1, 2. (a) Bushe umweni aposeshe shani Maria? (b) Cintu nshi icikankaala ico Maria ali no kupingulapo kabili ifyo apingwilepo fyayalwile shani ubumi bwakwe?

MARIA ainwine umutwe ninshi natulumuna na menso ilyo amwene umweni aingila mu nga’nda umo aleikala. Uyu umweni taile mu kumona bawishi nelyo banyina. Aile mu kumona Maria! Maria alishibe bwino bwino ukuti uyu mweni taali wa mu Nasarete. Itauni aleikalamo lyali linono sana, kanshi abeni baleishibikwa bwangu. Na kuba uyu mweni alemoneka uwaibela nga nshi ica kuti konse fye uko ali no kuya ali no kwishibikwa. Aposeshe Maria na mashiwi ayo ashabalile omfwapo. Atile: “Mwapoleni, we wasenaminwa apakalamba, Yehova ali nobe.”—Belengeni Luka 1:26-28.

² Ifi, e fyo Baibolo itendeka ukulanda pali Maria, mwana Heli, uwaleikala mwi tauni lya Nasarete mu citungu ca Galili. Baibolo yatendeka ukulanda pali Maria ilyo kwali icintu icikankaala ico alingile ukupingulapo. Akobekelwe kuli Yosefe, kabasa, uushakwete cuma lelo uwali ne cishinka kuli Lesa. Kanshi imikalile yakwe ifwile yalishibikwe kale ukuti tayali na kuba ya pa muulu. Ali no kuba muka Yosefe, kabili ali no kulamwafwa imilimo e lyo no kukushisha pamo abana baali no kukwata. Lelo ukwabula no kwenekela, amwene fye uko umweni afika no kumweba umulimo uo Lesa wakwe amupeele uwali no kwalula ubumi bwakwe.

3, 4. Pa kuti twishibe bwino Maria, ni kuli finshi tushifwile ukubika amano kabili ni kwi twingasanga ubulondoloshi busuma pali ena?

³ Abengi balapapa ukumfwa ukuti Baibolo tayatweba ifingi pali Maria. Tayalandapo sana pa nkulilo yakwe, na pa cifyalilwa cakwe, nangu pa fyo alemoneka. Lelo ifyo Icebo ca kwa Lesa calanda pali ena, filatwafwa ukwishiba ifyo aali.

⁴ Nga tulefwaya ukwishiba bwino Maria, tatufwile ukubika amano ku fyo aba mu macalici basambilisha pali ena, ifishashininkishiwa no kushininkishiwa. Kanshi twilatontonkanya pa “fimpashanya” fya kwa Maria ifyo balenga nelyo ifyo bapenta nangu ifya mabwe.  Tatulingile ukubika mano na ku fisambilisho ifingi ifya macalici umo balumbilisha uyu mukashana uwaicefya abati: “Nyina wa kwa Lesa” na “Namfumu wa ku Muulu.” Lelo natubike sana amano ku fyo Baibolo isambilisha pali ena. Ilatulanga bwino bwino icitetekelo akwete ne fyo twingamupashanya.

5. (a) Finshi twingasambililako ku fyo Maria acitile ilyo Gabriele amuposeshe? (b) Lisambililo nshi ilyacindama twingasambililako kuli Maria?

⁵ Uwatandalile Maria taali muntunse fye. Ali ni malaika, Gabriele. Ilyo aitile Maria ati “we wasenaminwa,” Maria “calimusakamike” kabili atendeke ukutontonkanya umo uku kuposha kwalolele. (Luka 1:29) Asenaminwe kuli ani? Maria tale-enekela umuntu uuli onse ukumusenamina. Lelo malaika alelanda pa kusenaminwa na Yehova Lesa. Ici e cacindeme sana kuli ena. Na lyo line taibililike no kuimona ukuti ali uwacindama sana kuli Lesa. Nga tulefwaya Lesa ukutusenamina, kabili tatuleibililika no kumona kwati twalisenaminwa kale, twalasambilila icintu cimo ico na Maria aumfwikishe. Lesa acincintila aba matutumuko, lelo abaicefya na balanda alibatemwa kabili alabafwa.—Yako. 4:6.

