1. Na cava e tarova nodra curu ena were o Iteni na vuvale i Atama kei Ivi, na cava e vinakata tu o Epeli?

E RAICA o Epeli nira kana welewelei toka na nona qelenisipi ena baba. Ni rai yani vakalailai i liu, e qai raica e dua na rarama e sega sara ni ramase. E kila ni vanua sara ga oya e tiko kina na iseleiwau yame caudre cocowiriwiri, me tarova nodra curu ina were o Iteni. Erau a bula tu e kea na nona itubutubu, ia qo sa na sega tale ni rau curu kina se na luvedrau. Raitayaloyalotaka mada ni veibaleyaki toka na drauniului Epeli ena mudre ni cagi ena yakavi ni siga oya, ni dagava na lomalagi qai vakasamataki koya na Dauveibuli. Vakacava, ena rawa nira veiwekani vinaka tale na kawatamata kei na Kalou? Qori sara ga na ka e vinakata tu o Epeli.

2-4. Ena sala cava e vosa kina vei keda nikua o Epeli?

² E vosa tiko vei iko nikua o Epeli. De dua o na tukuna ni na sega tu ga ni rawa qori. Sa mate makawa sara na ikarua ni luvei Atama qo. Sa sega ni kune tale na kena o ni sa voleka ni 60 na senitiuri qo na nona tu ena qele. E vakavulica vei keda na iVolatabu ni o ira na mate: “Era sa sega ni kila e dua na ka.” (Dauv. 9:5, 10) Kuria qori, e sega mada ga ni volai ena iVolatabu e dua na vosa e cavuta o Epeli. Ena rawa gona vakacava ni vosa vei keda?

³ E uqeti vakalou na yapositolo o Paula me cavuta na itukutuku qo me baleti Epeli: “E se vosa tiko ga o koya e dina ni sa mate.” (Wilika Iperiu 11:4.) O koya gona ena vuku ni nona vakabauta e se vosa tiko ga vei keda o Epeli. O koya na imatai ni tamata e bucina na itovo uasivi qo. Na dei ni nona vakabauta e ivakaraitaki vinaka tiko ga nikua, qo e dua na ivakatagedegede meda vakadamurimuria. Ke da vuli mai na ivakaraitaki ni nona vakabauta da qai vakadamurimuria, e vaka sara ga e vosa tiko vei keda na kena itukutuku.

⁴ Eda na vuli vakacava ena vakabauta i Epeli ni sega ni levu na ka e tukuni me baleti koya ena iVolatabu? Meda raica mada.

5. Na cava na ibalebale ni vosa i Jisu ni vakamacalataki Epeli kei na “ivakatekivu kei vuravura”? (Raica tale ga na ivakamacala e ra.)

⁵ A sucu o Epeli ni oti toka ga vakalailai na gauna a buli kina na imatai ni tamata. Sa qai vakamacalataka e muri o Jisu ni o Epeli e dua vei ira a bula mai na “ivakatekivu kei vuravura.” (Wilika Luke 11:50, 51.) E vakaibalebaletaka i ke o Jisu na lewe i vuravura era nuitaka mera na vakabulai mai na ivalavala ca. Me vaka ni ikava ni tamata me bula e vuravura o Epeli, e kena irairai ni o koya na imatai ni tamata e raica na Kalou ni rawa ni vakabulai. * E macala gona ni a maliwai ira na tamata ivakaraitaki ca o Epeli ena gauna a tubucake kina.

6. Na cava e kilai baleti rau na itubutubu i Epeli?

⁶ Se sega mada ga ni dede na bula ni kawatamata, sa sotava tale na veika rarawa. De dua erau rairai totoka na itubutubu i Epeli, o Atama kei Ivi, rau bulabula vinaka tale ga. Ia qo erau kila ni rau sa vakayacora e dua na cala bibi. Erau a bula uasivi tu, qai rawa ni rau bula tawamudu. Erau mani talaidredre vua na Kalou o Jiova, rau qai vakatalai tani mai na nodrau itikotiko Parataisi ena were o Iteni. Ni rau vakaliuca ga na nodrau gagadre, rau qai sega ni kauaitaki ira na nodrau kawa, erau vakayalia kina na bula uasivi kei na bula tawamudu.—Vkte. 2:15–3:24.

