1, 2. (a) Maria okwa li a popifwa nepopifo lilipi komweendanandjila? (b) Maria okwa li e na okuninga etokolo lilipi, nongahelipi la li la lundulula onghalamwenyo yaye?

MARIA okwa li a kumwa eshi a mona omweenda te uya meumbo lavo. Omweenda oo ka li e mu pula ina ile xe, molwaashi oye a li a endela. Maria okwa li e shi shii nawa kutya omweenda oo ka li a dja muNasaret. Mokadoolopa oko kanini omweendanandjila okwa li ta dulu okudidilikwa mo noupu, unene tuu oo a li e mu talela po, molwaashi okwa li a yooloka ko neenghono. Okwa li a popifa Maria monghedi ye likalekelwa, eshi a ti: “Kundwa ove omufilwonghenda, Omwene oku li [naave].” — Lesha Lukas 1: 26-28.

² Ombibeli otai tu lombwele kutya Maria omonakadona waEeli, omukalimo womoshilando Nasaret shomuGalilea. Ehokololo lOmbibeli li na sha naMaria ola hovela pefimbo opo a li e na okuninga etokolo la fimana. Okwa li a valekwa kuJosef, omuhongi woipilangi, omulumenhu e na eitavelo la kola muKalunga, ashike ka li oshipuna. Otashi dulika a li ta diladila kutya ota ka kala nonghalamwenyo yanafangwa nokuyambidida omushamane waye, Josef, eshi tava tekula oukwaneumbo wavo. Ombadilila, okwa hangwa komweenda oo a li e mu etela oshinakuwanifwa sha dja kuKalunga kaye, osho sha li tashi ka lundulula onghalamwenyo yaye.

3, 4. Opo tu shiive shihapu kombinga yaMaria, oshike twa pumbwa okuhenuka, nokushike tu na okuyandja elitulemo?

³ Ovanhu vahapu ova kumwa okuuda kutya Ombibeli inai popya shihapu kombinga yaMaria. Oya popya ashike kashona kombinga yeputuko nosho yo oukwatya waye ndele inai popya sha shi na sha neholokepo laye. Ashike osho Eendjovo daKalunga da popya otashi tu hololele shihapu kombinga yaye.

⁴ Opo tu shiive shihapu kombinga yaMaria, inatu pumbwa okuyandja elitulemo komahongo mahapu e na sha naye oo taa xumifwa komesho komalongelokalunga mahapu. Otu na okuhenuka onghedi oyo vahapu hava kendabala oku mu faneka. Natu henukeni yo ehongo la kitakana nosho yo etumbaleko olo hali pewa omukainhu oo omulininipiki ngaashi omadinafimaneko, “Ina yaKalunga” nosho yo “Ohambanghainhu yEulu.” Ponhele yaasho natu yandjeni elitulemo kwaasho  Ombibeli tai hongo lela. Otai tu pe ouyelele wa denga mbada u na sha neitavelo laye nonghee hatu dulu oku mu hopaenena.

5. (a) Onghedi omo Maria a li e linyenga kepopifo laGabriel otai tu hongo shike kombinga yaye? (b) Oshilihongomwa sha denga mbada shilipi hatu lihongo kuMaria?

⁵ Omweenda waMaria ka li omunhu wopambelela, ndele okwa li omweengeli Gabriel. Eshi a li e mu ifana “omufilwanghenda,” Maria okwa li a “halukila eendjovo odo” nokwa li a kuminwa epopifo olo likumwifi. (Luk. 1:29) A filwa onghenda kulyelye mbela? Maria ka li a teelela okukala a filwa onghenda mokati kovanhu vakwao. Ashike omweengeli okwa li ta popi shi na sha nokukala a filwa onghenda ile tu tye a hokiwa kuJehova Kalunga. Nonande Maria okwa li a hala okukala a hokiwa kuKalunga, ka li e linenepeka nokupopya ngeno kutya okwe shi ningilwa nale. Oshihopaenenwa shaMaria otashi tu hongo kutya, otu na okuninga eenghendabala tu kale twa hokiwa kuKalunga, ndele katu na okulinenepeka nokukala tu udite kutya otwa hokiwa nale. Kalunga oku tonde ovalinenepeki, ashike okuhole noha yambidida ovalininipiki. — Jak. 4:6.

