ELIA o vha a tshi khou tshimbila Govhani ḽa Yorodane. O vha o no fhedza dzivhege e lwendoni u bva Thavhani ya Horebe o livha devhula. Samusi zwino o no vha shangohaya ḽa hawe ḽa Isiraele, o zwi ṱhogomela uri zwithu zwo vha zwo no shanduka. Gomelelo ḽe ḽa fhedza tshifhinga tshilapfu ḽo vha ḽi tshi vho thoma u fhela. Mvula dza tshifhefho dzo vha dzi tshi vho thoma u na, nahone vhalimi vho vha vha tshi vho lima masimu avho. Zwi nga vha zwo khuthadza muporofita u vhona shango ḽi tshi vho vha khwine, fhedzi o vha a tshi kwamea vhukuma nga vhathu. Vhuimo havho ha lwa muya ho vha vhu si havhuḓi. Vhurabeli ha Baali ho vha vhu tshe ho phaḓalala vhukati havho, nahone Elia o vha e na mushumo munzhi une a fanela u u ita. *

Tsini na muḓi wa Abele-Mehola, Elia o vhona hu tshi khou limiwa vhukuma masimuni. Ho vha hu na phulu dza 24 dzo paniwaho nga mbili-mbili, dza 12 dzi tshi khou lima foro dzo tou salana murahu na dziṅwe dza 12 mavuni maṋu. Munna we a vha e kha tshipano tsha u fhedza ndi ene we Elia a vha a tshi khou mu ṱoḓa. Ho vha hu Elisa, munna we Yehova a mu khetha uri a vhe mutevheli wa Elia. Elia o vhuya a humbula uri ndi ene a eṱhe ane a fulufhedzea kha Mudzimu, nga zwenezwo o vha o lavhelela u ṱangana na onoyu munna.—1 Dzikhosi 18:22; 19:14-19.

Naa Elia o vha a tshi timatima u mu ṋea vhuṅwe ha vhuḓifhinduleli hawe na ndugelo kana u vhilaedziswa ngauri ḽiṅwe ḓuvha onoyo munna u ḓo mu dzhiela mushumo? A ri ḓivhi; nahone ri nga si phethe nga ḽa uri zwenezwo zwithu a zwo ngo mu vhilaedzisa. Hafhu o vha e “muthu a re na maḓipfele a fanaho na ashu.” (Yakobo 5:17) Naho zwo ralo, mafhungo a Bivhili a ri: “Elia a tshi fhira a mu ambadza nguvho yawe.” (1 Dzikhosi 19:19) Nguvho ya Elia— yo itwaho nga mukumba wa nngu kana wa mbudzi—yo vha i tshi tou kapewa nahone yo vha i tshi sumbedza uri o vhewa nga ho khetheaho nga Yehova. U i ambadza Elisa kha mahaḓa zwo vha zwi tshi amba zwithu zwinzhi. Elia o thetshelesa ndaela ya Yehova nga u ḓifunela, ya u vhea Elisa uri a vhe mutevheli wawe. Elia o fulufhela Mudzimu wawe nahone a mu thetshelesa.

Onoyo muṱhannga o vha o ḓiimisela u thusa muporofita onoyo wa mukalaha. Elisa o vha a sa ḓo dzhia vhuimo ha Elia nga tshenetsho tshifhinga. Nṱhani hazwo, o fhedza miṅwaha ya rathi a tshi khou tshimbila na muporofita wa mukalaha na u mu thusa nga u ḓiṱukufhadza lwe nga murahu a ḓivhiwa sa “we a vha a tshi ṱulutshedza Elia.” (2 Dzikhosi 3:11) Zwo khuthadza lungafhani Elia u vha na muḓinḓa a thusaho na a re na vhukoni nga u ralo! Zwi vhonala uri vhenevho vhanna vhavhili vho vha khonani khulwane. Vhukuma, u khuthadzana havho zwo vha thusa u konḓelela hu sa londwi u vhona u shayea ha khaṱulokwayo he ha vha ho anda shangoni ḽeneḽo. Zwihuluhulu nga ṅwambo wa uri vhuvhi ha khosi Ahaba ho vha vhu tshi vho ṋaṋa.