7, 8. Na cava e tukuna o Ivi ni sa sucu o Keni, na cava e rairai nanuma o koya?

⁷ E dredre sara na nodrau bula o Atama kei Ivi ni rau sa vakatalai mai na were o Iteni. Ia ni sucu na imatai ni luvedrau, rau vakayacani koya me o Keni, se “Dua na ka e Vakatuburi,” qai tukuna o Ivi: “Au sa rawata e dua na tagane maivei Jiova.” E macala mai na veika e tukuna qori o Ivi, ni se nanuma vinaka tiko na yalayala i Jiova mai na were, a parofisaitaki kina ni dua na yalewa ena vakatubura e dua na “kawa” ena qai vakarusai koya na vunica a vakacalai Atama kei Ivi. (Vkte. 3:15; 4:1) Vakacava, a nanuma o Ivi ni o koya sara ga na yalewa a parofisaitaki, qai “kawa” yalataki o Keni?

⁸ Ke va qori na ka e nanuma, ka ni rarawa ni cala. Ke qai tuberi Keni tale o Ivi kei Atama ena vakavuvuli qori ni se gone, erau sa qai uqeti koya ga me dokadoka vakalevu. Toso na gauna, a sucu na ikarua ni luvei Ivi tagane, ia e sega ni bau dua na itukutuku va ya e tukuni me baleti koya. Erau vakayacani koya me o Epeli, e rawa ni kena ibalebale “Tawayaga” se “Ka wale.” (Vkte. 4:2) Vakacava, e vakaraitaka na digitaki ni yaca qori ni rau beci Epeli qai sega ni nuitaki koya, erau nuitaki Keni ga? Eda na vatavatairalagotaka ga na kena isau.

9. Na cava era rawa ni vulica na itubutubu nikua vei rau na imatai ni noda itubutubu?

⁹ Era vuli vakalevu na itubutubu nikua vei rau na imatai ni itubutubu. Vakacava, o na uqeti ira na luvemu ena ka o tukuna kei na ka o cakava mera dokadoka, via rogo se nanumi ira ga? Se o na vakavulici ira mera lomana na Kalou o Jiova ra qai veitokani kei koya? Ka ni rarawa ni rau sega ni qarava vinaka nodrau itavi na imatai ni itubutubu. Ia, e se tiko ga na inuinui vei ira na nodrau kawa.

10, 11. Na cakacaka cava rau cakava o Epeli kei Keni, na itovo cava e vakaraitaka o Epeli?

¹⁰ Ni rau sa tubu cake na gonetagane, a rairai vakavulici rau o Atama ena cakacaka me bula kina na vuvale. A dauteitei o Keni, a dauvakatawa sipi o Epeli.

¹¹ Ia a cakava o Epeli e dua na ka e yaga sara vakalevu. Ena veiyabaki a vakaraitaka o koya na vakabauta, na itovo talei a qai vola o Paula. Vakasamataka mada, e sega ni dua na tamata ivakaraitaki vinaka me vuli kina o Epeli. A rawa gona vakacava me vakabauta na Kalou o Jiova? Dikeva mada e tolu na ka e rairai dei kina na yavu ni vakabauta i Epeli.

12, 13. E vakaukauataka vakacava na vakabauta i Epeli ni vakadikeva na ibulibuli i Jiova?