6. Omweengeli okwa li a pa Maria oufembanghenda we likalekelwa ulipi?

⁶ Maria okwa li a pumbwa elininipiko la tya ngaho, molwaashi omweengeli okwa li e mu pa oufembanghenda we likalekelwa. Okwa li e mu lombwela kutya ota ka dala okaana oko taka ka kala ka fimana ke dule ovanhu aveshe. Gabriel okwa ti: ‘Kalunga Omwene ote mu pe olukalwa louhamba waxe David; ndele ye ota ningi ohamba yeumbo laJakob fiyo alushe, nouhamba waye kau na apa tau xulu po.’ (Luk. 1:32, 33) Maria okwa li e shii eudaneko olo Kalunga a li a udanekela David omido eyovi da pita, eshi a ti kutya moludalo laye otamu ka dja umwe oo ta ka pangela fiyo alushe. (2 Sam. 7:12, 13) Omona waye ota ka ninga Messias oo oshiwana shaKalunga sha kala sha teelela oule womido omafele.

7. (a) Epulo laMaria ola li la holola shike shi na sha naye mwene? (b) Ovanyasha kunena otava dulu okulihongo shike kuMaria?

⁷ Omweengeli okwa li e mu lombwela kutya, omonamati “e nokwiifanwa Omona waou wOkombadambada.” Ongahelipi omunhu wopambelela ta dulu okudala Omona waKalunga? Paulelalela, ongahelipi Maria a li ta dulu okudala okaana okamati? Nonande okwa li a valekwa kuJosef, ka li a hombolwa natango. Maria okwa li a pula a manguluka a ti: “Eshi otashi ka ningwa ngahelipi, osheshi omulumenhu nghi mu shii?” (Luk. 1:34) Didilika kutya Maria okwa li e udite etumba nokwa li a popya a manguluka kutya ye okwa li natango okakadona.  Kunena, ovanyasha vahapu ohava nyono po diva oukadona wavo noha va sheke ovo inave u nyona po. Odoshili kutya ounyuni owa lunduluka. Ndelenee, Jehova iha lunduluka. (Mal. 3:6) Ngaashi pefimbo laMaria, natango okwa hokwa ovo va diinina omifikamhango daye dopaenghedi. — Lesha Ovaheberi 13:4.

8. Ongahelipi Maria oo ina wanenena a li ta dulu okudala okaana ka wanenena?

⁸ Nonande okwa li omupiya waKalunga omudiinini, Maria okwa li omunhu ina wanenena. Ndele mbela ongahelipi a li ta dulu oku ka dala umwe oo a wanenena, Omona waKalunga? Gabriel okwa ti: “Omhepo iyapuki otai ku dile kombada, neenghono daau wOkombadambada otadi ku tuvikile, onghee hano omudalwa ou omuyapuki ota ka lukwa Omona waKalunga.” (Luk. 1:35) Ounona ohava fyuulula alushe oulunde wokuhawanenena kovadali vavo. Ashike pomhito opo, Jehova okwa li ta ka longa oshikumwifilonga she likalekelwa. Okwa li ta ka lundululila omwenyo wOmona moshidalelo shaMaria okudja meulu, nokulongifa eenghono daye, omhepo iyapuki di “tuvikile” Maria, noku amena okaana kaha kwatwe koulunde. Mbela Maria okwa li ngoo a itavela eudaneko lomweengeli? Okwa li e linyenga ngahelipi?

9. (a) Omolwashike ovakembauli va puka eshi va limbililwa shi na sha nehokololo laMaria? (b) Omonghedi ilipi Gabriel a li a pameka eitavelo laMaria?

⁹ Ovakembauli, mwa kwatelwa ovahongwanhu vomomalongelokalunga oukwakriste, ova limbililwa kutya otashi shiiva ngahelipi okakadona ka mone okaana. Nonande ova hongwa, ova dopa okuuda ko oshili i li paunafangwa. Ngaashi Gabriel a popya kutya, “Kalunga iha nyengwa kusha.” (Luk. 1:37) Maria okwa li a itavela eendjovo daGabriel di li doshili, molwaashi okwa li okakadona ke na eitavelo la pama. Ndele osho kasha li ashike omaitavelela. Maria ka li ashike a itavela ngahenya keshe osho a li a lombwelwa, ndele okwa li a itavela eendjovo daGabriel omolweitavelo laye la kanghamena koumbangi. Gabriel okwa li e mu pa oumbangi wa wedwa po. Okwa li e mu lombwela kombinga yomupambele waye omunamido Elisabet, oo a kala ongadji oule wefimbo. Omolwekwafo laKalunga, Elisabet okwa li a ninga oufimba pashikumwifilonga.

