Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

KASEMƆ AMƐHEMƆKƐYELI LƐ | SARA

Nyɔŋmɔ Tsɛ Lɛ “Yoo Ablade”

Nyɔŋmɔ Tsɛ Lɛ “Yoo Ablade”

SARA miitsu nii, etɔ lɛ no hewɔ lɛ eekpã emli, ni etsɔ ehiɛ eekwɛ bɔ ni hulu lɛ nyɔɔ shi lɛ. Akɛni ehiɛ kã shi hewɔ lɛ, eto etsuji lɛ ahe gbɛjianɔ jogbaŋŋ ni mɔ fɛɛ mɔ hiɛ edɔ eetsu nɔ ko, ni amɛmii eshɛ amɛhe hu. Sara taaa shi efolo ekwɛ amɛ. Bo lɛ feemɔ ehe mfoniri ni eegbɔle egbɔmɔtso lɛ hei ni miiwa ehe lɛ. Ekolɛ, egbo deŋme yɛ gbi lɛ mli kɛkpɛ amɛmama tsũ lɛ hei ni etsɛrɛ lɛ. Too hetsɔi akɛfee mama lɛ, ni bɔ ni hulu kɛ nugbɔ ehã ekwa lɛ hãa Sara kaiɔ bɔ ni amɛtsomlo yɛ ŋa lɛ nɔ afii saŋŋ lɛ. Je ebɔi naa agbɛnɛ. Be ni Abraham * shiɔ shĩa leebi lɛ, Sara kwɛ eyisɛɛ, ni amrɔ nɛɛ eekwɛ he ni etsɔ kɛtee lɛ akɛ eeba lo. Ena mɔ ko nyiɛ gɔŋ ko ni bɛŋkɛ amɛ lɛ he kɛmiiba, eyɔse akɛ ewu ni, kɛkɛ ni eŋmɔ muɛɛ.

Kɛjɛ be ni Abraham nyiɛ eweku lɛ kɛ etsuji babaoo lɛ hiɛ kɛfo Yufrate Faa lɛ kɛtee Kanaan lɛ, afii nyɔŋma eho. Be ni amɛje gbɛfãa nɛɛ shishi lɛ, amɛleee he tuuntu ni amɛyaa, kɛ̃lɛ Sara jɛ etsuiŋ efi ewu lɛ sɛɛ, ejaakɛ ele gbɛfaŋnɔ ni he hiaa ni ewu baatsu yɛ Yehowa yiŋtoo mli; no ji abaatsɔ ewu lɛ nɔ aná seshi kɛ maŋ ko ni baaná Yehowa hiɛ duromɔ. Mɛɛ gbɛfaŋnɔ Sara baatsu yɛ Yehowa yiŋtoo nɛɛ mli? Amrɔ nɛɛ eye afii 75 sɔŋŋ, shi efɔko dã. Ekolɛ, eshwie eyiŋ akɛ, ‘Kɛjɛ misɛɛ lɛ, Abraham bɛ ŋa ko dɔŋŋ, no hewɔ lɛ, te baafee tɛŋŋ ni Yehowa shiwoo lɛ aba mli lɛ?’ Kɛ́ Sara susu nakai, loo emli fu po lɛ, shishinumɔ yɛ he.

Wɔ hu bei komɛi lɛ, wɔnuɔ he akɛ Nyɔŋmɔ shiwoi lɛ asɛɛ miigbala shi tsɔ. Bei pii lɛ, kɛ́ wɔkpa nɔ ko gbɛ aahu ni efee tamɔ esɛɛ miigbala shi lɛ, ewaa kɛhãa wɔ akɛ wɔbaato wɔtsui shi. Mɛni wɔbaanyɛ wɔkase yɛ hemɔkɛyeli ni yoo nɛɛ jie lɛ kpo lɛ mli?

