Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

 KASEMƆ AMƐHEMƆKƐYELI LƐ

‘Ajɛ Enitsumɔi Amli Abu lɛ Bem’

‘Ajɛ Enitsumɔi Amli Abu lɛ Bem’

HIƐ futɛfutɛ mli beni je bɔi tserɛmɔ lɛ, Rahab fili kɛtsɔ esamflɛ lɛŋ kɛkwɛ Yeriko kpokpaa lɛ nɔ. Ni naa! asraafoi ni ebua amɛhe naa—Israel tabilɔi. Beni amɛbɔi maŋ lɛ he bɔlemɔ ekoŋŋ lɛ, mlu yi kɔɔyɔɔ lɛŋ, ni tɛtɛrɛmantɛrɛi lɛ agbɛɛmɔi jije jogbaŋŋ yɛ maŋ lɛŋ fɛɛ.

Yeriko maŋ lɛŋ Rahab jɛ; ele maŋ lɛŋ gbɛjegbɛi, shĩai, jaji kɛ shwapoi lɛ fɛɛ. Ni ele maŋbii lɛ hu jogbaŋŋ diɛŋtsɛ. Beni je tsereɔ ni je naa, ni Israelbii lɛ bɔleɔ maŋ lɛ shi kome daa gbi lɛ, Rahab naa bɔ ni ŋmiŋmi ni emɔmɔ Yerikobii lɛ mli woɔ wu ehaa. Shi beni tɛtɛrɛmantɛrɛi lɛ agbɛɛmɔi jijeɔ yɛ Yeriko gbɛjegbɛi lɛ anɔ kɛ eblohuiaŋ lɛ, Rahab sheee gbeyei ni ŋmiŋmi hu mɔɔɔ lɛ tamɔ emaŋbii lɛ.

Beni asraafoi lɛ bɔi maŋ lɛ he bɔlemɔ gbi ni ji kpawo lɛ nɔ leebi maŋkpa lɛ, Rahab kwɛ amɛ. Ena Israel osɔfoi lɛ yɛ asraafoi lɛ ateŋ ni amɛmiikpã tɛtɛrɛmantɛrɛi, ni amɛhiɛ adeka krɔŋkrɔŋ ni tsɔɔ akɛ amɛ-Nyɔŋmɔ, Yehowa lɛ yɛ amɛteŋ lɛ. Feemɔ he mfoniri okwɛ, naa Rahab ni ekɛ enine eŋmɛ kpãa tsuru ni ekɛfi esamflɛ ni miikwɛ Yeriko gbogboi wuji lɛ naa lɛ nɔ. Nakai kpãa tsuru lɛ haa Rahab kaiɔ shi ni awo lɛ akɛ abaabaa lɛ kɛ eweku lɛ yi yɛ maŋ lɛ hiɛkpatamɔ lɛ mli lɛ. Ani Rahab jie emaŋbii lɛ eha? Yɛ Yehowa gbɛfaŋ lɛ, jeee nakai kwraa ji sane lɛ; ena Rahab akɛ yoo ni hemɔkɛyeli sa kadimɔ waa. Ha wɔku wɔsɛɛ wɔkwɛ bɔ ni Rahab sane lɛ je shishi kɛ nɔ ni wɔbaanyɛ wɔkase kɛjɛ eŋɔɔ.

