1, 2. (a) Hubita ang panaw ni Ruth ug Noemi ug ang ilang pagbangotan. (b) Unsay kalainan sa panaw ni Ruth ug Noemi?

SI Ruth naglakaw uban ni Noemi latas sa habog, apupa-sa-hangin nga kapatagan sa Moab. Sila na lang ang nahibilin, duha ka gagmayng bayhon diha sa lapad nga kapatagan. Handurawa si Ruth nga nakamatikod nga nagkilumkilom na, dayon nagtan-aw sa iyang ugangan ug naghunahuna kon angay na ba silang mangitag kapalabyan sa kagabhion. Gimahal niya pag-ayo si Noemi ug buhaton niya ang tanan sa pag-atiman niini.

² Silang duha nagbangotan. Si Noemi taudtaod nang nabiyuda, apan nianang tungora bag-o lang namatay ang iyang anak nga si Kilion ug Malon. Si Ruth nagbangotan usab kay bana man niya si Malon. Si Ruth ug Noemi nagpaingon sa samang destinasyon, ang lungsod sa Betlehem sa Israel. Apan may kalainan ang ilang panaw. Si Noemi mopauli sa ilang dapit. Si Ruth mopaingon sa dapit nga wala pa niya maadtoi, nga nagbiya sa iyang pamilya, yutang natawhan, mga kostumbre ug mga diyos niini.—Basaha ang Ruth 1:3-6.

3. Unsay makatabang nato sa pagsundog sa pagtuo ni Ruth?

³ Unsay nagtukmod sa usa ka batan-ong babaye sa paghimo nianang dakong kausaban? Sa unsang paagi nabatonan ni Ruth ang kalig-on sa pag-atubang ug bag-ong kinabuhi ug sa pag-atiman kang Noemi? Ang pagkahibalo sa mga tubag niini makatabang nato sa pagsundog sa pagtuo ni Ruth nga Moabihanon. (Tan-awa usab ang kahon nga “ Gamayng Obra Maestra.”) Una, atong tan-awon kon nganong gihimo niining duha ka babaye ang taas nga panaw paingon sa Betlehem.

4, 5. (a) Nganong milangyaw sa Moab ang pamilya ni Noemi? (b) Unsang mga hagit ang giatubang ni Noemi sa Moab?

⁴ Si Ruth nagdako sa Moab, usa ka gamayng nasod sa sidlakan sa Patayng Dagat. Ang dakong bahin niini nga rehiyon maoy mga patag ibabaw sa bukid nga diyutay rag kakahoyan ug may lawom nga mga lugot. Ang “yuta sa Moab” sagad maoy tabunok nga kaumahan,  bisan sa dihang gihampak na sa gutom ang Israel. Sa pagkatinuod, kanay hinungdan nga nakaila ni Ruth si Malon ug ang pamilya niini.—Ruth 1:1.

⁵ Tungod sa gutom sa Israel, nakadesidir ang bana ni Noemi, si Elimelek, nga mobiya sa iyang yutang natawhan kauban sa iyang asawa ug duha ka anak ug molangyaw sa Moab. Lagmit dako kadtong hagit sa ilang pagtuo, sanglit ang mga Israelitas kinahanglang regular nga mosimba sa sagradong dapit nga gipili ni Jehova. (Deut. 16:16, 17) Ang pagtuo ni Noemi nagpabiling lig-on. Bisan pa niana, siya naguol pag-ayo sa dihang namatay ang iyang bana.—Ruth 1:2, 3.

6, 7. (a) Nganong lagmit nabalaka si Noemi dihang ang iyang mga anak naminyog Moabihanon? (b) Nganong dalayegon ang pagtratar ni Noemi sa iyang mga umagad?

⁶ Tingali naguol na usab si Noemi sa dihang ang iyang mga anak nakigminyog mga Moabihanon. (Ruth 1:4) Nahibalo siya nga si Abraham, ang katigulangan sa ilang nasod, naningkamot gayod sa pagpilig asawa alang sa iyang anak nga si Isaac gikan sa iyang katawhan, kinsa nagsimba kang Jehova. (Gen. 24:3, 4) Sa ulahi, ang Moisesnong Balaod nagpasidaan sa mga Israelitas nga dili paminyoon ang ilang mga anak sa mga langyaw, kay basig mahaylo ang katawhan sa Diyos sa pagsimbag mga diyosdiyos.—Deut. 7:3, 4.

