1, 2. (a) Unsang kausaban ang giatubang ni Jose ug sa iyang pamilya? (b) Unsang dili maayong balita ang kinahanglang isulti ni Jose sa iyang asawa?

SI Jose nagkarga na usab ug laing butang sa asno. Handurawa siya nga nagtan-aw sa ngitngit nga palibot sa baryo sa Betlehem ug nagpikpik sa gamay apan kusgan nga mananap. Seguradong naghunahuna siya sa ilang taas nga panaw—sa Ehipto. Lahi ang mga tawo didto, lahi ang pinulongan, ug lahi ang kostumbre. Sa unsang paagi kaha makapasibo ang iyang gamayng pamilya sa dako kaayong kausaban?

² Dili sayon ang pagsulti sa iyang hinigugmang asawa, si Maria, bahin sa dili maayong balita, apan si Jose nagmaisogon. Iyang gisultihan si Maria bahin sa damgo diin dihay manulonda nga nagdala niini nga mensahe gikan sa Diyos: Buot ni Haring Herodes nga patyon ang ilang anak! Kinahanglan silang mopahawa dayon. (Basaha ang Mateo 2:13, 14.) Nabalaka pag-ayo si Maria. Nganong duna may buot mopatay sa iyang inosente ug way-mahimo nga anak? Wala gayod makasabot niana si Maria ug si Jose. Apan sila misalig kang Jehova, busa sila nangandam.

3. Hubita ang pagbiya ni Jose ug sa iyang pamilya sa Betlehem. (Tan-awa usab ang hulagway.)

³ Samtang nangatulog pa ang mga tawo, nga way kalibotan sa mga panghitabo, si Jose, Maria, ug Jesus mibiya sa Betlehem. Samtang nagpaingon sila sa habagatan ug nagkahayag na sa sidlakan, lagmit naghunahuna si Jose kon unsay mahitabo sa unahan. Unsa man intawoy mahimo sa usa ka panday sa pagpanalipod sa iyang pamilya batok sa gamhanan kaayong mga puwersa? Kanunay kaha siyang makatagana sa panginahanglan sa iyang pamilya? Makalahutay kaha siya sa pag-abaga niining bug-at nga responsabilidad gikan kang Jehova, ang pag-atiman ug pagpadako niining talagsaong bata? Dakong hagit ang giatubang ni Jose. Samtang atong hisgotan kon giunsa niya pagsagubang ang matag usa niana, atong makita kon nganong ang mga amahan karon—ug kitang tanan—angayng mosundog sa pagtuo ni Jose.

4, 5. (a) Sa unsang paagi bug-os nga nausab ang kinabuhi ni Jose? (b) Sa unsang paagi gidasig sa manulonda si Jose sa pagdawat sa bug-at kaayong responsabilidad?

⁴ Pipila ka bulan una pa niana, sa iyang lungsod sa Nasaret, bug-os nga nausab ang kinabuhi ni Jose human nga ang anak nga babaye ni Heli gikasaad na kaniya sa kaminyoon. Nahibalo si Jose nga si Maria buotan ug lig-og pagtuo. Apan iyang nasayran nga kini nagmabdos! Buot niyang makigdiborsiyo sa tago aron dili kini maulawan. * Apan, dihay manulonda nga nakigsulti niya sa damgo, nga nag-ingong si Maria nagmabdos pinaagi sa balaang espiritu ni Jehova. Ang manulonda miingon nga ang gisabak ni Maria “magluwas sa iyang katawhan gikan sa ilang mga sala.” Dayon iyang gipasaligan si Jose: “Ayaw kahadlok sa pagdala kang Maria nga imong asawa sa imong balay.”—Mat. 1:18-21.

⁵ Kay matarong ug masinugtanon, gibuhat kana ni Jose. Iyang gidawat ang kinabug-atang responsabilidad: ang pagpadako ug pag-atiman sa usa ka bata nga dili niya anak apan bililhon kaayo sa Diyos. Sa ulahi, sa pagsunod sa mando sa hari, gidala ni Jose ang iyang mabdos nga asawa ngadto sa Betlehem aron magparehistro. Didto natawo ang bata.

6-8. (a) Unsang panghitabo ang mitultol sa laing kausaban sa kinabuhi ni Jose ug sa iyang pamilya? (b) Unsay pamatuod nga si Satanas ang nagpadala sa “bituon”? (Tan-awa usab ang footnote.)