RAHAB, YOO AJWAMAŊ LƐ

Rahab hi shi akɛ ajwamaŋlɔ. Nakai anɔkwa sane lɛ ha Biblia mli saji ahe wielɔi komɛi ni hi shi be ko ni eho lɛ anaa kpɛ amɛhe aahu akɛ amɛkɛɛ akɛ gbɔi atoohe nɔkwɛlɔ kɛkɛ ji Rahab. Shi Biblia lɛ kɛ anɔkwale lɛ ma shi faŋŋ, ekɛteee. (Yoshua 2:1; Hebribii 11:31; Yakobo 2:25) Etamɔ nɔ ni yɛ Kanaanbii lɛ ateŋ lɛ, abuɔ nitsumɔ ni Rahab tsu lɛ waa. Eyɛ mli akɛ emaŋbii lɛ kpɛlɛɔ enitsumɔ lɛ nɔ moŋ, shi etamɔ nɔ ni Rahab le akɛ eji tɔmɔ, ejaakɛ Yehowa kɛ henilee ni haa anaa ekpakpa kɛ efɔŋ mlikpamɔ eduro adesai fɛɛ. (Romabii 2:14, 15) Ekolɛ, Rahab nu he akɛ ejeŋba bɛ hiŋmɛi nɔ kwraa. Ni taakɛ eji yɛ mɛi babaoo ni baa amɛjeŋ tamɔ lɛ ŋmɛnɛ lɛ agbɛfaŋ lɛ, enu he akɛ eyaje tsɔne ko mli, ni kɛ́ eetao ekwɛ eweku lɛ tsiabo lɛ, no lɛ ebɛ nɔ ko ni ebaafee akɛ ja no.

Ŋwanejee ko bɛ he akɛ Rahab tao akɛ ekwa nakai jeŋba gbonyo lɛ. Nakai beaŋ lɛ, emaŋ lɛŋ eyi obɔ̃ kɛ yiwalɛ nifeemɔi kɛ jeŋba sha, ni nɔ ni fata he ji wekumɛi ni kɛ amɛhe náa bɔlɛ kɛ kooloi ni akɛnáa bɔlɛ. (3 Mose 18:3, 6, 21-24) Nibii gbohii ni no mli lɛ eshiu maŋ lɛ fɛɛ jɛ jamɔ. No mli lɛ, ajwamaŋbɔɔ fata kusumii ni afeɔ yɛ jamɔhei lɛ ahe, ni gbekɛbii ni akɛshãa afɔle yɛ la mli fata jamɔ ni akɛhaa daimonio nyɔŋmɔi tamɔ Baal kɛ Molek lɛ ahe.

Nibii gbohii ni tee nɔ yɛ Kanaan lɛ amli ekome flo nɛkɛ po bɛ ni Yehowa enaaa. Anɔkwa, Kanaanbii lɛ ayiwalɛ nifeemɔ lɛ hewɔ lɛ, Yehowa kɛɛ: “Abule shikpɔŋ lɛ, no hewɔ lɛ mibawo lɛ enishaianii lɛ ahe nyɔmɔ, ni shikpɔŋ lɛ baashwe enɔ bii lɛ ashwie.” (3 Mose 18:25) Mɛni “enishaianii lɛ ahe nyɔmɔ” ni  abaawo lɛ lɛ tsɔɔ? Fɛɛ mli lɛ, Nyɔŋmɔ wo Israelbii lɛ ashi akɛ: “Fiofio ni Yehowa, nyɛ-Nyɔŋmɔ lɛ, baashwie maji nɛɛ kɛje nyɛhiɛ.” (5 Mose 7:22, Ga Biblia hee) Afii ohai komɛi ni tsɔ hiɛ lɛ, Yehowa wo shi akɛ ekɛ shikpɔŋ lɛ baaha Abraham weku lɛ, ni ‘Nyɔŋmɔ maleee.’Tito 1:2; 1 Mose 12:7.

Kɛlɛ, Yehowa fã hu koni abule maji komɛi ashishi kwraa yɛ nakai shikpɔŋ lɛ nɔ. (5 Mose 7:1, 2) Ákɛ “shikpɔŋ fɛɛ nɔ kojolɔ lɛ,” epɛi tsui fɛɛ tsui mli ni ena bɔ ni amɛmu mle yɛ yiwalɛ nifeemɔi kɛ jeŋba gbohii amli amɛha. (1 Mose 18:25; 1 Kronika 28:9) Kɛ́ okwɛ lɛ, te maŋ ni ato akɛ abaakpãta ehiɛ lɛ mli hilɛ baatamɔ tɛŋŋ aha Rahab? Bo lɛ, feemɔ bɔ ni Rahab baanu he aha beni enu Israelbii lɛ ahe amaniɛbɔɔ lɛ he mfoniri okwɛ. Ená ele akɛ, Israelbii a-Nyɔŋmɔ lɛ nyiɛ ewebii—maŋ ni aye amɛ nyɔŋ—lɛ ahiɛ kɛye Mizraim asraafoi, ni no beaŋ lɛ amɛji tabilɔi kakalɔi yɛ jeŋ fɛɛ lɛ anɔ kunim. Agbɛnɛ, náa ni Israel miiba abatutua Yeriko! Fɛɛ sɛɛ lɛ, maŋ lɛŋ bii lɛ kwaaa amɛyiwalɛ nifeemɔi lɛ kɔkɔɔkɔ. Bɛ oona nɔ hewɔ ni Biblia lɛ wie Rahab maŋbii, Kanaanbii lɛ ahe akɛ “mɛi ni heee yeee” loo toigbolɔi lɛ.Hebribii 11:31.

