1, 2. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ wahanĩkĩire Jona na arĩa aarĩ nao meri-inĩ nĩ ũndũ wa mahĩtia make? (b) Rũgano rwa Jona rũngĩtũteithia atĩa?

KWARĨ na mĩgambo ya rũhuho rũnene rũrĩa rwatindĩkaga meri na hinya, na ya makũmbĩ manene marĩa maahũũraga meri mĩena magatũma mbaũ igambe ta ici ikũrũka. Jona eendaga kwĩgirĩrĩria ndakaigue mĩgambo ĩyo ya kũmakania. No mĩgambo ĩrĩa yamũtuurithagia makĩria nĩ ya arĩa aarĩ nao meri-inĩ, mũtwari wa meri na ateithĩrĩria ake makĩĩrutanĩria kũgirĩrĩria meri ndĩkarikĩre. Jona nĩ onaga biũ atĩ andũ acio maarĩ hakuhĩ gũkua nĩ ũndũ wake.

² Nĩ kĩĩ gĩatũmĩte Jona akorũo handũ hairũ ũguo? Eekĩte ihĩtia iritũ rĩa kwaga gwathĩkĩra Jehova, Ngai wake. Nĩ atĩa eekĩte? Hihi ũrata wake na Ngai nĩ wathũkĩte biũ? Macokio ma ciũria icio no matũrute maũndũ maingĩ. Kwa ngerekano, rũgano rwa Jona no rũtũteithie kuona ũrĩa nginya arĩa marĩ na wĩtĩkio wa ma mangĩhĩtia na ũrĩa mangĩrũnga mahĩtia mao.

3-5. (a) Kaingĩ andũ meciragia maũndũ marĩkũ rĩrĩa maigua ũhoro wa Jona? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũĩ megiĩ Jona? (Rora nginya kohoro ka magũrũ-inĩ.) (c) Nĩkĩ ũtungata wa Jona arĩ mũnabii ndwarĩ mũhũthũ?

³ Rĩrĩa andũ maigua ũhoro wa Jona, kaingĩ meciragia o ũhoro wa ngumo ciake njũru, ta kwaga gwathĩka kana gũkorũo arĩ na kĩongo kĩũmũ. No nĩ harĩ maũndũ maingĩ mega eekire. Ririkana, Jona aathuurĩtwo atungate arĩ mũnabii wa Jehova Ngai. Jehova ndangĩamũthuurire arute wĩra ta ũcio wa bata korũo ndaarĩ mwĩhokeku kana mũthingu.

⁴ Bibilia nĩ ĩguũragia maũndũ maigana ũna megiĩ Jona. (Thoma 2 Athamaki 14:25.) Oimĩte itũũra rĩa Gathi-heferi, kiromita inya kuuma Nazarethi, taũni ĩrĩa Jesu Kristo angĩakũrĩire  mĩaka ta 800 thutha ũcio. * Jona aarĩ mũnabii hĩndĩ ya Mũthamaki Jeroboamu II wa ũthamaki wa mĩhĩrĩga ĩrĩa ikũmi ya Isiraeli. Ihinda rĩa Elija nĩ rĩathirĩte mĩaka mĩingĩ mĩhĩtũku; nake Elisha, ũrĩa wacokire ithenya rĩa Elija, nĩ aakuĩte hĩndĩ ya wathani wa ithe wa Jeroboamu. O na gũtuĩka Jehova nĩ aahũthĩrĩte athuri acio kweheria ũthathaiya wa Baali, Aisiraeli nĩ maambĩrĩirie gũcokerera mĩthiĩre mĩũru. Maarũmagĩrĩra kĩonereria kĩa mũthamaki ũrĩa ‘wekaga maũndũ marĩa monagwo marĩ moru nĩ Jehova.’ (2 Ath. 14:24) Kwoguo ũtungata wa Jona arĩ mũnabii ndũngĩakorirũo ũrĩ mũhũthũ. O na kũrĩ ũguo, aaũhingirie arĩ na wĩhokeku.

