1, 2. (a) Tit kong kit ma wot pa Ruth ki Naomi obedo kwede, kacel ki kumo ma gubedo kwede. (b) Apokapoka ango ma onongo tye i kin Ruth ki Naomi kadi bed guwoto kacel?

RUTH obedo ka wot i nget Naomi i yo mo ma obedo cere cere i twon tim me Moab. Gin onongo gitye gin aryo keken i kabedo mo malac ata. Go kong ni Ruth ocako neno ni tipo pa jami dong tye ka doko bor pi ceng ma olenge i otyeno, ci oneno wang daane me niang ka ce cawa pe dong oromo me yenyo kabedo me buto pi wor meno. En onongo maro Naomi mada dok onongo tye atera me timo gin mo keken ma en twero me gwoke.

² Mon aryo-ni ducu onongo gitye ki kumu madit. Naomi onongo dong obedo dato pi mwaki mapol, ento onongo tye ka kumu pi peko ma otimme ma cokcok—to pa awobene aryo, Kilion ki Malon. Ruth bene onongo tye ka kumu. Malon aye onongo obedo cware. En ki Naomi onongo gitye ka cito i kabedo acel, taun me Beterekem ma tye i Icrael. Kadi bed ni gin onongo gitye ka wot kacel, ento gin aryo-ni onongo pe gineno wotte ma rom rom. Naomi onongo tye ka cito gang. Ento Ruth onongo tye ka cito ka mo ma en pe ngeyo, dok tye ka weko jo tugi, ngom kwarogi, wa ki tekwarogi—kacel ki lubangegi—i ngeye.—Kwan Ruth 1:3-6.

3. Lagam me lapeny mene ma bikonyowa me lubo lanen me niye pa Ruth?

³ Ngo ma twero miyo dako ma pud tidi kit man loko tamme kit meno? Ruth onongo binongo teko me cako kwo manyen kun gwoko Naomi nining? Ka watye ka nongo lagam me lapeny magi, wabinongo jami mapol me aluba i niye pa Ruth ma jo Moab. Me acel, kong wanenu gin ma omiyo mon aryo magi gucako wot mabor me cito Beterekem.

4, 5. (a) Pingo jo me ot pa Naomi gucito i Moab? (b) Peko ango ma opoto i kom Naomi i Moab?

⁴ Ruth odongo i Moab, lobo mo matidi ma tye tung  kunyango me Nam me Kado. Kabedo meno polle cere cere ma yadi tye iye acel acel ki nota mogo matut adada. “Lobo Moab” obedo ngom ma pol kare ceko cam, kadi bed kec onongo opoto i Icrael. Meno aye tyen lok ma okelo rwatte pa Ruth ki Malon ki lupacogi.—Ruth 1:1.

⁵ Kec ma opoto i Icrael omiyo cwar Naomi, Elimelek, otamo ni omyero edak gin ki dakone ki awobene ki i ngom kwarogi wek gikwo i Moab calo lurok. Dak man myero obed ni obedo tek i lok me niye pa ngat acel acel, pien dano me Icrael omyero owor Jehovah kare ducu i kabedo ma en ocimo. (Nwo. 16:16, 17) Naomi ogwoko niyene. Ento, obedo ki kumu madit i kare ma cware oto.—Ruth 1:2, 3.

6, 7. (a) Pingo Naomi gwok nyo obedo ki par i kare ma awobene onyomo mon Moab? (b) Pingo kit ma Naomi otero kwede mon wode obedo ber mada?

⁶ Cwiny Naomi myero obed ni ocwer i kare ma awobene gunyomo mon Moab. (Ruth 1:4) En ongeyo ni kwarogi Abraim, oyelle matek me nongo dako ki wode Icaka, ki i kin lutugi ma giworo Jehovah. (Acak. 24:3, 4) Lacen, i Cik pa Moses, kikwero jo Icrael me weko awobegi ki anyiragi me nyomo lurok, pi lworo ni gibiweko jo pa Lubanga gicako woro cal apaya.—Nwo. 7:3, 4.

