1, 2. Longosorani umo ulendo wa Mariya ukaŵira, ndipo chifukwa wuli ukaŵa makora viŵi yayi kwa iyo?

MARIYA wakavuka kukhala pa mbunda, ndipo wakajipulikanga makora yayi. Ŵakenda maora ghanandi chomene. Yosefe wakendanga panthazi, kuti walongozgenge nthowa kulazga ku Betelehemu. Mariya wakapulikanga mwana wakusunkhunyika munthumbo yake.

² Apa Mariya nthumbo yikaŵa kuti yakhoma. Baibolo likulongosora kuti “wakaŵa pafupi kubaba.” (Luka 2:5) Ŵakendanga kujumpha mu minda ya ŵanthu, ndipo panji ŵalimi ŵakazizwanga kuti mwanakazi nthumbo yakhoma kale wakuyankhu? Kasi chikachitika ntchivichi kuti Mariya wanyamuke ulendo kufuma kukwake ku Nazarete?

3. Kasi Mariya wakapika ntchito wuli, ndipo tisambirenge vichi vya iyo?

³ Myezi yinandiko kumanyuma, mwanakazi Wachiyuda uyu wakapika ntchito yapadera chomene. Ntchito yake yikaŵa yakuti wababenge mwana uyo wazamuŵa Mesiya, Mwana wa Chiuta. (Luka 1:35) Apo nyengo yakuti wababe yikaŵa pafupi, pakachitika chinthu chinyake icho chikapangiska kuti ŵanyamuke ulendo uwu. Pa ulendo uwu, Mariya wakasangana na vyakusuzga vinandi ivyo vikayezga chipulikano chake. Tiyeni tiwone ivyo vikamovwira kuti walutilire kuŵa na chipulikano chakukhora.

4, 5. (a) Chifukwa wuli Yosefe na Mariya ŵakalutanga ku Betelehemu? (b) Kasi dango la Kesare likawovwira kufiska uchimi wuli?

⁴ Yosefe na Mariya ŵakaŵa ŵekha yayi paulendo uwu, pakaŵaso ŵanthu ŵanyake ŵanandi. Icho chikachitika ntchakuti Kesare Augusto wakapeleka dango lakuti mu charu muchitike kalembera. Ndipo munthu waliyose wakeneranga kuluta ku chikaya chakwake kukalembeska. Kasi Yosefe wakachita wuli? Baibolo likuti: “Yosefe nayo wakafuma mu Galileya, mu msumba wa Nazarete, wakaluta mu Yudeya, ku msumba wa Davide, uwo ukuchemeka Betelehemu, chifukwa chakuti wakaŵa wa nyumba na mbumba ya Davide.”—Luka 2:1-4.

⁵ Ntchakuzizika yayi kuti Kesare Augusto wakapeleka dango ili pa nyengo iyi. Uchimi uwo ukalembeka vyaka pafupifupi 700 kumasinda  ukayowoya kuti Mesiya wazamubabikira mu Betelehemu. Nyengo yira kukaŵaso tawuni yinyake yakuchemeka Betelehemu pa mtunda wa makilomita 11 kufuma ku Nazarete. Kweni uchimi ukayowoya kuti Mesiya wazamufuma mu “Betelehemu Efurata.” (Ŵerengani Mika 5:2.) Kuti ŵakafike ku muzi uchoko uwu kufuma ku Nazarete, ŵanthu ŵakendanga mu mapiri makilomita 130 kwendera ku Samariya. Ku Betelehemu uyu ndiko Yosefe wakalutanga, chifukwa ndiko kukaŵa kwawo kwa Themba Davide, mbumba yakwake Yosefe na muwoli wake.

6, 7. (a) Chifukwa wuli ulendo wa ku Betelehemu ukwenera kuti ukaŵa wakusuzga kwa Mariya? (b) Kasi Mariya wakachitanga wuli vinthu pakuŵa muwoli wa Yosefe? (Wonaniso mazgu ghamusi.)

