YUVU YA ALEKE
E Mvuatu Miame Adieyi Misonganga mu Kuma Kiame?
Ekuma ofwete tokanena e mpila ovuatilanga? Kadi mvuatu vova mivovanga. Adieyi mvuatu miaku mivovanga mu kuma kiaku?
Mambu tatu mambi wantu bevanganga vava bevuatanga ye mpila olenda mo vengela
Diambu diambi #1: Yambula vo amwangi a nsangu bavovesa mpila ofwete vuatila.
Mwan’a ndumba mosi una ye nkumbu a Teresa wavova vo: “Nkumbu miayingi iyangalelanga e mvuatu mu kuma kia wantu bemwanganga e nsangu za mvuatu miomio. Vava italanga wantu bevuatilanga mu mpila yayi, diampasi dikalanga kwa mono mu lembi wo vanga.”
Ke wan’a ndumba kaka ko bevukumumwanga muna nsangu za amwangi a nsangu. O nkanda The Everything Guide to Raising Adolescent Boys (Guia Completo para Criar Meninos Adolescentes) uvovanga vo: “Ke wan’a ndumba kaka ko, matoko mpe belandanga e mpila ya vuatila ina amwangi ansangu besonganga. Tuka muna kileke bevukumumwanga kwa amwangi a nsangu mu diambu ditadidi vuata.”
Longi diambote: Bibila kivovanga vo: “O muntu wakondwa ngangu okwikilanga konso diambu, kansi nlungaladi otoma kebanga konso lutambi.” (Ngana 14:15) Landila longi diadi, toma fimpa e nsangu owanga mu kuma kia mvuatu. Muna bonga e nona, avo omwene nsangu zimwangwanga mu kuma kia mvuatu “miambote-mbote,” “mvuatu mitoma vuatwanga” ye fila wantu ayingi muna kusia sungididi,” ukiyuvula:
‘Avo mvuete mvuatu miami, nani obaka e nluta?’
‘Nkia ngindu wantu bekala zau mu kuma kiame?’
‘E kiwuntu kiame kisonganga e mpila muntu ngina ye mana ikwikilanga?’
Longi mu kuma kia mvuatu: Muna lumingu lumosi, sia e sungididi muna amwangi a nsangu, programa za TV ye nzila zankaka amwangi a nsangu besadilanga mu songa e mvuatu. Nkia mpila zingu besiamisanga? Nga muna nsangu zozo muna ye diambu amwangi a nsangu beswekanga yovo bazayisi mawonso ye kuma ofwete vuatila mvuatu miomio? Mwan’a ndumba mosi una ye nkumbu a Karen wavova vo: “Tukomekenuanga kimana twasonga vo twatoma vienga, tutoma vuatanga yo songa vo nitu ambote-mbote tuna yau. Amwangi a nsangu bazeye diambu diadi, muna kuma kiaki bevavanga vukumuna entete aleke.”
Diambu diambi #2: Vava kala nze akaka.
Toko dimosi una ye nkumbu a Manuel wavova vo: “Avo mvuatu wampa uvakisu, wantu awonso bezola wo vuata, kele vo kuvuete wo ko, wantu bekuveza.” Mwan’a ndumba mosi una ye nkumbu a Ana watambulwila diambu diadi, wavova vo: “E diambu disundidi o mfunu ke mvuatu miampa ko mivaikiswanga kansi itoma zayakana.”
Longi diambote: Bibila kivovanga vo: “Nuyambula kuyifwananisa ye tandu kiaki.” (Roma 12:2) Landila longi diadi, toma tala e fulu olundilanga mvuatu miaku, i bosi, ukiyuvula:
‘Nkia diambu itoma silanga e sungididi vava isolanga e mvuatu?’
‘Nga e diambu disundidi o mfunu kwa mono, i vuata mvuatu miantalu?’
‘Nga ivavanga sivikisa akaka muna mpila ivuatilanga?’
Longi mu kuma kia mvuatu: Kusie kaka sungididi muna mpila zole za mvuatu ko, i sia vo, mvuatu mina muna moda, (mina wantu betoma zolanga) ye mvuatu ke mina muna moda ko, (mina wantu ke bezolanga diaka ko). Kansi, sia mpe sungididi mu mpila yatatu: songa vo okuyibundanga e vuvu yo kuyitanina muna ngindu zabendomoka za akaka, kukadi malanda ngombe ko. Avo oyangalele e mpil’aku yavuatila, kutokanena mpila wantu bekumwenanga ko.
Diambu diambi #2: Ngindu za sia vo e mvuatu mituntanga sungididi kia matoko ye ndumba i miambote.
Mwan’a ndumba mosi una ye nkumbu Jennifer wavova vo: “Muna vova e ludi, ezak’e ntangwa ikalanga ye luzolo lwa vuata mvuatu miakangama mu nitu yovo mia nkufi-nkufi.
Longi diambote: Bibila kivovanga vo: “O vienga kweno ke kukadi kwa ku mbazi ko . . . kansi kwa kiwuntu kiaswekama kia ntima.” (1 Petelo 3:3, 4) Landila longi diadi, yindula dina dituntanga e sungididi kia wantu, mpwa muntu yovo kiwuntu kia kati.
Longi mu kuma kia mvuatu: E mpila isundidi o wete yavuatila i lembi viokesa tezo. Tuzeye wo vo unu ke wantu ayingi ko bena ye ngindu zazi. Kansi, yindula diambu edi:
Nga wamokena kala yo muntu ovovanga kwayingi yo toma vovelanga kaka mambu ma yandi kibeni? O mokena yo muntu a mpila yayi, ngazi ditwasanga. Diankenda vo muntu ndioyo kazaye wo ko vo akaka ke bena yangalala ko.
Ke vena muntu ko oyangalelanga kala vamosi yo muntu ovovelanga kaka mambu ma yandi kibeni. Diau dimosi mpe ye mvuatu mituntanga e sungididi kia wantu.
O muntu ovuatanga mvuatu mitutanga e sungididi kia wantu una nze muntu ndioyo ovovanga kwayingi. E mpila ovuatila dina nze ngeye una vova vo ‘nuntala.’ Ediadi dilenda fila wantu mu yindula vo u nkwa umvuania. O wantu mpe balenda yindula vo ozolele tunta e sungididi kia wantu yovo ozolele kudisonga.
Oviokesa tezo muna mvuatu dina nze ngeye otekanga lekwa ina kuna yau ko. Mwan’a ndumba mosi una ye nkumbu a Monica wavova: “Olembi viokesa tezo muna mvuatu ke disongele ko vo ofwete vuata mvuatu mia nkak’aku. Kansi, disongele vo osonganga luzitu kwa akaka ye kwa ngeye kibeni.”
Nanga Oyangalela Mpe Malongi Mama
WHAT YOUR PEERS SAY
Ekuma Itokanenanga mu Kuma kia Mpw’ame?
Zaya una olenda lunga-lungila e ngindu zaku.
MANA ALEKE BEVOVANGA
Mana Aleke Akaka Bevovanga mu Kuma kia Mpw’a Nitu
Ekuma dilenda kadila diampasi kwa aleke mu kala ye ngindu zasikila mu kuma kia mpw’au a nitu? Nki kilenda sadisa?