Esoro Rahab kwraa. Ekɛ afii komɛi ejwɛŋ Israelbii lɛ kɛ amɛ-Nyɔŋmɔ, Yehowa lɛ, ahe amaniɛbɔi ni enu lɛ anɔ. Kwɛ bɔ ni esoro Israelbii a-Nyɔŋmɔ lɛ kwraa yɛ Kanaanbii anyɔŋmɔi lɛ ahe! Eji Nyɔŋmɔ ni wuɔ ehaa ewebii, ni ehaa amɛhiɔ shi yɛ jeŋba he tɛi ni nɔ kwɔlɔ lɛ anaa, jeee mɔ ni waa ejálɔi lɛ ayi ni eshwieɔ amɛhiɛ shi. Nyɔŋmɔ nɛɛ kɛ yei yeɔ yɛ bulɛ naa; ekɛ amɛ yeee akɛ mɛi ni aheɔ loo ahɔ̃ɔ amɛ kɛha bɔlɛnamɔ, ni ashwieɔ amɛhiɛ shi yɛ jamɔ ni yɔɔ nyaŋemɔ mli. Ekolɛ, beni Rahab ná le akɛ Israelbii lɛ ebua amɛhe naa yɛ Yordan, ni amɛfee klalo akɛ amɛbaatutua maŋ lɛ, eshe gbeyei eha emaŋbii yɛ nɔ ni baaba amɛnɔ lɛ hewɔ. Ani Yehowa gbala ejwɛŋmɔ kɛtee Rahab nɔ, ni ena nɔ kpakpa ni yɔɔ emli lɛ?

Mɛi saŋŋ yɛ ŋmɛnɛ ni amɛtamɔ Rahab. Amɛkɔ jeŋba gbonyo ko ni gbeɔ amɛhe guɔ ni haaa amɛná miishɛɛ yɛ shihilɛ mli, shi amɛbɛ tsɔmɔhe; ni amɛnuɔ he akɛ mɔ ko ebuuu amɛhe akɔntaa loo amɛhe bɛ sɛɛnamɔ. Rahab sane lɛ haa wɔtsui nyɔɔ wɔmli waa, ejaakɛ ehaa wɔnaa akɛ wɔteŋ mɔ ko kwraa bɛ ni Nyɔŋmɔ susuuu ehe. Ekɔɔɔ he eko bɔ ni wɔnuɔ he akɛ wɔhe bɛ sɛɛnamɔ lɛ, “ekɛ wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ teŋ jekɛɛɛ.” (Bɔfoi lɛ Asaji 17:27) Ebɛŋkɛ wɔ kpaakpa, efee klalo ni eesumɔ koni eye ebua mɛi fɛɛ ni náa emli hemɔkɛyeli lɛ. Ani Rahab fee nakai?