⁶ Kasi Mariya wakakolerana nayo Yosefe pa nkhani iyi? Iyo wakaŵa na nthumbo, ntheura wakatenge wasuzgikirenge pakwenda. Nakuti yikaŵa nyengo yakuti chihanya chikumara ndipo vula yakwamba yikamba kuwa. Kweniso ulendo wake ŵakachitanga kukwera chifukwa Galileya wakaŵa musi apo Betelehemu wakaŵa pachanya pa kaphiri. Panyake ulendo uwu ukatora nyengo yitali kuluska umo ukaŵiranga nyengo zose, chifukwa Mariya wakakhumbikwiranga kupumura pafupipafupi. Pa nyengo iyi, Mariya wakhumbenge mphanyi wakakhala waka pa nyumba, pafupi na ŵabali na ŵabwezi awo ŵangamovwira pa nyengo yakubaba. Ntheura Mariya wakakhumbikwiranga kukhwima mtima kuti wanyamuke ulendo uwu.

⁷ Kweni Luka wali kulemba kuti Yosefe wakaluta “kukalembeska  pamoza na” Mariya. Wakalongoraso kuti pa nyengo iyi Yosefe na Mariya ŵakaŵa kuti ŵatorana kuyana na phangano lawo. (Luka 2:4, 5) Pakuti sono wakaŵa muwoli wa Yosefe, Mariya wakenderanga ivyo mfumu wake wayowoya. Wakawonanga kuti mfumu wake ndiyo ni mutu, ndipo wakachitanga waka milimo iyo Chiuta wakamupa nga movwiri wake, na kumovwira pa ivyo wasankha kuchita. * Mariya wakapulikiranga mfumu wake, ndipo ichi chikulongora kuti wakaŵa na chipulikano.

8. (a) Kasi chinyake icho chikamuchitiska Mariya kuluta ku Betelehemu na Yosefe ntchivichi? (b) Kasi ŵanthu ŵakugomezgeka ŵakusambirako vichi kwa Mariya?

⁸ Kasi chinyake icho chikamovwira Mariya kupulikira chikaŵa chivichi? Kasi wakawumanyanga uchimi uwo ukayowoya kuti Mesiya wazamubabikira mu Betelehemu? Baibolo likuyowoyapo yayi. Kweni wakwenera kuti wakamanyanga, chifukwa ŵalongozgi ŵa chisopa na ŵanthu ŵanyake ŵakamanyanga nkhani iyi. (Mat. 2:1-7; Yoh. 7:40-42) Nakuti Mariya wakaghamanyanga chomene Malemba. (Luka 1:46-55) Kwali Mariya wakanyamuka ulendo uwu chifukwa cha kupulikira mfumu wake, dango la themba, panji chifukwa cha uchimi  wa Yehova, tikumanya yayi. Icho tikumanya ntchakuti wakaŵa wakujilambika chomene. Yehova wakuwonga chomene mzimu wa kujiyuyura na kupulikira uwo ŵanthu ŵake ŵanalume na ŵanakazi ŵakulongora. Mu nyengo yithu yino, ŵanthu ŵanandi ŵakujilambika yayi. Ntheura ivyo Mariya wakachita ni vyakovwira chomene kwa tose.

9, 10. (a) Kasi Mariya na Yosefe ŵakwenera kuti ŵakaghanaghananga vichi apo ŵakafikanga ku Betelehemu? (b) Chifukwa wuli Yosefe na Mariya ŵakagona mu chiŵaya?

⁹ Mariya mtima ukwenera kuti ukakhira wakati wawona Betelehemu. Apo ŵakakweranga vikwezga, kujumpha mu makuni gha maolive, Mariya na Yosefe ŵakwenera kuti ŵakaghanaghananga vya mbiri ya muzi uchoko uwu. Ukaŵa uchoko chomene mwakuti ukaŵa wakwenelera yayi kuchemeka msumba mu Yudeya, nga umo ntchimi Mika yikayowoyera. Kweni mu muzi uwu ndimo mukababikira Bowazi, Naomi, na Davide, vyaka vinandi chomene kumasinda.

¹⁰ Mariya na Yosefe ŵakasanga kuti mu muzi uwu muli ŵanthu ŵanandi chomene. Ŵanthu ŵanyake ŵakatendekera kuzakalembeska, ntheura malo ghakugona ŵakaghasanga yayi mu chipinda cha ŵalendo. * Pakaŵavya chinyake chakuti ŵangachita, ntheura ŵakanjira waka mu chiŵaya. Yosefe wakwenera kuti wakafipiranga chomene mtima muwoli wake uyo pa nyengo iyi utenda ukakura. Mwenemura mu chiŵaya, Mariya nthumbo yikawuka.