⁵ No mũthenya ũmwe ũtũũro wa Jona nĩ wagarũrũkire o rĩmwe. Aaheirũo wĩra nĩ Jehova ũrĩa onire ũrĩ mũritũ mũno. Jehova eendaga eke atĩa?

6. Jehova aaheire Jona wĩra ũrĩkũ, na wĩra ũcio ũngĩonekire ũrĩ mũritũ nĩkĩ?

⁶ Jehova eerire Jona ũũ: “Ũkĩra, ũthiĩ Nineve, itũũra rĩrĩa inene, wanĩrĩre ũkĩrĩgũũthũkagĩra; amu ũũru wa ene rĩo wambatĩte ũgakinya o harĩ niĩ.” (Jona 1:2) Harĩ na itũmi nyingĩ ingĩatũmire Jona one wĩra ũcio ũrĩ mũritũ. Itũũra rĩa Nineve rĩarĩ kiromita ta 800 mwena wa irathĩro, rũgendo rũngĩoire ta mweri ũmwe gũthiĩ na magũrũ. No nĩ kwarĩ na ũndũ ũngĩ wamakagia Jona mũno gũkĩra rũgendo rũu rũraihu na rwarĩ na moritũ. Kũu Nineve, Jona aagĩrĩirũo kũheana ndũmĩrĩri ya matuĩro ma Jehova kũrĩ andũ a Ashuri, arĩa maahũthagĩra ũhinya. Angĩkorũo Jona nĩ onete andũ a Ngai we mwene makĩaga kũmwĩtĩkĩra-rĩ, hihi eerĩgagĩrĩra ũndũ ũrĩkũ kuuma kũrĩ arĩa maahoyaga ngai cia maheeni? Ndungata ĩmwe ya Jehova ĩngĩahotire atĩa gũtungata itũũra rĩa Nineve, rĩrĩa rĩngĩacokire gwĩtwo “itũũra rĩrĩa rĩitithagia thakame”?—Nahu. 3:1, 7.

7, 8. (a) Jona onanirie atĩa atĩ nĩ eehotorete kũũrĩra wĩra ũrĩa aahetwo nĩ Jehova? (b) Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo gũtuĩra Jona atĩ aarĩ kĩguoya?

⁷ Kwahoteka Jona nĩ eeciragia maũndũ ta macio. Ũndũ ũrĩa tũĩ nĩ atĩ nĩ orire. Jehova aamwĩrĩte athiĩ mwena wa irathĩro; no we aathire mwena wa ithũĩro, agĩthiĩ kũndũ kũraihu mũno o ũrĩa angĩahotire. Aathiire gĩcũa-inĩ, taũni-inĩ ya Jopa ĩrĩa yarĩ gĩcukĩro kĩa meri, kũrĩa aakorire meri yathiaga Tarishishi. Athomi  amwe moigaga atĩ Tarishishi yarĩ bũrũri-inĩ wa Spain. Angĩkorũo nĩguo, Jona aathiaga kũndũ kwaraihanĩrĩirie na Nineve na kiromita ta 3,500. Gũthiĩ na meri mwena ũcio ũngĩ wa Iria rĩrĩa Inene nĩ kũngĩahũthĩrire ihinda ta rĩa mwaka ũmwe. Nĩ ma Jona nĩ eehotorete kũũrĩra wĩra ũrĩa aahetwo nĩ Jehova!—Thoma Jona 1:3.

⁸ Hihi no tuuge atĩ Jona aarĩ kĩguoya? Tũtiagĩrĩirũo kũhiũha kũmũtuĩra ũguo. O ta ũrĩa tũkuona thutha-inĩ, aarĩ mũndũ warĩ na ũcamba. Ĩndĩ, o ta ithuĩ, Jona ndaarĩ mũkinyanĩru na nĩ aahiũranagia na mawathe maingĩ. (Thab. 51:5) Nũ gatagatĩ-inĩ gaitũ ũtarĩ wahiũrania na guoya?

9. Rĩmwe na rĩmwe tũiguaga atĩa kwerekera wĩra ũrĩa tũheetwo nĩ Jehova, na nĩ ũũma ũrĩkũ twagĩrĩirũo kũririkana hĩndĩ ta ĩyo?