Naa no no vhuya na sedzana na u shayea ha khaṱulokwayo? Vhunzhi hashu ro no sedzana naho kha ḽino shango ḽivhi. U wana khonani ine ya funa Mudzimu zwi nga ni thusa u konḓelela. Ni nga dovha na guda zwinzhi kha lutendo lwa Elia musi no sedzana na u shayea ha khaṱulokwayo.

Elia na Elisa vho shuma vhukuma u fhaṱa vhathu nga lwa muya. Zwi vhonala uri vho hwala vhuḓifhinduleli  ha u gudisa vhaṅwe vhaporofita, vhe khamusi vha vha vho fhandekanywa nga zwigwada. Nga u ya ha tshifhinga, Yehova o ṋea Elia mushumo muswa, o ri: “Takuwa U yo’ ṱangana na Ahaba khosi ya Isiraele.” (1 Dzikhosi 21:18) Ahaba o vha o ita mini?

Yeneyo khosi yo vha i mugunei, khosi mmbi u fhira mahosi oṱhe e a vhuya a vha hone Isiraele u swika nga tshenetsho tshifhinga. O vha o vhinga Isabele, we a ita uri vhurabeli ha Baali vhu ḓale kha ḽeneḽo shango, na khosi yo vha i tshi gwadamela Baali. (1 Dzikhosi 16:31-33) Vhurabeli ha Baali ho vha vhu tshi katela mikhuvha ya u beba, u rengisa muvhili na u itwa ha vhana zwiṱhavhelo. Zwiṅwe hafhu, Ahaba o vha a tshi kha ḓi tou bva u sa thetshelesa ndaela ya Yehova ya u vhulaha Benihadada, Khosi mmbi ya Siria. Zwi vhonala uri u sa thetshelesa ha Ahaba zwo itiswa nga u ṱoḓa u ḓivhuyedza nga zwa masheleni. (1 Dzikhosi, ndima ya 20) Naho zwo ralo, vhupangwa, u funesa zwithu zwi vhonalaho na vhuvemu ha Ahaba na Isabele zwa tou ṋaṋa.

Ahaba o vha e na pfamo ngei Samaria—nahone tsho vha tshi tshifhaṱo tshihulwane vhukuma! O vha e na iṅwe pfamo ngei Yeseriele, vhukule ha khilomithara dza 37. Tsini na pfamo yawe ya vhuvhili ho vha hu na tsimu ya miṱokola. Ahaba o vha a tshi ṱoḓa yeneyo tsimu, ye ya vha i ya muṅwe munna ane a pfi Nabothe. Ahaba a mu vhidza nahone a mu fulufhedzisa tshelede kana u mu ṋea iṅwe tsimu ya miṱokola. Fhedzi Nabothe o ri: “Yehova nga a nthivhele u ita izwo, nda rengisa ifa ḽa vho-khotsi-anga.” (1 Dzikhosi 21:3) Naa Nabothe o vha e na tshipimbi? Naa o vha a sa londi? Vhanzhi vho vha vha tshi humbula nga u ralo. Zwi re zwone ndi uri Nabothe o vha a tshi khou thetshelesa Mulayo wa Yehova, we wa vha u sa tendeli Vhaisiraele vha tshi rengisa shango ḽe ḽa vha ḽi ifa ḽa miṱa yavho. (Levitiko 25:23-28) Nabothe o vha a sa ṱoḓi u pfuka Mulayo wa Mudzimu. O vha e munna wa lutendo na tshivhindi, nahone o vha a tshi zwi ḓivha uri zwi na khombo u hanedzana na Ahaba.

Zwi khagala uri Ahaba o vha a sa dzhieli nṱha Mulayo wa Yehova. O ya hayani ‘o sinyuwa na u vhifhelwa’ nge a sa wane zwe a vha a tshi khou zwi ṱoḓa. Ri a vhala: “A yo’ lala kha vhulalo hawe, a ṅala, a hana na u ḽa zwiḽiwa.” (1 Dzikhosi 21:4) Musi Isabele a tshi vhona munna wawe o futa sa ṅwana o dziṅwaho zwiṅwe zwithu, a mbo ḓi ṱavhanya a luka maano a u mu ṋea zwine a khou zwi ṱoḓa—musi e kha gaḓa ḽa u ita zwenezwo a ṱoḓa na u vhulaha muṱa u si na mulandu.