11. (a) Chifukwa wuli ŵanakazi wose ŵangapulikiska umo Mariya wakasuzgikira? (b) Kasi Yesu wakaŵa ‘mwana wakwamba’ munthowa wuli?

¹¹ Ŵanakazi wose ŵangapulikiska umo Mariya wakwenera kuti wakasuzgikira. Vyaka pafupifupi 4,000 kumasinda, Yehova wakayowoya kuti ŵanakazi ŵasuzgikenge na ulwilwi pakubaba chifukwa cha kwananga uko ŵali kuhara. (Gen. 3:16) Mariya nayo wakwenera kuti wakasuzgika na ulwilwi. Luka wakalongosorapo yayi vya ulwilwi uwo Mariya wakaŵa nawo, kweni wakalemba waka kuti: “Wakababa mwana wake wakwamba msepuka.” (Luka 2:7) Nadi, ndiyo wakaŵa “mwana wake wakwamba” pa ŵana ŵanandi awo wakaŵaso nawo. Ŵana wose ŵakaŵapo 7. (Mrk. 6:3) Kweni mwana uyu wakaŵa wakupambana chomene na ŵana ŵanyake wose. Wakaŵa mwana wakwamba wa Mariya, kweniso wakaŵa Mwana wapadera yekha wa Yehova, “wakwamba kubabika wa chilengiwa chose.”—Kol. 1:15.

12. Kasi Mariya wakamugoneka mu vichi mwana? Kasi ivyo vikachitika nadi vikupambana wuli na ivyo ŵanthu ŵanyake ŵakulongora mu maseŵero panji vithuzithuzi?

¹² Apa ndipo Baibolo likutiphalira fundo yinyake yakumanyikwa chomene, yakuti: “Wakamuvungilizga salu na kumugoneka mu  chakulyeramo viŵeto.” (Luka 2:7) Ŵanthu ŵanyake ŵakuyaghayizga chomene pakulongosora malo agha mu maseŵero panji vithuzithuzi ivyo ŵakujambura. Kweni wonani ivyo vikachitika nadi. Mariya wakaŵika mwana mu chinthu icho viŵeto vikalyerangamo. Kumbukani kuti ŵanthu aŵa ŵakagona mu chiŵaya. Malo agha ghakuŵa ghawemi yayi. Kasi ni mupapi nju uyo wangatemwa kuti mwana wake wakababikire mu chiŵaya usange malo ghanyake ghawemi ghalipo? Ŵapapi ŵanandi ŵakuŵakhumbira viwemi chomene ŵana ŵawo. Mariya na Yosefe nawo ŵakamukhumbiranga viwemi chomene Mwana wa Chiuta.

13. (a) Kasi Mariya na Yosefe ŵakachita vichi pakukhumba kupwelelera mwana wawo? (b) Kasi ŵapapi ŵamahara ŵakusambirako vichi kwa Yosefe na Mariya?

¹³ Kweni Mariya na Yosefe ŵakaŵika maghanoghano pa malo agho ŵakagonamo yayi. Iwo ŵakachita waka ivyo ŵangakwaniska kuti mwana waŵe makora. Wonani kuti Mariya wakamupwelelera mwana, wakamuvungilizga mu salu na kumugoneka makora mu chakulyeramo viŵeto kuti mwana wathukirenge. Mariya wakachita ivyo wangakwaniska kuti wapwelelere mwana wake, wakadandawura chomene na malo yayi. Iyo na Yosefe ŵakamanyangaso kuti chakuzirwa chomene ntchakuti ŵamusambizge mwana uyu kutemwa Yehova. (Ŵerengani Dotoronome 6:6-8.) Ndivyo ŵapapi ŵamahara ŵakuchita mazuŵa ghano, ŵakusambizga ŵana ŵawo uwemi wa kuteŵetera Chiuta mu charu chiheni ichi.

14, 15. (a) Chifukwa wuli ŵaliska ŵakakhumbanga chomene kuti ŵawone mwana? (b) Kasi ŵaliska ŵakachita vichi ŵakati ŵawona mwana mu chiŵaya?

