1. Rũgendo rwa Jona rwatariĩ atĩa, na aaiguaga atĩa o ũrĩa aakuhagĩrĩria Nineve?

JONA aarĩ na rũgendo rwa gũthiĩ makĩria ma kiromita 800 rwa kĩndũ mweri ũmwe kana makĩria. Nĩ ũndũ ũcio, aarĩ na ihinda rĩingĩ rĩa gwĩciria. No mũhaka angĩeciririe kana ekũgerera njĩra iria nguhĩ irĩ na mogwati kana iria ndaihu itarĩ na mogwati, acoke atuĩkanĩrie kũndũ kũrĩ na mĩkuri na tũcĩra tũingĩ twa irĩma-inĩ. No kũhoteke aathiaga agereire mũhaka-inĩ wa Werũ wa Suriata, akaringa njũĩ nene ta Farati, na agetha ũraaro taũni-inĩ na icagi-inĩ cia Suriata, Mesopotamia, na Ashuri. O ũrĩa aakuhagĩrĩria Nineve, noguo aatangĩkaga ngoro makĩria.

2. Jehova aarutĩte Jona atĩa gwĩtĩkĩra wĩra ũrĩa aamũheete?

² Jona nĩ aamenyaga wega ũndũ ũyũ: Ndangĩatiganĩirie rĩngĩ wĩra ũrĩa aaheetwo. Nĩ aageretie gwĩka ũguo hau kabere. O ta ũrĩa twerutire gĩcunjĩ-inĩ kĩu kĩhĩtũku, Jehova nĩ aarutire Jona kũgerera kĩhuhũkanio iria-inĩ na akĩmũhonokia na njĩra ya kĩama akĩhũthĩra thamaki. Thikũ ithatũ thutha ũcio, Jona nĩ aatahĩkirũo arĩ muoyo rũteere-inĩ rwa iria. Hĩndĩ ĩyo nĩ aatuĩkĩte mwĩnyihia na mwathĩki.—Jona 1–2.

3. Jehova onetie Jona ngumo ĩrĩkũ, no nĩ kĩũria kĩrĩkũ kĩreyumĩria?

³ Rĩrĩa Jehova eerire Jona rĩa kerĩ athiĩ Nineve, mũnabii ũcio aathĩkire na akĩerekera mwena wa irathĩro athiĩte kuo. (Thoma Jona 3:1-3.) No hihi nĩ  aacenjetie biũ thutha wa kũrũngwo nĩ Jehova? Jehova nĩ aakoretwo amuonetie tha na njĩra ya kũmũhonokia ndagakuĩre iria-inĩ, kwaga kũmũherithia, na kũmũhe wĩra riita rĩa kerĩ. Hihi thutha wa maũndũ macio mothe Jona nĩ eerutĩte kuonia arĩa angĩ tha? Kaingĩ ndũkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ andũ matarĩ akinyanĩru kwĩruta kuonania tha. Rekei tuone maũndũ marĩa tũngĩĩruta kuumana na Jona.

4, 5. Jehova eetire Nineve “itũũra rĩrĩa inene” nĩkĩ, na twĩrutaga ũndũ ũrĩkũ ũmwĩgiĩ ũhoro-inĩ ũcio?

⁴ Jona ndonaga itũũra rĩa Nineve rĩrĩ rĩa bata ta ũrĩa Jehova aarĩonaga. Ibuku rĩa Jona rĩonanĩtie Jehova agĩta Nineve “itũũra rĩrĩa inene” maita matatũ. (Jona 1:2; 3:2; 4:11) Itũũra rĩũ rĩarĩ inene nĩkĩ maitho-inĩ ma Jehova?

⁵ Nineve rĩarĩ rĩmwe rĩa matũũra ma tene marĩa Nimirodi  aakire thutha wa Mũiyũro. Rĩarĩ inene mũno na hihi rĩarĩ na matũũra mangĩ manene, ũndũ mũndũ angĩarĩtuĩkanirie na thikũ ithatũ. (Kĩam. 10:11; Jona 3:3) Rĩarĩ na mahekarũ manene magemie, thingo irĩ na hinya, na mĩako ĩngĩ ĩrĩ riri. No ticio ciatũmaga rĩtuĩke rĩa bata harĩ Jehova. Kĩrĩa kĩarĩ kĩa bata harĩ we nĩ andũ. Rĩarĩ na andũ aingĩ gũkĩra matũũra mangĩ. O na gũtuĩka meekaga maũndũ moru, Jehova nĩ aamarũmbũyagia. Onaga o mũndũ arĩ wa bata na endaga othe merire na merute gwĩka maũndũ mega.