‘YEHOWA ETSI MĨ GBƐ’

Amrɔ nɛɛ, Abraham kɛ eweku lɛ efã kɛjɛ Ejipt. (1 Mose 13:1-4) Amɛbahi he ko ni no mli lɛ Kanaanbii lɛ tsɛɔ jɛmɛ Luz, yɛ Betel bokãgbɛ. Akɛni maŋ nɛɛ yɛ gɔji anɔ hewɔ lɛ, kɛ́ Sara yɛ jɛmɛ lɛ, enyɛɔ enaa Shiwoo Shikpɔŋ lɛ shikamɔ jogbaŋŋ. Enaa Kanaanbii akrowai lɛ kɛ gbɛjegbɛi ni atsɔɔ nɔ kɛya maji krokomɛi ni bɔle amɛ lɛ. Eyɛ mli akɛ Sara nyɛɔ enaa hei nɛɛ fɛɛ moŋ, shi enaaa emaŋ he ni ejɛ. Sara da yɛ Mesopotamia maŋ ni ji Ur lɛ mli; ekɛ he ni Sara yɔɔ amrɔ nɛɛ jekɛmɔ ji kilomitai 1,900. Eshi ewekumɛi pii, emaŋ ni jaji kɛ shwapoi kpakpai yɔɔ mli, kɛ eshĩa kpakpa ni nu kpakpa yɔɔ mli lɛ fɛɛ yɛ sɛɛ! Kɛ̃lɛ, kɛ́ wɔsusu akɛ Sara kɛ dɔlɛ shwe akɛ ebaaku esɛɛ kɛya Ur yɛ shihilɛ kpakpa ni ehi mli kɛjɛ egbekɛbii ashi lɛ hewɔ lɛ, belɛ no tsɔɔ akɛ wɔleee yoo ni sheɔ Nyɔŋmɔ gbeyei nɛɛ jogbaŋŋ.

Afii 2,000 sɛɛ lɛ, kadimɔ nɔ ni Nyɔŋmɔ kɛ emumɔ lɛ tsirɛ bɔfo Paulo ni eŋma lɛ. Eŋma yɛ Abraham kɛ Sara hemɔkɛyeli lɛ he akɛ: “Eji amɛtee nɔ amɛkai he ni amɛjɛ kɛba lɛ kulɛ, amɛbaaná hegbɛ amɛku amɛsɛɛ.” (Hebribii 11:8, 11, 15) Sara eshweee nibii ni amɛshi yɛ sɛɛ lɛ kɔkɔɔkɔ, ni nakai eji yɛ Abraham hu gbɛfaŋ. Eji amɛná susumɔ nɛɛ kulɛ, no baahã amɛku amɛsɛɛ kɛya amɛmaŋ. Eji amɛku amɛsɛɛ amɛtee Ur kulɛ, jɔɔmɔ ni Yehowa ewo amɛ shi akɛ amɛnine baashɛ nɔ lɛ baaŋmɛɛ amɛ. Kɛfata he lɛ, kulɛ akaiŋ amɛ po, ni bɔ ni nɔkwɛmɔnɔ kpakpa ni amɛfee lɛ ená mɛi babaoo ashihilɛ nɔ hewalɛ lɛ, ebaŋ lɛ nakai.

Sara hãaa nibii ni eshi yɛ sɛɛ lɛ agbala ejwɛŋmɔ, moŋ lɛ ekɛ ejwɛŋmɔ ma nɔ ni kã ehiɛ lɛ nɔ. No hewɔ lɛ, etee nɔ efi ewu lɛ sɛɛ yɛ he fɛɛ he ni amɛyatoɔ yɛ gbɛfãa lɛ mli; no ji eyeɔ ebuaa kɛtoɔ amɛmamatsũi lɛ kɛ kooloi lɛ ahe gbɛjianɔ kɛhã shimɔ, ni kɛ́ amɛyashɛ shi lɛ, etoɔ nibii ahe gbɛjianɔ kɛhã jɛmɛ hilɛ. Etee nɔ efi shi yɛ naagbai kɛ shihilɛi ni mli wawai srɔtoi ni ekɛkpe lɛ fɛɛ sɛɛ. Sɛɛ mli lɛ, Yehowa saa etĩ shi ni ewo Abraham lɛ mli ekoŋŋ ehã Abraham​—shi loloolo lɛ, Yehowa etsĩii Sara tã yɛ sane lɛ mli!​—1 Mose 13:14-17; 15:5-7.

