Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa 35 000 kaawɛnɩ ajɛɛ wɛna a-yɔɔ Naazii mba kaawɛnɩ ɖoŋ yɔ. Nɛ Naazii mba alɩwaatʋ taa lɛ, Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa ɛzɩ 1 500 mbʋ yɔ kaahiɣni sɩm ajɛɛ ana a-taa. Ðɩɩsɩŋ mbʋ ɖeyi ɖeyi piyeba nɛ pa-taa nabɛyɛ sɩ yɔ. Halɩ nɛ sɔnɔ ɖiɖiɣni ñɩnʋʋ, nɛ ye ɖɩlɩ tɔm kɩfatʋ natʋyʋ yɔɔ kɔyɔ ɖɩkaɣ-tʋ sɔzʋʋ tʋnɛ tɩ-yɔɔ.

•  Sɩm mbʋ pasɩbɩnaa?

•  Ɛbɛ yɔɔ paanazɩ-wɛ?

•  Le pehiɣ sɩm?

•  Mba pakʋwa yɔ pa-taa nabɛyɛ hɩla

•   Pakʋ pa-taa nabɛyɛ kɩkʋʋ: Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa ɛzɩ 4 00 mbʋ yɔ pakʋ Caama ɛjaɖɛ nɛ ajɛɛ wena a-yɔɔ Naazii mba kaawɛnɩ ɖoŋ yɔ a-taa. Mba pakʋwa yɔ, paawoni pa-taa sakɩyɛ tɔm ɖɩhʋyɛ nɛ pakʋ pɔ-tɔm se pamʋnɩ sɩm nɛ pɛsɛtɩ pa-ñʋŋ. Lalaa lɛ, pɔtɔ-wɛ malɩfanaa nɛ lalaa ɖɔɖɔ lɛ, paɖɩ pe-liŋ tɛɛ nimee, ɛlɛ patɩhʋʋ pɔ-tɔm.

•   Pa-taa nabɛyɛ tɔɔ kʋñɔŋ siŋŋ salakanaa taa nɛ pasɩ: Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa mba pasɩbɩ Naazii mba salakanaa taa yɔ pɛcɛzɩ 1 000. Nazɩm, ñɔɔsɩ, nikaɣ nɛ kʋdɔmɩŋ kaayebina nɛ pasɩ. Caama You II tɛma nɛ peyele pa-taa nabɛyɛ nɛ pitileɖi lɛ pasɩ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ paakɩlɩ-wɛ nazʋʋ.

•   Mbʋ piiyeba nɛ lalaa sɩ yɔ: Paɖɩɣ pa-taa nabɛyɛ kuduyuŋ weyi ɩ-tɛɛ kaawɛ helim mbʋ pɩ-taa wɛ sɔtʋ yɔ nɛ pasɩ. Nɛ ɖɔkɔtɔnaa maɣzɩ kɔɔ naayɛ lalaa yɔɔ se pana se alakɩ tʋmɩyɛ yaa aalakɩ, nɛ akɔnɩ-wɛ sɩm; lalaa lɛ, ñɩma wena akʋʋ ɛyaa yɔ pɔsɔbɩ-wɛ se pasɩ.

 Paanazɩ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɔñɔnɩ Bibl wɩlɩtʋ kpam. Alɩwaatʋ ndʋ Naazii mba pɔzaɣ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa se pala mbʋ Bibl kaɖɩɣna yɔ lɛ pekizaɣ. Palɩzaa se ‘pañaŋ Ɛsɔ nɛ pɩkɩlɩ ɛyaa.’ (Tʋma Labʋ 5:​29) Yele nɛ ɖɩmaɣzɩ hɔɔlɩŋ naalɛ weyi ɩ-taa palabɩ mbʋ yɔ ɩ-yɔɔ.

1.   Pekizaa se paaɖʋʋ pɔ-nɔɔ politiki tɔm taa. Ɛzɩ pɩwɛɣ sɔnɔ ajɛɛ kpeekpe taa Aseɣɖe Tɩnaa hɔɔlʋʋ taa yɔ, Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa mba paawɛ ajɛɛ wena a-yɔɔ Naazii mba kaawɛnɩ ɖoŋ yɔ a-taa yɔ, pataaɖʋʋ pɔ-nɔɔ politiki tɔm taa. (Yohanɛɛsɩ 18:36) Mbʋ yebina nɛ pekizi se

   •   Paalakɩ sɔɔjatʋ tʋmɩyɛ yaa paalakɩ tʋmɩyɛ naɖɩyɛ nɛ paɖʋnɩ nesi you.​—Izaayii 2:4; Maatiyee 26:52.

   •   Paatɔʋ caca yaa paasʋʋ Naazii mba ɛgbɛyɛ taa.​—Yohanɛɛsɩ 17:16.

   •   Paasɛɣ Naazii mba kɩɖaʋ kɛdɛɛka yaa paayɔɔdʋʋ se “Heil Hitler!”​—Maatiyee 23:10; 1 Kɔrɛntɩ 10:14.

2.   Pɔɖɔŋ ndʋ petisiɣ yɔ tɩ-yɔɔ. Paa paɖaŋ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa se pataaɖɔ ndʋ petisiɣ yɔ tɩ-yɔɔ yɔ, powobi pɩ-yɔɔ nɛ pɔɖɔ tɩ-yɔɔ.