6. (a) Nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire Jona aiyũrũo nĩ guoya rĩrĩa aakinyire Nineve? (Rora nginya kohoro ka magũrũ-inĩ.) (b) Twĩrutaga ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ Jona kuumana na wĩra wake wa kũhunjia?

⁶ Tondũ Nineve yarĩ na aikari makĩria ma 120,000, no gũkorũo rĩrĩa Jona aaingĩrire kuo nĩ aaiyũrirũo nĩ guoya. * Agĩthiĩ mũthenya mũgima gatagatĩ-inĩ ka andũ acio aingĩ agĩetha handũ hega ha kũheanĩra ũhoro. Aaririe nao atĩa? Hihi nĩ eerutĩte Kĩashuri? Kana hihi Jehova nĩ aamũheete na njĩra ya kĩama ũhoti wa kwaria rũthiomi rũu? Tũtiũĩ. No gũkorũo aaheanire ndũmĩrĩri ĩyo na rũthiomi rwake rwa Kĩhibirania, akĩhũthĩra mũtabuti ataũrĩre andũ a Nineve. O ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, ndũmĩrĩri yake yarĩ nguhĩ na andũ matingĩakenirio nĩyo: “No matukũ mĩrongo ĩna matigaire gũkũ Nineve kũhang’ũranio!” (Jona 3:4) Aamĩheanire arĩ na ũcamba na akĩmĩcokera rĩngĩ na rĩngĩ. Na njĩra ĩyo, akĩonania ũmĩrĩru na wĩtĩkio, ngumo iria Akristiano marabatara mũno.

7, 8. (a) Andũ a Nineve meekire atĩa maigua ndũmĩrĩri ya Jona? (b) Mũthamaki wa Nineve eekire atĩa aigua ndũmĩrĩri ya Jona?

⁷ No gũkorũo Jona eeciragia atĩ andũ a Nineve nĩ mangĩareganire nake na mamũtharĩkĩre. No mũgarũ na ũguo, nĩ maamũthikĩrĩirie. Ndũmĩrĩri yake yatheremire ta mwaki wa rũriĩ. Thutha wa kahinda kanini, andũ othe a Nineve maaragia ũhoro wa ũrathi wa Jona. (Thoma Jona 3:5.) Itonga na athĩni, arĩa marĩ na hinya na arĩa matarĩ, andũ akũrũ na ethĩ,  othe nĩ meeririre na makĩĩhinga kũrĩa. Mũthamaki o nake agĩkinyĩrũo nĩ ũhoro ũcio.

⁸ O nake akĩĩrira rĩrĩa aaiguire ndũmĩrĩri ya Jona. Nĩ ũndũ wa gwĩtigĩra Ngai, akiuma gĩtĩ-inĩ gĩake kĩa ũnene, akĩaũra nguo yake ya ũthamaki, akĩĩhumba ya ikũnia ta andũ arĩa angĩ, na “agĩgĩikara thĩ mũhu-inĩ.” Arĩ hamwe na “andũ a gwake arĩa anene,” magĩĩkĩra watho atĩ ũndũ ũcio wathĩkĩrũo nĩ andũ a bũrũri wothe. Agĩathana andũ othe mehumbe nguo cia makũnia, nginya nyamũ ciao. * Agĩĩtĩkĩra enyihĩtie atĩ andũ acio nĩ meekĩte ũũru na ciĩko cia ũhinya. Arĩ na kĩĩrĩgĩrĩro atĩ Ngai nĩ angĩamonirie tha thutha wa kuona atĩ nĩ meerirĩte, mũthamaki oigire ũũ: “Nũ ũũĩ kana Ngai nĩangĩgarũrũka ericũkwo, atigane na marakara macio make mahiũ ũguo, tutige kũninwo?”—Jona 3:6-9.

9. Athuthuria mekagĩrĩra nganja irĩkũ ũhoro-inĩ wa andũ a Nineve, na tũmenyaga atĩa atĩ matiaragia ma?

⁹ Athuthuria amwe nĩ mekagĩrĩra nganja atĩ andũ a Nineve nĩ mangĩagarũrũkire na ihenya ũguo. O na kũrĩ ũguo, athomi a Bibilia moigaga atĩ matiekire ũgarũrũku ũcio makĩrũmĩrĩra ũndũire wa hĩndĩ ĩyo. Makĩria ma ũguo, athuthuria acio matiaragia ma tondũ thutha-inĩ Jesu Kristo we mwene nĩ aaririe ũhoro wa ũrĩa andũ a Nineve meeririre. (Thoma Mathayo 12:41.) Jesu aarĩ na ma na ũhoro ũcio tondũ maũndũ macio magĩĩkĩka nĩ eeyonagĩra arĩ igũrũ. (Joh. 8:57, 58) Ũhoro wa ma nĩ atĩ tũtiagĩrĩirũo o na hanini gwĩciria atĩ andũ o na mangĩkorũo marĩ aganu atĩa matingĩĩrira. No Jehova wiki ũngĩhota gũthoma ngoro ya mũndũ.