Naagbee aahu lɛ, Sara kpɛ mli akɛ ekɛ Abraham baasusu sane ko ni ekɛ be babaoo eshwie eyiŋ yɛ he lɛ he. Bo lɛ feemɔ ehe mfoniri yɛ ojwɛŋmɔ mli okwɛ, be ni ekɛɔ Abraham akɛ: “Naa, Yehowa etsĩ mifɔmɔgbɛ.” Kɛkɛ ni Sara kɛɛ ewu lɛ koni ekɛ amɛtsulɔ yoo ni atsɔɔ lɛ Hagar lɛ afɔ. Kwɛ shihilɛ ni haoɔ mɔ waa ni Sara baatsɔ mli dani enyɛ ebi ni ewu afee nɔ ko tamɔ nɛkɛ! Ŋmɛnɛ lɛ, ekolɛ nibimɔ ni tamɔ enɛ lɛ baahã wɔhiɛ afee wɔ yaa fioo, shi no beiaŋ lɛ efɔɔ kaa akɛ nuu ŋɔɔ ŋa ni ji enyɔ nɔ, loo eŋɔɔ yoo kroko efataa eŋa he bɔ ni afee ni ekɛ lɛ afɔ. * Ekolɛ, Sara susu akɛ kɛ́ eba lɛ nakai lɛ, belɛ shi ni Nyɔŋmɔ wo akɛ Abraham seshi lɛ nɔ abaatsɔ aná jeŋmaŋ ko lɛ baaba mli. Fɛɛ mli lɛ, onaa akɛ Sara miisumɔ ni ekɛ nɔ ko kpele ashã afɔle. Mɛni Abraham fee yɛ he? Biblia kɛɛ akɛ, ‘Abraham bo Sara gbee toi.’​—1 Mose 16:1-3.

Ani amaniɛbɔɔ nɛɛ tsɔɔ akɛ Yehowa ji mɔ ni hã Sara kɛɛ Abraham koni ekɛ tsulɔ yoo lɛ afɔ? Dabi. Moŋ lɛ, enibimɔ lɛ jieɔ bɔ ni gbɔmɛi susuɔ nii ahe amɛhãa lɛ kpo. Esusu akɛ Nyɔŋmɔ ji mɔ ni etsĩ efɔmɔ naa, ni akɛ, no pɛ ji nɔ ni ebaanyɛ efee yɛ sane lɛ he. Shi yiŋ ni Sara kpɛ nɛɛ kɛ piŋmɔ kɛ naagbai baaba enɔ. Fɛɛ sɛɛ lɛ, nibimɔ ni ekɛfɔ̃ Abraham hiɛ lɛ tsɔɔ su ko ni sa kadimɔ waa, no ji efooo lɛ pɛ enɔ mli. Kɛ́ okwɛ bɔ ni jeŋ ni wɔyɔɔ mli nɛɛ eyi obɔ kɛ ahi ahã mikome bii sɔŋŋ lɛ, ani su ni Sara jie lɛ kpo lɛ jeee nɔ ko sa yijiemɔ waa? Kɛ́ wɔkɛ wɔnifeemɔi tsɔɔ akɛ wɔkɛ Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii yeɔ wɔ diɛŋtsɛ wɔnɔ hiɛ lɛ, nɔ tsɔɔ akɛ wɔmiikase Sara hemɔkɛyeli lɛ.

‘DABI! OŊMƆ’

Etsɛɛɛ tsɔ ni Hagar kɛ Abraham ná musu. Ekolɛ Hagar nu he akɛ amrɔ nɛɛ ni ená musu lɛ, ehe yɛ sɛɛnamɔ kwraa fe Sara, ni no hewɔ lɛ ebuuu Sara dɔŋŋ. Kwɛ bɔ ni enɛ baadɔ Sara ahã! Sɛɛ mli lɛ, Abraham hã Sara hegbɛ ni ekɛ Hagar ye kɛ joomɔ, ni Nyɔŋmɔ hu fi enɛ sɛɛ; Biblia lɛ etsɔɔɔ bɔ tuuntu ni Sara fee enɛ. Kã mli aahu lɛ Hagar fɔ́ binuu ni awo lɛ Ishmael. (1 Mose 16:4-9, 16) Afii komɛi ho dani amaniɛbɔɔ lɛ wie sane ko ni jɛ Yehowa ŋɔɔ lɛ he; no mli lɛ Sara eye afii 89, ni ewu hu eye afii 99. Nɔ ni Yehowa kɛɛ amɛ lɛ yɛ miishɛɛ pam!