⁷ Bisan pa niana, si Malon ug Kilion nagminyog mga Moabihanon. Kon ugaling si Noemi nabalaka o nahigawad man, dayag nga iyang gipakitaag tinuod nga kalulot ug gugma ang iyang mga umagad, si Ruth ug Orpa. Tingali siya nanghinaot nga moabot ang panahon nga sila usab mosimba kang Jehova. Bisan unsa pa man, gimahal ni Ruth ug Orpa si Noemi. Ang maong maayong relasyon nakatabang nila sa dihang nahitabo ang trahedya. Sa wala pa makabatog anak kining duha ka batan-ong babaye, sila nabiyuda na.—Ruth 1:5.

8. Unsay lagmit nakatabang kang Ruth nga masuod kang Jehova?

⁸ Ang nakat-onan ba ni Ruth sa iyang relihiyon nakatabang niya sa pag-atubang sa maong trahedya? Lagmit wala. Ang mga Moabihanon nagsimbag daghang diyos ug ang panguna niini mao si Kemos. (Num. 21:29) Mopatim-awng ang ilang relihiyon nalangkit usab sa mapintas ug makalilisang nga mga buhat nga komon niadto, lakip sa pagsunog ug mga bata ingong halad. Seguradong lahi kaayo kini sa nakat-onan ni Ruth kang Malon o Noemi bahin kang Jehova, ang mahigugmaon ug maluluy-ong Diyos sa Israel. Ang pagmando ni Jehova gipasukad sa gugma, dili sa kabangis. (Basaha ang Deuteronomio 6:5.) Samtang nagbangotan, lagmit si Ruth mas nasuod kang Noemi ug naminaw gayod sa iyang ugangan samtang kini naghisgot bahin sa labing gamhanang Diyos, si Jehova, sa Iyang kahibulongang mga buhat, ug sa Iyang mahigugmaon ug maluluy-ong pagpakiglabot sa Iyang katawhan.

9-11. (a) Unsang desisyon ang gihimo ni Noemi, Ruth, ug Orpa? (b) Unsay atong makat-onan sa trahedya nga naagoman nila?

 ⁹ Sa bahin ni Noemi, siya naghinamhinam nga makadungog ug balita sa iyang yutang natawhan. Usa ka adlaw niana iyang nadunggan, tingali gikan sa usa ka nagapanawng negosyante, nga natapos na ang gutom sa Israel. Si Jehova nagtabang na usab sa iyang katawhan. Ang Betlehem nahibalik na sa kahulogan sa ngalan niini, nga “Balay sa Tinapay.” Busa si Noemi nakadesidir nga mopauli.—Ruth 1:6.

¹⁰ Unsay buhaton ni Ruth ug Orpa? (Ruth 1:7) Sila nasuod na pag-ayo kang Noemi tungod sa ilang naagoman. Mopatim-awng si Ruth ilabinang nadani sa kabuotan ug sa lig-ong pagtuo ni Noemi kang Jehova. Ang tulo ka biyuda migikan paingon sa Juda.

¹¹ Ang asoy ni Ruth nagpahinumdom kanato nga ang maayo ug daotang mga tawo parehong makasinatig trahedya ug kagul-anan. (Eccl. 9:2, 11) Gipakita usab niini nga sa dihang mamatyan ta, maalamong moduol ta sa uban alang sa paghupay—ilabina niadtong midangop kang Jehova, ang Diyos nga gisimba ni Noemi.—Prov. 17:17.

12, 13. Nganong buot ni Noemi nga mopauli si Ruth ug Orpa imbes mokuyog niya, ug unsay unang reaksiyon sa duha ka batan-ong babaye?

¹² Samtang nagkalayo ang panaw sa tulo ka biyuda, dihay laing gikabalak-an si Noemi. Iyang gihunahuna ang duha ka batan-ong babaye nga kauban niya ug ang gugma nga gipakita nila kaniya ug sa iyang mga anak. Dili siya makaakong dugangan ang ilang kabug-at. Kon sila mobiya sa ilang yutang natawhan ug mouban niya, unsa may iyang mahimo alang nila didto sa Betlehem?

¹³ Sa kataposan, si Noemi miingon: “Lakaw kamo, pauli, ang tagsatagsa kaninyo ngadto sa balay sa iyang inahan. Hinaot si Jehova magpakitag mahigugmaong-kalulot kaninyo, ingon nga kamo nagpakita niana sa mga lalaki nga karon patay na ug nganhi kanako.” Siya miingon usab nga siya naglaom nga panalanginan sila ni Jehova ug laing mga bana ug bag-ong kinabuhi. “Unya iyang gihagkan sila,” matod sa asoy, “ug ilang gipatugbaw ang ilang tingog ug nanghilak.” Dili ikatingala kon nganong gimahal pag-ayo ni Ruth ug Orpa  kining buotan ug dili mahakogong babaye. Silang duha nagpadayon sa pag-ingon: “Dili, apan kami mopauli uban kanimo ngadto sa imong katawhan.”—Ruth 1:8-10.