10, 11. (a) Jehova eekire atĩa rĩrĩa andũ a Nineve meeririre? (b) Tũngĩgĩa na ma atĩa atĩ itua rĩa Jehova rĩtiarĩ na mahĩtia?

¹⁰ Jehova eekire atĩa rĩrĩa andũ a Nineve meeririre? Jona aandĩkire ũũ thutha-inĩ: “Nake Ngai akĩona ciĩko ciao atĩ nĩmaathengeire  mĩthiĩre yao mĩũru; ningĩ Ngai agĩkĩĩricũkwo agĩtiga ũũru ũrĩa oigĩte ekũmeka; na ndaigana kũwĩka.”—Jona 3:10.

¹¹ Hihi ũguo nĩ kuuga Jehova onire atĩ itua rĩake rĩgiĩ Nineve rĩarĩ na mahĩtia? Aca. Bibilia ĩtaaragĩria atĩ kĩhooto kĩa Jehova gĩtikoragwo na mahĩtia. (Thoma Gũcokerithia Maathani 32:4.) Kwoguo marakara make kwerekera andũ a Nineve nĩ gũthira maathirĩte. Akĩona atĩ andũ acio nĩ meerirĩte na kwoguo ndaabataraga kũmaniina. Akĩhũthĩra mweke ũcio kũmonia tha.

12, 13. (a) Jehova onanagia atĩa atĩ nĩ ahũthagĩra kĩhooto, nĩ athikagĩrĩria, na nĩ arĩ tha? (b) Hihi ũrathi wa Jona warĩ wa maheeni? Taarĩria.

¹² Jehova ti Ngai ũtarĩ wendo kana tha ta ũrĩa morutani maingĩ ma ndini matũmaga andũ mecirie. Mũgarũ na ũguo, nĩ ahũthagĩra kĩhooto, nĩ athikagĩrĩria, na nĩ arĩ tha. Rĩrĩa eciria kũniina andũ aganu, ambaga kũmakaania kũgerera ndungata ciake tondũ nĩ endaga merire na magarũrũke ta aikari a Nineve. (Ezek. 33:11) Jehova eerire mũnabii Jeremia ũũ: “O hĩndĩ ĩrĩa yothe ingĩaria ũhoro ũkoniĩ rũrĩrĩ o na rũrĩkũ, o na kana ũkoniĩ kũndũ o na kũrĩkũ kũrĩa gũthamakagwo nĩ mũthamaki, wa kwahũra andũ akuo, na wa kuunangana, o na wa kũninana-rĩ, rũrĩrĩ rũu, o rũu njarĩtie ũhoro waruo, rũngĩkagarũrũka rũtigane na ũũru waruo, niĩ na niĩ nĩngericũkwo ndige gwĩka ũũru ũcio njirĩire kũrũĩka.”—Jer. 18:7, 8.

¹³ Hihi ũrathi wa Jona warĩ wa maheeni? Aca tondũ nĩ wakaanirie andũ. Mũkaana ũcio waheanĩtwo nĩ ũndũ wa mĩthiĩre mĩũru ya andũ a Nineve, no nĩ maacokire makĩgarũrĩra. Aikari a Nineve mangĩacokereire mĩthiĩre yao mĩũru, Ngai no angĩamaninire. Ũguo noguo kwahanĩkire thutha-inĩ.—Zef. 2:13-15.

14. Jona eekire atĩa rĩrĩa Jehova onirie Nineve tha?

¹⁴ Jona eekire atĩa rĩrĩa Nineve yagire kũniinwo ihinda rĩrĩa eerĩgĩrĩire? “Ũhoro ũcio nĩwaiguithirie Jona ũũru mũno, nake akĩrakara.” (Jona 4:1) O na nĩ aahoire Ngai na njĩra yonanagia ta aageragia kũmũrũnga. Oigire atĩ o na nĩ kaba angĩaikarĩte mũciĩ. Eegwatirie atĩ nĩ aamenyaga Jehova ndangĩaninire Nineve na akiuga kĩu nĩkĩo gĩatũmĩte orĩre Tarishishi. Akiuga nĩ kwagĩrĩire akue kũrĩ gũtũũra muoyo.—Thoma Jona 4:2, 3.