⁷ Kadi bed kit meno, Malon ki Cilon gunyomo mon Moab. Pe wangeyo ka Naomi obedo ki par iye nyo cwinye otur, ento en omedde ki nyuto mar me ada bot mon wode, Ruth ki Orupa. Gwok nyo obedo ki gen ni nino mo gin gibiworo Jehovah calo en. Kadi ningo, Ruth ki Orupa onongo gimaro Naomi. Wat maber man okonyogi i kare ma can opoto. Ma peya mon matino magi gunywal, gin ducu gudoko mon to.—Ruth 1:5.

8. Ngo ma myero obed ni oywayo Ruth i kom Jehovah?

⁸ Tika kit ma Ruth odongo kwede kun lubo dinine okonye me yubbe pi peko man? Tek mada me wacci okonye. Jo Moab onongo giworo lubange mapol, kun lubanga madit loyo wigi ducu obedo Kemoc. (Wel 21:29) Nen calo dini pa jo Moab onongo tye ki tim me aranyi ki nek alany me kare maca, ma tyero lutino bene onongo tye iye. Gin mo keken ma Ruth opwonyo ki bot Malon nyo Naomi i kom Lubanga, Jehovah me Icrael ma lamar dok lakica, omiyo en oneno apokapoka madit. Jehovah loyo locce ki mar pe ki aranyi. (Kwan Nwoyo Cik 6:5.) I nge to pa cware, Ruth myero obed ni odoko cok mada ki Naomi kun winyo gin ma mego-ni waco i kom tic me aura pa Lubanga Jehovah won twer ducu, ki kit ma tero kwede jone ki kica.

9-11. (a) Tam ango ma Naomi, Ruth, ki Orupa gumoko? (b) Ngo ma watwero pwonyone ki i kom peko ma opoto i kom Naomi, Ruth, ki Orupa?

 ⁹ Naomi, ki tungcel, onongo tye ki miti me ngeyo lok ma a ki tugi. Nino mo gwok nyo owinyo ki bot lucat wil ni kec ma i lobo Icrael-li dong pe. Jehovah oketo tamme i kom jone. Beterekem onongo dong tye ma rwatte ki tyen lok me nyinge ni “Ot me Mugati.” Naomi otamo me dok cen gang.—Ruth 1:6.

¹⁰ Ngo ma Ruth ki Orupa onongo dong gubitimo? (Ruth 1:7) Watgi onongo tek mada ki Naomi pi peko ma opoto i kom gin ducu. Tutwalle Ruth, onongo nen calo omaro Naomi pi kica ki niyene matek i kom Jehovah. Mon to adek-ki gugwarre kacel me cito i Judaya.

¹¹ Lok i kom Ruth poyo wiwa ni peko poto i kom jo mabeco ki jo maraco ducu. (Latit. 9:2, 11) Man bene nyuto botwa ni ka warwenyo danowa mo, ci bedo me ryeko me nongo kwe cwiny ki bot luwotwa—tutwalle jo ma giworo Jehovah, Lubanga ma Naomi oworo.—Car. 17:17.

12, 13. Pingo Naomi onongo mito ni Ruth ki Orupa gudok bot jo tugi me ka cito kwede, dok mon matino magi gudok iye nining i acakki?

¹² Ka mon to magi guwoto dong pi mairo mabor, par mo madit ocako bino i wi Naomi. En ocako tam i kom mon aryo ma i ngete ki mar ma gunyuto i kome ki i kom awobene. Tam ocako nurre ni pe myero emed peko i kom joni. Ka guweko ngom kwarogi ci gubino kwede, ngo ma en etwero timone pigi i Beterekem?

¹³ Motmot, Naomi oloko doge woko botgi ni: “Wudok cen, ngat acel acel odok gire i ot pa minne. Rwot [Jehovah] otimwu maber, kit ma wun wutimo jona ma wangi orwenyo woko ki bota, kacel ki an bene.” En bene onyuto gen ni Jehovah biculogi ki miyo botgi co manyen ki kwo manyen. “Onoto lemgi me cikogi.” Lokke medde ni, “ci gucako kok matek.” Dong onongo pe tek me niang tyen lok ma omiyo Ruth ki Orupa gubedo ki wat matek ki mego man ma obedo lakica dok paro pi dano-ni.  Gin ducu gubedo ka ridone ni: “Pe kumeno; wan wabidok kwedi wa bot jowu.”—Ruth 1:8-10.