   •   Pekpeɣliɣ nɛ patɩmɩɣ nɛ pɛsɛɣ Ɛsɔ​—Ebree 10:24, 25.

   •   Posusuu Bibl tɔm nɛ patayɩɣ Bibl kpɛlɩkʋʋ takayɩsɩ.​—Maatiyee 28:19, 20.

   •   Palakɩ camɩyɛ lakasɩ ɛyaa lalaa, pɩkpɛndɩnɩ Yuuda ñɩma.​—Maarkɩ 12:31.

   •   Pɔñɔnɩ pe-tisuu kpam, nɛ pekizi se paañɩkɩɣ nesi takayaɣ taa nɛ pɩwɩlɩ se pekizi pe-tisuu.​—Maarkɩ 12:30.

 Wɩlɩyʋ sɔsɔ weyi payaɣ se Robert Gerwarth yɔ ɛyɔɔdaa se Hitler alɩwaatʋ taa, Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa ɛgbɛyɛ “ɖeke panazɩ ɖi-tisuu ɖeke yɔɔ” a. Ɛzɩma paaɖɔkɩ pa-tɩ kpam salakanaa taa yɔ, pɩɩɖɩɣzɩ pa-taabalaa salaka tɩnaa lalaa. Salaka tʋ nɔɔyʋ, weyi ɛkɛ Otirisi tʋ yɔ, ɛyɔɔdɩ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa yɔɔ se: “Paawoki you, pɔsɔɔlaa se pakʋ-wɛ nɛ pɩkɩlɩ se pa-maɣmaɣ pakʋ nɔɔyʋ.”

•   Nazɩm salakanaa taa: Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa sakɩyɛ sɩbɩ nazɩm salakanaa taa. Salakanaa mba pa-taa paaɖɩɣ-wɛ yɔ, pa-taa nabɛyɛ yɔ: Auschwitz, Buchenwald , Dachau , Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, nɛ Sachsenhausen. Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa ɛzɩ 200 mbʋ yɔ sɩbɩnɩ Sachsenhausen salaka taa ɖeke.

•   Salakanaa lalaa taa: Panazɩ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa nabɛyɛ salakanaa lalaa taa nɛ pasɩ. Lalaa ñasɩba, mbʋ pʋyɔɔ yɔ paakɩlɩ-wɛ mabʋ nɛ paɖʋ-wɛ heŋ alɩwaatʋ ndʋ pɔpɔzaɣ-wɛ tɔm yɔ.

•   Lona wena a-taa pakʋwaɣ ɛyaa yɔ: Salakanaa mba pa-taa pakɩlɩ kʋʋ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa yɔ mba yɔ: Berlin-Plötzensee, Brandenburg, nɛ Halle/Saale. Pɩtasɩ lɛ, pakʋ Yehowa Aseɣɖe Tɩnaa lona lɛɛna 70 mbʋ yɔ taa.

•  Hɩɖɛ: Helene Gotthold

   Ðenɖe pakʋ-ɩ yɔ: Plötzensee (Pɛrlɛɛ)

   Helene kaakɛ halʋ nɛ ɛɛwɛnɩ piya naalɛ. Paakpa-ɩ tam sakɩyɛ. Pɩnaɣ 1937 taa, pawɩlɩ-ɩ ñaŋ kpem alɩwaatʋ ndʋ pɔpɔzaɣ-ɩ tɔm yɔ nɛ ɛ-hoɣa lɩɩ. Pɩtalɩ 8 décembre 1944 taa lɛ, pɛsɛtɩ ɛ-ñʋʋ Pɛrlɛɛ Plötzensee salaka taa.

•  Hɩɖɛ: Gerhard Liebold

   Ðenɖe pakʋ-ɩ yɔ: Brandenburg

   Gerhard kaawɛnɩ pɩnzɩ nɛɛlɛ lɛ, pɛsɛtɩ ɛ-ñʋʋ 6 mai wiye, pɩnaɣ 1943 taa. Paatɛm ɛ-caa ñʋʋ sɛtʋʋ salaka kʋɖʋmʋʋ ŋgʋ kɩ-taa pɩnaɣ 1941 taa. Ɛma ɛ-hɔʋ taa ñɩma nɛ ɛ-ɖaŋ kɛdɛzaɣ takayaɣ nɛ eheyi-wɛ se: “Ye pɩtaakɛ Kɩbaɣlʋ ɖoŋ taa kɔyɔ, mantaapɩzɩ nɛ mɔnɖɔ nʋmɔʋ kʋnɛ.”

•  Hɩɖɛ: Rudolf Auschner

   Ðenɖe pakʋ-ɩ yɔ: Halle/Saale

   Rudolf kaawɛnɩ pɩnzɩ 17 lɛ pɛsɛtɩ ɛ-ñʋʋ 22 septembre wiye, pɩnaɣ 1944 taa. Kɛdɛzaɣ takayaɣ ŋga ɛma e-ɖoo yɔ, ɛyɔɔdɩ ka-taa se: “Koobiya sakɩyɛ tɛm nʋmɔʋ kʋnɛ ɖɔm, lɛɛlɛɛyɔ lɛ, ma pɩtalɩnaa.”