Yehowa saa ewo Abraham shi akɛ ebaahã eseshi afa babaoo. Nyɔŋmɔ tsake nuu lɛ gbɛ́i hu. Shi dani Nyɔŋmɔ baatsake egbɛ́i lɛ, no mli lɛ egbɛ́i ji Abram. Nyɔŋmɔ wo lɛ Abraham; eshishi ji, “Mɛi Pii Atsɛ.” Amrɔ nɛɛ Nyɔŋmɔ baatsɔɔ he ni Sara he baa sane lɛ mli yɛ. No mli lɛ, yoo lɛ gbɛ́i diɛŋtsɛ ji Sarai, ni eeenyɛ efee akɛ shishi ji “Mansɔ̃tsɔlɔ,” shi Nyɔŋmɔ tsake gbɛ́i nɛɛ ni ewo lɛ gbɛ́i ni wɔ fɛɛ wɔle waa, ni ji Sara lɛ. Mɛni ji gbɛ́i Sara lɛ shishi? Eshishi ji, “Yoo Ablade”! Yehowa tsɔɔ nɔ hewɔ ni ewo yoo lɛ nakai gbɛ́i lɛ mli akɛ: “Majɔɔ lɛ, ni maŋɔ binuu hu kɛaajɛ emli mahao; ni majɔɔ lɛ, ni eeetsɔ jeŋmaji anyɛ, ni maji anɔ maŋtsɛmɛi aaajɛ emli aba.”​—1 Mose 17:5, 15, 16.

Binuu ni Sara baafɔ lɛ nɔ abaatsɔ aná seshi ni Yehowa ewo shi akɛ ebaatsɔ enɔ ejɔɔ mɛi fɛɛ lɛ! Gbɛ́i ni Nyɔŋmɔ kɛɛ akɛtsɛ gbekɛ nuu ni Sara baafɔ lɛ ji Isak; eshishi ji “Ŋmɔlɔ.” Be klɛŋklɛŋ ni Abraham nu akɛ Yehowa kɛɛ ebaahã Sara afɔ́ lɛ diɛŋtsɛ emusuŋ bi lɛ, ‘ekɛ ehiɛ bu shi, ni eŋmɔ.’ (1 Mose 17:17) Enaa kpɛ ehe ni emii shɛ ehe naakpa. (Romabii 4:19, 20) Ni Sara hu?

Eyeee be ko lɛ, hii etɛ komɛi ba he ni Abraham yɔɔ lɛ. No mli lɛ shwane eshɛ, ni jeŋ edɔ, shi gbalashihilɛ mli hefatalɔi ni efɔ̃ nɔ yɛ afiiaŋ nɛɛ kɛ oyaiyeli here gbɔi nɛɛ kɛba amɛshĩa lɛ. Abraham kɛɛ Sara akɛ: “Ohe afee oya! Ŋɔɔ ashikishaŋ kpakpa susumɔnii etɛ, kpɔtɔmɔ, ní okɛfee blodoi.” Yɛ amɛbeiaŋ lɛ, gbɔfeemɔ kãaa shi akɔɔɔ kwraa. Abraham shiii nitsumɔ lɛ efɔ̃ɔɔ eŋa lɛ nɔ; ekɛ oyaiyeli hã agbe tsina ni edako tsɔ kɛfee niyenii, ni eto nɔ ko ni amɛbaanu he gbɛjianɔ. (1 Mose 18:1-8, NWT) Asomoaŋ “hii” ni ba amɛŋɔɔ lɛ, Yehowa bɔfoi ji amɛ! Eeenyɛ efee akɛ sane nɛɛ yɔɔ Paulo jwɛŋmɔŋ be ni eŋma akɛ: “Nyɛhiɛ akakpaa gbɔfeemɔ nɔ, ejaakɛ no nɔ mɛi komɛi tsɔ amɛfee ŋwɛibɔfoi agbɔ ní amɛleee.” (Hebribii 13:2) Ani obaanyɛ okase gbɔfeemɔ su ni nɔ bɛ ni Abraham kɛ Sara jie lɛ kpo lɛ?