14, 15. (a) Orupa odok cen i ngo? (b) Naomi otemo diyo Ruth ni owek lubo kore nining?

¹⁴ Naomi pe oye mere mayot. En otito botgi ni pe tye gin mo ma en etwero timone pi joni i Icrael, kit ma cware dong pe me konye, awobene ma joni myero gunyom bene pe, dok gen mo dong pe. En otito ni kero ma en epe kwede me gwokogi aye dong obedo gin me cwer cwiny madit bote. Lok pa Naomi-ni odonyo i cwiny Orupa mada. En onongo tye ki jo me pacone i Moab, mine, ki ganggi ma onongo tye ka kure. Onongo nen kamaleng bot Orupa ni obedo tam me ryeko me dong i Moab bot jo ganggi. Pi meno, ki cwercwiny madit, Orupa onoto lem Naomi me cike ci olokke ocito gire.—Ruth 1:11-14.

¹⁵ Ento ki tung bot Ruth kono? Lok ma Naomi owaco-ni bene onongo gudo kome marom aroma. Ento, ginacoya tito botwa ni: “Ruth ocerre i kore matwal.” Gwok nyo Naomi onongo dong ocako medde ki wot i yo ci olokke oneno ka Ruth lubo kore. Naomi orido ni: “Nen, nyeki otyeko dok cen bot lutugi ki bot lubangane; dok cen i kor nyeki.” (Ruth 1:15) Lok man ma Naomi owaco bot Ruth onyuto lok mo ma pire tek bot jo ma kwano. Orupa onongo dong odok cen bot lutugi ki bot “lubangane” i Moab. En onongo oyeng ki bedo lawor Kemoc ki lubange me goba. Ruth bene mono owinyo kumeno?

16-18. (a) Ruth onyuto mar me ada nining? (b) Ngo ma watwero pwonyone ki bot Ruth i kom mar me ada? (Nen bene cal ma tye i pot karatac 36-37.)

¹⁶ I kare ma gitye ka lok gin ki Naomi, Ruth onongo dong  otyeko moko tamme matek liking ma pe lokke. Cwinye onongo opong ki mar pi Naomi kacel ki Lubanga ma Naomi woro. Dong Ruth oloko ni: “Pe ibed ka lega ni aweki, nyo ni adok cen awek lubo kori; pien ka ma in icito iye, an bene abicito iye; ka ma ibuto iye, an bene abibuto iye; jo tuwu gibibedo jo tuwa bene, dok Lubangani bibedo Lubangana. Ka ma ibito iye, an bene abito iye, gibiyika kunnu. Myero Rwot [Jehovah] oket can i koma kit meno ki makato bene, ka to kikome aye bipoko an kwedi.”—Ruth 1:16, 17.

¹⁷ Lok ma Ruth owaco bot Naomi-ni obedo lok madit mada—ma tiyo kadi en dong pe, dano pud tiyo kwede mwaki 3000 i ngeye. Lokke nyuto kit mo mamwonya mada, ma en aye mar me ada. Mar ma Ruth tye kwede onongo tek adada, mumiyo en omoko i kom Naomi labongo paro ka ma en cito iye. To keken aye onongo bipokogi. Jo pa Naomi onongo dong gibidoko jone bene. Ruth onongo tye atera me weko jami ducu ma en ngeyo i Moab—wa lubange me Moab. Ruth onongo pe tye calo Orupa pien en onongo twero wacone ki cwinye ducu ni emito ni Jehovah, Lubanga pa Naomi, obed Lubangane bene. *

¹⁸ Pi meno gumedde ki wot, gin aryo-ni dong, i yo mabor me cito Beterekem. I byek acel, wotte oromo bedo ni otero cabit acel. Labongo akalakala, ngat acel acel i kingi onongo kwe cwiny mo olo ki bot lawote kadi bed gitye i peko.

