كەلىسىم جاساما... ەگەر ولاردىڭ قۇدايلارىنا قۇلشىلىق ەتسەڭ، بۇل سەن ٷشىن تۇزاق بولادى»،— دەگەن (مۇسانىڭ 2-جازباسى 23:32، 33). سوندىقتان ەحوبا كۋاگەرلەرى تومەندەگىگە ۇقسايتىن مەيرامداردى تويلامايدى:
لوي كراتحونگ. تاي حالقىنىڭ وسى مەرەكەسىندە «ادامدار جاپىراقتاردان ىدىستار جاساپ، ىشىنە شامداردى يا جۇپار ٴيىستى تاياقشالاردى سالادى دا، سۋعا اعىزىپ جىبەرەدى. ولار ىدىستارمەن بىرگە جاماندىق تا كەتەدى دەپ سەنەدى. مەيرامدا بۋددانىڭ كيەلى سانالاتىن اياق ىزدەرىن ەسكە الادى» («Encyclopedia of Buddhism»).
ۇلتتىق وكىنۋ كۇنى. پاپۋا — جاڭا گۆينەيادا شىققان گازەتتە ٴبىر مەملەكەت شەنەۋنىگى وسى مەيرامعا قاتىساتىندار «حريستيان ٴدىنىنىڭ نەگىزگى ىلىمدەرىمەن كەلىسەتىنىن» ايتقان. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل مەيرامدى تويلاۋ «مەملەكەتتە حريستيان پرينسيپتەرىنىڭ تارالۋىنا سەپ بولادى» («The National»).
ۆەساك. «بۇل — بۋدديستەردىڭ قاسيەتتى كۇندەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ قاسيەتتى كۇنى. ول بۋددانىڭ تۋعان كۇنىنە، تولىق تۇسىنىككە يە بولۋى مەن ولىمىنە، ياعني نيرۆاناعا جەتۋىنە ارنالعان» («Holidays, Festivals, and Celebrations of the World Dictionary»).
ۆەساك
كيەلى جازبالاردا ايتىلماعان ٴدىني ادەت-عۇرىپتارمەن بايلانىستى مەيرامدار. يسا پايعامبار ٴدىني جەتەكشىلەرگە: «ٶز داستۇرلەرىڭە بولا قۇداي ٴسوزىنىڭ قادىرىن تۇسىرەسىڭدەر»،— دەگەن بولاتىن. سونداي-اق ولار «ادامدار شىعارعان ىلىمدەرگە» ۇيرەتكەندىكتەن، بوسقا عيبادات ەتىپ جۇرگەندەرىن ايتقان (ماتاي 15:6، 9). وسى ەسكەرتۋگە قۇلاق اسقاندىقتان، ەحوبا كۋاگەرلەرى كوپتەگەن ٴدىني مەيرامدارعا قاتىسپايدى.
ەپيفانيا (ٷش كورولدىڭ كۇنى، تيمكات). بۇل — جۇلدىزناماشىلاردىڭ نارەستە يساعا بارعانىن نە ونىڭ شومىلدىرۋ ٴراسىمىن ەسكە الاتىن مەيرام. نەگىزىندە، ول «اعىن سۋلاردىڭ، وزەندەردىڭ تاڭىرلەرىن دارىپتەگەن پۇتقا تابىنۋشىلاردىڭ كوكتەمگى مەيرامدارىنان باستاۋ الىپ، كەيىن حريستيان دىنىنە ەنىپ كەتكەن» («The Christmas Encyclopedia»). وسىعان ۇقساس تيمكات مەيرامىنىڭ دا تامىرى «ەجەلگى سالت-داستۇرلەردە جاتىر» («Encyclopedia of Society and Culture in the Ancient World»).
بيكەش ٴماريامنىڭ كوككە كوتەرىلۋى. بۇل مەيرام يسانىڭ اناسى ٴماريام تاندىك دەنەسىمەن كوككە كوتەرىلگەن دەگەن سەنىمگە نەگىزدەلگەن. ٴبىر ەنسيكلوپەديادا ايتىلعانداي، «ەرتەدەگى ماسىحشىلەرگە بۇل مەيرام تانىس بولماعان، جازبالاردا دا ول جايىندا ەشتەڭە ايتىلماعان» («Encyclopedia of Fundamentalism-Religion and Society»).