⁶ Wala dad-ag balik ni Jose ang iyang pamilya sa Nasaret. Hinunoa, sila mipuyo sa Betlehem nga pipila lang ka kilometros gikan sa Jerusalem. Sila kabos, apan gihimo ni Jose ang tanan aron matagan-an ug mapanalipdan si Maria ug Jesus. Sa wala madugay, mibalhin sila sa usa ka simpleng balay. Dayon, sa dihang si Jesus usa na ka gamayng bata—tingali nag-edad ug kapig usa ka tuig—ang ilang kinabuhi kalit na pong nausab.

⁷ Nangabot ang usa ka grupo sa mga lalaki, mga astrologo gikan sa Sidlakan, nga lagmit gikan sa halayong Babilonya. Ilang gisundan ang usa ka “bituon” ngadto sa balay ni Jose ug Maria ug gipangita ang bata nga maoy mahimong hari sa mga Hudiyo. Ang maong mga lalaki matinahoron kaayo.

⁸ Nahibalo man sila o wala, gipameligro gayod sa mga astrologo ang batang si Jesus. Ang “bituon” nga ilang gisundan unang nagtultol nila, dili sa Betlehem, kondili sa Jerusalem. * Didto ilang giingnan ang daotang hari nga si Herodes nga nangita sila sa bata nga maoy mahimong hari sa mga Hudiyo. Kini nakapasuko pag-ayo sa hari.

9-11. (a) Sa unsang mga paagi naglihok ang puwersa nga mas gamhanan pa kay kang Satanas? (b) Nganong ang panaw paingon sa Ehipto lahi ra sa gihubit sa apokripal nga mga sugilanon?

 ⁹ Apan, makapalipay nga may naglihok nga puwersa nga mas gamhanan kay kang Herodes o Satanas. Nganong makaingon man ta niana? Aw, sa dihang ang mga bisita nakaabot sa balay ni Jesus ug nakita siya uban sa iyang inahan, sila naghatag ug mga regalo, nga walay gipangayong balos. Lagmit nabag-ohan gayod si Jose ug Maria kay kalit lang silang nakabatog “bulawan ug kamangyan ug mira”—mahalong mga butang! Tuyo sa mga astrologo nga isulti kang Haring Herodes kon hain nahimutang ang bata. Apan si Jehova nangilabot. Pinaagig damgo, iyang gisugo ang mga astrologo nga mouli agi sa laing dalan.—Basaha ang Mateo 2:1-12.

¹⁰ Wala madugay human makabiya ang mga astrologo, si Jose nakadawat niini nga pasidaan gikan sa manulonda ni Jehova: “Bangon, dad-a ang bata ug ang inahan niini ug kalagiw ngadto sa Ehipto, ug pabilin didto hangtod nga sultihan ko ikaw; kay si Herodes mangita na sa bata aron sa pagpatay kaniya.” (Mat. 2:13) Busa, sa ato nang nahibaloan sa sinugdan, si Jose mituman dayon. Iyang giuna ang kaluwasan sa bata ug gidala ang iyang pamilya sa Ehipto. Kay gihatagan man sila sa mga astrologo ug mahalong mga gasa, may ikasustento na sila sa ilang temporaryong pagpuyo didto.

¹¹ Sa ulahi, gipasobrahan sa apokripal nga mga sugilanon ang bahin sa panaw paingon sa Ehipto, nga nag-ingong ang batang si Jesus milagrosong nagpamubo sa ilang panaw, nagpahinabo nga dili makahimog daotan ang mga tulisan kanila, ug nagpabawog sa palmang datiles aron makakuhag bunga ang iyang inahan. * Ang tinuod, kadto maoy taas ug kapoy nga panaw paingon sa lugar nga wala pa nila maadtoi.

12. Unsay makat-onan sa mga ginikanan karon kang Jose?

¹² Ang mga ginikanan daghag makat-onan kang Jose. Andam niyang isakripisyo ang iyang trabaho ug kaugalingon aron mapanalipdan ang iyang pamilya. Dayag nga giisip niya ang iyang pamilya ingong sagradong responsabilidad gikan kang Jehova. Ang mga ginikanan karon nagpadako sa ilang mga anak sa gubot nga kalibotan, nga punog impluwensiya nga makapameligro, makadaot, o makapukan pa gani sa mga batan-on. Dalayegon gayod ang mga ginikanan nga molihok dayon sama kang Jose, nga maningkamot gayod sa pagpanalipod sa ilang mga anak batok sa maong mga impluwensiya!

13, 14. Nganong sa Nasaret gipadako ni Jose ug Maria ang ilang mga anak?

