1. Na cava na gauna ca duadua vei Pita?

ENA sega ni guilecava rawa o Pita na gauna a raici Jisu kina. E raica beka ni rarawataka se cati koya o Jisu ena ka e cakava? Eda sega ni vakadeitaka qori, na ka ga e tukuna na iVolatabu ni a “vuki na Turaga qai rai yani vei Pita.” (Luke 22:61) Na rai oya, e kidava kina o Pita na nona cala. E cakava sara ga na ka a parofisaitaka o Jisu ni na cakitaka nona Turaga, a bataka qori o Pita ni na sega ni cakava. Qo e dua na malumalumu levu a cakava o Pita, rairai e gauna ca duadua ena nona bula.

2. Na cava e vulica o Pita, ena yaga vakacava vei keda qori?

² Na ituvaki e yaco oya e sega ni yalolailai kina o Pita. Ni turaga vakabauta, se tiko na gauna me vakavinakataka kina nona bula vakayalo qai vulica na veivosoti a vakatavulica o Jisu. Ena yaga tale ga meda vulica qori, meda raica mada se vulica vakacava o Pita na ivakavuvuli bibi qo.

3, 4. (a) Na cava e taroga vei Jisu o Pita, na cava e rairai nanuma o Pita? (b) E vakaraitaka vakacava o Jisu ni sa tiko vei Pita na mataqali yalo sa takalevu tu ena gauna oya?

³ Ena ono na vula yani eliu ena taoni o Kapenaumi, e torovi Jisu o Pita qai taroga: “Turaga, me valavala ca vakavica vei au na taciqu meu na vosoti koya tiko ga? Me vakavitu?” E nanuma o Pita ni sa donu tiko na ka e cakava. Nira vakavulica na iliuliu ni lotu ena gauna oya mera veivosoti ga vakatolu! Ia e sauma o Jisu: “Me kua ni vakavitu, ia me vakavitusagavulukavitu.”—Maciu 18:21, 22.

⁴ E tukuna tiko o Jisu me wilika o Pita na levu ni cala e caka vua? Sega. Ni tukuna me 77 na vitu e kena ibalebale ni sega ni yalani noda rawa ni veivosoti. (1 Kor. 13:4, 5) E vakaraitaka o Jisu ni sa tiko vei Pita na domoqa kei na yalo e sega ni veivosoti sa takalevu ena gauna ya, e vaka mera vola tiko  ena dua na ivola na cala kece e caka vei ira. Ia e rabailevu na veivosoti vakalou.—Wilika  1 Joni 1:7-9.

5. Na gauna cava eda qai kila kina na bibi ni veivosoti?

⁵ E sega ni veiba kei Jisu o Pita. Vakacava, e tara na lomana na ivakavuvuli i Jisu? Ena so na gauna eda qai kila na bibi ni veivosoti nida gadreva dina meda vosoti. Meda raica tale mada na veika e yaco ni bera na mate i Jisu. Ena gauna dredre qori, levu na ka e cakava o Pita e vinakati kina na veivosoti ni nona Turaga.

6. Na cava e cakava o Pita ni via vakavulici ratou nona tisaipeli o Jisu ena yalomalumalumu, na cava e qai cakava o Jisu?

⁶ Na yakavi bibi duadua—na iotioti ni bogi ni nona bula e vuravura o Jisu. Ia se levu tale na ka e via vakatavulica o Jisu vei ratou nona yapositolo me vaka na yalomalumalumu. E vakaraitaka qori ni vuya na yavadratou nona yapositolo, na cakacaka lolovira ni bobula. E lomatarotarotaka mada ga o Pita na ka e cakava o Jisu. E sega tale ga ni vinakata me vui na yavana. E qai kaya vei Jisu me kua ni vuya ga na yavana me vuya tale ga na ligana kei na uluna! A sega ni cudru o Jisu, e vakamacalataka ga na bibi ni ka e cakava kei na kena ibalebale.—Joni 13:1-17.

7, 8. (a) E vakatovolea vakacava o Pita na yalovosovoso i Jisu? (b) E vakaraitaka tiko ga vakacava o Jisu na yalovinaka kei yalo ni veivosoti?