U vhala nga ha maano e onoyo mufumakadzi a a luka zwi ita uri ri mangadzwe nga nḓila ye a vha e muvhi ngayo. Mufumakadzi Isabele o vha a tshi zwi ḓivha uri Mulayo wa Mudzimu u ṱoḓa uri hu vhe na ṱhanzi mbili u itela uri mulandu muhulwane u kone u haṱulwa zwavhuḓi. (Doiteronomio 19:15) Nga zwenezwo a ṅwala marifhi dzinani ḽa Ahaba, a laedza vhaḓivhalea vha ngei Yeseriele uri vha wane vhanna vhavhili vhane vha ḓo pomoka Nabothe—vha mu vhona mulandu wa lunyadzo, we wa vha u na khaṱulo ya lufu. Maano awe o shuma. “Vhanna vhavhili” vha pomoka Nabothe nahone a kanḓwa nga matombo u swika a tshi fa. A si zwenezwo fhedzi—na vharwa vha Nabothe vha vhulahwa! * (1 Dzikhosi 21:5-14; Levitiko 24: 16; 2 Dzikhosi 9:26) Ahaba o ṱutshela vhuṱoho hawe, nahone a tendela mufumakadzi wawe a tshi ita zwine a funa na u vhulaha vhathu vha si na mulandu.

Edzani u humbula nḓila ye Elia a ḓipfa ngayo musi Yehova a tshi mu vhudza zwe khosi na mufumakadzi wayo vha zwi ita. Zwi nga kula nungo musi vhathu vhavhi vha tshi vhonala u nga vha kunda vhathu vha si na mulandu. (Psalme ya 73:3-5, 12, 13) Kanzhi ṋamusi ri vhona u shayea ha khaṱulokwayo—zwiṅwe zwifhinga zwi itwa nga vhathu vha re na maanḓa vhane vha ḓiita vhaimeleli vha Mudzimu. Naho zwo ralo, enea mafhungo a nga ri khuthadza. Hafha Bivhili i ri humbudza uri a hu na zwo dzumbamaho kha Yehova. U vhona zwoṱhe. (Vhaheberu 4:13) Nahone u ita mini nga vhuvhi vhune a vhu vhona?

Yehova a ruma Elia kha Ahaba. Mudzimu a amba nga ho livhaho a ri: “U ngei tsimuni ya Nabothe.” (1 Dzikhosi 21:18) Musi Isabele a tshi vhudza Ahaba uri zwino tsimu ya miṱokola yo no vha yawe, o mbo ḓi takuwa a ya henengei u itela u vhona tsimu yawe ntswa. Ho ngo vhuya a zwi humbula uri Yehova o vha o lavhelesa. Edzani u humbula nḓila ye a vha e ngayo musi a tshi khou mona-mona kha yeneyo tsimu ya miṱokola, e na miḽoro minzhi nga ha zwine a ḓo zwi ita kha yeneyo tsimu yo nakaho. Fhedzi Elia a mbo ḓi bvelela! Ahaba a mbo ḓi sinyalala, a ḓala na mbiti na vengo, a ri: “Atsina wo dovha wa nngwana, iwe swina ḽanga!”—1 Dzikhosi 21:20.

Maipfi a Ahaba a dzumbulula mifuda mivhili ya vhutsilu. Tsha u thoma, musi a tshi ri kha Elia “Atsina wo dovha wa nngwana,” Ahaba o sumbedza uri o vha e sa humbuli nga ha Yehova. Yehova o vha o no ḓi mu ‘wana.’ O vhona Ahaba a tshi tshinya tshifhiwa tsha u ḓikhethela nahone a takalela mbuyelo dza maano mavhi o vhambwaho nga Isabele. Mudzimu o vhona zwi re mbiluni ya Ahaba, uri u funa zwithu zwi vhonalaho u fhira u khathutshela, khaṱulokwayo kana u pfela vhuṱungu. Tsha vhuvhili, musi a tshi ri kha Elia “iwe swina ḽanga!” Ahaba o sumbedza uri u vhenga munna we a vha e khonani ya Yehova Mudzimu na we a vha a tshi nga mu thusa uri a ṱutshele buḓo ḽe ḽa vha ḽi tshi nga mu dzhenisa khomboni.