15. (a) Nĩ kĩĩ hihi gĩatũmire Jona aiyũrũo nĩ marũrũ ngoro-inĩ? (b) Jehova aahiũranirie atĩa na mũnabii ũcio wathuthĩkĩte ngoro?

 ¹⁵ Nĩ kĩĩ gĩatũmaga Jona ecirie ũguo? O na gũtuĩka tũtingĩmenya maũndũ marĩa aathugundaga, nĩ tũĩ nĩ aahunjĩirie andũ acio othe atĩ Nineve nĩ ĩkũniinwo na nĩ maamwĩtĩkĩtie. No rĩu Ngai nĩ aagarũrĩte mũbango ũcio. Hihi nĩ eetigagĩra atĩ andũ nĩ mekũmũnyũrũria kana mamwĩte mũnabii wa maheeni? Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, ndaakenirio nĩ andũ kwĩrira kana nĩ tha cia Jehova. Handũ ha ũguo, aaiyũrirũo nĩ marũrũ ngoro-inĩ, akĩĩnyarara, na akĩona athũkĩirio rĩĩtwa. O na kũrĩ ũguo, Ngai ũrĩa ũrĩ tha, no onaga ũndũ mwega thĩinĩ wa mũnabii ũcio wathuthĩkĩte ngoro. Handũ ha kũmũherithia nĩ ũndũ wa kwaga gĩtĩo, Jehova aamũririe kĩũria kĩmwe gĩa kũmũteithia gwĩthuthuria: “Nĩ wega weka, warakara?” (Jona 4:4) Hihi Jona nĩ aacokirie? Bibilia ndĩtwĩraga.

16. Nĩ na njĩra irĩkũ andũ amwe mangĩciria mũgarũ na Ngai, na tũreruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Jona?

¹⁶ Nĩ ũndũ mũhũthũ gũtuĩra Jona nĩ ũndũ wa ciĩko ciake, no nĩ wega kũririkana atĩ rĩmwe na rĩmwe andũ matarĩ akinyanĩru nĩ meciragia mũgarũ na ũrĩa Ngai eciragia. Amwe no mecirie atĩ Jehova nĩ angĩgiragĩrĩria maũndũ moru gwĩkĩka, kana aniine o na ihenya andũ aganu o na kana nĩ angĩninĩte mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ. Kĩonereria kĩa Jona gĩtũririkanagia atĩ rĩrĩa tweciria mũgarũ na Jehova Ngai, nĩ ithuĩ tũbataraga kũgarũrĩra mwĩcirĩrie witũ, ti Jehova.

17, 18. (a) Jona eekire atĩa oima Nineve? (b) Jona aahutirio atĩa nĩ ciama cia Jehova ciĩgiĩ rũũngũ?

¹⁷ Mũnabii ũcio akiumagara akuĩte ngoro agĩthiĩ irĩma-inĩ mwena wa irathĩro. Agĩaka gathũnũ, agĩikara ho erorere. Aarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro atĩ Nineve no ĩkũniinwo. Jehova angĩamũteithirie atĩa akũrie ngumo ya tha?

¹⁸ Ũtukũ, Jehova agĩathĩrĩra rũũngũ rũhumbĩre gathũnũ kau. Rĩrĩa Jona okĩrire, akĩona mũmera ũcio ũrĩa mathangũ maguo mariĩ maarĩ na kĩĩruru kĩega mũno igũrũ rĩa gathũnũ karĩa aathondekete. “Jona agĩgĩkena gĩkeno kĩnene” nĩ ũndũ wa rũũngũ rũu, hihi agĩciria atĩ kĩama kĩũ kĩonanagia kĩrathimo kĩa Ngai na atĩ nĩ aamwĩtĩkĩrĩte. O na kũrĩ ũguo, makĩria ma kũgitĩra Jona kuumana na riũa rĩhiũ na kũmũhooreria marakara, Jehova  nĩ eendaga kũmũruta ũndũ ũngĩ. Eendaga kũhutia ngoro ya Jona. Nĩ ũndũ ũcio Ngai akĩringa ciama ingĩ. Agĩathĩrĩra kĩgunyũ nakĩo gĩkĩrĩa rũũngũ rũu rũkĩhoha. Agĩcoka agĩathĩrĩra “rũhuho ruume na irathĩro rũrĩ na ũrugarĩ mũnene” nginya Jona “akĩringĩka” nĩ ũndũ wa ũrugarĩ ũcio. Jona agĩthuthĩka ngoro makĩria na o rĩngĩ akĩra Ngai atĩ nĩ kwagĩrĩire akue. —Jona 4:6-8.