10. Omolwashike ita tu dulu kutya oshinakuwanifwa osho sha li sha pewa Maria kasha li shidjuu?

¹⁰ Maria okwa li e na okuninga po shike? Okwa li a taalela oshinakuwanifwa noku na oumbangi kutya Kalunga ota ka ninga shili ashishe osho sha popiwa kuGabriel. Nonande osha li shi li oufembanghenda okukala ina yomona waKalunga, osho kasha li shipu kuMaria. Oshinima shimwe, okwa li a valekwa kuJosef. Mbela ota ka kala ngoo a hala oku mu hombola po ngeenge okwa mono kutya oku na oufimba? Shikwao vali, oshinakuwanifwa osho osha li tashi monika shitilifa. Okwa li e na okuhumbata omwenyo womona waKalunga oo a fimanenena koishitwa aishe. Okwa li e na oku mu fila oshisho ofimbo  a li okahanana ita ka dulu okulikwafa noku mu amena mounyuni woukolokoshi. Osho osha li oshinakuwanifwa shidjuu shili.

11, 12. (a) Ovalumenhu vamwe ovo ve na eitavelo la kola omafimbo amwe ova li ve linyenga ngahelipi shi na sha noinakuwanifwa idjuu oyo va li va pewa kuKalunga? (b) Maria okwa li a holola shike shi na sha naye mwene menyamukulo laye kuGabriel?

¹¹ Ombibeli oya ulika kutya nokuli novalumenhu ovo va li vena eitavelo la kola, omafimbo amwe ova li va ongaonga okutambula ko oinakuwanifwa idjuu ya dja kuKalunga. Moses okwa li a tomhafana kutya ye ke shii okupopya noita dulu okuninga omupopikalelipo waKalunga. (Ex. 4:10) Jeremia okwa li e lipopila a ti kutya ye “omunyasha” unene nokutambula ko oshinakuwanifwa osho a pewa kuKalunga. (Jer. 1:6) Jona okwa li a ya onhapo oshinakuwanifwa osho a li a pewa. (Jona 1:3) Ongahelipi shi na sha naMaria?

¹² Fiyo okunena ovanhu vahapu ova shiiva eduliko laye nonghee a li a nyamukula nelininipiko. Okwa li a nyamukula Gabriel a ti: “Tala, aame omupiyakadona wOmwene, nandi ningwe ngaashi wa tya.” (Luk. 1:38, yelekanifa no-NW) Omupiyakadona okwa li ha kala mu dinifa movapiya aveshe; onghalamwenyo yaye aishe oya li hai kala momake omwene waye. Maria osho a li e udite ngaho shi na sha nOmwene waye, Jehova. Okwa li e shii kutya oku li meameno, molwaashi Jehova omuyuki ile tu tye omudiinini kwaava tava longo ouyuki sha hala kutya ovadiinini, nosho yo kutya ote ke mu nangeka noupuna eshi ta wanifa po oshinakuwanifwa osho shidjuu. — Eps. 18:26.

13. Ongahelipi oshihopaenenwa shaMaria ta shi dulu oku tu kwafela eshi hatu ungaunga noinakuwanifwa oyo tai monika idjuu ile nokuli ya fa itai dulika?

¹³ Omafimbo amwe Kalunga ohe tu pula tu ninge osho tashi monika sha fa shidjuu ile nokuli tu udite sha fa itashi dulika. Ashike nande ongaho, okwe tu pa omatomheno mahapu okupitila mEendjovo daye, tu dule oku mu lineekela filufilu nokuliyandja momake aye ngaashi Maria a li a ninga. (Omayel. 3:5, 6) Ohatu ke mu lineekela tuu? Ngeenge osho twa ningi, ote ke tu pa ondjabi, te tu pe omatomheno opo tu kale tu na eitavelo la pama.

