1, 2. (a) Xana Mariya u xewetiwe njhani hi munhu loyi a nga n’wi tiviki? (b) Xana Mariya a a fanele a endla swiboho swihi naswona swi byi cince njhani vutomi byakwe?

MARIYA u fanele a hlamale ngopfu loko a vona muendzi a nghena ekaya ka vona. Muendzi loyi a a nga endzelanga tata wakwe kumbe mana wakwe. A a endzele yena! Mariya a a tiyiseka leswaku muendzi loyi a a nga humi emutini wa Nazareta. Eximutanini xo fana ni xa Nazareta lexi a a tshama eka xona, vanhu vambe a va vonaka hi ku olova. Handle ka sweswo, muendzi yoloye a a vonaka leswaku i munhu wumbe. U xewete Mariya hi ndlela leyi nga tolovelekangiki nikatsongo, a ku: “Xewani, wena loyi a tsakeriweke swinene, Yehovha u na wena.”—Hlaya Luka 1:26-28.

² Hi mukhuva wolowo, Bibele yi hi byela hi Mariya, n’wana wa xisati wa Heli, loyi a a tshama emutini wa Nazareta le Galeliya. Bibele yi vulavula hi Mariya hi nkarhi lowu a a fanele a endla swiboho swa nkoka evuton’wini byakwe. A a ta tekiwa hi Yosefa wa muvatli loyi se a a n’wi vutile loyi a a nga fuwanga kambe a a tshembekile. Kutani swi vonaka onge Mariya a a swi tiva leswaku u ta hanya vutomi bya njhani—vutomi byo olova ni ku seketela nuna wakwe Yosefa va kurisa vana. Kambe hi xitshuketa ku fike muendzi loyi a n’wi byeleke hi ntirho lowu humaka eka Xikwembu, ku nga vutihlamuleri lebyi a byi ta cinca vutomi byakwe.

3, 4. Leswaku hi n’wi tiva kahle Mariya hi fanele hi honisa yini naswona hi fanele hi kambisisa yini?

³ Swi nga ha ku hlamarisa ku tiva leswaku Bibele a yi hi byeli swo tala hi Mariya. A yi hi byeli swo tala hi ndlela leyi a kurisiweke ha yona, hi vumunhu byakwe naswona a yi hi byeli nchumu hi ndlela leyi a a languteka ha yona. Kambe leswi Rito ra Xikwembu ri swi vulaka ha yena swi hi byela swo tala hakunene.

⁴ Leswaku hi n’wi tiva kahle Mariya, hi fanele hi honisa tidyondzo to tala leti vukhongeri byo hambana-hambana byi ti dyondzisaka vanhu malunghana na yena. A hi fanelanga hi vulavula hi swinepe ni swifaniso swo tala leswi tsariweke hi pende ni leswi endliweke hi maribye yo hatima ni muxaka wun’wana wa vumba. Nakambe a hi fanelanga hi vulavula hi tidyondzo ta vukhongeri leti rharhanganeke ni leti nga mavonelo ya vanhu, leti nyikaka wansati loyi wo titsongahata swithopo leswi tlakukeke swo fana ni lexi nge “Mana wa Xikwembu” ni lexi nge “Hosi ya Xisati ya le Tilweni.” Ematshan’weni ya sweswo, a hi kambisiseni leswi Bibele yi hi byelaka swona  hakunene. Yi hi nyika vutivi bya risima swinene hi ripfumelo rakwe ni ndlela leyi hi nga ri tekelelaka ha yona.

5. (a) Xana hi nga dyondza yini eka Mariya hi ndlela leyi a anguleke ha yona eka maxewetelo ya Gabriyele? (b) Hi yihi dyondzo ya nkoka leyi hi yi dyondzaka eka Mariya?