19, 20. Jehova aateithirie Jona atĩa akĩhũthĩra rũũngũ?

¹⁹ O rĩngĩ Jehova nĩ oririe Jona kana nĩ wega eekĩte kũrakara nĩ ũndũ wa rũũngũ rũu. Handũ ha kwĩrira, Jona eeteteire ũũ: “Ĩĩ-ni, nĩnjagĩrĩirũo nĩ kũrakara o kinya nyende gũkua.” Rĩu rĩarĩ ihinda rĩagĩrĩru rĩa Jehova gũtaarĩria Jona ũhoro cara rũkũ.—Jona 4:9.

²⁰ Jona akĩrũo nĩ Ngai atĩ aaiguagĩra rũũngũ tha na gũtirĩ wĩra aarũrutĩire kana agatũma rũkũre. Ngai aarĩkĩrĩirie kũmwĩra ũũ: “Niĩ na niĩ-rĩ, githĩ ndiagĩrĩirũo nĩ kũiguĩra Nineve tha, itũũra inene ũũ, rĩrĩ rĩĩ na andũ gũkĩra ngiri igana rĩa ngirĩ mĩrongo ĩĩrĩ thĩinĩ warĩo, arĩa matangĩmenya gũkũũrana  guoko kwa ũrĩo kana kwa ũmotho; o na ningĩ rĩĩ na mahiũ maingĩ?”—Jona 4:10, 11. *

21. (a) Jehova aarutire Jona ũndũ ũrĩkũ? (b) Rũgano rwa Jona rũngĩtũteithia atĩa gwĩthuthuria tũtekwĩheenia?

²¹ Hihi nĩ ũrataũkĩrũo nĩ ũrutani wa Jehova ũndũ-inĩ ũcio? Gũtirĩ ũndũ Jona eekĩte nĩguo mũmera ũcio ũkũre. No Jehova nĩwe warĩ Kĩhumo kĩa muoyo kĩa aikari acio a Nineve na nĩ aamahingagĩria mabataro mao o ta ũrĩa ekaga harĩ ciũmbe ciake ciothe gũkũ thĩ. Hihi nĩ kĩĩ gĩatũmĩte Jona one mũmera ũcio ũrĩ wa bata gũkĩra mĩoyo ya andũ 120,000 na nyamũ ciao? Na githĩ ti tondũ nĩ eetĩkĩrĩtie roho wa mwĩyendo ũingĩre meciria-inĩ make? Aaiguĩrĩire rũũngũ rũu tha tondũ tu nĩ rwamũgunĩte. Na githĩ marakara make kwerekera aikari a Nineve matioimanĩte na roho o ũcio wa mwĩyendo wa kũgitĩra rĩĩtwa rĩake rĩtigathũke? Rũgano rwa Jona no rũtũteithie gwĩthuthuria tũtekwĩheenia amu gũtirĩ o na ũmwe witũ ũtakoragwo na mwerekera ũcio wa mwĩyendo. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ twagĩrĩirũo gũcokagĩria Jehova ngatho nĩ ũndũ wa gũtũruta o atũkirĩrĩirie ũrĩa tũngĩĩgerekania nake na njĩra ya kwaga kwĩyenda na kuonia arĩa angĩ tha.

22. (a) Jona onanirie atĩa atĩ nĩ eerutĩte kuonania tha? (b) Ithuothe tũrabatara kwĩruta ũndũ ũrĩkũ?

²² Hihi nĩ kũrĩ ũndũ Jona eerutire? Ibuku rĩa Jona rĩrĩkĩrĩire na kĩũria kĩa Jehova kĩrĩa gĩtarĩ gĩacokio nginya ũmũthĩ. Athuthuria amwe moigaga atĩ Jona ndaacokirie kĩũria kĩu. Ũhoro wa ma nĩ atĩ ibuku rĩu rĩake nĩrĩo macokio make. Ũira wonanagia atĩ Jona nĩwe wandĩkire ibuku rĩu, rĩrĩa rĩtanĩtio na rĩĩtwa rĩake. Ta hũũra mbica Jona acokete kwao mũciĩ akĩandĩka rũgano rũu, ũmuone arĩ mũthuri mũkũrũ, arĩ mũũgĩ makĩria, na arĩ mwĩnyihia makĩria agĩtaarĩria mahĩtia make, ũremi wake, na ũrĩa aagĩte kuonania tha. Hatarĩ nganja, Jona nĩ eerutire ũndũ wa bata kuumana na ũteithio wa Jehova. Eerutire kuonania tha. Hihi o na ithuĩ nĩ tũrĩonanagia tha?—Thoma Mathayo 5:7.