14, 15. (a) Ongahelipi Jehova a li a nangeka noupuna Maria eshi a li a ka talela po Elisabet naSakaria? (b) Eendjovo daMaria odo di li muLukas 1:46-55, ota di holola shike kombinga yaye?

¹⁴ Maria okwa li a tuwa omukumo keendjovo odo Gabriel a popya shi na sha naElisabet. Okwa li e na elineekelo kutya Elisabet ota ka uda ko omaliudo aye molwaashi naye okwa li monghalo ya faafana. Okwa li a ya diva molweendo olo tashi dulika la kufa omafiku atatu ile ane  okufika kuJuda, oshilongo osho shi na eemhunda. Eshi a fika meumbo laElisabet naSakaria omupristeri, Jehova okwa li e mu pa oumbangi wa wedwa po opo a pameke eitavelo laye. Elisabet eshi a uda epopifo laMaria, okahanana ke li medimo laye oka nuka kehafo. Okwa li a yadifwa nomhepo iyapuki ndele ta ti kuMaria “ina yOmwene wange.” Kalunga okwa li a hololela Elisabet kutya okamonamati kaMaria ota ka kala Omwene waye, Messias. Okwa li yo a nwefwa mo a pandule Maria omolwoudiinini waye a ti: “omunelao ou onakwiitavela.” (Luk. 1:39-45) Keshe osho Jehova a udanekela Maria ote ke shi wanifa po.

¹⁵ Osho Maria a li a popya osha li sha diininwa nosha shangwa mEendjovo daKalunga. (Lesha Luk. 1:46-55.) Pomhito oyo opo ashike Maria a li a popya eendjovo dile odo da shangwa mOmbibeli, nota di  holola shihapu kombinga yaye. Eendjovo daye oda ulika nghee a li a pandula Jehova eshi e mu nangeka noupuna nokwe mu pa oufembanghenda wokukala ina ya Messias. Oda ulika yo eitavelo laye la pama, eshi a popya kutya Jehova oha ninipike ovalinenepeki novanaenghono noha kwafele ovalininipiki neehepele odo tadi kendabala oku mu longela. Otadi holola yo eshiivo laye lomoule. Okwa tengenekwa kutya okwa li a tofa lwoikando 20 mOmishangwa dOshiheberi. *

16, 17. (a) Ongahelipi Maria nomona va ulika oikala oyo twa pumbwa okuhopaenena? (b) Eshi Maria a li a talela po Elisabet otashi tu dimbulukifa kombinga yenangekonoupuna lilipi?

¹⁶ Nopehe na omalimbililo, Maria okwa li ha diladila moule shi na sha nEendjovo daKalunga. Ndele okwa kala e lininipika nokwa li a tofa mEendjovo daKalunga ponhele yokupopya omadiladilo aye mwene. Omonamati oo a li ta kulu moshidalelo shaye naye okwa li ta ka ulika oikala ya faafana, eshi a ka popya lwanima a ti: ‘Elongo lange kali fi lange, ndele olaau a tuma nge.’ (Joh. 7:16) Otwa pumbwa okulipula kutya: ‘Mbela naame onda fimaneka ngoo nonda lenga Eendjovo daKalunga? Ile ondi hole omadiladilo nomahongo opaumwene? Osha yela kutya Maria okwa li e na oikala ya yuka.

¹⁷ Maria okwa li a menekela puElisabet eemwedi 3 lwaapo, opo va twaafane omukumo. (Luk. 1:56) Ehokololo lOmbibeli li na sha netalelepo olo ota li tu dimbulukifa kutya oukaume otau dulu okukala enangekonoupuna linene. Ngeenge otwa pange oukaume novanhu ovo ve hole Kalunga ketu, Jehova, ohatu ka kala tu na ekwatafano la kola noha tu ka ehena popepi elela naye. (Omayel. 13:20) Efimbo osho la fiki opo Maria a shune keumbo. Mbela Josef ota ka tya ngahelipi ngeenge a shiiva onghalo yaMaria?