EHERE SARALƆI LOO SHIKPALƆI LƐ

Gbi ko, beni eshwɛ gbii komɛi dani Israel baashi akoŋ kɛbɔle Yeriko lɛ, gbɔi enyɔ ko bapue yɛ Rahab shinaa shi. Hii enyɔ nɛɛ yasusu akɛ amɛbaaho diŋŋ ni ayoŋ amɛ, shi akɛni maŋ lɛ ejijaa hewɔ lɛ, mɛi saŋŋ etsuu amɛhiŋmɛi kɛmiikwɛ akɛ amɛbaana Israelbii komɛi miiba abakpa maŋ lɛ shi lo. Ekolɛ, oya nɔŋŋ ni Rahab yɔse mɛi ni amɛji. Hii baa eshinaa shi daa, shi yɛ hii enyɔ nɛɛ agbɛfaŋ lɛ, wɔɔhe kɛkɛ amɛba taomɔ—jeee ni amɛkɛ ajeŋyoo abaná bɔlɛ.

Anɔkwa, hii enyɔ nɛɛ jɛ Israel nsara lɛŋ amɛba koni amɛbakpa maŋ lɛ shi. Amɛhiɛnyiɛlɔ, Yoshua, tsu amɛ koni amɛbakpa Yeriko maŋ lɛ shi amɛkwɛ enyɛmɔi kɛ egbɔjɔmɔi. Enɛ ji Kanaan maji lɛ amli  klɛŋklɛŋ nɔ̃ ni esa akɛ Israel akpãta hiɛ, ni ekolɛ no ji maji lɛ ateŋ nɔ ni he wa fe fɛɛ. Yoshua miitao ele nɔ̃ mɛi ni lɛ, kɛ ewebii lɛ kɛyaakpe lɛ. Ekã shi faŋŋ akɛ hii ni atsu nɛɛ ahiɛ kã he ni amɛhala Rahab shĩa lɛ. Ejaakɛ ebaawa akɛ abaayoo amɛ akɛ amɛji gbɔi yɛ he ko tamɔ tuutuuyoo shĩa. Kɛfata he lɛ, ekolɛ saralɔi nɛɛ kpa gbɛ akɛ amɛbaaná maŋ lɛ he saji komɛi ni he hiaa kɛjɛ mɛi aŋɔɔ.

Biblia lɛ wie yɛ Rahab he akɛ, “ehere bɔfoi lɛ atuu.” (Yakobo 2:25) Ekpee amɛ kɛtee ewe, ni kɛ́ eyiŋ etɛɛɛ lɛ yɛ nɔ̃ mɛi ni amɛji kɛ yiŋtoo hewɔ ni amɛba lɛ he po lɛ, eha amɛhi shi. Ekolɛ, eesumɔ ni ele hii nɛɛ a-Nyɔŋmɔ, Yehowa lɛ he saji krokomɛi.

Shi trukaa kɛkɛ ni Yeriko maŋtsɛ lɛ tsu mɛi kɛba! Anu yɛ maŋ lɛŋ akɛ Israelbii komɛi eba maŋ lɛ shikpamɔ, ni amɛbato Rahab shĩa. Mɛni Rahab baafee? Kɛ́ ebaa gbɔi enyɔ nɛɛ ayi lɛ, aso no kɛ lɛ kɛ ewe lɛ fɛɛ awala woŋ oshara mli? Kɛ́ ebaa henyɛlɔi nɛɛ ayi lɛ, aso Yerikobii lɛ egbeŋ ekɛ ewe lɛ fɛɛ musuŋshaa naa? Yɛ gbɛ ko nɔ hu lɛ, Rahab ebale mɛi tuuntu ni hii enyɔ nɛɛ ji agbɛnɛ. Ni kɛ́ ele momo akɛ Yehowa hi kwraa fe enyɔŋmɔ lɛ, aso jeee hegbɛ ni ená akɛ ebaafee nɔ ko kɛtsɔɔ akɛ eyɛ Yehowa gbɛfaŋ nɛ?

