Agllashca temata ricungapaj

JOVENGUNAPA TAPUICUNA

Mediante Internet burlarinajujpica ¿imashinata difindiri ushani?

Mediante Internet burlarinajujpica ¿imashinata difindiri ushani?

 Caitami yachana capangui

 Mediante internet pitapash yapata molestanaca facilmi can. CyberSafe (Ciberseguros) libropica: “Internetta utilizashpa imatapash escribishpaca, ali ali portarij huahuacunapashmi shujcunataca nalipacha sintichita ushan” ninmi.

 Ashtahuanbachaca ¿picunata molestai tucun? Parlanata na ashta gushtaj tímido jovenguna, shujcunamanda diferenteshna ricurij jovenguna y baja autoestimata charij jovengunami ashtahuanbachaca molestai tucuita ushan.

 Internetpi molestai tucushcacunaca ¿ima problemacunatallata charita ushan? Paicunaca sololla sintirimandami llaquillapacha caita ushan. Huaquingunacarin suicidaritapashmi suicidarishca.

 ¿Imatata rurana cangui?

 Tapuripai: “Ciertopachachu ¿internetta utilizashpa yapata molestahuanajun?” nishpa. Huaquinbica gentecunaca imatapash yangata nina cashcamandallami nin. Shina pasajujpica Bibliapa cai cati consejomi ayudaita ushapan:

 “Cambaj yuyaipica, ama ñapash fiñaringuichu. Shinlli shungu runacunapaj yuyaipimi, chashna fiñarinaca tiajun” (Eclesiastés 7:9).

 Pero si pipash quiquinda nali sintichingapaj, humillangapaj o amenazangapaj internetmanda mensajecunata cachamujujpica quiquindaca ciertopachami yapata molestanajun.

 Chai casopica caitami yarina capangui: Chai situación cambiachun o empeorachunga quiquinmi imatapash ruraita ushapangui. Chaipaca cai cati consejocunata catipangui.

 Ninanda culirachijpipash ama chashnallata tigrachingapaj controlaripai. Bibliapica ninmi: “Ashagutalla parlaj runaca, alipacha yachajushcami. Ali yuyaita charij runaca, aliguta yarichij espiritutami charin” nishpa (Proverbios 17:27). Cai textopica ali yuyaita charij personacunaca imatapash nara nishpallata controlarin cashcata y tranquilizarin cashcatami ricuchin.

 Cai consejoca alipachami can. Cyberbullying and Cyberthreats (Ciberacoso y ciberamenazas) libropica Nancy Willardca ninmi: “Internetpi yapata molestajcunaca, gentecuna nali reaccionachunmi munan” nishpa. Chai libropica ninbashmi: “Internetpi yapata molestanajujpi shuj persona na controlarishpaca chaishujcuna paihuan ima munashcata rurachunmi saquinga” nishpa.

 Conclusión: Huaquinbica imatapash na rurana o imatapash na ninami ali can.

 Ama vengarijunguichu. Bibliapica “pipash cangunata nalita rurajpica, na chashnallata tigrachinachu capanguichi. Shinallata pipash quiquingunata shinllita rimajpica, na chashnallata tigrachinachu capanguichi” ninmi (1 Pedro 3:9).

 Cai consejoca alipachami can. Porque “culirashpa y chashnallata tigrachishpaca chaishuj personapa ñaupapica nalimi ricuringui y chaihuanllatami ashtahuan molestaita ushan” (Cyber-Safe Kids, Cyber-Savvy Teens [Niños ciberseguros, adolescentes ciberresponsables]). Quiquinbash chashnallata tigrachijpica shuj gentecunaca quiquindapashmi nalicachishpa ricunga y culpata charishcatashnapashmi ricunga.

 Conclusión: Ama quiquinbash paicunahuan igualarijupaichu.

 Imatapash rurai. Bibliapica: “Shuj gentecuna cangunata nalita rurajpipash, cangunaca alitami rurana capanguichi” ninmi (Romanos 12:21). Ama molestashpa catichunga huaquin cosascunatami ruraita ushapangui.

 Por ejemplo:

  •   Mensajecunata cachamujuj personapa numerota o cuentata bloqueashpa saqui. Mean Behind the Screen (La crueldad que se esconde tras la pantalla) libropica ninmi: “Si na liijunguica, na llaquirijunguichu”.

  •   Quiquinda yapata molestanajushcata ricuchingapami tucuilla pruebacunata alichina capangui. Aunque na liishpapash tucuilla mensajecunata, videocunata, correo electronicocunata, redes socialespi escribishca comentariocunata, audiocunatapashmi alichina capangui.

  •   Yapata molestajuj personahuan parlapai. Paitaca una solami ama molestahuaichu nina capangui. Pero quiquin imashina sintirijushcataca ama sintichinguichu. Paitaca caicunatami talvez nita ushapangui:

    •  “Ama chashna mensajecunataca cachamuhuaichu”.

    •  “Chaicunata borrai”.

    •  “Si molestashpa catihuanguica, ñucaca na maqui cruzashcaca quidashachu”.

  •   Quiquinllata alicachiringapaj esforzaripai. Quiquinba pandarishcacunata ricujunapa randica, quiquin imacunapilla ali cashcapimi pensarina capangui (2 Corintios 11:6). Huaquin gentecunaca tanto internetta utilizashpa o personalmentepashmi ashata debillla personacunata ashtahuanbachaca molestan.

  •   Shuj mayorlla personahuan parlai. Primeritoca quiquinba taitamamacunahuan parlai. Quiquinda mediante internet molestanajushca paginapillata o redes socialespillatami quiquinda molestaj personataca denunciaita ushapangui. Shina cajpipash nallata cambiajpica quiquinba taitamamacunahuanmi colegioman o policiacunapaman ayudata mascangapaj rina capanguichi. Legalmentepashmi ayudata mascaita ushapanguichi.

 Conclusión: Ama yapata molestashpa catichun o ashatallapash molestanata saquichunga imagutapash ruraita ushapanguimi.