18. Maria okwa li a hololela Josef shike, naJosef okwa li e linyenga ngahelipi?

¹⁸ Maria ka li a teelela fiyo osheshi edimo li liwetikile, ndele ponhele yaasho okwa li a lombwela Josef shi na sha nalo. Fimbo ina popya naye, otashi dulika a li te lipula kutya omulumenhu oo omukoshoki nomutilikalunga ote ke linyenga ngahelipi kwaasho te ke mu lombwela. Ndele nande ongaho, okwa li e mu lombwela osho sha li she mu ningilwa. Josef okwa li a uda nai neenghono. Okwa li a hala okwiitavela omuholike waye oo, ashike okwa li te lipula kutya Maria okwa fa aha li omudiinini kuye. Ombibeli inai popya kombinga yaasho a li te lipula nasho ile nghee a li ta tomhafana. Ashike, oya popya kutya okwa li a tokola oku mu henga po, molwaashi pefimbo opo ovalikongi ova li hava talika ko va fa va hombola. Ndele ka li a hala oku mu fifa ohoni moipafi, onghee okwa li a hala oku mu henga po meholeko. (Mat. 1:18, 19) Maria oku na okukala a li a nyika oluhodi eshi Josef  a li e uditile nai neenghono onghalo oyo. Ndele nande ongaho, ka li a pa Josef oushima eshi a li ina hala oku mu itavela.

19. Jehova okwa li a kwafela Josef ngahelipi opo a ninge etokolo li li mondjila?

¹⁹ Jehova okwa li a kwafela Josef pahole, opo a ninge etokolo li li mondjila. Omweengeli waKalunga okwa li e mu lombwela mondjodi kutya oufimba waMaria owo pashikumwifilonga. Osho osha li she mu etela epepelelo. Okwa li a dulika ngaashi Maria nokuninga osho Jehova a li a hala a ninge. Okwa kufa Maria a ninge omukulukadi waye ndele te lilongekida okuwanifa po oshinakuwanifwa osho she likalekelwa shokufila oshisho Omona waJehova. — Mat. 1:20-24.

20, 21. Ovalihomboli nosho yo ovo tava diladila okuya mohombo, otava dulu okulihonga shike kuMaria naJosef?

²⁰ Ovalihomboli nosho yo ovo tava diladila okuya mohombo, otava dulu okulihonga shihapu moshihopaenenwa shovalihomboli ovo ovanyasha ovo va li ko omido 2 000 da pita. Eshi Josef a li e wete omukulukadi waye oo omunyasha ta wanifa po oinakuwanifwa yomudalakadi, nopehe na omalimbililo, okwa li a pandula eshi omweengeli waJehova a li e mu pa ewiliko. Oku na okukala a li a mona nghee sha fimana okulineekela Jehova ngeenge ta ningi omatokolo a fimana. (Eps. 37:6; Omayel. 18:13) Okwa kala a lungama noku na onghenda eshi ta ningi omatokolo e li omutwe woukwaneumbo.

²¹ Mbela oshike hatu lihongo kuMaria eshi a li e na ehalo okuhombolwa kuJosef nonande Josef okwa li e mu limbililwa? Nonande pehovelo Josef okwa li e wete ehokololo laMaria lidjuu okuuda ko, Maria okwa li e mu efa a ninge omatokolo molwaashi oye a li ta ka kala omutwe woukwaneumbo. Okwa li a mona nghee sha fimana okukala omulididimiki, naasho oshi li oshilihongomwa sha fimana kovakainhu Ovakriste kunena. Lwanima, oiningwanima oyo otashi dulika ya ka kwafela Josef naMaria va mone ouwa mokukundafana va manguluka nosho yo mokukala ovanashili. — Lesha Omayeletumbulo 15:22.

22. Oshike sha li ekanghameno lohombo yaJosef naMaria, nova li ve na etimaumbwile lashike?

²² Nopehe na omalimbililo, ovalihomboli ovo ovanyasha ova li va tungila ohombo yavo kekanghameno la denga mbada. Aveshe ova li ve hole Jehova Kalunga komesho yaaishe nova li va halelela oku mu hafifa ofimbo tava wanifa po oinakuwanifwa yavo ve li ovadali. Kape na omalimbililo, ova li va teelela omanangeko noupuna nova li yo tava ka shakeneka omashongo manene. Ova li ve na etimaumbwile loku ka tekula Jesus, oo a li ta ka shiivika e li omunhu munenenene mounyuni.