U nga ri ri nga guda ngudo dza ndeme kha vhutsilu ho itwaho nga Ahaba. Ri fanela u dzula ri tshi humbula uri Yehova Mudzimu u vhona zwoṱhe. Sa Khotsi wa lufuno, u a ḓivha musi ri tshi pambuwa nḓilani yo lugaho, nahone u swela u vhona ri tshi shandula nḓila dzashu. U itela u ri thusa, kanzhi u shumisa khonani dzawe—vhathu vha fulufhedzeaho vha ngaho  Elia, vhane vha ḓivhadza ipfi ḽa Mudzimu kha vhaṅwe vhathu. Zwi ḓo vha zwi vhutsilu lungafhani u dzhia khonani dza Mudzimu sa maswina ashu!—Psalme ya 141:5.

Edzani u vhona Elia nga iṱo ḽa muhumbulo a tshi khou fhindula Ahaba, a tshi ri: “Ndo U wana.” O vha a tshi ḓivha zwine Ahaba a vha zwone zwa vhukuma—o vha e mbava, e phondi, nahone o shandukela Yehova Mudzimu. Zwo ṱoḓa tshivhindi tshihulwane lungafhani uri a sedzane na onoyo munna muvhi! Elia a vhudza Ahaba zwine Mudzimu a ḓo mu ita zwone. Yehova o vha a tshi ḓivha zwine zwa khou itea—vhuvhi ho vha ho anda muṱani wa Ahaba nahone ho vha ho phaḓalala na kha vhaṅwe vhathu. Nga zwenezwo, Elia a vhudza Ahaba uri Mudzimu u ṱoḓa u “lozwa,” na u fhelisa muṱa woṱhe wa vhuhosini. Na Isabele o vha a tshi ḓo haṱulwa.—1 Dzikhosi 21:20-26.

Elia ho ngo phetha nga ḽa uri vhathu vha nga ita zwithu zwivhi nahone vha si wane khaṱulokwayo. Ṋamusi vhathu vha humbula nga nḓila yeneyo. Mafhungo a re Bivhilini a ri humbudza uri Yehova Mudzimu u vhona zwine zwa khou itea nahone u ḓo haṱula nga tshifhinga tshawe. Ipfi ḽawe ḽi ri khwaṱhisedza uri hu ḓo ḓa ḓuvha ḽine a ḓo fhelisa u shayea ha khaṱulokwayo lwa tshoṱhe! (Psalme ya 37:10, 11) Naho zwo ralo, ni nga kha ḓi ḓivhudzisa uri: ‘Naa khaṱulo dza Mudzimu dzi katela u ṱarafa fhedzi? Naa dzi na khathutshelo?’

Khamusi Elia o mangadzwa nga nḓila ye Ahaba a aravha ngayo nga ha khaṱulo ya Mudzimu. Eneo mafhungo a ri: “Ahaba a tshi pfa eneo mafhungo a kherukanya nguvho dzawe, a ambara madzanganda kha muvhili wawe, a ḓi-dzima zwiḽiwa; a lala na eneo madzanganda, a ṱwa a tshi ḽa mbilu.” (1 Dzikhosi 21:27) Naa Ahaba o vha a tshi khou rembuluwa nḓilani dzawe?