⁵ Hilaha u nga ha vaka u swi tiva hakona, wanuna la endzeleke Mariya a a nga ri munhu wa nyama. A ku ri ntsumi Gabriyele. Loko yi vitana Mariya yi ku “wena loyi a tsakeriweke swinene,” Mariya u “karhateke swinene” hi marito wolawo naswona a a lava ku tiva leswaku maxewetelo wolawo lama nga tolovelekangiki ma nga va ma vula yini. (Luka 1:29) I mani loyi a a n’wi tsakela swinene? Mariya a a nga swi langutelanga ku tsakeriwa swinene hi vanhu. Kambe ntsumi a yi vulavula hi ku tsakeriwa hi Yehovha Xikwembu. Sweswo a swi ri swa nkoka eka yena. Hambiswiritano, a nga kalanga a tikukumuxa hileswi a a tsakeriwa hi Xikwembu. Loko hi tikarhatela ku tsakeriwa hi Xikwembu naswona hi nga tikukumuxi hi ehleketa leswaku se xa hi tsakela, hi ta dyondza dyondzo ya nkoka leyi Mariya a a yi twisisa swinene. Xikwembu xi lwisana ni lava tikukumuxaka kambe xi rhandza ni ku seketela lava titsongahataka.—Yak. 4:6.

6. I ntirho wihi lowukulu lowu ntsumi yi wu nyikeke Mariya?

⁶ Mariya a a fanele a titsongahata hi ndlela yoleyo hikuva ntsumi yi n’wi nyike ntirho lowukulu swinene. Yi n’wi byele leswaku a a ta veleka n’wana loyi a a ta va wa nkoka swinene eka vanhu hinkwavo. Gabriyele u te: “Yehovha Xikwembu u ta n’wi nyika xiluvelo xa Davhida tata wakwe, naswona u ta va hosi ehenhla ka yindlu ya Yakobe hi masiku, mfumo wakwe a wu nge vi na makumu.” (Luka 1:32, 33) Hakunene Mariya a a xi tiva xitshembiso lexi Xikwembu xi xi tshembiseke Davhida eka malembe yo tlula gidi lama hundzeke—xa leswaku un’wana wa vatukulu vakwe a a ta fuma hilaha ku nga heriki. (2 Sam. 7:12, 13) Kutani n’wana wakwe a a ta va Mesiya loyi se a ku ri khale vanhu va Xikwembu va n’wi languterile leswaku a fika!

7. (a) Xana xivutiso xa Mariya xi kombise yini ha yena? (b) Xana vantshwa namuntlha va nga dyondza yini eka Mariya?

⁷ Ku tlula kwalaho, ntsumi yi n’wi byele leswaku n’wana wakwe a a ta “vuriwa N’wana wa La nge Henhla-henhla.” Wansati la nga munhu wa nyama a a ta swi kotisa ku yini ku veleka N’wana wa Xikwembu? A swi ta endlekisa ku yini ku va Mariya a veleka n’wana? Se a a vutiwe hi Yosefa kambe a va nga si tekana. Mariya u vutise xivutiso lexi hi moya wa le hansi a ku: “Xana leswi swi ta endlekisa ku yini, tanihi leswi ndzi nga tiviki wanuna hi tlhelo ra rimbewu?” (Luka 1:34) Xiya leswaku Mariya a nga khomiwanga hi tingana ku vula leswaku a a ha ri nhwana. Ematshan’weni ya sweswo, a a byi teka byi ri bya risima vutengi byakwe. Namuntlha vantshwa vo tala va hatlisela ku hlanganyela rimbewu kutani va lahlekeriwa hi vunhwana bya vona ivi va sungula ku hlekula lava va nga byi lahlangiki. Misava yi cincile  hakunene. Hambiswiritano, Yehovha a nga cincanga. (Mal. 3:6) Ku fana ni le minkarhini ya Mariya, Yehovha u tsakela lava namarhelaka milawu yakwe ya mahanyelo.—Hlaya Vaheveru 13:4.

