JOVENGUNAPA TAPUICUNA
Mediante Internet burlarinajujpica ¿imashinata difindiri ushani?
Caitami yachana capangui
Mediante internet pitapash yapata molestanaca facilmi can. CyberSafe (Ciberseguros) libropica: “Internetta utilizashpa imatapash escribishpaca, ali ali portarij huahuacunapashmi shujcunataca nalipacha sintichita ushan” ninmi.
Ashtahuanbachaca ¿picunata molestai tucun? Parlanata na ashta gushtaj tímido jovenguna, shujcunamanda diferenteshna ricurij jovenguna y baja autoestimata charij jovengunami ashtahuanbachaca molestai tucuita ushan.
Internetpi molestai tucushcacunaca ¿ima problemacunatallata charita ushan? Paicunaca sololla sintirimandami llaquillapacha caita ushan. Huaquingunacarin suicidaritapashmi suicidarishca.
¿Imatata rurana cangui?
Tapuripai: “Ciertopachachu ¿internetta utilizashpa yapata molestahuanajun?” nishpa. Huaquinbica gentecunaca imatapash yangata nina cashcamandallami nin. Shina pasajujpica Bibliapa cai cati consejomi ayudaita ushapan:
“Cambaj yuyaipica, ama ñapash fiñaringuichu. Shinlli shungu runacunapaj yuyaipimi, chashna fiñarinaca tiajun” (Eclesiastés 7:9).
Pero si pipash quiquinda nali sintichingapaj, humillangapaj o amenazangapaj internetmanda mensajecunata cachamujujpica quiquindaca ciertopachami yapata molestanajun.
Chai casopica caitami yarina capangui: Chai situación cambiachun o empeorachunga quiquinmi imatapash ruraita ushapangui. Chaipaca cai cati consejocunata catipangui.
Ninanda culirachijpipash ama chashnallata tigrachingapaj controlaripai. Bibliapica ninmi: “Ashagutalla parlaj runaca, alipacha yachajushcami. Ali yuyaita charij runaca, aliguta yarichij espiritutami charin” nishpa (Proverbios 17:27). Cai textopica ali yuyaita charij personacunaca imatapash nara nishpallata controlarin cashcata y tranquilizarin cashcatami ricuchin.
Cai consejoca alipachami can. Cyberbullying and Cyberthreats (Ciberacoso y ciberamenazas) libropica Nancy Willardca ninmi: “Internetpi yapata molestajcunaca, gentecuna nali reaccionachunmi munan” nishpa. Chai libropica ninbashmi: “Internetpi yapata molestanajujpi shuj persona na controlarishpaca chaishujcuna paihuan ima munashcata rurachunmi saquinga” nishpa.
Conclusión: Huaquinbica imatapash na rurana o imatapash na ninami ali can.
Ama vengarijunguichu. Bibliapica “pipash cangunata nalita rurajpica, na chashnallata tigrachinachu capanguichi. Shinallata pipash quiquingunata shinllita rimajpica, na chashnallata tigrachinachu capanguichi” ninmi (1 Pedro 3:9).
Cai consejoca alipachami can. Porque “culirashpa y chashnallata tigrachishpaca chaishuj personapa ñaupapica nalimi ricuringui y chaihuanllatami ashtahuan molestaita ushan” (Cyber-Safe Kids, Cyber-Savvy Teens [Niños ciberseguros, adolescentes ciberresponsables]). Quiquinbash chashnallata tigrachijpica shuj gentecunaca quiquindapashmi nalicachishpa ricunga y culpata charishcatashnapashmi ricunga.
Conclusión: Ama quiquinbash paicunahuan igualarijupaichu.
Imatapash rurai. Bibliapica: “Shuj gentecuna cangunata nalita rurajpipash, cangunaca alitami rurana capanguichi” ninmi (Romanos 12:21). Ama molestashpa catichunga huaquin cosascunatami ruraita ushapangui.
Por ejemplo:
Mensajecunata cachamujuj personapa numerota o cuentata bloqueashpa saqui. Mean Behind the Screen (La crueldad que se esconde tras la pantalla) libropica ninmi: “Si na liijunguica, na llaquirijunguichu”.
Quiquinda yapata molestanajushcata ricuchingapami tucuilla pruebacunata alichina capangui. Aunque na liishpapash tucuilla mensajecunata, videocunata, correo electronicocunata, redes socialespi escribishca comentariocunata, audiocunatapashmi alichina capangui.
Yapata molestajuj personahuan parlapai. Paitaca una solami ama molestahuaichu nina capangui. Pero quiquin imashina sintirijushcataca ama sintichinguichu. Paitaca caicunatami talvez nita ushapangui:
“Ama chashna mensajecunataca cachamuhuaichu”.
“Chaicunata borrai”.
“Si molestashpa catihuanguica, ñucaca na maqui cruzashcaca quidashachu”.
Quiquinllata alicachiringapaj esforzaripai. Quiquinba pandarishcacunata ricujunapa randica, quiquin imacunapilla ali cashcapimi pensarina capangui (2 Corintios 11:6). Huaquin gentecunaca tanto internetta utilizashpa o personalmentepashmi ashata debillla personacunata ashtahuanbachaca molestan.
Shuj mayorlla personahuan parlai. Primeritoca quiquinba taitamamacunahuan parlai. Quiquinda mediante internet molestanajushca paginapillata o redes socialespillatami quiquinda molestaj personataca denunciaita ushapangui. Shina cajpipash nallata cambiajpica quiquinba taitamamacunahuanmi colegioman o policiacunapaman ayudata mascangapaj rina capanguichi. Legalmentepashmi ayudata mascaita ushapanguichi.
Conclusión: Ama yapata molestashpa catichun o ashatallapash molestanata saquichunga imagutapash ruraita ushapanguimi.