¹⁴ Mwamabuchi, kukaŵa chongo chikuru. Ŵaliska ŵakachimbilira mu chiŵaya, ŵakakhumbanga kuti ŵawone mwana. Ŵanthu aŵa ŵakaŵa ŵakukondwa chomene. Ŵakachimbira kufuma ku mapiri uko ŵakakhalanga na viŵeto vyawo. * Ŵakaphalira ŵapapi ŵa mwana uyu vinthu vyakuzizwiska ivyo vikachitika. Apo ŵakaŵa ku mapiri usiku, mungelo wakawonekera kwa iwo. Uchindami wa Yehova ukaŵaŵalira zingilizge, ndipo mungelo wakaŵaphalira kuti Khristu, panji kuti Mesiya, wababika mu Betelehemu. Wakaŵaphalira kuti ŵamusanga mwana wagona mu chakulyeramo viŵeto, wavungika na salu. Kufuma apo, pakachitikaso chinthu chinyake, ŵangelo ŵanandi ŵakawonekera, ŵakalumbanga Chiuta.—Luka 2:8-14.

¹⁵ Ntchakuzizika yayi kuti ŵanthu ŵakujiyuyura aŵa ŵakachimbilira  ku Betelehemu. Ŵaliska aŵa ŵakwenera kuti ŵakakondwa chomene ŵakati ŵawona bonda wagona mu chakulyeramo viŵeto nga umo mungelo wakalongosolera. Kweniso nkhani iyi ŵakayisunga waka mu mtima yayi. Ŵakaphalirako ŵanthu uthenga uwu ndipo “wose awo ŵakapulika ŵakazizwa na vinthu ivyo ŵaliska ŵakaŵaphalira.” (Luka 2:17, 18) Ŵalongozgi ŵa chisopa mu nyengo yira ŵakayuyuranga chomene ŵaliska ŵa viŵeto. Kweni ŵanthu ŵakujiyuyura na ŵakugomezgeka aŵa, Yehova wakaŵawonanga kuti mbakuzirwa. Kasi Mariya wakakhwaskika wuli na kwiza kwa ŵaliska aŵa?

16. Kasi Mariya wakalongora wuli kuti wakatemwanga kughanaghanirapo vinthu, ndipo ichi chikamovwira wuli?

¹⁶ Mariya wakwenera kuti wakavuka chomene chifukwa cha kubaba, kweni wakategherezganga vyose ivyo ŵanthu ŵakayowoyanga. Padera pa kupulikizga, “Mariya wakamba kusunga mazgu ghose agha na kughanaghanira ng’anamuro lake mu mtima wake.” (Luka 2:19) Mwanakazi uyu wakatemwanga nadi kughanaghanirapo vinthu. Wakamanyanga kuti uthenga wa mungelo uwu ukaŵa wakuzirwa. Yehova, Chiuta wake wakakhumbanga kuti Mariya wamumanye makora mwana wake kweniso kuzirwa kwake. Ntheura, wakapulikizganga na kusunga vyose mu mtima wake. Wakachitanga nthena kuti nyengo zose waghanaghanirengepo. Ichi ntchinyake icho chikamovwira Mariya kuŵa na chipulikano chakukhora umoyo wake wose.—Ŵerengani Ŵahebere 11:1.

17. Kasi tikusambirako vichi kwa Mariya pa nkhani ya unenesko wakuzirwa uwo uli mu Baibolo?

¹⁷ Kasi namwe muchitenge vinthu nga ni Mariya? Mu Mazgu ghake, Yehova wali kuŵikamo unenesko wakuzirwa chomene. Unenesko uwu ungatovwira pekha usange ise tikuŵikako mahara. Tikulongora kuti tikuŵikako mahara para tikuŵazga Baibolo nyengo zose na kuliwona kuti ni Mazgu gha Chiuta. (2 Tim. 3:16) Nase tikwenera kusungilira fundo zakuzirwa izi mu mtima withu na kughanaghanira ng’anamuro lake, nga umo wakachitiranga Mariya. Usange tikughanaghanirapo ivyo tikuŵazga mu Baibolo, na kuwona umo tingalondezgera fundo za Yehova, chipulikano chithu chikhorenge.

18. (a) Kasi Mariya na Yosefe ŵakapulikira wuli Dango la Mozesi apo Yesu wakaŵa bonda? (b) Kasi sembe iyo Yosefe na Mariya ŵakapeleka pa tempile yikutiphalirachi vya iwo?