Sara sumɔɔ ni efee mɛi gbɔ

Be ni bɔfo lɛ ekome tĩɔ shi ni Nyɔŋmɔ wo akɛ ebaahã Sara afɔ binuu lɛ mli ekoŋŋ etsɔɔ Abraham lɛ, no mli lɛ Sara yɛ emama tsũ lɛ mli eebo toi. Kɛ́ Sara kwɛ afii ni eye ni akɛɛ ebaafɔ lɛ, ehiɛ fee lɛ yaa aahu akɛ eŋmɔ yɛ etsui mli ekɛɛ: “Belɛ migbɔlɛ nɛɛ sɛɛ mibaná ŋɔɔmɔyeli ko, ni minuŋtsɔ hu etsɔ nuumo nɛɛ?” Bɔfo lɛ jaje Sara jwɛŋmɔ kɛ sanebimɔ akɛ, “Ani sane ko wa hã Yehowa?” Sara tsui fã, no hewɔ lɛ efã ehe; ni enɛ ji nɔ ko adesai fɔɔ feemɔ. Etso ekɛɛ: “Miŋmɔko!” Ŋwɛibɔfo lɛ to he ekɛɛ: “Dabida, oŋmɔ.”​—1 Mose 18:9-15.

Aso ŋmɔ ni Sara ŋmɔ lɛ tsɔɔ akɛ ebɛ hemɔkɛyeli? Dabi kwraa. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Hemɔkɛyeli hewɔ Sara hu ná hewalɛ kɛŋɔ hɔ, be mli po ni efo fɔmɔ afii lɛ, ejaakɛ ebu mɔ ni wo shi lɛ akɛ anɔkwafo.” (Hebribii 11:11) Sara ná le Yehowa jogbaŋŋ; ele akɛ Yehowa baaye shi fɛɛ ni ewoɔ lɛ nɔ kɛmɔ shi. Wɔteŋ namɔ yɔɔ ní hemɔkɛyeli tamɔ nɛkɛ he ehiaaa lɛ? Esa akɛ wɔle Nyɔŋmɔ ni Biblia wieɔ ehe lɛ jogbaŋŋ. Kɛ́ wɔle lɛ jogbaŋŋ lɛ, wɔbaana akɛ eja gbɛ akɛ Sara ná hemɔkɛyeli ni ená lɛ. Yehowa ji Nyɔŋmɔ anɔkwafo ni yeɔ eshiwoi fɛɛ anɔ​—bei komɛi lɛ, eyeɔ eshiwoi lɛ anɔ bɔ ni wɔjwɛŋmɔ shɛɛɛ he, loo wɔnaa kpɛɔ wɔhe aahu akɛ efeɔ wɔ ŋmɔlɔ!

“BO EGBEE TOI”

Yehowa jɔɔ Sara yɛ hemɔkɛyeli ni ejie lɛ kpo lɛ hewɔ

Be ni Sara ná afii 90 lɛ, enine shɛ nɔ ni ekɛ afii babaoo ekpa gbɛ lɛ nɔ. Efɔ binuu ehã ewu ni esumɔɔ lɛ waa, ni amrɔ nɛɛ eye afii 100 lɛ! Abraham wo gbekɛ lɛ gbɛ́i akɛ Isak, loo “Ŋmɔlɔ,” taakɛ Nyɔŋmɔ fã lɛ akɛ efee lɛ. Feemɔ Sara he mfoniri yɛ ojwɛŋmɔŋ okwɛ ni ekɛ tɔlɛ kɛ hiɛ ŋmɔlɔŋmɔlɔ miiwie akɛ: “Nyɔŋmɔ ewo ŋmlɔ kpaa ehã mi; mɔ fɛɛ mɔ ni aaanu lɛ aaaŋmɔ eko ahã mi.” (1 Mose 21:6) Eyɛ faŋŋ akɛ, emii shɛ nikeenii ni Yehowa tsɔ naakpɛɛ gbɛ nɔ ekɛduro lɛ nɛɛ he kɛyashi egbo. Kɛ̃lɛ, ekɛ sɔ̃ kpele hu bafɔ̃ enɔ.