8. A swi ta endlekisa ku yini leswaku Mariya a veleka n’wana loyi a hetisekeke hambileswi yena a a nga hetisekangi?

⁸ Hambileswi Mariya a a ri nandza la tshembekaka wa Xikwembu, a a nga hetisekanga. Kutani a a ta swi kotisa ku yini ku veleka n’wana la hetisekeke, ku nga N’wana wa Xikwembu? Gabriyele u hlamusele a ku: “Moya lowo kwetsima wu ta ta ehenhla ka wena, naswona matimba ya La nge Henhla-henhla ma ta ku funengeta. Hikwalaho ka sweswo lexi nga ta velekiwa na xona xi ta vuriwa lexo kwetsima, N’wana wa Xikwembu.” (Luka 1:35) Ku kwetsima swi vula “ku basa” ni “ku tenga.” Hi ntolovelo vana va tswariwa va ri ni xidyoho lexi va xi kumaka eka vatswari va vona. Kambe eka xiendlakalo lexi, Yehovha a a ta endla singita ro hlawuleka. A a ta hundzisela vutomi bya N’wana wakwe byi suka etilweni byi ya embelekweni wa Mariya kutani a tirhisa matimba yakwe lama tirhaka kumbe moya lowo kwetsima leswaku wu “funengeta” Mariya, wu sivela n’wana leswaku a nga tluleriwi hi xidyoho. Xana Mariya u swi tshembile leswi ntsumi yi n’wi tshembiseke swona? U angule njhani?

9. (a) Ha yini lava nga pfumeriki eka singita leri va endla xihoxo loko va kanakana mhaka ya Mariya? (b) Xana Gabriyele u ri tiyise hi ndlela yihi ripfumelo ra Mariya?

⁹ Lava nga pfumeriki eka singita leri, ku katsa ni vafundhisi van’wana va Vujagana, swa va tikela ku pfumela leswaku nhwana a nga veleka n’wana. Ku nga khathariseki leswi va dyondzekeke ngopfu, va tsandzeka ku twisisa ntiyiso lowu, lowu nga erivaleni. Hilaha Gabriyele a vuleke hakona, “ku hava lexi tivisiwaka hi Xikwembu lexi nga ta ka xi nga endleki.” (Luka 1:37) Mariya u swi pfumerile leswi Gabriyele a n’wi byeleke swona hikuva a a ri ni ripfumelo leri tiyeke. Hambiswiritano, Mariya a a nga pfumeli mhaka yin’wana ni yin’wana leyi a a byeriwa yona. Ku fana ni munhu un’wana ni un’wana loyi a tirhisaka mabyongo, Mariya u lave vumbhoni lebyi ripfumelo rakwe a ri ta titshega ha byona. Gabriyele a a lunghekele ku n’wi byela leswi engetelekeke leswi swin’wana swa swona ana se a a swi tiva leswaku i ntiyiso. U n’wi byele hi kokwana wakwe Elizabeta, loyi a a tiviwa a ri mhika ku ringana nkarhi wo leha. Hi ndlela ya singita Xikwembu xi endle leswaku a tika!

10. Ha yini hi nga fanelanga hi ehleketa leswaku ntirho wa Mariya a wu nga ta n’wi tisela swiphiqo kumbe ku n’wi endla a chava?

¹⁰ I yini leswi Mariya a a ta swi endla sweswi? Se a a wu tiva ntirho lowu a a ta wu endla ni vumbhoni bya leswaku Xikwembu a xi ta endla hinkwaswo leswi Gabriyele a swi vuleke. A hi fanelanga hi ehleketa leswaku ntirho lowu a wu nga ta n’wi tisela swiphiqo ni ku n’wi endla a chava. Phela a a fanele a ehleketa hi ku vutiwa kakwe hi Yosefa. Xana Yosefa a a ta hambeta a lava ku n’wi teka loko a kuma leswaku u tikile? Ku engetela kwalaho, swi nga ha endleka leswaku ntirho wa kona hi woxe a wu nga n’wi dyisi byi rhelela. Vutomi bya xivumbiwa xa nkoka ngopfu ku tlula swivumbiwa  hinkwaswo swa Xikwembu, ku nga N’wana wa xona loyi a rhandzekaka, a byi ri emavokweni yakwe! A a fanele a n’wi khathalela loko a ha ri ricece leri nga kotiki ku endla nchumu ni ku n’wi sirhelela eka misava yo homboloka. Byebyo a ku ri vutihlamuleri lebyi tikaka hakunene!