6. Mulimo nshi uwaibela uo malaika aebele Maria ukuti eo ali no kupeelwa?

⁶ Maria alingile ukuicefya pantu malaika amwebele ukuti aali no kukwata ishuko ilikalamba nga nshi. Malaika atile, Maria aali no kufyala umwana uwali no kuba uwacindama sana pa bantu bonse. Gabriele atile: “Yehova Lesa akamupeele cipuna ca bufumu ica kwa Davidi wishi, kabili akabe mfumu pe na pe pa ng’anda ya kwa Yakobo, no bufumu bwakwe tabwakabe ne mpela.” (Luka 1:32, 33) Te ca kutwishika ukuti Maria alishibe ifyo Lesa alaile Davidi imyaka ukucila pali 1,000 ukuti umo uukafuma mu lupwa lwakwe akateka abantu umuyayaya. (2 Sam. 7:12, 13) E ico umwana wakwe ali no kuba Mesia uo abantu ba kwa Lesa balelolela ukuti akesa pa myaka iingi!

7. (a) Finshi ifyaishibikwe pa fyo Maria aali, ilyo aipwishe malaika icipusho? (b) Finshi abacaice bengasambililako kuli Maria?

⁷ E lyo kabili malaika amwebele no kuti umwana wakwe akalaitwa ati “Umwana wa Wapuulamo.” Bushe Maria, umuntunse kuti afyala shani Umwana wa kwa Lesa? E lyo kabili aali no kukwata shani uyu wine mwana? Ca cine ukuti alikobekelwe kuli Yosefe, lelo pali iyi nshita ninshi talaupwa. Maria alipwishe malaika ukwabula ukupita na mu mbali. Atile: “Bushe cikaba shani ici, pantu nshatala nkumanapo no mwaume?” (Luka 1:34) Moneni ukuti Maria alandile pali bunacisungu bwakwe ukwabula ukumfwa insoni. Alishibe no kuti  ukuisunga calicindama. Muno nshiku abacaice abengi balasuswa ukupoosa icisungu cabo kabili balaseka na balya abacili banacisungu. Ifintu fyalyaluka sana mu calo! Lelo Yehova tayaluka. (Mal. 3:6) Nga filya fine cali na mu nshiku sha kwa Maria, Lesa alacindika abakonka amafunde yakwe ayalanda pa mibele isuma.—Belengeni AbaHebere 13:4.

8. Bushe Maria, umuntu uushali uwapwililika, kuti afyala shani umwana uwapwililika?

⁸ Nangu ca kutila Maria aali mubomfi wa kwa Lesa uwa busumino, taali muntu uwapwililika. Nomba ali no kukwata shani umwana uwapwililika, uwali no kwitwa ati Umwana wa kwa Lesa? Gabriele alondolwele ukuti: “Umupashi wa mushilo ukesa pali iwe, na maka ya Wapulamo yakakufimba. E mulandu wine icikafyalwa ciketilwa ica mushilo, Umwana wa kwa Lesa.” (Luka 1:35) Ica mushilo cintu ica “busaka,” “icasanguluka,” kabili “icacindama” kuli Lesa. Abantu nga bakwata abana, ulubembu lwabo lulambukila na bana. Nomba pali Yesu ena, Yehova ali no kucita icisungusho. Ali no kukuusha ubumi bwa Mwana wakwe ukufuma mu muulu no kububika mwi fumo lya kwa Maria, e lyo no kubomfya amaka yakwe aya mupashi wa mushilo, ku “kufimba” Maria, pa kuti umwana acingililwe ku lubembu. Bushe Maria alisumine ifyo malaika asosele? Bushe cinshi acitile?

9. (a) Mulandu nshi twingalandila ukuti abalengulula ilyashi lya kwa Maria baliluba? (b) Bushe Gabriele akoseshe shani icitetekelo ca kwa Maria?