بيكەش ٴماريام كۇناسىز تۋىلعان. «كيەلى جازبالاردا [ٴماريامنىڭ] كۇناسىز پاك تۋىلعانى ايتىلماعان... بۇل شىركەۋدىڭ وي-پىكىرى» («جاڭا كاتوليك ەنسيكلوپەدياسى»).
ۇلى ورازا. بۇل — وكىنىپ، ورازا ۇستايتىن مەيرام. «جاڭا كاتوليك ەنسيكلوپەدياسىندا» ايتىلعانداي، «ٴتورتىنشى عاسىردا»، كيەلى كىتاپ جازىلىپ بىتكەننەن كەيىن 200-جىلدان استام ۋاقىت وتكەن سوڭ پايدا بولعان. سول ەنسيكلوپەديادا «ۇلى ورازانىڭ ٴبىرىنشى كۇنى («كۇل سەبەتىن سارسەنبى» دەپ اتالادى) ٴدىني قىزمەتكەرلەر سەنۋشىلەردىڭ باسىنا كۇل شاشقانى» ايتىلعان. وسىلاي ولارعا وكىنۋ كەرەكتىگىن ەستەرىنە سالعان. «بۇل ٴداستۇر 1091-جىلى بەنەۆەنتو سوبورىندا قابىلدانعان».
مەسكەل (نە ماسكال). ەفيوپيالىقتاردىڭ وسى مەيرامىندا «ادامدار وت جاعىپ، ونى اينالا بيلەپ، ناعىز ايقىشتىڭ (ياعني ٴماسىح ىلىنگەن ايقىشتىڭ) تابىلعانىن تويلايدى» («Encyclopedia of Society and Culture in the Medieval World»). ال ەحوبا كۋاگەرلەرى بولسا عيباداتتارىندا ايقىش قولدانبايدى.
بۇل مەيرامدا قانداي دا ٴبىر ادام، ۇيىم نە ۇلتتىق رامىزدەر دارىپتەلە مە؟
كيەلى كىتاپ ٴپرينسيپى: «ەحوبا مىنانى ايتادى: «پەندەگە سەنىم ارتاتىن، ادامنىڭ كۇشىنە ارقا سۇيەيتىن، جۇرەگى ەحوبادان الشاقتاعان جاندى قارعىس اتسىن» (ەرەميا 17:5).
ەحوبا كۋاگەرلەرى ادامدارعا ريزاشىلىق ٴبىلدىرىپ، ٴتىپتى ولار ٷشىن دۇعا ەتكەنمەن، تومەندەگىدەي وقيعالار مەن مەيرامدارعا قاتىسپايدى:
بيلەۋشىنى نە اتاقتى ٴبىر كىسىنى ۇلىقتايتىن مەيرامدار. كيەلى جازبالاردا: «ٶز يگىلىكتەرىڭ ٷشىن، جۇمىر باستى پەندەگە ارقا سۇيەۋدى دوعارىڭدار! ول مۇرنىنداعى دەمىنىڭ ارقاسىندا عانا جەر باسىپ ٴجۇر. ودان كەلىپ-كەتەر پايدا بار ما؟!»— دەپ ايتىلعان (يشايا 2:22). وسى سەبەپتەن ەحوبا كۋاگەرلەرى، مىسالى، ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ تۋعان كۇنىن تويلامايدى.
مەملەكەتتىك تۋدى دارىپتەۋ. ەحوبا كۋاگەرلەرى تۋ كۇنىن تويلامايدى. سەبەبى كيەلى جازبالار: «پۇتتاردان اۋلاق بولىڭدار!»— دەپ ەسكەرتەدى (جوحاننىڭ 1-حاتى 5:21). بۇگىندە كەيبىرەۋلەر تۋدى پۇت، ياعني سيىناتىن نارسە دەپ ەسەپتەمەگەنمەن، تاريحشى دج. ح. كارلتوننىڭ جازۋىنشا، «تۋ — ۇلتشىلدىقتىڭ باستى سيمۆولى جانە عيباداتتىڭ نەگىزگى وبەكتىسى».