11, 12. (a) Xana vavanuna lavo tshembeka ni lava nga ni xivindzi, minkarhi yin’wana a va angula njhani eka swiavelo swo tika leswi humaka eka Xikwembu? (b) Xana Mariya u kombise yini hi yena n’wini loko a hlamula Gabriyele?

¹¹ Bibele yi kombisa leswaku hambi ku ri vavanuna lavo tshembeka ni lava nga ni xivindzi, minkarhi yin’wana va kanakanile ku amukela swiavelo swo tika leswi humaka eka Xikwembu. Muxe u vilerile a vula leswaku a nga swi koti ku vulavula kahle lerova a nga va muvulavuleri wa Xikwembu. (Eks. 4:10) Yeremiya u ale ku endla ntirho lowu Xikwembu a xi n’wi avela wona, a vula leswaku a nge swi koti ku wu endla hileswi a a ha ri “mufana.” (Yer. 1:6) Kasi Yonasi u balekele xiavelo xakwe! (Yon. 1:3) Ku vuriwa yini hi Mariya?

¹² Hambi ku ri namuntlha, vanhu vo tala va ha ma tiva marito yakwe lama kombisaka ku titsongahata ni ku yingisa. U byele Gabriyele a ku: “Waswivo! Hlonga ra xisati ra Yehovha! Onge swi nga endleka eka mina hi ku ya hi leswi u swi tiviseke.” (Luka 1:38) Hlonga ra xisati a ku ri nandza wa xiyimo xa le hansi swinene ku tlula malandza hinkwawo; vutomi bya rona hinkwabyo a byi lawuriwa hi n’wini wa rona. Yoleyo i ndlela leyi Mariya a a titwa ha yona hi N’wini wakwe, Yehovha. A a swi tiva leswaku Yehovha a a ta n’wi sirhelela nileswaku wa tshembeka eka hinkwavo lava tshembekaka eka Yena nileswaku a a ta n’wi katekisa loko a ri karhi a endla hinkwaswo leswi nga ematimbeni yakwe leswaku a hetisisa ntirho lowu a nyikiweke wona wo tika.—Ps. 18:25.

13. Xana hi nga vuyeriwa njhani eka xikombiso xa Mariya loko leswi Xikwembu xi hi kombelaka ku swi endla swi vonaka swi tika kumbe swi vonaka swi nga koteki?

¹³ Nkarhi wun’wana Xikwembu xi hi kombela leswaku hi endla nchumu lowu nga ha tikombaka wu tika, lerova hi vona onge a swi nge koteki ku wu endla. Hambiswiritano, eRitweni ra xona xi hi nyika swivangelo swo tala swa leswaku hi xi tshemba ni ku titshega hi xona hilaha ku heleleke ku fana na Mariya. (Swiv. 3:5, 6) Xana hi ta endla tano? Loko hi endla tano, xi ta hi katekisa, xi hi nyika swivangelo swo va ni ripfumelo leri tiyeke eka xona.

14, 15. (a) Xana Yehovha u n’wi katekise njhani Mariya loko a endzele Elizabeta na Zakariya? (b) Xana marito ya Mariya lama tsariweke eka Luka 1:46-55 ma paluxa yini hi yena?

¹⁴ Ku va Gabriyele a byele Mariya leswaku Elizabeta u tikile, swi vule swo tala eka yena. Eka vavasati hinkwavo lava nga kona emisaveni, xana hi wihi loyi a a ta xi twisisa kahle xiyimo xakwe? Mariya u nambe a ku milenge mimbirhi a kongoma etikweni ra tintshava ra Yuda, ku nga riendzo leri kumbexana a ri teka masiku manharhu kumbe mune. Loko a nghena  emutini wa Elizabeta na Zakariya loyi a a ri muprista, Yehovha u nyike Mariya vumbhoni lebyi engetelekeke leswaku a tiyisa ripfumelo rakwe. Kuteloko Elizabeta a twa Mariya a xeweta hiloko hi ku hatlisa a twa ricece leri nga embelekweni wakwe ri tshuka-tshuka hi ku tsaka. U tale hi moya lowo kwetsima kutani a vula leswaku Mariya i “mana wa Hosi [yakwe].” Xikwembu xi paluxele Elizabeta leswaku n’wana wa Mariya a a ta va Hosi ya yena, ku nga Mesiya. Ku tlula kwalaho, u huhuteriwe ku bumabumela Mariya hikwalaho ka ku yingisa Xikwembu hi ku tshembeka a ku: “Nakambe loyi a kholweke wa tsaka.” (Luka 1:39-45) Ina hinkwaswo leswi Yehovha a swi tshembiseke Mariya a swi ta humelela!