⁹ Rĩmwe na rĩmwe no tuone ta Ngai atwĩraga twĩke maũndũ marĩa tuonaga marĩ maritũ, kana o na matangĩhotekeka. O na no twĩtigĩre kũruta wĩra ũrĩa Akristiano magĩrĩirũo nĩ kũruta wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki wa Ngai. (Mat. 24:14) Nĩ ũndũ mũhũthũ mũno kũriganĩrũo nĩ ũũma ũyũ wa bata woigirũo nĩ Jesu: “Maũndũ mothe mahotekaga nĩ Ngai.” (Mar. 10:27) Angĩkorũo o na ithuĩ rĩmwe nĩ tũriganagĩrũo nĩ ciugo icio, no tũhote kũmenya ũrĩa Jona aaiguaga. No hihi kũũra kwa Jona kwarĩ na moimĩrĩro marĩkũ?

10, 11. (a) Kwahoteka Jona eeciragia ũndũ ũrĩkũ o ũrĩa meri yathiaga ĩraihĩrĩirie gĩcukĩro? (b) Nĩ ũgwati ũrĩkũ waakorire meri na arĩa maarĩ thĩinĩ wayo?

¹⁰ No tũgerie kũhũũra mbica Jona arĩ thĩinĩ wa meri ĩyo, hihi meri ya mĩrigo ya Kanaani. Nĩ eeroragĩra mũtwari wa meri na ateithĩrĩria ake makĩhaarĩria meri ĩyo na ĩgĩkũũra gĩcukĩro-inĩ. O ũrĩa meri yaraihagĩrĩria rũteere rwa iria, no kũhoteke Jona eeciragia atĩ nĩ orĩra ũgwati ũrĩa eetigagĩra. No rĩera rĩgĩcenjia o rĩmwe.

¹¹ Gũkĩhurutana rũhuho rũnene iria-inĩ, na gũkĩgĩa makũmbĩ manene marĩa mangĩhotereria nginya meri cia kĩĩrĩu. Meri ĩyo hihi ĩngĩaikarire ihinda rĩigana atĩa ĩtathũkangĩtio nĩ makũmbĩ macio manene? Hihi gũkinyĩria hau Jona nĩ aamenyete atĩ ‘Jehova nĩwe wahurutithanĩtie rũhuho rũnene iria-inĩ’ ta ũrĩa aacokire kwandĩka? Tũtiũĩ. O na kũrĩ ũguo, nĩ onire arĩa maarĩ meri-inĩ makĩhoya ũteithio kuuma kũrĩ ngai ciao, na nĩ aamenyaga atĩ itingĩamateithirie. (Alaw. 19:4) Jona aandĩkire ũũ: “Marikabu ĩo ĩgĩtigaria hanini ĩtharũke.” (Jona 1:4) Hihi Jona angĩahotire atĩa kũhoya Ngai ũrĩa oragĩra?

12. (a) Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo gũtuĩra Jona nĩ ũndũ wa gũkoma rĩrĩa kwarĩ na kĩhuhũkanio? (Rora nginya kohoro ka magũrũ-inĩ.) (b) Jehova aaguũririe atĩa kĩhumo gĩa thĩna?

 ¹² Tondũ nĩ onaga ndarĩ ũndũ angĩekire amateithie, Jona aacaririe handũ meri-inĩ nĩguo akome. Agĩkoma toro mũritũ. * Mũtwari wa meri akĩmũkora, akĩmũũkĩria, na akĩmũhatĩrĩria ahoe ngai wake ta andũ arĩa angĩ. Tondũ maarĩ na ma atĩ kĩhuhũkanio kĩu kĩahanĩkaga nĩ ũndũ wa hinya ũkĩrĩte wa mũndũ, magĩcuka mĩtĩ nĩguo mone nũũ warĩ kĩhumo gĩa thĩna ũcio. Hatarĩ nganja Jona nĩ aaingĩrirũo nĩ guoya rĩrĩa mĩtĩ yeheragia mũndũ ũmwe thutha wa ũrĩa ũngĩ. Thutha wa kahinda kanini, ũũma ũkĩmenyeka. Jehova agĩtũma mũtĩ ũgũĩre Jona na akĩonania wega atĩ aareheete kĩhuhũkanio kĩu nĩ ũndũ wa Jona kwaga gwathĩka!—Thoma Jona 1:5-7.

13. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ Jona oimbũrĩire acio maarĩ meri-inĩ? (b) Jona eerire arĩa maarĩ nake meri-inĩ meke atĩa, na nĩkĩ?

¹³ Jona akĩra arĩa maarĩ meri-inĩ maũndũ mothe. Aarĩ ndungata ya Ngai mwene hinya wothe, Jehova. Ũcio nĩwe Ngai ũrĩa oragĩra na aarakarĩtie, agĩtũma othe makorũo marĩ ũgwati-inĩ. Andũ acio makĩmakio nĩ ũhoro ũcio; Jona nĩ onire ũrĩa maamakĩte. Makĩmũũria ũrĩa mangĩamwĩkire nĩguo mahonokie meri na mĩoyo yao. Oigire atĩa? Kwahoteka Jona ndeendaga o na gwĩciria agĩikio maĩ-inĩ mahehu iria-inĩ. No angĩahotire atĩa kũreka andũ acio othe makue akĩmenyaga atĩ no ahote kũmahonokia? Aamerire ũũ: ‘Njoyai mũnjikie iria-inĩ, na hĩndĩ ĩo nĩmũkũhorererũo nĩ iria: amu nĩnjũĩ nĩ ũndũ wakwa ũtũmĩte kĩhuhũkanio gĩkĩ kĩnene ũũ kĩmũkore.’—Jona 1:12.

14, 15. (a) Tũngĩĩgerekania na wĩtĩkio wa Jona atĩa? (b) Arĩa maarĩ na Jona meri-inĩ meekire atĩa amera ũrĩa megwĩka?

¹⁴ Ciugo icio cionanagia atĩ Jona ndaarĩ kĩguoya. No mũhaka Jehova akorũo nĩ aakenire mũno kuona ũcamba na roho wa kwĩima wa Jona ihinda-inĩ rĩu iritũ. Haha nĩho tuonaga wĩtĩkio mũrũmu wa Jona. No twĩgerekanie na wĩtĩkio wake na njĩra ya kũiga maũndũ ma arĩa angĩ mbere ya maitũ. (Joh. 13:34, 35) Tũngĩona mũndũ ũrabatara gũteithio kĩĩmwĩrĩ, kĩĩroho kana kũhoorerio ngoro-rĩ, hihi nĩ twĩrutagĩra kũmũteithia? Rĩrĩa tweka ũguo nĩ tũkenagia Jehova mũno!

¹⁵ No gũkorũo arĩa maarĩ na Jona meri-inĩ nĩ maahutirio nĩ  ũrĩa aamerire meke, tondũ nĩ maambire kũrega kũmũikia. Ithenya rĩa ũguo, maageririe ũrĩa wothe mangĩahotire gũtooria kĩhuhũkanio kĩu, no matiahotire. Kĩhuhũkanio kĩu gĩkĩneneha makĩria. Macũngĩrĩro-inĩ, makĩona gũtirĩ ũndũ ũngĩ mangĩekire. O magĩkayagĩra Jehova, Ngai wa Jona amaiguĩre tha, makĩoya Jona na igũrũ na makĩmũikia iria-inĩ.—Jona 1:13-15.

16, 17. Taarĩria ũrĩa kwahaanĩkire harĩ Jona aikio iria-inĩ. (Rora nginya mbica.)

¹⁶ Jona akĩgũa makũmbĩ-inĩ ma iria rĩu rĩahurutanaga na hinya mũno. Kwahoteka nĩ aageririe mũno gũtubĩra nĩguo arere, na akĩona meri ĩgĩthiĩ. No makũmbĩ macio manene makĩmũtooria, makĩmũtindĩka na thĩ wa maĩ. Akĩrikĩra biũ, akĩĩigua atarĩ na mwĩhoko o na mũnini.