⁷ Sega ni dede mai na gauna qori baci vakatovolea o Pita na yalovosovoso i Jisu. Eratou tekivu veibataka na nona yapositolo se o cei e levu duadua vei ratou. E laurai tale ga vei Pita na ivalavala vakamadua e dau matau vei keda, na dokadoka. Ia a vakadodonutaki ratou vakayalololoma o Jisu, qai vakacaucautaka na ka vinaka ratou cakava, ena nodratou yalodina tiko ga vua na nodratou Turaga. E parofisaitaka tale ga ni ratou na biuti koya. E kaya o Pita ni na tiko ga kei Jisu veitalia ke rau mate vata. Ia a parofisaitaka o Jisu ni na cakitaki nona Turaga vakatolu o Pita ena bogi tiko ga ya ni bera ni tagi vakarua na toa. E sega wale ga ni vakalasuya na ka e tukuna o Jisu, a sakitaka ni na yalodina tiko ga ke ratou mani tarabe na vo ni tisaipeli!—Maciu 26:31-35; Mari. 14:27-31; Luke 22:24-28; Joni 13:36-38.

⁸ Vakacava, e cudruvi Pita o Jisu? Ena gauna dredre kece qori e raica tiko ga na ka vinaka ratou cakava nona yapositolo. E kila ni na cakitaki koya o Pita, ia e tukuna: “Au sa masulaki  iko oti me kua ni malumalumu nomu vakabauta; o iko, ni o sa veivutuni, mo vakaukauataki ira na tacimu.” (Luke 22:32) E nuitaki Pita o Jisu ni na vinaka tale nona bula vakayalo qai tomana nona veiqaravi ena yalodina. Sa bau ivakaraitaki vinaka dina ni veivosoti!

9, 10. (a) Na cava me vakadodonutaki kina o Pita ena were o Kecisemani? (b) Na cava eda vakasamataka ena ka e cakava o Pita?

⁹ Ena were o Kecisemani e gadrevi me vakadodonutaki vakavica o Pita. A kerei Pita, Jemesa, kei Joni o Jisu me ratou yadra tiko ni lai masu. E rarawa na lomai Jisu qai gadreva na veitokoni, ia eratou moce tiko ga o Pita kei na vo ni tisaipeli. E tukuna o Jisu na vosa qo ena nona veinanumi kei na nona veivosoti: “E gu na yalo, ia e malumalumu na yago.”—Mari. 14:32-41.

¹⁰ Sega ni dede, e basika sara e dua na ilala levu era tauri cina, era vakaiyaragi tale ga ena iseleiwau kei na iwau. E vinakati sara ga eke me ratou qaqarauni qai lewamatau. Ia baci yalototolo o Pita, e ucuna nona iseleiwau qai taya na daligai Maliko, na nona dauveiqaravi na bete levu. E vakadodonutaki Pita vakamalua o Jisu, tara na daligai Maliko mani vinaka tale, qai vakamacalataka e dua na ivakavuvuli era muria tiko na nona imuri me yacova mai nikua, ena nodra sega ni valavala kaukaua. (Maciu 26:47-55; Luke 22:47-51; Joni 18:10, 11) Levu sara na cala e cakava o Pita ena gadrevi kina na veivosoti ni nona Turaga. Eda na rairai nanuma ena ka e cakava ya o Pita nida “dau tarabe kece.” (Wilika Jemesa 3:2.) O cei e sega ni gadreva na veivosoti ni Kalou e veisiga? E sega ni oti ga e keri na ka e cakava o Pita, e ca sara na ka e qai cakava emuri.

11, 12. (a) E vakaraitaka vakacava o Pita na yaloqaqa ni sa vesu o Jisu? (b) E sega vakacava ni dina o Pita ena ka e yalataka ni na vakayacora?

¹¹ E tukuna o Jisu vei ira na ilala levu era vaqaqara yani, ke oni vaqarai au ni laivi ira noqu tisaipeli mera lako. E sega ni cakava rawa e dua na ka o Pita nira sa vesuki Jisu na ilala oya. Mani dro o Pita kei ratou na vo ni yapositolo.

¹² Kena rairai ni rau a lai cegu o Pita kei Joni volekata na vale nei Ananaiasa na Bete Levu eliu, na imatai ni vanua e lai vakatarogi kina o Jisu. Ni sa kau tale o Jisu rau muri “koya tiko ga yani vakayawa” o Pita kei Joni. (Maciu 26:58; Joni 18:12, 13) E sega ni rerere o Pita. E vinakati vua me yaloqaqa ni  muri ira na ilala qori nira vakaiyaragi tu. A vakamavoataka e dua vei ira. Ena ituvaki kece qori e sega ga ni vakaraitaka o Pita na mataqali loloma e tukuna voli, oya me mate vata kei na nona Turaga.—Mari. 14:31.