¹⁵ Endzhaku ka sweswo Mariya u sungule ku vulavula. Marito yakwe ma tsariwe hi vukheta eRitweni ra Xikwembu. (Hlaya Luka 1:46-55.) Wolawo i marito yo leha lawa Mariya a tshameke a ma vula lama tsariweke eBibeleni  naswona ma hi byela swo tala hi yena. Ma kombisa ndlela leyi a nkhenseke Yehovha ha yona loko a ri karhi a n’wi dzunisa hileswi a n’wi katekiseke hi lunghelo ro va mana wa Mesiya. Ma kombisa ndlela leyi ripfumelo rakwe a ri tiye ha yona loko a ri karhi a vulavula hi Yehovha tanihi loyi a tsongahataka lava tikurisaka ni lava nga ni matimba ni ku pfuna lava titsongahataka ni swisiwana leswi lavaka ku n’wi tirhela. Ma tlhela ma kombisa leswaku a a ma tiva ku fikela kwihi Matsalwa. Ku ringanyetiwa leswaku u tshahe Matsalwa ya Xiheveru minkarhi leyi tlulaka 20! *

16, 17. (a) Xana Mariya na n’wana wakwe va wu kombise hi ndlela yihi moya lowu hi faneleke hi wu tekelela? (b) Riendzo ra Mariya ro ya eka Elizabeta ri hi tsundzuxa nkateko wihi?

¹⁶ Swi le rivaleni leswaku Mariya a a anakanyisisa swinene hi Rito ra Xikwembu. Kambe u titsongahatile, a vona swi antswa ku tshaha Matsalwa leswaku a hlamusela xiyimo xakwe ematshan’weni yo vulavula marito lama humaka emiehleketweni yakwe. N’wana loyi a a ri karhi a kula embelekweni wakwe a a ta kombisa moya lowu fanaka siku rin’wana, hi ku vula marito lama nge: “Leswi ndzi swi dyondzisaka a hi swa mina, kambe i swa loyi a ndzi rhumeke.” (Yoh. 7:16) Hi endla kahle loko hi tivutisa swivutiso leswi: ‘Xana ndzi ri xixima hi ndlela leyi fanaka Rito ra Xikwembu? Kumbe ndzi tsakela ku endla swilo hi ku ya hi mavonelo ni tidyondzo ta mina?’ Nhlamulo ya Mariya yi le rivaleni.

¹⁷ Mariya u tshame na Elizabeta ku ringana kwalomu ka tin’hweti tinharhu, a swi kanakanisi leswaku va khutazane swinene. (Luka 1:56) Vavasati lavambirhi va hi tsundzuxa leswaku vunghana i bya nkoka. Loko hi lava vanghana lava n’wi rhandzaka swinene Yehovha Xikwembu xa hina, ha tiyiseka leswaku vuxaka bya hina na yena byi ta kula naswona hi ta tshinela eka yena. (Swiv. 13:20) Kambe nkarhi wa leswaku Mariya a tlhelela ekaya wu hetelele wu fikile. Xana Yosefa a a ta vula yini loko a twa leswaku Mariya u tikile?