اۋليەلەردى ۇلىقتايتىن مەيرامدار. قۇدايدان قورقاتىن ٴبىر كىسى ەلشى پەتىرگە تاعزىم ەتكەندە، ول نە ىستەدى؟ كيەلى جازبالاردا بىلاي دەلىنگەن: «ٴبىراق پەتىر ونى تۇرعىزىپ: «تۇرىڭىز، مەن دە ٶزىڭىز سياقتى اداممىن عوي»،— دەدى» (ەلشىلەردىڭ ىستەرى 10:25، 26). ەلشى پەتىر دە، وزگە ەلشىلەر دە ولاردى ۇلىقتاپ، ەرەكشە قۇرمەت كورسەتكەنىن قالاماعان. سول سەبەپتەن ەحوبا كۋاگەرلەرى اۋليە دەپ ەسەپتەلەتىن ادامداردى دارىپتەۋگە ارنالعان كەلەسىدەي مەيرامداردى تويلامايدى:
بارلىق اۋليەلەر كۇنى. بۇل — «بارلىق اۋليەلەردىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان مەيرام... ونىڭ قايدان شىققانى بەيمالىم» («New Catholic Encyclopedia»).
ٴبىزدىڭ گۆادەلۋپا حانىمنىڭ مەرەكەسى. بۇل مەرەكە مەكسيكانىڭ جەبەۋشىسى — قاسيەتتى ايەلدىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان جانە ول ايەل يسانىڭ اناسى ٴماريام دەپ ەسەپتەلەدى. ول 1531-جىلى عاجايىپ تۇردە ٴبىر قاراپايىم شارۋاعا كورىنگەن دەپ ايتادى («The Greenwood Encyclopedia of Latino Literature»).
گۆادەلۋپا حانىمنىڭ مەرەكەسى
ات قويىلعان كۇنگە ارنالعان مەيرام. دۇنيەجۇزىندەگى مەرەكەلەر تۋرالى ٴبىر كىتاپتىڭ ايتۋىنشا، «بۇل — بالا شوقىندىرىلعاندا وعان اۋليەنىڭ اتى بەرىلىپ، سول اۋليەنىڭ اتىنا باعىشتالعان نەمەسە ادام ٶز ٴدىنىن رەسمي تۇردە قابىلداعان كۇننىڭ» اتىنا ارنالعان مەيرام. سونداي-اق «سول كۇنى وتە كوپ ٴدىني ادەت-عۇرىپتار جاسالعان» («From Baby Showers to Funerals-Celebrating Life Customs Around the World»).
ساياسي جانە قوعامدىق وزگەرىستەرمەن بايلانىستى مەيرامدار. كيەلى جازبالاردا: «ادام بالاسىنا سەنىم ارتقاننان، ەحوبانى پانالاعان ارتىق»،— دەپ ايتىلعان (ٴزابۇر 118:8، 9). ەحوبا كۋاگەرلەرى الەمدەگى قيىنشىلىقتاردى قۇداي ەمەس، ادام بالاسى شەشەدى دەگەن پىكىرگە قوسىلمايتىندارىن كورسەتۋ ٷشىن، ساياسي نە قوعامدىق وزگەرىستەردى قولدايتىن جاستار كۇنى، حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى سەكىلدى مەيرامداردى تويلامايدى. سونداي-اق ولار ٴدال وسى سەبەپپەن ازاتتىق كۇنى نە سوعان ۇقساس مەرەكەلەردى اتاپ وتپەيدى. ويتكەنى راسيزم، تەڭسىزدىك سياقتى پروبلەمالاردى تەك قۇداي پاتشالىعى شەشىپ بەرەتىنىنە سەنەدى (ريمدىكتەرگە 2:11؛ 8:21).
بۇل مەيرام ٴبىر حالىقتى يا ەتنيكالىق توپتى وزگەسىنەن جوعارى قويا ما؟
كيەلى كىتاپ ٴپرينسيپى: «قۇداي ەشكىمدى الالامايدى... ول وزىنەن قورقاتىن جانە ٵدىل ارەكەت ەتەتىن ٵربىر ادامدى، قاي ۇلتتان شىقسا دا، قابىل الادى» (ەلشىلەردىڭ ىستەرى 10:34، 35).