13. Na cava na sala vinaka duadua meda muri Karisito kina?

¹³ E levu tale ga nikua era vakataki Pita era muri Karisito toka ga “vakayawa” mera kua ni kilai. E muri a qai vola o Pita, ni rawa ga nida imuri i Karisito ke da muri koya sara vakavoleka, vakadamurimuria na ka kece e cakava, se mani cava e yacovi keda.—Wilika 1 Pita 2:21.

14. Na cava e cakava tiko o Pita ena bogi ni veilewai tiko o Jisu?

¹⁴ Na nona lako vunivuni o Pita e yaco sara yani ena dua na matamata ni dua na vale vakaitamera e Jerusalemi. Oya na vale i Kaiafa na bete levu, e vutuniyau qai rogo. Na vale va qori e vakabai wavoki, e vakamatamata tale ga. Ni yaco yani e matamata o Pita, e sega ni vakatarai me curu i loma. Sa tiko rawa e loma o Joni qai kerea na ivakatawa ni matamata me vakacurumi Pita. Kena irairai ni sega ni tiko vata kei Joni o Pita, se saga me curu i loma me lai duri vata kei na nona Turaga. E tiko ga kei ira na dauveiqaravi ena raranivale, ra tatalai toka ena buka, ra qai vakaraici ira na beitaki Jisu, eso era lasutaka na ka baleti koya e lomanivale.—Mari. 14:54-57; Joni 18:15, 16, 18.

15, 16. Vakamacalataka se a vakayacori vakacava na parofisai i Jisu me baleta nona cakitaki vakatolu.

¹⁵ Ena rarama ni buka e qai raici Pita vinaka na yalewa e vakacurumi koya mai loma. E kilai koya, qai tukuna: “O iko tale ga o dau tiko vata kei Jisu na kai Kalili!” Ena nona kidacala, e tukuna o Pita ni sega ni kilai Jisu—se na ka e tukuna tiko na yalewa ya. E lai duri ena yasa ni matamata ni saga me kua ni kilai, ia a raici koya e dua tale na yalewa qai tukuna: “Na tamata qo e dau tiko vata kei Jisu na kai Nasareci.” E bubului o Pita: “Au sega ni kilai koya!” (Maciu 26:69-72; Mari. 14:66-68) Kena irairai a rogoca na tagi ni toa o Pita ena ikarua ni nona cakitaki Jisu, ia ena levu ni ka e yaco wavoliti koya e sega ni kidava totolo kina na vosa i Jisu ena vica ga na aua sa oti.

¹⁶ Ni oti ga vakalailai, se baci via vunitaki koya tale o Pita. E torovi Pita sara e dua na ilala era duri tu ena rara, dua vei ira qori na wekai Maliko na dauveiqaravi a vakamavoataka o Pita. E kaya: “Au raici iko sara ga mai na iteitei seu lasu?” E saga vakaukaua o Pita me vakacalai ira. E bubului qai bolea me totogitaki ke lasu. Ni tukuna oti ga na vosa qori, a tagi sara na toa —na ikarua ni gauna e rogoca kina o Pita na tagi ni toa.—Joni 18:26, 27; Mari. 14:71, 72.

17, 18. (a) Na cava e yacovi Pita ni kila na torosobu ni cala e cakava vua na nona Turaga? (b) Na cava e rairai vakasamataka o Pita?

¹⁷ Se qai curu yani na varada e vakanamata ina rara o Jisu. Ena gauna vata qori e sota sara na matana kei Pita. E kila kina o Pita na torosobu ni cala e cakava vua nona Turaga. E biubiu sara ga o Pita ena ca ni lomana. E muria yani na gaunisala ena siti ena rarama ni dromu ni vula. Ena levu ni nona luluvu e tonawanawa na matana, qai tabalaka na tagi ena levu ni nona rarawa.—Mari. 14:72; Luke 22:61, 62.