14, 15. (a) Nganong mipauli si Orpa? (b) Sa unsang paagi gikombinsir ni Noemi si Ruth sa pagbiya kaniya?

¹⁴ Apan si Noemi wala dayon mosugot. Siya hugot nga nangatarongan nga wala siyay mahimo alang nila didto sa Israel, sanglit wala na siyay bana nga makatagana niya, wala na siyay anak nga ilang maminyoan, ug dili na gyod kana mahitabo. Siya mibutyag nga tungod kay dili na siya makaatiman nila, pait kaayo kana alang niya. Naamgohan ni Orpa nga tinuod ang giingon ni Noemi. Siya may pamilya sa Moab, may inahan, ug may pinuy-anan didto. Daw mas praktikal nga mopauli siya sa Moab. Busa, siya masulub-ong mihalok kang Noemi ug mibiya.—Ruth 1:11-14.

¹⁵ Komosta si Ruth? Ang gisulti ni Noemi mapadapat usab kaniya. Apan, atong mabasa: “Kon bahin kang Ruth, siya mipabilin kaniya.” Tingali si Noemi nagpadayon sa paglakaw apan nakamatikod nga si Ruth nagsunod kaniya. Siya miinsistir: “Tan-awa! Ang nabalo mong bilas mipauli na sa iyang katawhan ug sa iyang mga diyos. Pauli uban sa imong nabalo nga bilas.” (Ruth 1:15) Ang mga pulong ni Noemi nagpadayag ug hinungdanong detalye. Si Orpa mibalik dili lang sa iyang katawhan kondili ngadto usab sa “iyang mga diyos.” Siya kontento na sa pagpabiling magsisimba ni Kemos ug sa ubang bakak nga mga diyos. Mao ba sab nay gibati ni Ruth?

16-18. (a) Giunsa pagpakita ni Ruth ang maunongong gugma? (b) Unsay atong makat-onan kang Ruth bahin sa maunongong gugma? (Tan-awa usab ang mga hulagway sa duha ka babaye.)

¹⁶ Samtang giatubang niya si Noemi nianang mingaw nga dalan, si Ruth segurado sa iyang pagbati. Siya nahigugma pag-ayo kang  Noemi—ug sa Diyos nga gialagaran niini. Busa si Ruth miingon: “Ayaw ako paghangyoa nga motalikod kanimo, nga mobiya sa pag-uban kanimo; kay kon asa ikaw moadto, ako moadto, ug kon asa ikaw magpalabay sa kagabhion ako magpalabay sa kagabhion. Ang imong katawhan mahimong akong katawhan, ug ang imong Diyos akong Diyos. Kon asa ikaw mamatay, adto ako mamatay, ug didto ako igalubong. Hinaot si Jehova magbuhat niana kanako ug magdugang pa niana kon may bisan unsa man gawas sa kamatayon nga magbulag kanako ug kanimo.”—Ruth 1:16, 17.

¹⁷ Talagsaon kaayo ang mga pulong ni Ruth nga kini wala gihapon makalimti bisag 3,000 ka tuig na ang milabay. Tin-awng gipadayag niini ang usa ka bililhong hiyas, ang maunongong gugma. Ang gugma ni Ruth kusganon ug maunongon kaayo nga siya mouban gayod kang Noemi bisag asa kini moadto. Kamatayon lang ang makabulag nila. Ang katawhan ni Noemi mahimong iyang katawhan, kay si Ruth andam mobiya sa tanan niyang naandan sa Moab—bisan ang pagsimba sa Moabihanong mga diyos. Dili sama ni Orpa, si Ruth kinasingkasing nga makaingon nga buot sab niyang mahimong iyang Diyos ang Diyos ni Noemi, si Jehova. *

¹⁸ Busa, sila na lang duha ang nagpadayon sa hataas nga panaw paingon sa Betlehem. Sa usa ka banabana, ang maong panaw lagmit dangtag usa ka semana. Bisan pa niana, seguradong gihupay nila ang usag usa taliwala sa kagul-anan.