¹³ Mopatim-aw nga ang pamilya kadiyot lang sa Ehipto, kay wala madugay gipahibalo sa manulonda si Jose nga patay na si Herodes. Gidalag balik ni Jose ang iyang pamilya sa ilang lungsod. Dihay tagna nga si Jehova magtawag sa iyang anak “gikan sa Ehipto.” (Mat. 2:15) Si Jose nakatabang sa pagtuman niana, apan asa niya dad-on ang iyang pamilya?

¹⁴ Nagmabinantayon si Jose. Makataronganon nga siya nahadlok sa manununod ni Herodes, si Arquelao, kinsa mapintas ug mamumuno. Kay gigiyahan sa Diyos, gidala ni Jose ang iyang pamilya sa amihanan, nga layo sa Jerusalem ug sa tanang kapeligrohan niini, balik sa iyang lungsod sa Nasaret sa Galilea. Didto gipadako ni Jose ug Maria ang ilang mga anak.—Basaha ang Mateo 2:19-23.

15, 16. Unsay nalangkit sa trabaho ni Jose, ug unsang mga himan ang lagmit iyang gigamit?

¹⁵ Simple lang ang ilang kinabuhi—apan dili kadto sayon. Gihisgotan sa Bibliya si Jose ingong panday, usa ka pulong nga nagpasabot ug trabahong nalangkit ang kahoy, sama sa paglaras, pagpas-an, ug pagpauga niini alang sa paghimog mga balay, sakayan, gagmayng tulay, karomata, ligid, yugo, ug tanang matang sa galamiton sa pagpanguma. (Mat. 13:55) Hago kadto nga trabaho. Ang panday sa kapanahonan sa Bibliya sagad magtrabaho duol sa pultahan sa iyang simpleng balay o sa gam-anan tapad niana.

¹⁶ Si Jose naggamit ug daghang himan, ang uban napanunod pa tingali niya sa iyang amahan. Lagmit siya migamit ug eskwala, tunton, tisas, atsa, gabas, martilyo, maso, tigib, barina, mga papilit, ug tingali pipila ka lansang, bisag mahalon kini.

17, 18. (a) Unsay nakat-onan ni Jesus sa iyang amaama? (b) Nganong si Jose kinahanglang magkugi sa pagtrabaho?

¹⁷ Handurawa si Jesus ingong gamayng bata nga nagtan-aw sa iyang amaama nga nagtrabaho. Sa iyang pagpaniid sa matag lihok ni Jose, seguradong nakadayeg siya sa kalig-on sa mga abaga ug kakusgan sa mga bukton niini, sa kahanas sa mga kamot niini, ug sa kaabilidaran niini. Tingali gipakita ni Jose sa iyang bata pang anak kon unsaon paghimo ang simpleng mga trabaho, sama sa pagliha sa kahoy  gamit ang pinaugang panit sa isda. Lagmit gitudloan niya si Jesus sa kalainan sa mga kahoy nga iyang gigamit—pananglitan ang sikomoro, robles, o olibo.

¹⁸ Nahibalo sab si Jesus nga ang maong lig-ong mga kamot nga nagpatumba sa mga kahoy, naglaras, ug nagmartilyo niini, mao gihapon ang mabinationg mga kamot nga naghapohap ug naghupay kaniya, sa iyang inahan, ug sa iyang mga igsoon. Oo, nagkadako ang pamilya ni Jose ug Maria nga sa kadugayan nadugangan ug labing menos unom pa ka anak. (Mat. 13:55, 56) Kinahanglang magkugi gyod si Jose aron maatiman ug mapakaon silang tanan.

19. Sa unsang paagi giatiman ni Jose ang espirituwalidad sa iyang pamilya?

¹⁹ Apan, nasabtan ni Jose nga ang pag-atiman sa espirituwalidad sa iyang pamilya mao ang labing hinungdanon. Busa siya naggahig panahon sa pagtudlo sa iyang mga anak bahin kang Jehova nga Diyos ug sa Iyang mga balaod. Sila ni Maria regular nga magdala kanila sa sinagoga, diin ang Balaod basahog kusog ug ipatin-aw. Tingali daghan kaayog pangutana si Jesus bahin niana, ug si Jose naningkamot sa pagtubag niini. Gidala usab ni Jose ang iyang pamilya sa mga pista sa Jerusalem. Alang sa tinuig nga Paskuwa, si Jose tingali nagkinahanglag duha ka semana para sa mga 120 ka kilometrong panaw, sa pagsaulog sa maong okasyon, ug dayon sa pagpauli.