⁹ Abalengulula ifya mu Baibolo e lyo na bamo abasambilila ifya mapepo mu macalici yamo, balafilwa ukusumina ukuti umukashana uushabala akumanapo no mwaume kuti akwata umwana. Nangu ca kutila balaya mu kusambilila, balafilwa ukumfwikisha icishinka cimo icayanguka. Nga filya Gabriele asosele, “takuli ico Lesa alanda ico engafilwa ukucita.” (Luka 1:37) Maria alicetekele fyonse ifyo Gabriele alandile pantu ali mukashana uwa citetekelo. Lelo nga filya fine ciba ku muntu uutontonkanya fye bwino, Maria tacetekele fye ifyo bamwebele ukwabula ukwishiba bwino bwino ifishinka. Gabriele aliiteyenye ukulanda ifishinka na fimbi ifyali no kulenga Maria acetekele. Alandile pali lupwa wakwe Elisabete umukoloci, uo abantu baishibe ukuti ni ng’umba. Atile, Lesa alilengele Elisabete ukwimita!

10. Nangu ca kuti ukufyala umwana wa kwa Lesa lyali lishuko ilikalamba cinshi twingalandila ukuti uyu mulimo walyafishe?

¹⁰ Nomba cinshi Maria aali no kucita? Alipeelwe umulimo kabili alishibe ukuti Lesa ali no kucita fyonse ifyo Gabriele alandile. Tatufwile ukumona kwati Maria tatiinine nangu cimo nelyo ukuti calyangwike. Twilaba ukuti alikobekelwe kuli Yosefe, kanshi aletontonkanyapo na pa fyo cali no kuba. Bushe Yosefe ali no kumuupa nga aishiba ukuti ali pa bukulu? E lyo no kukwata umwana kwine, kufwile kwamoneke  ukuti mulimo ukalamba. Ali no kwimita Umwana wa kwa Lesa, uwali icibumbwa cacindamisha pali fyonse ifyo Lesa apangile! Alekabila ukusakamana uyu mwana ilyo ali akacece e lyo no kumucingilila ku babifi pano calo. Awe mwandini wali mulimo uukalamba!

11, 12. (a) Bushe abantu bamo abali abakosa kabili abali ne citetekelo bacitile shani ilyo Lesa abapeele umulimo? (b) Bushe ifyo Maria ayaswike Gabriele fyalangile ukuti aali muntu wa musango nshi?

¹¹ Baibolo ilatulanga ukuti na bantu fye abakosa kabili aba citetekelo limo balashingashinga Lesa nga abapeela umulimo. Mose atile te kuti eminineko Lesa pantu talanda bwino. (Ukufu. 4:10) Yeremia alikeene ati te kuti abombe umulimo Lesa amupeele pantu ali “mwaice.” (Yer. 1:6) Yona na o alifyukile ilyo Lesa amupeele umulimo! (Yona 1:3) Inga Maria ena acitile shani?

¹² Na muno nshiku, amashiwi alandile mu kuicefya ne cumfwila, yalishibikwa ku bengi abakwata icitetekelo. Aebele Gabriele ukuti: “Moneni! Ndi musha mwanakashi uwa kwa Yehova! Nacibe ifyo fine umwabela icebo cenu.” (Luka 1:38) Umusha mwanakashi ali uwa pa nshi sana pa basha bonse; aleikalila fye ukucita ifyo shikulu wakwe alanda. Ifi e fyo Maria aleimona ukuti e fyo aali mu menso ya kwa Shikulu wakwe, Yehova. Alishibe ukuti Yehova ali no kumucingilila, no kuti wa cishinka ku ba cishinka, e lyo kabili alishibe ukuti akamupaala nga abikako amano ku mulimo wakosa uo amupeele.—Amalu. 18:25.

13. Finshi twingasambilila kuli Maria nga ca kuti incito Lesa atupeela ilemoneka iikulu, nangu kwati te kuti tuibombe no kuibomba?

¹³ Limo limo Lesa alatweba ukucita fimo ifyo twingamona kwati fyalyafya sana nelyo kwati te kuti ficitike. Lelo Icebo cakwe cilatulanga bwino bwino ifingalenga twamucetekela, nga filya na Maria amucetekele. (Amapi. 3:5, 6) Bushe na ifwe tukamucetekela? Nga twamucetekela, akatulambula, no kulenga tukakwate icitetekelo icakosa sana muli ena.

14, 15. (a) Cinshi Yehova acitiile Maria ilyo atandalile Elisabete na Sekaria icakoseshe icitetekelo cakwe? (b) Finshi amashiwi ya kwa Maria ayalembwa pali Luka 1:46-55 yasokolola pali ena?