19. Itamo ni watwero lubo lanen pa Ruth me nyuto mar me ada bot jo me otwa, bot luremwa, ki i kacokke nining?

¹⁹ Kumu tye ma oromo dano mapol i lobo-ni. Baibul wacci, “piny bibedo marac” i karewa-ni, mumiyo warwatte ki kit peko mapat pat kacel ki kumu-gu. (2 Tem. 3:1) Kit ma Ruth onyuto-ni pire tek i kare-ni kato kare mo keken. Mar me ada—ma man aye obedo kodi mar ma moko niking ma pe kwe—tye ki teko me miyo dano timo gin maber i lobo marac-ci. Mitte mada i nyom, mitte pi wat i kin jo me ot, mitte i bedo ki lirem, mitte i kacokke pa Lukricitayo. (Kwan 1 Jon 4:7, 8, 20.) Ka wadongo kodi mar ma kit meno, nongo watye ka lubo lanen maber pa Ruth.

20-22. (a) Kwo pa Naomi i Moab otere nining? (b) Naomi obedo ki tam marac ango pi pekone? (Nen bene Yakobo 1:13.)

²⁰ Lokone aloka ki dog ni ngat moni tye ki mar me ada pe  rom ki ketone i tic. Ruth obedo ki kare me nyuto mar me ada pe bot Naomi keken ento wa bot Lubanga ma en oyero me worone, Jehovah.

²¹ Mon aryo-ni motmot guo i Beterekem, caro mo ma tye mairo abicel tung kupiny me Jerucalem. Naomi ki jo me pacogi, onongo nen calo gingene mada i taun matidi meno, pien lok me dwogo pa Naomi onongo oromo piny i kabedo meno woko. Mon ma kunu onongo gibiro wanggi i kome ci giwacci, “Man en aye Naomi?” Ngene kene ni, bedone i Moab omiyo en olokke mada; cal wange ki kit ma en tye kwede onongo nyuto peko ki arem cwiny me bedo ki kwo matek pi mwaki mapol.—Ruth 1:19.

²² Naomi otito bot mon luwote ki jiranine me mwaki mukato angec, kit ma kwo otere marac kwede. En bene otamo ni omyero kilok nyinge Naomi, ma tere tye ni “Ber bedona,” wek obed Mara, ma tere tye ni “Kec cwiny.” Lapeko Naomi, otamo marac calo Yubu ma okwo con, ni Lubanga Jehovah aye okelo peko-ni i kome.—Ruth 1:20, 21; Yubu 2:10; 13:24-26.

23. Ngo ma Ruth ocako tam i kome, ki yub maber ango ma Cik pa Moses oketo pi lupeko? (Nen bene lok ma tye piny.)

²³ I kare ma mon aryo-ni gucako kwo i Beterekem, Ruth ocako tamo i kom kit me gwoko en kacel ki Naomi i yo maber loyo. En oniang ni Cik ma Jehovah omiyo ki jone me Icrael tye ki yub maber pi lupeko. Onongo kiye ki gin me cito i poto i kare me kayo cam pi beko cam mudong ki i kor lukac kacel ki mukene ma tye i tenge ki twok poto. *—Levi 19:9, 10; Nwo. 24:19-21.

24, 25. Ngo ma Ruth otimo i kare ma kiye bote me kac i poto pa Boaj, dok tic me beko larita onongo bedo nining?

²⁴ Onongo obedo kare me kayo bel cayiri, nen calo i dwe me April me kalenda me karewa-ni, Ruth ocito i poto me neno nga  ma biye en me kac ma lubbe ki cik me beko cam. En ocito i poto pa laco ma nyinge Boaj, won ngom ma obedo lalonyo dok obedo wat pa Elimelek, cwar Naomi. Kadi bed Cik onongo mine twero me beko cam, en pe ocure ki wiye, kong openyo twero me kac ki bot laco ma onongo tye ka neno wi lukac i poto pa Boaj. En oye, ci Ruth ocako beko bel cut.—Ruth 1:22–2:3, 7.