Be ni Isak ye afii enumɔ lɛ, atse lɛ fufɔ, ni eweku lɛ ŋmɛ okpɔlɔ yɛ no hewɔ. Shi naagba ko jie ehiɛ kpo. Biblia lɛ tsɔɔ akɛ Sara yɔse akɛ nifeemɔ ko ni esaaa miiya nɔ. No ji akɛ Ishmael, Hagar binuu lɛ ni eye afii 19 lɛ, yeɔ gbekɛ nuu fioo Isak he fɛo daa nɛɛ. Enɛ jeee fɛoyeli shwɛmɔ ko kɛkɛ. Sɛɛ mli lɛ, Nyɔŋmɔ kɛ mumɔ tsirɛ bɔfo Paulo ni ewie Ishmael nifeemɔ nɛɛ he akɛ eji yiwaa. Sara yɔse nɔ ni Ishmael nifeemɔ lɛ ji diɛŋtsɛ; akɛ eji nɔ ko ni yɔɔ hiɛdɔɔ ni baanyɛ ekɛ naagba wulu aba ebi Isak nɔ. Sara le jogbaŋŋ akɛ, Isak jeee ebinuu kɛkɛ; Isak yɛ gbɛfaŋnɔ ko ni he hiaa ni ebaatsu yɛ Yehowa yiŋtoo mli. No hewɔ lɛ, efee ekãa ni ekɛ Abraham wie sane lɛ he ni eshiuuu nɔ ko nɔ. Ebi koni Abraham ashwie Hagar kɛ Ishmael yɛ shĩa lɛ.​—1 Mose 21:8-10; Galatiabii 4:22, 23, 29.

Mɛni Abraham fee yɛ he? Biblia lɛ tsɔɔ akɛ nɔ ni Sara wie lɛ “ji dɔlɛ sane kpele yɛ Abraham hiɛ yɛ ebi lɛ hewɔ.” Abraham sumɔɔ Ishmael sane waa, ni no hewɔ lɛ enyɛɛɛ eku ehiɛ eshwie henumɔi ni eyɔɔ kɛhã lɛ akɛ ebi lɛ nɔ. Kɛ̃lɛ, Yehowa kwɛ sane lɛ jogbaŋŋ, ni ekɛ ehe wo mli. Wɔkaneɔ akɛ: “Nyɔŋmɔ kɛɛ Abraham akɛ: ‘Kaahã oblanyo lɛ kɛ otsulɔ yoo lɛ sane lɛ miifee dɔlɛ sane yɛ ohiɛ; nibii fɛɛ ni Sara ekɛo lɛ, bo egbee toi yɛ mli; ejaakɛ Isak mli aaatsɛ́ oseshi yɛ.’” Yehowa ma nɔ mi ehã Abraham akɛ, nɔ ko nɔ ko he ebahiaŋ Hagar kɛ ebi Ishmael. Nuu anɔkwafo Abraham bo Yehowa toi.​—1 Mose 21:11-14.

Sara fee ehe ŋa kpakpa kɛhã Abraham, eji gbalashihilɛ mli hefatalɔ ni nɔ bɛ kwraa. Jeee saji komɛi kɛkɛ ni baaŋɔɔ ewu naa ekɛɔ lɛ. Be ni eyɔse naagba ko ni kɔɔ eweku lɛ kɛ amɛwɔsɛɛ he ni baanyɛ agba amɛnaa lɛ, ejɛ hiɛshikamɔ mli ekɛ ewu susu he. Esaaa akɛ wɔsusuɔ akɛ bɔ ni ekɛ ewu wie ni eshiuuu nɔ ko nɔ lɛ tsɔɔ akɛ ebuuu lɛ. Anɔkwa, sɛɛ mli lɛ, bɔfo Petro ni lɛ hu ebote gbalashihilɛ mli lɛ wie Sara he akɛ eji ŋa ni fee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa yɛ bɔ ni ejie bulɛ kpo etsɔɔ ewu lɛ mli. (1 Korintobii 9:5; 1 Petro 3:5, 6) Yɛ anɔkwale mli lɛ, eji Sara ewieee sane nɛɛ he, ni eku ehiɛ eshwie nɔ kulɛ, no baatsɔɔ akɛ ebuuu ewu ehãaa nɔ ko, ejaakɛ kulɛ nɔ ko wulu ko baaŋmɛɛ Abraham kɛ eweku lɛ fɛɛ. Sara jɛ suɔmɔ mli ewie nɔ ni sa akɛ awie.