¹² Na iBulibuli i Jiova. E cudruva dina na qele o Jiova qai vakavuna me tubu kina na soni kei na wavakavotona e vakadredretaka na teitei. Ia se vakatubura tiko ga na qele na kakana me ratou bula tiko kina na vuvale i Epeli. A sega ni cudruvi na manumanu, wili kina na manumanuvuka, na ika, a sega tale ga ni cudruvi na ulunivanua, drano, uciwai, na wasawasa, se na lomalagi, o, siga, vula, kei na kalokalo. Ena veivanua kece a rai kina o Epeli, a vakadinadinataka na loloma vakasakiti, vuku kei na yalovinaka ni Kalou o Jiova, o koya e bulia na ka kece. (Wilika Roma 1:20.) Na nona dau vakasamataka vakatitobu qori qai vakavinavinakataka, e vakaukauataka na nona vakabauta.

¹³ E dau tiko na gauna me vakasamataka kina vakatitobu o Epeli na veika me baleti Jiova. Raitayaloyalotaka mada ni vakatawa tiko nona qelenisipi. E cakacaka ni taubale na vakatawasipi. E liutaki ira na manumanu malua qori ena veidelana, ena veibuca, takosova na uciwai—ena vaqara ga na veico drokadroka, na ikeli wai vinaka duadua, kei na vanua vinaka ni vakaruru. Vei ira kece na ibulibuli ni Kalou, e kilai ni manumanu malumalumu duadua na sipi, e vaka ga e buli meda dusimaki ira qai taqomaki ira. Vakacava, a raica o Epeli ni na vinakati tale ga me dusimaki, taqomaki, qai karoni vua e dua e vuku qai kaukaua cake vei keda na tamata? Sega ni vakabekataki ni dau talaucaka qori ena masu, qai vakaukauataka tiko ga na nona vakabauta.

14, 15. E yaga vakacava vei Epeli nona vakasamataka vakatitobu na yalayala i Jiova?

¹⁴ Yalayala i Jiova. De dua rau sa tukuna o Atama kei Ivi vei rau na luvedrau na vu ni nodrau vakatalai mai na were o Iteni. E levu gona na ka me vakasamataka vakatitobu o Epeli.

¹⁵ A tukuna o Jiova ni na cudruvi na qele. A vakadinadinataka sara ga o Epeli na dina ni vosa qori, ni raica na wavakavotona kei na soni e tubu mai na qele. A parofisaitaka tale ga o Jiova ni na rarawa o Ivi ena gauna e bukete kina kei na nona vakasucu. A vakadinadinataka tale na vosa qori o Epeli nira sucu na tacina. A raica o Jiova ni na vinakata vakalevu o Ivi me lomani koya o watina, me kauaitaki koya tale ga, ia ena lewai koya o Atama. A raica o Epeli na ka rarawataki qo vei rau na nona itubutubu. Ena ituvaki kece oya, a vakadinadinataka o Epeli ni nuitaki dina na vosa i Jiova. A tiko gona na vuna vinaka e nuitaka kina o Epeli na yalayala i Jiova me baleta na “kawa” ena vakadodonutaka na leqa a tekivu ena were o Iteni.—Vkte. 3:15-19.

16, 17. Na cava e rairai vulica o Epeli mai na jerupi i Jiova?

¹⁶ Dauveiqaravi i Jiova. E dina ni sega ni dua na tamata e ivakaraitaki vinaka ena gauna oya, ia e tiko eso tale na ibulibuli uasivi a rawa ni vuli kina o Epeli. Ni rau vakatalai mai na were o Atama kei Ivi, a raica o Jiova me rau kua ni curu tale ena Parataisi qori, okati kina na nodrau kawa. A biuta na jerupi o Jiova me yadrava na kena sala, kei na iseleiwau yame caudre cocowiriwiri. Era vakaitutu cecere na agilosi qo.—Wilika Vakatekivu 3:24.