ەحوبا كۋاگەرلەرى تۋعان جەرىن جاقسى كورسە دە، ٴبىر حالىقتى يا ەتنيكالىق توپتى باسقاسىنان جوعارى قوياتىن مەيرامدارعا قاتىسپايدى. سولاردىڭ كەيبىرى مىناداي:
قارۋلى كۇشتەردىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان مەرەكەلەر. يسا پايعامبار سوعىستى جاقتاماعان. ول ٸزباسارلارىنا: «جاۋلارىڭدى ۇدايى جاقسى كورىڭدەر جانە وزدەرىڭدى قۋدالاعاندار ٷشىن دۇعا ەتە بەرىڭدەر»،— دەگەن (ماتاي 5:44). سوندىقتان ەحوبا كۋاگەرلەرى جاۋىنگەرلەردى ۇلىقتايتىن مەيرامداردى تويلامايدى. مىسالى:
انزاك كۇنى. ٴبىر سوزدىكتە بىلاي تۇسىندىرىلگەن: «انزاك ٴسوزى «اۆستراليا مەن جاڭا زەلانديانىڭ اسكەري كۇشتەرىن» بىلدىرەدى. ۋاقىت وتە كەلە، انزاك مەيرامى سوعىس قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە اينالعان» («Historical Dictionary of Australia»).
ارداگەرلەر كۇنى (ەسكە الۋ كۇنى، ەسكە الۋعا ارنالعان جەكسەنبى). بۇل مەيرامدار «سوعىس ارداگەرلەرىنىڭ جانە مايداندا قايتىس بولعانداردىڭ» قۇرمەتىنە ارنالعان («Encyclopædia Britannica»).
ٴبىر حالىقتىڭ تاريحى يا تاۋەلسىزدىگىمەن بايلانىستى مەيرامدار. يسا پايعامبار ٶزىنىڭ ٸزباسارلارى جايىندا: «مەنىڭ وسى دۇنيەلىك ەمەستىگىم سياقتى، ولار دا وسى دۇنيەلىك ەمەس»،— دەگەن (جوحان 17:16). ەحوبا كۋاگەرلەرىنە ٶز حالقىنىڭ تاريحىن ٴبىلۋ ۇناسا دا، كەلەسىدەي مەيرامدارعا قاتىسپايدى:
اۆستراليا كۇنى. ٴبىر ەنسيكلوپەدياعا ساي، بۇل مەيرام — «1788-جىلى اعىلشىن جاۋىنگەرلەرى تۋلارىن كوتەرىپ، اۆستراليانى جاڭا كولونيا دەپ جاريالاعان كۇن» («Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life»).
گاي فوكس كۇنى. بۇل — «1605-جىلى گاي فوكس پەن كاتوليك شىركەۋىنىڭ باسقا دا مۇشەلەرىنىڭ I ياكوۆ پەن [انگليانىڭ] پارلامەنتىن جارىپ جىبەرمەك بولعان ارەكەتىنىڭ ىسكە اسپاي قالعانىن اتاپ وتەتىن ۇلتتىق مەيرام» («Dictionary of English Folklore»).
تاۋەلسىزدىك كۇنى. كوپتەگەن ەلدەردە بۇل — «ۇلتتىڭ ەگەمەندىككە جەتكەن كۇنىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جىلدان-جىلعا تويلايتىن مەرەكە» («Merriam-Webster’s Unabridged Dictionary»).
بۇل مەيرامدا جۇگەنسىزدىك پەن ازعىن ىستەر ورىن الا ما؟
كيەلى كىتاپ ٴپرينسيپى: «بۇرىنىراقتا سەندەردىڭ باسقا حالىقتار سياقتى، ورەسكەلدىككە، ٴناپسىقۇمارلىققا، ماسكۇنەمدىككە بەرىلىپ، ىردۋ-دىردۋ توي-دۋمان قۇرۋمەن، سىلقيا تويعانشا جارىسا ىشۋمەن، جيرەنىشتى پۇتتارعا تابىنۋمەن ٶمىر كەشكەندەرىڭ جەتەدى» (پەتىردىڭ 1-حاتى 4:3).
وسى ٴپرينسيپتى ۇستاناتىندىقتان، ەحوبا كۋاگەرلەرى ىشكىلىك پەن ىردۋ-دىردۋ توي-دۋمان ورىن الاتىن مەيرامدارعا قاتىسپايدى. ٴبىراق ولار دا دوس-جاراندارىمەن بىرگە باس قوسىپ، كوڭىل كوتەرەدى جانە قالاسا، ٴسپيرتتى ىشىمدىكتەردى شامادان شىقپاي ٸشۋى مۇمكىن. ولار كيەلى جازبالارداعى «ىشسەڭدەر دە، جەسەڭدەر دە نە باسقا نارسە ىستەسەڭدەر — ٴبارىن قۇدايدى دارىپتەۋ ٷشىن ىستەڭدەر» دەگەن پرينسيپكە قۇلاق اسۋعا تىرىسادى (قورىنتتىقتارعا 1-حات 10:31).