Ŋamɛi babaoo ahiɛ sɔɔ Sara nɔkwɛmɔnɔ lɛ waa. Kɛtsɔ nɔ ni efee lɛ nɔ lɛ, amɛkaseɔ gbɛi anɔ ni amɛbaatsɔ amɛjɛ bulɛ mli amɛkɛ amɛwumɛi awie ni amɛshiuuu nɔ ko nɔ. Ŋamɛi komɛi baanu he bei komɛi akɛ, esa akɛ Yehowa kɛ ehe awo amɛsaji amli ni etsu he nii ehã amɛ taakɛ efee yɛ Sara gbɛfaŋ lɛ. Fɛɛ sɛɛ lɛ, amɛkaseɔ Sara sui ni sa kadimɔ waa ni ji ehemɔkɛyeli, esuɔmɔ, kɛ etsuishitoo lɛ.

Yehowa tsɛ Sara “Yoo Ablade,” shi Sara kpaaa gbɛ akɛ akɛ lɛ aye akɛ mɔ wulu ko

Eyɛ mli akɛ Yehowa diɛŋtsɛ ji mɔ ni wo yoo nɛɛ gbɛ́i akɛ Sara, ni eshishi ji “Yoo Ablade” lɛ moŋ, kɛ̃lɛ yoo nɛɛ kpaaa gbɛ akɛ akɛ lɛ aye akɛ mɔ wulu ko. Ebɛ naakpɛɛ akɛ be ni Sara eye afii 127 ni egbo lɛ, Abraham ‘baye ehe ŋkɔmɔ ni efó lɛ.’ * (1 Mose 23:1, 2) Abraham hiɛ batse “Yoo Ablade” ni esumɔɔ lɛ waa nɛɛ. Ŋwanejee ko kwraa bɛ he akɛ Yehowa Nyɔŋmɔ hu miishwe ni ena yoo anɔkwafo nɛɛ yɛ wala mli ekoŋŋ​—ni eto akɛ ebaatee lɛ shi kɛba wala mli ekoŋŋ yɛ shikpɔŋ nɔ paradeiso lɛ mli. Wɔ sɛɛ be kpakpa ni yɔɔ miishɛɛ miimɛ Sara, kɛ mɛi fɛɛ ni kaseɔ ehemɔkɛyeli lɛ.​—Yohane 5:28, 29.

^ kk. 3 Kulɛ atsɛɔ hefatalɔi nɛɛ akɛ Abram kɛ Sarai, shi sɛɛ mli lɛ Nyɔŋmɔ tsake amɛgbɛ́i. Bɔ ni afee ni amɛgbɛ́i akafutu wɔ lɛ, wɔkɛ gbɛ́i ni akɛfɔɔ amɛ tsɛmɔ lɛ baatsu nii yɛ sane nɛɛ mli.

^ kk. 10 Yehowa ŋmɛ gbɛ ni nuu kɛ yoo fe ekome ahi shi, loo eŋɔ yoo kroko efata eŋa he, ni ekɛ lɛ afɔ ni enɛ tee nɔ kɛyashi be ko. Shi sɛɛ mli lɛ, ehã Yesu Kristo tsɔɔ akɛ esa akɛ nuu kɛ yoo kome pɛ ahi shi taakɛ ato shishi yɛ Eden lɛ.​—1 Mose 2:24; Mateo 19:3-9.

^ kk. 25 Sara pɛ ji yoo ni Biblia lɛ tsɔɔ afii abɔ ni eye dani egbo.