20. Sa unsang paagi gisundog sa Kristohanong mga ulo sa pamilya ang panig-ingnan ni Jose?

²⁰ Ang Kristohanong mga ulo sa pamilya karon naghimo usab niana. Sila naggahin ug panahon alang sa ilang mga anak, nga nag-una sa espirituwal nga pagbansay kay sa ubang butang, lakip na sa materyal nga mga butang. Ilang gihimo ang tanan aron dad-on ang mga anak sa Kristohanong mga tigom, gagmay man ug dagko. Sama kang Jose, sila nahibalo nga kini ang labing maayo nga ilang mahimo alang sa ilang mga anak.

21. Unsay naandang buhaton sa pamilya ni Jose panahon sa Paskuwa, ug kanus-a namatikdi ni Jose ug Maria nga nawala si Jesus?

²¹ Sa dihang si Jesus nag-edad ug 12, gidala ni Jose ang iyang pamilya sa Jerusalem sama sa naandan. Panahon kadto sa Paskuwa, usa ka malipayong okasyon, ug ang panon sa dagkong pamilya kaubang nagpanaw latas sa lunhawng kabanikanhan. Samtang sila nagtungas paingon sa Jerusalem, agi sa nag-anam ka umaw nga palibot, daghan ang mag-awit sa nabantog nga mga awit sa pagtungas. (Sal. 120–134)  Ang siyudad lagmit napuno sa ginatos ka libong tawo. Human niana, ang panon sa mga pamilya mamauli na. Si Jose ug Maria, nga lagmit daghag gibuhat, nagtuong si Jesus mikuyog sa uban, tingali sa ilang mga paryente. Milabay una ang usa ka adlaw ayha pa nila mahibaloi ang makahahadlok nga kamatuoran—si Jesus nawala!—Luc. 2:41-44

22, 23. Unsay gibuhat ni Jose ug Maria sa dihang ilang nahibaloan nga nawala ang ilang anak, ug unsay giingon ni Maria sa dihang ila kining nakit-an?

²² Sila mibalik sa Jerusalem ug nahadiindiin ug pangita kang Jesus. Handurawa ang kahilom sa siyudad samtang naglakaw sila sa kadalanan, nga nagpanawag sa ilang anak. Asa man kaha ang bata? Sa ikatulong adlaw sa pagpangita, mibati kaha si Jose nga napakyas gayod siya sa pag-atiman niining sagradong responsabilidad gikan kang Jehova? Sa kataposan, misulod sila sa templo. Didto sila nangita hangtod  nakasulod sila sa lawak diin nagtapok ang daghang makinaadmanong mga tawo nga suheto sa Balaod—ug ang batang si Jesus kauban nilang naglingkod didto! Hunahunaa ang kahupay nga gibati ni Jose ug Maria!—Luc. 2:45, 46.

²³ Si Jesus naminaw sa makinaadmanong mga tawo ug mahinamong nangutana. Sila nahingangha sa salabotan ug sa mga tubag sa bata. Apan, si Maria ug Jose nahibulong. Sa rekord, naghilom lang si Jose. Pero ang giingon ni Maria nagpakita kon unsay gibati nilang duha: “Anak, nganong gibuhatan mo man kami sa ingon? Ania, ang imong amahan ug ako nabalisa sa pagpangita kanimo.”—Luc. 2:47, 48.

24. Sa unsang paagi gihulagway sa Bibliya ang tinuod nga kahimtang sa pagkaginikanan?

²⁴ Busa sa pipila lang ka pulong, gihulagway sa Bibliya ang tinuod  nga kahimtang sa pagkaginikanan. Mahimong makapatensiyon kini—bisan pag hingpit ang anak! Ang pagmatutog mga anak niining peligrosong kalibotan karon makapahinabog daghang ‘kabalisa,’ apan ang mga ginikanan mahupay sa pagkahibalo nga giila sa Bibliya ang hagit nga ilang giatubang.

25, 26. Unsay giingon ni Jesus sa iyang ginikanan, ug unsay lagmit nga gibati ni Jose sa gisulti sa iyang anak?

²⁵ Si Jesus nagpabilin sa bugtong dapit diin gibati niyang mas duol siya sa iyang langitnong Amahan, si Jehova, nga mahinamong nagsuhop sa tanan niyang nakat-onan. Busa, siya miingon sa iyang ginikanan: “Nganong gipangita pa man ninyo ako? Wala ba kamo mahibalo nga ako kinahanglang ania sa balay sa akong Amahan?”—Luc. 2:49.

²⁶ Seguradong balikbalik nga gihunahuna ni Jose ang maong mga pulong. Tingali iya kadtong gipasigarbo. Kon buot hunahunaon, siya naningkamot nga matudloan ang iyang sinagop nga mobatig ingon niana kang Jehova. Nianang higayona sa iyang kinabuhi ingong bata, nasabtan na ni Jesus kon sama sa unsa ang usa ka mahigugmaong amahan tungod sa pag-atiman ni Jose kaniya.