Rahab bɛ be kwraa ni ekɛbaajwɛŋ sane lɛ nɔ, kɛlɛ ehe fee oya kɛkɔ ŋaa. Eŋɔ hii lɛ etee gblɔ ni eka yɛ etsu lɛ yiteŋ lɛ shishi. No sɛɛ lɛ ekɛɛ mɛi ni maŋtsɛ lɛ tsu kɛba lɛ akɛ: “Eji anɔkwale akɛ hii komɛi ba miŋɔɔ; shi mileee he ni amɛjɛ. Beni je na ni abaaŋa maŋ agbó lɛ, kɛkɛ ni hii lɛ je kpo; shi moŋ mileee he ni amɛtee; nyɛtiua amɛ mramra, ni nyɛbaanina amɛ.” (Yoshua 2:4, 5) Feemɔ Rahab he mfoniri okwɛ ni eekwɛ maŋtsɛ lɛ tsuji lɛ ahiɛ. Ani esusu akɛ maŋtsɛ lɛ bɔfoi lɛ baana akɛ etsui miitswa?

Rahab ŋɔ Yehowa tsuji enyɔ etee gblɔ ni eka shishi, ni no ha ekɛ ewala wo oshara mli

Ŋaa ni ekɔ lɛ tsu nii! Maŋtsɛ lɛ tsuji lɛ kɛ oyaiyeli tiu amɛ kɛtsɔ Yordan faa lɛ naagbɛ kɛtee faafoohe lɛ tɔ̃ɔ. (Yoshua 2:7) Ekolɛ, Rahab baamu fuaa. Ekɛ ŋaa bibioo ko kɛkɛ etsu nii kɛgbe hii gbɔmɔgbelɔi lɛ ayitsoŋ, ejaakɛ amɛbɛ hegbɛ akɛ amɛleɔ saji ni amɛbi lɛ lɛ, ni ekɛ no feemɔ ebaa Yehowa tsuji ni efeko efɔŋ ko lɛ ayi.

Rahab he fee oya kɛtee tsu lɛ yiteŋ ni eyakɛɛ hii enyɔ lɛ nɔ ni efee. Ejie anɔkwale ni he hiaa ko hu kpo: Ŋmiŋmi emɔmɔ emaŋbii lɛ, ni amɛjijaa yɛ Israelbii lɛ ni miiba abatutua amɛ lɛ hewɔ. Ebaaŋɔɔ saralɔi nɛɛ anaa waa akɛ amɛnu sane kpakpa fioo nɛɛ. Kanaanbii ni yitseiaŋ wala nɛɛ miishe hewalɛ ni Israel Nyɔŋmɔ, Yehowa yɔɔ lɛ gbeyei agbɛnɛ! No sɛɛ lɛ, Rahab wie nɔ ko ni he hiaa wɔ waa diɛŋtsɛ fe tsutsu nɔ lɛ po. Ekɛɛ: “Yehowa, nyɛ-Nyɔŋmɔ lɛ, lɛ ji Nyɔŋmɔ yɛ ŋwɛi ni yɔɔ ŋwɛi shɔŋŋ lɛ kɛ shikpɔŋ ni yɔɔ shishi lɛ nɔ.” (Yoshua 2:11) Yehowa he saji ni enu lɛ fa bɔ ni kɛ́ hooo kwraa lɛ, enyɛ ekase akɛ:  Israel Nyɔŋmɔ lɛ ji Nyɔŋmɔ ni ebaanyɛ ekɛ ehe afɔ̃ enɔ kwraa. Ená hemɔkɛyeli yɛ Yehowa mli.

Rahab yɛ hekɛnɔfɔ̃ɔ kwraa akɛ, kɛ́ ŋwɛi kpa ebu shi tete Yehowa baaha Israelbii lɛ aye kunim. Ebi koni ana lɛ mɔbɔ, ni ekpa fai koni akakpãta lɛ kɛ eweku lɛ hiɛ. Hii lɛ kpɛlɛ nɔ, ni amɛkɛɛ Rahab akɛ, eha sane nɛɛ ahi eboŋ ni ekɛ kpãa tsuru afĩ esamfɛlɛ ni kwɛɔ maŋ lɛ gbogbo lɛ naa koni Israel asraafoi lɛ anyɛ abaa lɛ, kɛ eweku lɛ yi.Yoshua 2:12-14, 18.