¹⁸ Mwana wakati wakwaniska mazuŵa 8, Mariya na Yosefe  ŵakamukotora pakulondezga Dango la Mozesi. Kweniso ŵakamuthya zina lakuti Yesu, nga umo ŵakaphalilikira. (Luka 1:31) Kufuma apo, mwana wakati wakwaniska mazuŵa 40, ŵakaluta nayo ku tempile ku Yerusalemu kufuma ku Betelehemu. Uwu ukaŵa mtunda wa makilomita pafupifupi 10, ndipo ŵakapeleka sembe yakutozgera iyo Dango likakhumbanga. Kuyana na dango ili, ŵakavu ŵakapelekanga njiŵa ziŵiri panji nkhunda ziŵiri. Nangauli panyake Yosefe na Mariya ŵakachita soni kuti ŵatondeka kupeleka mberere, kweni ŵakapulikira Dango ndipo ŵakapeleka njiŵa. Ŵachali pa tempile ŵakakhozgekaso chomene.—Luka 2:21-24.

19. (a) Kasi Simiyoni wakayowoya vichi ivyo Mariya wakeneranga kusunga mu mtima? (b) Kasi Ana wakachita wuli wati wawona Yesu?

¹⁹ Nyengo yeneyira, kukiza munthu muchekuru zina lake Simiyoni, ndipo wakayowoya vinthu vinyake vyakuti Mariya wasunge mu mtima. Munthu uyu Chiuta wakamulayizga kuti pambere wandafwe wawonenge Mesiya. Mzimu utuŵa wa Yehova ukamulongora kuti mwana uyu Yesu, ndiyo ni Mponoski uyo wakayowoyeka kuti wizenge. Kweniso Simiyoni wakachenjezga Mariya kuti zuŵa linyake wazamupulika ulwilwi uwo wakwenera kuzakazizipizga. Wakayowoya kuti vizamuŵa nga kuti munthu munyake wakumugwaza na lupanga lutali. (Luka 2:25-35) Nangauli mazgu agha ghakalongoranga kuti vinthu vizamuŵa makora yayi, kweni ghakamovwira Mariya kuzizipizga apo vinthu ivi vikazakachitika nadi vyaka 33 pamanyuma. Simiyoni wakati wamara kuyowoya, kukizaso ntchimi yanakazi zina lake  Ana. Mama uyu wakati wawona Yesu, wakamba kuyowoya vya iyo ku wose awo ŵakalindiliranga kuwombokwa kwa Yerusalemu.—Ŵerengani Luka 2:36-38.

20. Chifukwa wuli Yosefe na Mariya ŵakachita makora kuluta na Yesu ku tempile ku Yerusalemu?

²⁰ Yosefe na Mariya ŵakachita makora chomene kuluta na mwana wawo ku tempile la Yehova ku Yerusalemu. Ichi chikawovwira kuti mwana wawo wazgoŵere kuluta ku tempile la Yehova umoyo wake wose. Apo ŵakaŵa pa tempile, ŵakamupa Yehova ivyo ŵangakwaniska kweniso ŵakapokera ulongozgi na kukhwimiskika. Chipulikano cha Mariya chikwenera kuti chikakhora chomene apo wakaweranga kufuma ku tempile zuŵa lira. Mariya wakaŵa na vinandi mu mtima wake vyakuti waghanaghanirepo na kuphalirako ŵanthu.

21. Chifukwa wuli tikugomezga kuti chipulikano chithu chingakhora nga ntcha Mariya?

²¹ Ntchakukondweska chomene kuwona kuti ŵapapi mazuŵa ghano ŵakuchita nga umo ŵanthu aŵa ŵakachitira. Ŵapapi awo Mbakaboni ŵa Yehova, ŵakwiza na ŵana ŵawo ku maungano nyengo zose. Ŵapapi aŵa ŵakuchita ivyo ŵangafiska, ndipo ŵakukhozga Ŵakhristu ŵanyawo. Para ŵakuwelera ku nyumba zawo, nawo ŵakuŵa kuti ŵakhozgeka ndipo ŵakukondwa kweniso ŵakuŵa na vinthu vinandi vyakukaphalirako ŵanthu. Tikukondwa chomene kuwungana nawo. Para nase tiwunganenge, tiwonenge kuti chipulikano chithu chikhorenge chomene, nga umo chikaŵira cha Mariya.