¹⁷ Vakasamataka mada na irairai kei Epeli ni raica na jerupi qori ni se gone. Ena kila o Epeli na levu ni nodra kaukaua ena ibulibuli ni yagodra vakatamata. E vakatubuqoroqoro tale ga na caudre kei na cocowiriwiri ni “iseleiwau.” Ni tubu cake tiko o Epeli, a bau raica o koya ni vucesa na agilosi, qai biubiu mai na vanua e yadra tiko kina? Sega. Siga kei na bogi, e veiyabaki, e sega vakadua ni bau toso na ibulibuli vuku qai kaukaua qori mai na vanua e yadra tiko kina. A vulica gona o Epeli nira tiko na dauveiqaravi ni Kalou o Jiova, era yalododonu ra qai yalodina. A vulica o Epeli ena jerupi oya na ivakaraitaki vinaka ni yalodina kei na talairawarawa vei Jiova, na kena e sega ni bau raica e vale. E vakaukauataka dina na nona vakabauta na ivakaraitaki ni agilosi qori.

18. Na cava e rawa ni vakaukauataka noda vakabauta nikua?

¹⁸ Sa qai dei ga na vakabauta i Epeli ni dau vakasamataka vakatitobu na ka kece e vakaraitaka o Jiova me baleti koya ena ka e bulia, na nona yalayala, kei na nodra ivakaraitaki na nona agilosi dauveiqaravi. E macala gona ni levu na ka eda vulica mai na nona ivakaraitaki. E vakadeitaka vei ira na itabagone ni rawa ni dei na nodra vakabauta na Kalou o Jiova se mani cava era cakava na nodra vuvale. E levu na ka e rawa ni dei kina na noda vakabauta nikua, me vaka na noda raica na ibulibuli vakatubuqoroqoro i Jiova era tu wavoliti keda, na iVolatabu taucoko sa tu vei keda kei na ivakaraitaki ni nodra vakabauta e levu.

19. Na ka dina cava e qai mai kila o Epeli ni toso na gauna?

¹⁹ A via vakaraitaka o Epeli na dei ni nona vakabauta ena ka e cakava. Na cava e rawa ni solia na tamata vei koya e Bulia na lomalagi kei na vuravura? E sega ni gadreva o Jiova na noda veivuke se noda iloloma. Ni toso na gauna, sa qai kila o Epeli e dua na ka dina: Ke vinaka na inaki ni nona cabora vei Jiova na veika vinaka duadua e tu vua, ena marau sara ga na Tamana vakalomalagi.

20, 21. Na isoro cava erau dui cabora o Keni kei Epeli vei Jiova, na cava e qai cakava o koya?

²⁰ A vakarautaka o Epeli me vakacabora eso na nona sipi. A digitaka na ka vinaka duadua, na isevu kei na veitikina vinaka duadua. Ena gauna vata qori, e vakarautaka mai na nona itei o Keni na nona isoro, me qara nona veivakadonui o Jiova kei na nona veivakalougatataki. Ia e duatani na nona inaki mai vei Epeli. E qai laurai qori ni rau cabora na nodrau isoro.

²¹ E kena irairai ni rau vakayagataka na icabocabonisoro kei na bukawaqa na luve i Atama ni rau vakacaboisoro. De dua a raici rau tu mai na jerupi, na ka bula duadua ga e matataki Jiova tiko e vuravura ena gauna oya. Qo na ka a qai cakava o Jiova! Eda wilika: “A sa vakadonui Epeli ko Jiova, kei na nonai madrali.” (Vkte. 4:4) E sega ni vakamacalataka na iVolatabu na sala e veivakadonui kina o Jiova.

22, 23. Na cava e vakadonuya kina o Jiova na isoro i Epeli?

²² Na cava e vakadonui Epeli kina na Kalou? Ena vuku wale ga ni isoro e cabori? A cabora o Epeli e dua na manumanu bula, qai vakadavea na kena dra e vakatakarakarataka na bula. Vakacava, e kila o Epeli na bibi ni isoro qo? Ena veisenitiuri ni oti na gauna i Epeli, a vakayagataka na Kalou me isoro na lami savasava me vakatayaloyalotaka na isoro ni Luvena uasivi, “na Lami ni Kalou” ena vakadavei nona dra savasava. (Joni 1:29; Lako 12:5-7) Ia e levu na itukutuku qori a sega tu ni kila o Epeli.