¹⁴ Ifyo Gabriele alandile pali Elisabete fyalicindeme sana kuli Maria. Pa banakashi bonse pano calo, Elisabete e wali no kumfwikisha ifyacitikile Maria. Maria aile bwangu bwangu ku calo ca mpili ica Yuda. Ubu bulendo bwasendele inshiku napamo shitatu nelyo shine. Ilyo aingile mu ng’anda ya kwa Elisabete na Sekaria shimapepo, Yehova  alangile Maria icintu na cimbi icakoseshe icitetekelo cakwe. Ilyo Elisabete aumfwile Maria amuposha, apo pene akanya akaali mu nda yakwe kalitolweke ku nsansa. Aiswilemo umupashi wa mushilo no kwita Maria ukuti “nyina wa kwa Shikulu wandi.” Lesa alisokolwele kuli Elisabete ukuti umwana wa kwa Maria akaba Shikulu wakwe, Mesia. E lyo kabili umupashi wamutungulwile ukutasha Maria pali bucishinka bwakwe ne cumfwila. Atile: “Alishuka umwanakashi uwasumina.” (Luka 1:39-45) Ca cine, fyonse ifyo Yehova alaile Maria fyali no kucitika!

¹⁵ Maria na o asukile alanda amashiwi ayalembwa mu Cebo ca kwa Lesa. (Belengeni Luka 1:46-55.) E fyebo fyafulisha ifyo Maria alandile ifyo balemba mu Baibolo, kabili filatweba ifingi pali ena. Filanga  ukuti Maria aletasha pantu alilumbenye Yehova pe shuko amupeele ilya kuba nyina wa kwa Mesia. Ifi fyebo filalanga ne fyo icitetekelo cakwe cakulile, pantu alilandile ukuti Yehova alaceefya aba matutumuko na ba maka lelo abaicefya na balanda abafwaya ukumubombela, alabafwa. Kabili ifyo alandile filalanga no kuti alishibe ifintu ifingi pali Lesa. Kuti twatila alandile pa fyaba mu Malembo ya ciHebere imiku ukucila pali 20! *

16, 17. (a) Bushe Maria no mwana wakwe umwaume balangile shani ukuicefya uko na ifwe tulingile ukupashanya? (b) Bushe filya Maria atandalile Elisabete fitwibukishako ishuko nshi ilyo twakwata?

¹⁶ Nga fintu twamona, Maria aletontonkanyapo sana pa Cebo ca kwa Lesa. Na lyo line atwalilile fye ukuba uwaicefya, no kuleka Amalembo yalande ukucila ukuti alelanda ifya mu mutwe wakwe. Umwana uwalekula mu nda yakwe, na o ku ntanshi calimoneke ukuti ali-icefeshe. Inshita imo atile: “Ifyo nsambilisha te fyandi iyo, lelo fya wantumine.” (Yoh. 7:16) Kanshi kuti cawama ukuipusha ukuti: ‘Bushe na ine e fyo nacindika Icebo ca kwa Lesa no kucimona ukuti ca mushilo? Nangu bushe nacindika ifya mu mutwe wandi?’ Maria alicindike Icebo ca kwa Lesa nge fyo tumwene.

¹⁷ Maria aikele na Elisabete pa myeshi nalimo itatu. Tatuletwishika ukuti aba babili balekoseleshanya. (Luka 1:56) Aba banakashi balatucinkulako ifyo cacindama ukuba ne fibusa. Nga tuleba ne fibusa ifyatemwa Lesa wesu, Yehova no mweo onse, tukaba bakapepa bakosa kabili tukapalama kuli ena. (Amapi. 13:20) Awe inshita ya kuti Maria abwelele ku mwabo yasukile yafika. Bushe Yosefe aali no kucita shani nga aumfwa ukuti Maria ali pa bukulu?