Ri nga amba uri zwe a zwi ita zwo vha zwi zwavhuḓi. Ahaba o vha a tshi khou ḓiṱukufhadza—zwine zwa vha zwithu zwi konḓaho kha munna a ḓikukumusaho na a ḓihudzaho. Fhedzi naa o vha o rembuluwa zwa vhukuma? Ṱhogomelani zwenezwo musi ri tshi zwi vhambedza na zwo itwaho nga Manase—khosi ye ya vhusa nga murahu ha Ahaba, ye khamusi ya ita vhuvhi vhu fhiraho ha Ahaba. Musi Yehova a tshi haṱula Manase, o ḓiṱukufhadza, a tshi vhidzelela Yehova uri a mu thuse. Fhedzi ho ngo guma henefho. O shandula vhutshilo hawe a laṱa midzimu ya zwifanyiso ye a ḓiitela yone, a ita vhuḓidini ha u shumela Yehova na u ṱuṱuwedza vhathu vhawe u ita zwi fanaho. (2 Koronika 33:1-17) Naa Ahaba o ita zwi fanaho na zwenezwo? Hai.

Naa Yehova o vhona honoho u ḓisola ha Ahaba phanḓa ha vhathu? Yehova o vhudza Elia a ri: “Naa U khou zwi vhona Ahaba a tshi ḓi-vhuyedza phanḓa hanga. Zwino khombo a thi tsha ḓo dzi ḓisa misi ino á tshee hone, ngauri o ḓivhuyedza phanḓa hanga. Khombo dzi ḓo ḓela lushaka lwawe, misi hu tshi ḓo vhusa murwa wawe.” (1 Dzikhosi 21:29) Naa Yehova o vha a tshi khou hangwela Ahaba? Hai, Mudzimu u khathutshela vhane vha rembuluwa zwi tshi bva mbiluni. (Hesekiele 33:14-16) Fhedzi samusi Ahaba o ḓisola nga nḓila yo linganyiselwaho, na Yehova o mu khathutshela nga nḓila i fanaho. Ahaba o vha e nga si vhu pfe vhuṱungu ha u vhona muṱa wawe u tshi fheliswa.

Zwiṅwe hafhu, khaṱulo ya Yehova a i shanduki. Nga murahu, Yehova a vhudzisa vharuṅwa nga ha nḓila ya khwine ya u fhura Ahaba uri a ye nndwani u itela uri a fele henengei. Nga murahunyana ha zwenezwo, Yehova a haṱula Ahaba. Ahaba a huvhala nndwani, a nzuruma malofha u swika a tshi fela goloini yawe ya nndwa. Eneo mafhungo a engedza tshidodombedza tshi tevhelaho tshine tsha vindukanya muvhili: Musi goloi yawe ya nndwa i tshi ṱanzwiwa, mmbwa dzo ṋanzwa malofha a khosi. Maipfi a Yehova e Elia a a vhudza Ahaba o ḓadzea vhathu vhoṱhe vha tshi khou zwi vhona: “Henefhaḽa he mmbwa dza ṋanzwa malofha a Nabothe, dzi ḓo ṋanzwa na au malofha.”—1 Dzikhosi 21:19; 22:19-22, 34-38.

U fa ha Ahaba zwo khwaṱhisa Elia, Elisa na vhathu vhoṱhe vha fulufhedzeaho vhukati ha vhathu vha Mudzimu, uri Yehova ho ngo hangwa tshivhindi na lutendo zwa Nabothe. Mudzimu wa khaṱulokwayo a nga si vhuye a kundwa u ṱarafa vhathu vhavhi, hu sa londwi uri u zwi ita zwino kana tshifhingani tshi ḓaho; a nga si kundwe u khathutshela arali hu na tshiitisi tsha u ita nga u ralo. (Numeri 14:18) Zwenezwo zwo vha ngudo ya maanḓa vhukuma kha Elia, we a konḓelela lwa mahumi a miṅwaha a tshi khou vhuswa nga yeneyo khosi mmbi! Naa no no vhuya na sedzana na u shayea ha khaṱulokwayo? Naa ni ṱulutshelwa u vhona Mudzimu a tshi dzhia vhukando? Ni ḓo vha ni tshi khou ita zwavhuḓi arali na edzisa lutendo lwa Elia. Ene na Elisa mushumisani nae a fulufhedzeaho, o bvela phanḓa a tshi ḓivhadza milaedza ya Mudzimu, a konḓelela o sedzana na u shayea ha khaṱulokwayo!