Wɔbaanyɛ wɔkase hemɔkɛyeli he anɔkwa sane ko ni he hiaa waa kɛjɛ Rahab ŋɔɔ. Taakɛ Biblia lɛ kɛɛ lɛ, “hemɔkɛyeli lɛ sane toiboo mli jɛɔ.” (Romabii 10:17) Enu Yehowa Nyɔŋmɔ hewalɛ kɛ ejalɛsaneyeli lɛ he amaniɛbɔi ni ja, ni no ha ená hemɔkɛyeli yɛ emli, ni ekɛ ehe fɔ̃ enɔ. Ŋmɛnɛ lɛ, wɔyɛ Yehowa he nilee babaoo kwraa fe Rahab. Aso esaaa akɛ wɔjɛɔ nibii ni wɔkase yɛ e-Wiemɔ, ni ji Biblia lɛ mli lɛ amli wɔbɔɔ mɔdɛŋ koni wɔná hemɔkɛyeli yɛ emli?

MAŊ KO NI HE WA GBEE SHI SHWƐTƐƐ

Hii enyɔ ni ba shikpɔŋ lɛ shikpamɔ lɛ kɛ Rahab ŋaawoo lɛ tsu nii, ni akɛ taŋkpee shiu amɛ kɛtsɔ samfɛlɛ mli kɛyimɔ shi, ni oya nɔŋŋ lɛ amɛwo gɔŋ lɛ nɔ gbɛ amɛtere. No beaŋ lɛ, fɔji pii yɛ gɔji ni yɔɔ gbɛ ni yaa Yeriko kooyigbɛ lɛ ahe bɔ ni hii nɛɛ baanyɛ atee amɛhe yɛ mli kɛyashi shihilɛ lɛ baaŋmɛ gbɛ koni amɛku amɛsɛɛ amɛkɛ sane kpakpa ni amɛná yɛ Rahab ŋɔɔ lɛ aya Israelbii lɛ a-nsara lɛŋ.

Rahab ná Israelbii a-Nyɔŋmɔ lɛ mli hemɔkɛyeli

Ekã shi faŋŋ akɛ, sɛɛ mli beni Yerikobii lɛ ná le akɛ Yehowa etsɔ naakpɛɛ gbɛ nɔ eha Yordan Faa ekpa hoo, ni eha Israelbii lɛ nyiɛ shikpɔŋ gbiŋ nɔ kɛmiiba lɛ, amɛshe gbeyei ni amɛkpokpo. (Yoshua 3:14-17) Shi yɛ Rahab gbɛfaŋ lɛ, nakai amaniɛbɔɔ lɛ ha ená nɔmimaa akɛ hemɔkɛyeli ni ená yɛ Yehowa mli lɛ efeko yaka kwraa.

Kɛkɛ ni be bashɛ kɛha Israelbii lɛ akɛ amɛbɔle Yeriko maŋ lɛ—gbii ekpaa, shi kome daa gbi. Agbɛnɛ gbi ni ji kpawo lɛ bashɛ, ni esoro no kwraa. Taakɛ atsĩ tã yɛ sane ni tsɔ hiɛ lɛ mli lɛ, gbi nɛɛ nɔ lɛ, beni leebi hulu heɔ ajie ehiɛ kpo nɔŋŋ kɛkɛ ni amɛbɔi maŋ lɛ bɔlemɔ, ni beni asraafoi lɛ enyiɛ kɛbɔle maŋ lɛ shi kome lɛ, amɛkpaaa, amɛtee nɔ amɛbɔle kɛtsara nɔ. (Yoshua 6:15) Mɛni kwraa no mli lɛ Israelbii lɛ feɔ lɛ?