18. Finshi Maria asokolwelele Yosefe, kabili Yosefe ayankwileko shani?

¹⁸ Maria talolelele ukuti ifumo limoneke e lyo ebe Yosefe. Ukwabula no kutwishika alile-eba Yosefe. Ilyo ashilaeba Yosefe, Maria afwile alitontonkenyepo ifyo uyu muntu wa kaele uwaletiina Lesa ali no kucita nga aishiba ukuti ali pa bukulu. Na lyo line Maria alilandile nankwe no kumweba fyonse ifyacitike. Nga fintu na imwe mwingelenganya, Yosefe aliculile sana no mutima. Alefwaya ukucetekela ifyo umutemwikwa wakwe amwebele, lelo alemona kwati Maria taali ne cishinka kuli ena. Baibolo tayatweba ifyo Yosefe aletontonkanyapo ne fyo apelulwile pali uyu mulandu. Lelo ilatweba ukuti asalilepo ukulekana na Maria, apo shilya nshiku abakobekelana balemonwa fye kwati balyupana. Nomba talefwaya ukumulenga ukumfwa insoni nelyo ukulenga bamukande. E calengele asalepo ukumuleka mu bumfisolo. (Mat. 1:18, 19) Maria afwile alyumfwile ububi ukumona Yosefe  umwaume wa cikuuku alelunguluka pali ici cintu cacitike icishabalile acicitikapo ku numa. Na lyo line Maria tafulilwe ukuti Yosefe tamucetekele.

19. Bushe Yehova ayafwile shani Yosefe ukwishiba ifya kucita?

¹⁹ Mu cikuuku, Yehova alyafwile Yosefe ukwishiba ifya kucita. Malaika wa kwa Lesa aebele Yosefe mu ciloto ukuti Maria aimite mu cisungusho. Pali iyi nshita e lyo Yosefe atekele umutima! Yosefe na o atendeke ukucita ifyo Maria alecita ukutula fye apo bamwebele ukuti akakwata Umwana wa kwa Lesa. Atendeke ukukonka ubutungulushi bwa kwa Yehova. Akuushishe Maria aba no mukashi wakwe, kabili ali-iteyenye no kutendeka ukubomba umulimo waibela uwa kusakamana Umwana wa kwa Yehova.—Mat. 1:20-24.

20, 21. Finshi abaupana na balefwaya ukuupana bengasambililako kuli Maria na Yosefe?

²⁰ Abaupana na balefwaya ukuupana, kuti cawama basambililako kuli Maria na Yosefe abaali pano calo imyaka 2,000 iyapitapo. Ilyo Yosefe amwene umukashi wakwe uwacaice alebomba bwino imilimo ya bunacifyashi, ukwabula no kutwishika alyumfwile bwino ukuti malaika wa kwa Yehova alimutungulwile ukukanamuleka. Yosefe alimwene ifyo ukucetekela Yehova kwacindama pa kupingula ifya kucita ifikalamba. (Amalu. 37:5; Amapi. 18:13) Ukwabula ukutwishika, Yosefe, umutwe wa lupwa alebikako sana amano pa kupingula ifyakumine ulupwa lwakwe kabili aleba ne cikuuku.

²¹ Inga pali Maria pena, finshi twingasambililapo pa kuitemenwa ukuupwa kuli Yosefe? Nangu ca kutila Yosefe pa kubala calimukosele ukusumina ifyalandile Maria, Maria atwalilile fye ukulolela ukuti Yosefe apingule ifya kucita, pantu na kuba e wali no kuba umutwe wa lupwa. Ico acitile caliweme, kabili kuti cawama abanakashi Abena Kristu pali lelo nabo basambililako. Na mu kulekelesha twamona ukuti ifi ifyacitike, fyasambilishe Yosefe na Maria ukuti cisuma ukulanshanya mu bufumacumi.—Belengeni Amapi. 15:22.

22. Bushe intendekelo ya cupo ca kwa Yosefe na Maria yali shani, kabili mapaalo nshi yali ku ntanshi?

²² Icupo ca kwa Maria na Yosefe calitendeke bwino sana. Bonse babili balitemenwe Yehova Lesa kabili bonse babili balefwaisha ukucita ifyo atemwa no kuba abafyashi basuma ababika amano ku bana. Ca cine ukuti aba babili bali no kupaalwa apakalamba, lelo umulimo bali no kukwata tawayangwike. Bali no kukusha Yesu, uwali no kwisaba umuntu wacindamisha pa bantu bonse pano calo.