19. Sa unsang paagi nato masundog ang maunongong gugma ni Ruth diha sa atong pamilya, mga higala, ug sa kongregasyon?

¹⁹ Daghan karon ang nakaagom ug kagul-anan. Sa atong panahon, nga gitawag sa Bibliya nga “makuyaw nga mga panahong lisod sagubangon,” makasinati tag lainlaing trahedya ug kagul-anan. (2 Tim. 3:1) Busa ang hiyas ni Ruth ilabinang hinungdanon karon. Ang maunongong gugma—ang matang sa gugma nga dili gyod mobiya—maoy dako kaayong tabang niining mangiob nga kalibotan. Gikinahanglan nato ni diha sa kaminyoon, sa relasyon sa pamilya, sa panaghigalaay, sa Kristohanong kongregasyon. (Basaha ang 1 Juan 4:7, 8, 20.) Samtang ugmaron nato kanang matanga sa gugma, atong gisundog ang maayong panig-ingnan ni Ruth.

20-22. (a) Unsay epekto kang Noemi sa iyang kinabuhi sa Moab? (b) Unsa ang sayop nga panglantaw ni Noemi maylabot sa iyang kalisdanan? (Tan-awa usab ang Santiago 1:13.)

²⁰ Siyempre, ang pag-ingon nga duna kay maunongong gugma  lahi ra sa pagpamatuod niana pinaagig buhat. Si Ruth may kahigayonan sa pagpakita sa iyang maunongong gugma dili lang kang Noemi kondili sa Diyos usab nga iyang gipiling alagaran, si Jehova.

²¹ Ang duha ka babaye nakaabot ra gyod sa Betlehem, usa ka baryo nga mga 10 kilometros habagatan sa Jerusalem. Mopatim-awng si Noemi ug ang iyang pamilya prominente kanhi nianang gamay nga lungsod, kay ang tanan naghisgot sa pagbalik ni Noemi. Ang mga babaye didto motan-aw niya ug moingon, “Si Noemi ba kini?” Dayag nga sa iyang pag-adto sa Moab, siya nausab gayod; makita sa iyang panagway ug pamayhon ang kalisdanan ug kagul-anan nga iyang naagoman sulod sa daghang katuigan.—Ruth 1:19.

²² Sa mga babayeng paryente ug mga silingan kaniadto, gibutyag ni Noemi kon unsa ka pait ang iyang kinabuhi. Gibati pa gani niya nga ang iyang ngalang Noemi, nga nagkahulogang “Akong Kahimuot,” angayng ilisag Mara, nga nagkahulogang “Mapait.” Pagkamakaluluoy ni Noemi! Sama kang Job una pa kaniya, siya nagtuong si Jehova nga Diyos ang nagpahinabo sa iyang kalisdanan.—Ruth 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26.

23. Unsay gihunahuna ni Ruth, ug unsang tagana ang gilakip sa Moisesnong Balaod alang sa mga kabos? (Tan-awa usab ang footnote.)

²³ Sa dihang ang duha ka babaye nakapahiluna na sa Betlehem, si Ruth naghunahuna kon unsay labing maayong paagi nga matagan-an ang iyang kaugalingon ug si Noemi. Iyang nasayran nga ang Balaod nga gihatag ni Jehova sa Israel naglakip sa mahigugmaong tagana alang sa mga kabos. Sila gitugotang moadto sa kaumahan panahon sa ting-ani ug sundan ang mga mangangani, nga manghagdaw sa mga nahibilin ug nianang manubo sa daplin sa kaumahan. *—Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21.

24, 25. Unsay gibuhat ni Ruth dihang nahiadto siya sa kaumahan ni Boaz, ug unsay nalangkit sa pagpanghagdaw?

²⁴ Ting-ani kadto sa sebada, lagmit Abril sa atong modernong kalendaryo, ug si Ruth miadto  sa kaumahan aron tan-awon kon kinsay motugot nga manghagdaw siya. Wala tuyoang nahiadto siya sa uma sa lalaking ginganlag Boaz, usa ka adunahang tag-iyag yuta ug paryente sa namatayng bana ni Noemi, si Elimelek. Bisag may katungod siya sa pagpanghagdaw sumala sa Balaod, siya nananghid gihapon sa batan-ong lalaki nga nagdumala sa mga mangangani. Kini misugot, ug si Ruth misugod dayon pagpanghagdaw.—Ruth 1:22–2:3, 7.