¹⁸ Ni dua e vakasamataka na bibi ni cala e cakava, e rawarawa sara me nanuma ni na sega ni vosoti. E rairai vakasamataka tale ga qori o Pita. Vakacava ena vosoti o koya?

19. Na cava e rairai vakasamataka o Pita ena cala a cakava, eda kila vakacava ni sega ni yalolailai o koya?

¹⁹ Eda sega ni kila rawa na levu ni nona rarawa o Pita ni kida na mataka kei na veika e yaco ena siga oya. Sa na wacava nona via vakadodonutaka na ka e cakava ni sa mate o Jisu! Dua na ka na nona rarawa ni vakasamataka na ka e cakava vua nona Turaga ena iotioti ni nona bula e vuravura. E dina ni rarawa vakalevu, ia a sega ni yalolailai. Eda kila qori ni tukuni ena kena itukutuku ni sega ni dede sa soqoni vata tale kei ira nona itokani. (Luke 24:33) Sa macala ga ni ratou a veivutunitaka kece na yapositolo na ka e yaco ena iotioti ni bogi oya, ia eratou veivakayaloqaqataki ga.

20. Na cava eda vulica vei Pita ena nona vakatulewa vakayalomatua?

²⁰ Eda rawa ni kaya, ni a vakatulewa vakayalomatua o Pita. Ni bale e dua na dauveiqaravi ni Kalou se sikalutu, me kua ni vakayalolailaitaki koya na nona cala, ia e bibi duadua me vakadodonutaka tale na nona sala. (Wilika Vosa Vakaibalebale 24:16.) Ni lomabibi o Pita e vakaraitaka tiko ga na vakabauta dina ni sosoqoni vata kei ira na tacina vakayalo. Ni dua e rarawa se veivutunitaka na ka e cakava ena rerevaki ke tawasei koya tani vei ira tale eso. (Vkai. 18:1) E ka vakayalomatua me  veimaliwai tiko ga kei ira na nona itokani era vakabauta vata me rawa ni qarava tiko ga kina na Kalou.—Iper. 10:24, 25.

21. Na itukutuku cava a rogoca o Pita ni tiko vata kei ira na tacina vakayalo?

²¹ Ni tiko vata kei ira na tacina vakayalo, a rogoca kina o Pita na itukutuku vakurabui ni sa yali na yagoi Jisu mai na ibulubulu. Rau cici kei Joni ena vanua a bulu kina o Jisu. E yaco i liu o Joni ni gone vei rau. A raica ni dola tu na ibulubulu, ia e lomalomarua. Ia o Pita, ena levu ni nona wacegucegu e curu ga i loma qai raica ni sa lala na ibulubulu!—Joni 20:3-9.

22. E seavu vakacava na rarawa kei na vakatitiqa i Pita?

²² E vakabauta o Pita ni sa vakaturi o Jisu? Sega. Nira tukuna mada ga na yalewa ni a rairai vei ira na agilosi ra qai tukuna ni sa vakaturi o Jisu, a sega tiko ga ni vakabauta. (Luke 23:55–24:11) Ni oti na siga oya, sa seavu na rarawa kei na vakatitiqa i Pita. Sa dua na kabula kaukaua vakayalo o Jisu! A rairai vei ratou nona yapositolo. Ia ni bera ya a cakava taumada e dua na ka. Eratou tukuna na yapositolo ena siga oya: “Sa vakaturi dina na Turaga, a vakaraitaki koya vei Saimoni!” (Luke 24:34) E vola tale ga na yapositolo o Paula na veika vakasakiti a yaco ni “rairai [o Jisu] vei Kifa qai tarava vei iratou na le tinikarua.” (1 Kor. 15:5) E rua na yaca e kacivi kina o Pita, Kifa, kei Saimoni. Ena gauna e tiko taudua kina o Pita, a rairai vua o Jisu.

23. Na cava mera vakasamataki Pita kina na lotu vaKarisito nikua era rawai ena ivalavala ca bibi?

²³ E sega ni tukuna na iVolatabu na ka e yaco ena nodrau sota ya. E rawa ga nida vakasamataka na marau i Pita ni sa bula tale nona Turaga, a rawa vua me vakaraitaka nona lomabibi kei na nona veivutuni. E sega tale ni dua na ka e vinakata o Pita, me vosoti ga. Sega ni vakabekataki ni a vosoti koya vakayalololoma o Jisu. Ke dua na lotu vaKarisito nikua e rawai ena ivalavala ca, e vinaka me vakasamataka na ivakaraitaki i Pita. Me kua ni nanuma ni sa sega ni vosoti koya rawa na Kalou. E vakadamurimuri Tamana vinaka o Jisu ni ‘dau veivosoti vakalevu.’—Aisea 55:7.