Agbɛnɛ, beni amɛbɔle maŋ lɛ shii kpawo yɛ gbi ni ji kpawo lɛ nɔ amɛgbe naa lɛ, asraafoi lɛ wa. Akpãaa tɛtɛrɛmantɛrɛ lɛ dɔŋŋ. Jɛmɛ fɛɛ fee dioo. Ekolɛ, maŋ lɛ bahao waa diɛŋtsɛ. Kɛkɛ ni beni Yoshua kɛ famɔ ha lɛ, Israel asraafoi lɛ kɛ gbeewalɛ bɔ oshe agbɛnɛ. Ani bulɔi ni no beaŋ lɛ amɛyɔɔ Yeriko gbogboi lɛ anɔ lɛ susu akɛ oshebɔɔ nɛɛ ji tutuamɔ ko kɛkɛ? Kɛ́ nakai amɛsusu lɛ, no lɛ amɛsusumɔ lɛ sɛɛ etsɛɛɛ kwraa. Gbogbo wuji lɛ bɔi hosomɔ yɛ amɛnaji ashishi. Ehoso waa, egbalagbalai, kɛkɛ ni egbee shi gbia! Shi beni mlu lɛ naa ba shi lɛ, ana gbogbo lɛ fã ko ma shi jaŋŋ. Rahab shĩa lɛ kumɔɔɔ, yɛ hemɔkɛyeli ni ená yɛ Yehowa mli lɛ hewɔ. Kwɛ bɔ ni ebaanu he eha beni ena gbɛ ni Yehowa tsɔ nɔ ebaa eyi lɛ! * Nɔ ko kwraa efeee eweku lɛ!Yoshua 6:10, 16, 20, 21.

Yehowa webii lɛ ná bulɛ amɛha Rahab yɛ hemɔkɛyeli ni ejie lɛ kpo lɛ hewɔ. Beni amɛna akɛ shĩa kome ko ma shi jaŋŋ yɛ tsui ni ekumɔ lɛ ateŋ lɛ, amɛyɔse akɛ Yehowa kɛ yoo nɛɛ yɛ. Beni akpãtaa maŋ ni jeŋba sha kɛ yiwalɛ nifeemɔ eyi mli tɔ lɛ hiɛ lɛ, abaa lɛ kɛ eweku lɛ yi. Beni agbe ta lɛ naa lɛ, aŋmɛ Rahab gbɛ ni ehi he ko ni bɛŋkɛ Israel nsara lɛ. Be kplaŋŋ sɛɛ lɛ, Rahab kɛ ehe badɔmɔ Yudafoi lɛ. Egbã nuu ko ni atsɛɔ lɛ Salmon. Amɛbi ni atsɛɔ lɛ Boaz lɛ bada ni ebatsɔ nuu ni hemɔkɛyeli sa kadimɔ waa. Boaz kɛ Moabyoo Rut bote gbalashihilɛ mli. * (Rut 4:13, 22) Maŋtsɛ David kɛ sɛɛ mli lɛ, Mesia lɛ diɛŋtsɛ, ni ji Yesu Kristo lɛ bafee weku ni sa kadimɔ nɛɛ seshibii.Yoshua 6:22-25; Mateo 1:5, 6, 16.

Rahab sane nɛɛ haa wɔnaa akɛ wɔteŋ mɔ ko kwraa bɛ ni Yehowa susuuu ehe, loo ebuuu ehe akɔntaa. Esusuɔ wɔ fɛɛ wɔhe, epɛiɔ wɔtsui amli, ni kɛ́ ena akɛ wɔyɛ emli hemɔkɛyeli fioo po ni sa kadimɔ tamɔ Rahab nɔ lɛ, enáa wɔhe miishɛɛ. Rahab kɛ enifeemɔ tsɔɔ akɛ eyɛ hemɔkɛyeli. Taakɛ Biblia lɛ kɛɔ lɛ, ‘ajɛ nitsumɔi amli abu lɛ bem.’ (Yakobo 2:25) Kwɛ bɔ ni nilee yɔɔ mli akɛ wɔbaakase ehemɔkɛyeli lɛ!

^ kk. 27 Nɔ ni sa kadimɔ ji akɛ, Yehowa kpɛlɛ gbeekpamɔ ni hii enyɔ ni yakpa Yeriko shi lɛ kɛ Rahab ba lɛ nɔ.

^ kk. 28 Kɛ́ ootao ole Rut kɛ Boaz he saji krokomɛi lɛ, kwɛmɔ sane ni ji “Kasemɔ Amɛhemɔkɛyeli Lɛ” ni je kpo yɛ July 1 kɛ October 1, 2012, The Watchtower lɛ mli lɛ.