¹⁷ Thutha-inĩ Jona nĩ aatarĩirie ũrĩa aaiguire aikio iria-inĩ. Arĩ maĩ-inĩ nĩ eeciririe ũhoro wa maũndũ mamwe megiĩ ũtũũro wake. Eeciragia arĩ na kĩeha atĩ ndakona rĩngĩ hekarũ thaka ya Jehova ĩrĩa yaarĩ Jerusalemu. Aaiguaga o akĩrikĩra biũ iria-inĩ, hakuhĩ itina-inĩ cia irĩma, kũrĩa mahuti ma iria-inĩ maamuohanĩtie. Onaga ta arĩ kuo kũngĩatuĩkire mbĩrĩra yake.—Thoma Jona 2:2-6.

18, 19. Gwathire atĩa harĩ Jona arĩ iria-inĩ, nĩ kĩũmbe kĩhaana atĩa gĩokire, na nũ watũmaga maũndũ macio mekĩke? (Rora nginya kohoro ka magũrũ-inĩ.)

 ¹⁸ No rĩrĩ, kwarĩ na kĩndũ kĩnene mũno, kĩirĩrĩru, kĩrĩ muoyo, gĩokaga kũrĩ we. Gĩkĩmũkuhĩrĩria, gĩgĩathamia kanua, gĩkĩmwakĩria na gĩkĩmũmeria!

¹⁹ No mũhaka Jona akorũo eeciragia aarĩ hakuhĩ gũkua. O na kũrĩ ũguo, nĩ eeyoneire ũndũ wa magegania. Aarĩ o muoyo! Ndaatanukĩtwo, kana gũthĩo, o na kana akaga rĩera. No aahuhagia, o na gũtuĩka aarĩ kũndũ kũngĩatuĩkire mbĩrĩra yake. O kahora, Jona akĩambĩrĩria kũgega. Hatarĩ nganja, Jehova Ngai wake nĩwe ‘waathĩrĩire kĩũngũyũ kĩnene mũno kĩmerie Jona.’ *—Jona 1:17.

20. Tũngĩĩruta maũndũ marĩkũ kuumana na mahoya ma Jona arĩ thĩinĩ wa thamaki nene?

²⁰ Agĩikara mathaa maingĩ kũu. Arĩ kũu nduma-inĩ nene atarĩ ona, Jona aarĩ na ihinda rĩa gwĩciria na akĩhoya Jehova Ngai. No twĩrute maũndũ maingĩ kuumana na mahoya make, marĩa marĩ thĩinĩ wa Jona mũrango wa kerĩ. Monanagia atĩ Jona aarĩ na ũmenyo mũnene wa Maandĩko, tondũ maita maingĩ aagwetaga ũhoro kuuma Thaburi. Ningĩ nĩ monanagia ngumo njega ya kuonania ngatho. Jona aarĩkĩrĩirie ũũ: “Niĩ-rĩ, nĩndĩĩkũrutagĩra magongona na mũgambo wa gũcokia ngatho; nĩngahingia mwĩhĩtwa ũrĩa ndanehĩta. Kũhonokania no kwa Jehova.”—Jona 2:9.

21. Jona eerutire maũndũ marĩkũ megiĩ ũhonokio, na nĩ ũndũ ũrĩkũ wa bata tũngĩenda kũririkanaga?

²¹ Jona arĩ thĩinĩ wa “nda” ya thamaki nĩ eerutire atĩ Jehova no ahonokie mũndũ o wothe, arĩ handũ o hothe, ihinda o rĩothe. O na kũu, Jehova nĩ onire na akĩhonokia ndungata yake ĩrĩa yatangĩkaga. (Jona 1:17) Jehova nowe ũngĩiga mũndũ arĩ muoyo na atarĩ na thĩna thikũ ithatũ mũthenya na ũtukũ thĩinĩ wa nda ya thamaki nene. Nĩ wega tũririkanage atĩ Jehova nĩwe ‘Ngai ũrĩa ũtũheaga mĩhũmũ ya muoyo na rũhĩ rũake we mwene.’ (Dan. 5:23) Tũkoragwo muoyo nĩ ũndũ wake. Hihi nĩ tũcokagia ngatho nĩ ũndũ ũcio? Tondũ  Jehova nĩwe watũmbire-rĩ, nĩ twagĩrĩirũo kuonania ngatho citũ na njĩra ya kũmwathĩkĩra.