مىنە، سوندىقتان ەحوبا كۋاگەرلەرى كيەلى كىتاپتا ايىپتالاتىن ادەپسىز ٴجۇرىس-تۇرىسقا يتەرمەلەيتىن كارناۆالدارعا جانە سوعان ۇقساس مەيرامدارعا بارمايدى. ەۆرەيلەردىڭ پۋريم مەيرامى دا وسىلاردىڭ ساناتىندا. العاشىندا بۇل مەيرام ەۆرەيلەردىڭ ب.ز.ب. V عاسىردا امان قالعانىن تويلاۋمەن بايلانىستى بولعان. ٴبىراق قازىرگى تاڭدا، يۋدايزم تۋرالى ٴبىر كىتاپتا ايتىلعانداي، بۇل مەيرامدى «ماردي گراس نە كارناۆالدىڭ ەۆرەيشە نۇسقاسى دەۋگە بولادى». وسى مەيرامعا قاتىساتىنداردىڭ كوبى «ارنايى كيىمدەر (ٴجيى ەرلەر ايەلدەردىڭ كيىمىن) كيىپ الادى، جۇگەنسىزدىككە سالىنادى، سىلقيا ٸشىپ الىپ، ۋلاپ-شۋلاپ تويلايدى» («Essential Judaism»).
ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ كەي مەيرامداردى تويلاماعاندارى ٶز وتباسىلارىن جاقسى كورمەگەندەرى مە؟
جوق، ولاي ەمەس. كيەلى جازبالاردا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ٴبارىن، مەيلى قاي ٴدىندى ۇستانسا دا، جاقسى كورىپ، قۇرمەتتەۋىمىز كەرەكتىگى ايتىلعان (پەتىردىڭ 1-حاتى 3:1، 2، 7). راس، ەحوبا كۋاگەرى كەيبىر مەيرامداردى تويلاماي قويسا، تۋعاندارىنىڭ كەيبىرى رەنجىپ، اشۋلانۋى مۇمكىن، ٴتىپتى وزدەرىن ساتىپ كەتكەندەي سەزىنەتىن شىعار. سوندىقتان ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ كوبىسى تۋعان-تۋمالارىنا ولاردى جاقسى كورەتىندەرىن ايتىپ، مەيرامدى نەگە تويلاماۋدى شەشكەندەرىن ىزەتپەن تۇسىندىرەدى، سونداي-اق باسقا كەزدەردە ولارعا بارىپ تۇرادى.
ەحوبا كۋاگەرلەرى باسقالاردى قانداي دا ٴبىر مەيرامداردى تويلاماۋعا شاقىرا ما؟
جوق. ەحوبا كۋاگەرلەرى ٵر ادام ٶزى شەشىم قابىلدايتىنىن تۇسىنەدى (ەشۋا 24:15). ولار بارلىق ادامداردى، قانداي دىنگە جاتپاسىن، قۇرمەتتەيدى (پەتىردىڭ 1-حاتى 2:17).
a بۇل ماقالادا ەحوبا كۋاگەرلەرى تويلامايتىن بارلىق مەيرامدار مەن ولار سۇيەنەتىن بارلىق كيەلى كىتاپ پرينسيپتەرى ايتىلماعان.
قىزىقتى بولار مالىمەتتەر
ٴجيى قويىلاتىن سۇراقتار
ەحوبا كۋاگەرلەرى نە نارسەگە سەنەدى؟
ٴبىزدىڭ نەگىزگى ىلىمدەرىمىزدىڭ 15 ىنە كوڭىل اۋدارىڭىز.
ESSENTIAL BIBLE TEACHINGS
قۇداي تاعالا بارلىق ٴدىندى قۇپ كورە مە؟
كوپ ادامنىڭ ويىنشا، ٴدىننىڭ جامانى جوق.
كيەلى كىتاپ تالىمدەرى
كيەلى كىتاپ كۋرسىن باستاپ كورىڭىز
قۇداي ٴسوزى — كيەلى كىتاپتى جەكە تالىمگەرمەن تالقىلاپ كورىڭىز. كۋرس تەگىن.