24, 25. (a) Vakamacalataka na ituvaki ena bogi e siwa kina o Pita ena Wasa o Kalili. (b) E tarai Pita vakacava na cakamana i Jisu?

²⁴ E tukuna vei ratou nona yapositolo o Jisu me ratou waraki koya mai Kalili. Nira yaco e kea, a vakatulewataka sara o Pita me lai qoli ena Wasa o Kalili. Mani ratou tomani koya eso tale. Sa tu tale qo o Pita ena wasawasa e dau qoli kina eliu.  E sega ni vou vua na sodrega ni waqa, veitubuyaki ni ua kei na lawa e taura tiko. E drava nodratou qoli ena bogi oya.—Maciu 26:32; Joni 21:1-3.

²⁵ Ni sa kida na mataka, eratou rogoca e dua e kacivaka mai matasawa me ratou balata nodratou lawa ena yasa ni waqa adua. Ni ratou yavia nodratou lawa e coko tu kina e 153 na ika! E kila sara ga o Pita na domoi cei ya. E lade i wai qai qalo i vanua. E tavuna tu eso na ika e matasawa o Jisu qai solia vei ratou. Ia e kauaitaki Pita vakalevu.—Joni 21:4-14.

26, 27. (a) Na cava e via vakadeitaka vakatolu o Jisu vei Pita? (b) E vakadinadinataka vakacava o Jisu ni sa vosoti Pita?

 ²⁶ E tarogi Pita se lomani cei, na nona Turaga ‘se na ka era tu ya’—e dusia tiko o Jisu na ika. Na cava ena lomana cake o Pita, na qoli se o Jisu? Ni cakitaki nona Turaga vakatolu o Pita, e tarogi koya vakatolu o Jisu e matadra nona itokani me ivakadei ni nona lomani koya. Sa qai tukuna vua o Jisu me vakaraitaka na loloma ya ena nona vakaliuca na veiqaravi tabu me vakania qai vakatawa na qelenisipi i Karisito, o ira nona imuri yalodina.—Luke 22:32; Joni 21:15-17.

²⁷ E vakadeitaka o Jisu ni se yaga tiko ga vua kei Tamana nona veiqaravi o Pita. Ena vakaitavi o Pita ena dua na ilesilesi bibi ena ivavakoso e liutaka o Karisito. Qori na ivakadinadina levu ni nona veivosoti o Jisu! Na yalololoma qori e uqeti Pita vakalevu, e veisautaki koya tale ga.

28. E vakaraitaka vakacava o Pita ni toka donu vua na yaca oya?

²⁸ E qarava ena yalodina nona itavi o Pita ena vicavata na yabaki. E muria na ivakaro i Jisu ni bera ni mate, me vakaukauataki ira na tacina. A cakacaka ena yalololoma kei na vosota o Pita ena nodra vakatawani kei na nodra vakani vakayalo na imuri i Jisu. E toka donu sara ga vua na turaga o Saimoni na yaca a vakatokai koya kina o Jisu—Pita se Vatu—ena nona dei, kaukaua, kei na nona dau uqeta na caka vinaka ena ivavakoso. E kune e levu na ivakadinadina ni nona veivakauqeti qori ena rua na ivola i Pita ena iVolatabu. E laurai ena ivola qori ni sega ni guilecava o Pita na lesoni a vakavulica o Jisu me baleta na veivosoti.—Wilika 1 Pita 3:8, 9; 4:8.

29. Eda na vakadamurimuria vakacava na vakabauta i Pita kei na yalololoma ni nona Turaga?

²⁹ Meda vulica tale ga qori. Ena levu ni noda cala, vakacava eda dau kerea e veisiga na veivosoti ni Kalou? Eda ciqoma na veivosoti qori qai vakabauta ni rawa ni vakavinakataki keda? Eda dau vosoti ira tale ga eda veimaliwai vata? Ke vakakina, eda na vakadamurimuria na vakabauta i Pita—kei na yalololoma ni nona Turaga.