²⁵ Handurawa si Ruth nga nagsunod sa mga mangangani. Samtang ilang gipamutol ang sebada gamit ang santik nga mga galab, iyang pamuniton ang mangahulog o mahibilin, banganon kini, ug dad-on sa usa ka lugar diin iya kining giokon. Kadto maoy hinay, kapoy nga trabaho, nga mag-anam ka bug-at samtang magkataas ang adlaw. Apan si Ruth nagpadayon niini, nga mohunong lang aron sa pagpahid sa singot sa iyang agtang ug sa pagkaon ug simpleng paniudto, lagmit diha sa usa ka payagpayag nga kapasilongan sa mga mangangani.

26, 27. Unsang matanga sa tawo si Boaz, ug giunsa niya pagtratar si Ruth?

²⁶ Lagmit si Ruth wala maghunahuna ni magdahom nga mamatikdan siya, apan nahitabo kana. Nakita siya ni Boaz ug nangutana kini sa batan-ong tagdumala kon kinsa siya. Si Boaz nga usa ka lalaking may talagsaong pagtuo motimbaya sa iyang mga mamumuo—ang pipila kanila tingali mga mamumuo nga inadlaw o mga langyaw pa gani—pinaagi sa mga pulong: “Hinaot si Jehova mag-uban kaninyo.” Ug sila motubag ug sama niana. Kining mahigugmaon sa Diyos nga tigulang nga lalaki nagpakitag amahanong kahingawa kang Ruth.—Ruth 2:4-7.

²⁷ Si Boaz nagtawag kang Ruth nga “akong anak,” ug nagtambag niya sa pagpanghagdaw diha lamang sa iyang uma ug sa pagpabilin  duol sa batan-ong mga babaye sa iyang panimalay aron dili samokon ni bisan kinsang lalaki. Iyang gipaneguro nga kini may makaon sa paniudto. (Basaha ang Ruth 2:8, 9, 14.) Apan labaw sa tanan, iya kining gikomendahan ug gidasig. Sa unsang paagi?

28, 29. (a) Unsay reputasyon ni Ruth? (b) Sama kang Ruth, sa unsang paagi ka modangop kang Jehova?

²⁸ Sa dihang gipangutana ni Ruth si Boaz kon nganong siya, nga usa ka langyaw, gipakitaan man niini ug pabor, si Boaz mitubag nga nadunggan niya ang tanang nahimo ni Ruth alang sa iyang ugangang si Noemi. Lagmit nga gidayeg ni Noemi ang iyang pinalanggang si Ruth taliwala sa kababayen-an sa Betlehem, ug kini nakaabot kang Boaz. Nasayran usab ni Boaz nga si Ruth nahimong magsisimba ni Jehova, kay siya miingon: “Hinaot nga gantihan ni Jehova ang imong gibuhat, ug hinaot nga adunay hingpit nga suhol alang kanimo gikan kang Jehova nga Diyos sa Israel, ilalom sa kang kansang mga pako ikaw midangop.”—Ruth 2:12.

²⁹ Pagkamakapadasig nianang mga pulonga alang kang Ruth! Sa pagkatinuod, siya midangop ilalom sa mga pako ni Jehova nga Diyos, samag kuyabog nga mibating luwas uban sa mapanalipdanong inahan niini. Iyang gipasalamatan si Boaz sa pagdasig kaniya. Ug siya nagpadayon sa pagtrabaho hangtod sa kagabhion.—Ruth 2:13, 17.

30, 31. Unsay atong makat-onan kang Ruth bahin sa tinamdan sa trabaho, pagkamapasalamaton, ug maunongong gugma?

³⁰ Ang pagtuo ni Ruth nga inubanag buhat maoy maayong panig-ingnan alang natong tanan karon nga nakigbisog sa kalisod sa ekonomiya. Wala siya maghunahuna nga ang uban obligadong mohatag niya, busa iyang gipabilhan ang bisan unsa nga gihatag kaniya. Wala niya ikaulaw ang dugay ug hago nga trabaho alang sa iyang minahal, bisag kini maoy ubos nga trabaho. Siya mapasalamatong midawat ug nagpadapat sa maalamong tambag kon sa unsang paagi magtrabaho nga luwas ug uban sa maayong mga kauban. Labaw sa tanan, wala siya malimot sa tinuod niyang dalangpanan—ang iyang mapanalipdanong Amahan, si Jehova nga Diyos.

³¹ Kon kita magpakitag maunongong gugma sama kang Ruth ug mosunod sa iyang panig-ingnan sa pagkamapainubsanon, pagkakugihan, ug pagkamapasalamaton, ang atong pagtuo mahimong maayong panig-ingnan usab alang sa uban. Apan sa unsang paagi gitagan-an ni Jehova si Ruth ug si Noemi? Ato kanang hisgotan sa sunod nga kapitulo.