²⁵ Kong igo cal pa Ruth ma tye ka lubo kor lukac. Ka gitye ka kayo bel cayiri ki palagi ma lake olu, en nongo okulle ka coko larita ma opoto ki i cinggi nyo ma guweko i ngegi, ka tweyogi kacel, kun tingogi terogi i wi laro ka ma en dinogi iye lacen. Ticce onongo woto mot, olo dano, dok doko tek ka cok o i dye ceng cawa me kwo gwok nyo cam. Ento, Ruth onongo medde ameda, cung keken ka dunyo kwok ki i wange ki camo cam mo manok me dyeceng.

26, 27. Boaj onongo obedo dano ma nining, dok en otero Ruth nining?

²⁶ Oromo bedo ni Ruth onongo pe tye ki gen ni ngat mo biketo tamme i kome, ento kiketo. Boaj onene ci openyo laco ma loyo wi lutic ni en obedo anga. Boaj ma obedo dano ma onongo tye ki niye matek mada onongo moto luticce—ma mogo onongo gubedo lupakaca me nino acel nyo lurok—ni: “Rwot [Jehovah] obed kwedwu.” Gin bene onongo gigamo i yo acel-lu. Laco man muteggi dok maro lok pa Lubanga-ni otero Ruth macalo nyare.—Ruth 2:4-7.

²⁷ Boaj olwonge ni “nyara” kun miyo tam ki Ruth me medde ki bino i potone ka beko cam ki dok me bedo cok ki mon  matino me pacone wek lutic ma co pe guyelle. En onongo neno ni Ruth obedo ki ginacama i dyeceng. (Kwan Ruth 2:8, 9, 14.) Ma dong loyo ducu, en onongo pwoye kun cuko cwinye. I yo ma nining?

28, 29. (a) Nying ango ma Ruth onongo tye kwede? (b) In kono itwero bedo calo Ruth, ki ringo bot Jehovah nining?

²⁸ I kare ma Ruth openyo Boaj gin ango maber ma en larok ata-gu etimo ma oweko kitye ka tere maber kumeno, en ogamo ni ewinyo jami ducu ma Ruth otimo i kom daane, Naomi. Nen calo Naomi opako Ruth bot mon me Beterekem, ci lokke oo wa bot Boaj. En bene ongeyo ni Ruth olokke odoko ngat ma woro Lubanga Jehovah, pien en owacci: “Rwot [Jehovah] myero oculli gin ma dong itiyo maber-ri! Rwot ma en Lubanga pa Icrael ka ma iringo ilaro i te bwome-ni, omiyi mot muromo maber!”—Ruth 2:12.

²⁹ Lok meno myero obed ni ocuko cwiny Ruth mada! Ki lok ada, en onongo omoko tamme me ringo laro te bwom Lubanga Jehovah, calo latin winyo ma tye cok i nget mine i ot winyo. En opwoyo Boaj pi lok kwede i yo ma dwoko cwinye kumeno. En omedde ki tic ceng ni twic.—Ruth 2:13, 17.

30, 31. Ngo ma watwero pwonyone ki bot Ruth i kom tic, bedo ki pwoc, ki mar me ada?

³⁰ Niye pa Ruth ma oketo i tic tye macalo lanen maber adada bot wan ducu i kare-ni ma wayelle ki peko me can cente. En pe otamo ni jo mukene omyero gutim jami pire pien en ebedo dako to, man omiyo en obedo ki pwoc pi jami ducu ma kimiyo bote. En pe obedo ki lewic i tic matek pi cawa malac pi gwoko dano ma en maro, kadi bed ticce obedo tic ma dano onongo gicayo. En oye dok otiyo ki tam me ryeko ma kimiye me tic ki jo ma kitgi beco ma pe gibiyele. Ma dong pire tek loyo, wiye pe owil i kom ka ma gwokke kikome a ki iye, ma obedo Wonne ma lagwok dano, Lubanga Jehovah.

³¹ Ka wanyuto mar me ada kit ma Ruth onyuto-ni kun walubo lanen ma en oweko-ni ki mwolo, ki tic matek, dok ki pwoc madit, ci wabinongo ni niyewa bene bibedo lanen maber bot jo mukene. Ento, i yo ango ma Jehovah opito kwede Ruth gin ki Naomi? Wabinyamo lok meno i dul ma lubo man.