22, 23. (a) Jona angĩonanirie atĩa kana nĩ aarĩ na ngatho? (b) Tũngĩĩruta ũndũ ũrĩkũ kuumana na Jona rĩrĩa twahĩtia?

²² Ĩ nake Jona? Hihi nĩ eerutire kuonania ngatho harĩ Jehova na njĩra ya gwathĩka? Ĩĩ. Thutha wa thikũ ithatũ mũthenya na ũtukũ, thamaki ĩkĩmũtwara rũteere-inĩ rwa iria na ‘ĩkĩmũtahĩka ĩkĩmũikia thĩ kũrĩa kũniaru.’ (Jona 2:10) Ta wĩcirie—thutha wa maũndũ macio mothe, Jona ndaabatarire gũtubĩra nĩguo oime iria-inĩ! Hatarĩ nganja, nĩ aabataraga kwehera rũteere-inĩ rũu rwa iria. No thutha wa kahinda kanini, Jona nĩ angĩonanirie kana aarĩ na ngatho. Jona 3:1, 2 yugaga ũũ: “Nayo ndũmĩrĩri ya Jehova ĩgĩcoka ĩgĩkinyĩra Jona rĩa kerĩ, akĩĩrũo atĩrĩ, Ũkĩra ũthiĩ Nineve, itũũra rĩrĩa inene, ũrĩgũtũkĩre ũrĩhunjĩrie ũhoro o ũrĩa ngũkwĩra.” Jona angĩekire atĩa?

²³ Jona ndaarĩire marĩĩgu. Tũthomaga ũũ: “Nake Jona agĩgĩũkĩra agĩthiĩ Nineve, kũringana na ũhoro ũcio wa Jehova.” (Jona 3:3) Nĩ aathĩkire. Hatarĩ nganja, nĩ eerutĩte kuumana na mahĩtia make. O na ũndũ-inĩ ũcio, nĩ twagĩrĩirũo kwĩgerekania na wĩtĩkio wa Jona. Ithuothe nĩ twĩhagia kana tũkahĩtia. (Rom. 3:23) No hihi nĩ tũkuaga ngoro, kana twĩrutaga kuumana na mahĩtia maitũ na tũgatungatĩra Ngai tũkĩmwathĩkagĩra?

24, 25. (a) Jona aacokire kuona kĩrathimo kĩrĩkũ ũtũũro-inĩ wake? (b) Nĩ irathimo irĩkũ cietereire Jona ihinda rĩũkĩte?

²⁴ Hihi Jehova nĩ aarathimire Jona nĩ ũndũ wa wathĩki wake? Ĩĩ. Kĩrathimo kĩmwe hihi kĩarĩ kũmenya atĩ andũ arĩa maarĩ nao meri-inĩ nĩ maahonokire. Kĩhuhũkanio gĩathirire o rĩrĩa Jona eerutĩire gũikio iria-inĩ, nao arĩa maarĩ nake “magĩĩtigĩra Jehova o mũno” na makĩmũrutĩra igongona handũ ha ngai ciao cia maheeni.—Jona 1:15, 16.

²⁵ Kĩrathimo kĩnene makĩria gĩokire thutha-inĩ. Jesu nĩ aahũthĩrire na njĩra ya ũrathi ihinda rĩu Jona aarĩ thĩinĩ wa thamaki nene kuonania ũrĩa angĩaikarire mbĩrĩra-inĩ. (Thoma Mathayo 12:38-40.) Na githĩ Jona ndagakena mũno kũmenya kĩrathimo kĩu rĩrĩa akaariũkio atũũre gũkũ thĩ! (Joh. 5:28, 29) O nawe, Jehova nĩ endaga gũkũrathima. Hihi nĩ ũkwĩruta kuumana na mahĩtia maku ta Jona, wathĩkĩre Ngai na wonie andũ arĩa angĩ wendo?