27. Ingong amahan, unsay imong pribilehiyo, ug nganong angay nimong hinumdoman ang panig-ingnan ni Jose?

²⁷ Kon ikaw usa ka amahan, naamgohan ba nimo kon unsa ka dako ang imong pribilehiyo sa pagpasabot sa imong mga anak kon unsa ang mahigugmaon ug mapanalipdanong amahan? Sa susama, kon duna kay mga humabdos o sinagop, hinumdomi ang panig-ingnan ni Jose ug isipang talagsaon ug bililhon ang matag usa kanila. Tabangi silang mas masuod sa ilang langitnong Amahan, si Jehova.—Basaha ang Efeso 6:4.

28, 29. (a) Unsay gipadayag sa Lucas 2:51, 52 bahin kang Jose? (b) Unsay papel ni Jose sa pag-uswag ni Jesus sa kaalam?

²⁸ Diyutay lang ang gibutyag sa Bibliya bahin kang Jose, apan takos kining hatagag pagtagad. Atong mabasa nga si Jesus “nagpadayon sa pagpasakop kanila”—sa iyang ginikanan. Mabasa usab nato nga “si  Jesus nagpadayon sa pag-uswag sa kaalam ug sa lawasnong pagtubo ug sa pabor sa Diyos ug sa mga tawo.” (Basaha ang Lucas 2:51, 52.) Unsay gipadayag niana bahin kang Jose? Daghan. Atong mahibaloan nga si Jose nagpadayon sa pagpanguna sa iyang panimalay, kay ang iyang hingpit nga anak nagtahod sa iyang awtoridad ug padayong nagpasakop niana.

²⁹ Mahibaloan sab nato nga si Jesus padayong miuswag sa kaalam. Seguradong dakog papel si Jose sa pag-uswag sa iyang anak nianang bahina. Niadtong panahona, dihay tinamod nga panultihon taliwala sa mga Hudiyo. Mabasa gihapon kana karon. Kana nag-ingong ang mga lalaki lamang nga hamugawayg kahimtang ang tinuod nga maalamon, samtang ang mga trabahador sama sa panday, mag-uuma, ug mananalsal sa puthaw “dili makaila kon unsay husto ug sayop ug walay katungod nga mohukom sa uban; ug dili sila angayng makit-an sa mga dapit diin hisgotan ang mga sambingay.” Sa ulahi, gipakita ni Jesus nga dili kana tinuod. Sa bata pa, kanunay niyang madunggan ang iyang amaama, bisag kini panday lang, nga epektibong nagtudlo bahin sa “hustisya ug paghukom” ni Jehova! Sa walay duhaduha, makadaghan kanang gihimo ni Jose.

30. Sa unsang paagi si Jose nagpakitag panig-ingnan alang sa mga ulo sa pamilya karon?

³⁰ Makita sab nato ang impluwensiya ni Jose sa pisikal nga pag-uswag ni Jesus. Kay giatiman pag-ayo, si Jesus midako nga kusgan ug himsog. Dugang pa, gibansay ni Jose ang iyang anak nga mahimong batid sa iyang trabaho. Si Jesus nailhan dili lang ingong anak sa panday kondili ingong “panday” usab. (Mar. 6:3) Busa nagmalamposon si Jose sa iyang pagbansay. Maayong sundogon sa mga ulo sa pamilya si Jose, nga atimanon ang ilang mga anak ug paneguroon nga kini makasuportar sa kaugalingon.

31. (a) Sumala sa gipakita sa mga ebidensiya, kanus-a namatay si Jose? (Ilakip ang  kahon.) (b) Unsang panig-ingnan ni Jose ang angay natong sundogon?

³¹ Sa dihang mabasa nato sa Bibliya ang asoy bahin sa bawtismo ni Jesus sa edad nga mga 30 anyos, wala na hisgoti si Jose. Gipaila niini nga si Maria nabalo na sa panahong nagsugod si Jesus sa iyang ministeryo. (Tan-awa ang kahon nga “ Kanus-a Namatay si Jose?”) Apan, si Jose nagbilin ug maayong rekord—usa ka maayong panig-ingnan sa usa ka amahan nga nanalipod sa iyang pamilya, nagtagana kanila, ug milahutay gayod hangtod sa kataposan. Maayo gayong sundogon sa tanang amahan, ulo sa pamilya, ug sa tanang Kristohanon, ang pagtuo ni Jose.