²³ Dua ga na ka eda vakadeitaka: A cabora o Epeli na ka vinaka duadua e tu vua. E sega wale ga ni vakadonuya o Jiova na isoro, a vakadonui koya tale ga e cabora. A uqeti Epeli nona lomani Jiova dina kei na nona vakabauta.

24. (a) Na cava eda tukuna kina ni sega ni ca na isoro i Keni? (b) E tautauvata vakacava o Keni kei ira e levu nikua?

²⁴ E duidui o Keni. O Jiova a “sega ni vakadonui Keni . . . se na nonai madrali.” (Vkte. 4:5) E sega ni cakava qori na Kalou ni ca na isoro a cabora o Keni, ni a qai vakadonui ena Lawa ni Kalou me cabori na veika e tamusuki mai na were. (Vunau 6:14, 15) Ia e kaya na iVolatabu me baleti Keni “ni torosobu na nona ivalavala.” (Wilika 1 Joni 3:12.) Me vakataki ira e levu nikua, a nanuma o Keni me vakarairai ga na qaravi Kalou. Ia na veika a qai vakayacora e vakaraitaka sara ga ni sega ni vakabauti Jiova dina se lomani koya.

25, 26. Na cava a vakasalataki Keni kina o Jiova, ia na cava e qai cakava o Keni?

²⁵ Ni raica o Keni ni sega ni vakadonui koya o Jiova, a bau saga me vuli mai na ivakaraitaki i Epeli? Sega. Dua na ka nona sevaki tacina. E raica o Jiova na ka e buroro tiko e lomai Keni qai saga me vukei koya vakayalololoma. E vakasalataki Keni ni sala e muria tiko ena rawa ni lai tini ena cala bibi. E vakaraitaka tale ga vua ni na ‘ciqomi’ se vakadonui, ke veisautaka na nona ivalavala.—Vkte. 4:6, 7.

²⁶ Ia a beca na ivakasala ni Kalou o Keni. A sureta ga na tacina e dau nuitaka me rau lakovata ina were. Qori na vanua a mokuti Epeli kina qai vakamatei koya. (Vkte. 4:8) E rawa ni tukuni ni o Epeli na imatai ni tamata me vakacacani ena vuku ni nona vakabauta, e imatai tale ga ni tamata me vakamatei ena vuku ni nona vakabauta. E dina ni sa mate, ia e sega ni guilecavi na kena italanoa.

27. (a) Na cava eda nuidei kina ni na vakaturi o Epeli? (b) Eda vakadeitaka vakacava nida na sotavi Epeli tale?

²⁷ E vaka sara ga e tagi vua na Kalou o Jiova na dra i Epeli, me veisausaumi se me tauca na lewadodonu. A qai raica o Jiova me tau na lewadodonu, ena nona totogitaki Keni ena cala a cakava. (Vkte. 4:9-12) Koya e bibi duadua, na itukutuku ni vakabauta i Epeli e se vosa tiko ga vei keda nikua. E lekaleka ga na bula i Epeli—kena irairai ni duanadrau na yabaki na kena balavu—ni vakatauvatani kei ira era bula ena gauna oya, e vakamarautaka na Kalou na ka e cakava. Ena gauna e mate kina, a kila tu o Epeli ni lomani koya qai vakadonui koya na Tamana vakalomalagi o Jiova. (Iper. 11:4) Eda nuidei ni nanumi koya vinaka tu o Jiova ni sega ni vakaiyalayala na ka e nanuma, qai waraka tu o Epeli me vakaturi ena vuravura parataisi. (Joni 5:28, 29) Vakacava, o na sotavi koya e kea? O na rawa, ke o vakadeitaka mo vakarorogo vei Epeli qai vakadamurimuria na ivakaraitaki vakasakiti ni nona vakabauta.