18. Xana Mariya u n’wi byele yini Yosefa, naswona Yosefa u angule njhani?

¹⁸ Swi nga ha endleka leswaku Mariya a nga yimelanga leswaku un’wana ni un’wana a kala a swi vona leswaku u tikile ku ri kona a nga ta byela Yosefa. Handle ko kanakana u boheke ku vulavula na Yosefa. Emahlweni ko vulavula na Yosefa, Mariya a nga ha va a tivutisile leswaku wanuna loyi wo chava Xikwembu u ta angula njhani eka leswi a a boheka ku n’wi byela swona. Nilokoswiritano, u vulavule na yena a n’wi byela hinkwaswo leswi n’wi humeleleke. Hilaha u nga ha swi ehleketaka hakona, Yosefa u fanele a karhateke swinene. A a swi lava ku tshemba murhandziwa wakwe, kambe leswi a n’wi byeleke swona a ku ri nchumu lowu nga si tshamaka wu humelela. Bibele a yi hi byeli leswi Yosefa a a swi ehleketa kumbe leswi a swi vuleke hi nkarhi wolowo. Kambe yi vula leswaku u endle xiboho xo n’wi tshika hikuva hi nkarhi wolowo vanhu lava vutaneke a va tekiwa va ri lava tekaneke. Hambiswiritano, a a nga lavi ku n’wi khomisa tingana exikarhi ka  vanhu kumbe ku ya n’wi vika leswaku a xupuriwa, kutani u hlawule ku n’wi tshika exihundleni. (Mat. 1:18, 19) Swi fanele swi n’wi twise ku vava Mariya ku vona Yosefa a vaviseke swinene hikwalaho ka xiyimo lexi, lexi nga si tshamaka xi endleka. Kambe Mariya a nga hlundzukanga hikwalaho ka leswi Yosefa a a nga n’wi tshembi.

19. Xana Yehovha u n’wi pfune njhani Yosefa leswaku a endla xiboho lexinene?

¹⁹ Yehovha a nga n’wi pfumelelanga Yosefa leswaku a endla leswi a swi kunguhateke. Enorhweni, ntsumi ya Xikwembu yi n’wi byele leswaku Mariya a a tike hi ndlela ya singita. Sweswo swi fanele swi rhurise mbilu ya Yosefa! Kutani u endle hilaha Mariya a endleke hakona loko a byeriwa hi ta ku tika kakwe—u endle leswi Yehovha a a lava leswaku a swi endla. U tekane na Mariya kutani a tilunghiselela ku byarha vutihlamuleri byo hlawuleka byo wundla N’wana wa Yehovha.—Mat. 1:20-24.

20, 21. Xana vanhu lava tekaneke ni lava ehleketaka hi ku tekana va nga dyondza yini eka Mariya na Yosefa?

²⁰ Vanhu lava tekaneke ni lava ehleketaka hi ku tekana, va fanele va dyondza eka vatekani lava, lava ha riki vantshwa lava hanyeke eka malembe ya 2 000 lama hundzeke. Loko Yosefa a ri karhi a vona nsati wakwe a ri karhi a endla mintirho ya le kaya ni ku khathalela n’wana, swi fanele swi n’wi tsakise swinene leswi ntsumi ya Yehovha yi n’wi byeleke leswi a a fanele a swi endla. Yosefa u fanele a xiye ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona ku titshega hi Yehovha loko a endla swiboho leswikulu. (Ps. 37:5; Swiv. 18:13) A swi kanakanisi leswaku leswi a a ri nhloko ya ndyangu a a endla swiboho hi musa ni hi vukheta.

²¹ Hi hala tlhelo, hi nga gimeta hi ku vula yini eka ndlela leyi Mariya a a tiyimisele ha yona ku tekiwa hi Yosefa? Hambileswi eku sunguleni Yosefa swi n’wi tikeleke ku twisisa leswi Mariya a n’wi byeleke swona, Mariya u tshike mhaka leyi emavokweni ya yena tanihi leswi a a ta va nhloko ya ndyangu. Hakunene yoleyo yi ve dyondzo ya nkoka eka yena ni le ka vavasati lava nga Vakreste namuntlha. Nakambe swiendlakalo leswi swi nga ha va swi dyondzise Yosefa na Mariya leswaku i swa nkoka ku tshembana ni ku nga fihlelani nchumu.—Hlaya Swivuriso 15:22.

22. Xana masungulo ya vukati bya Yosefa na Mariya a ku ri wahi, naswona i yini leswi a va swi langutele hi mahlo-ngati?

²² Vatekani volavo lava ha riki vantshwa, va sungule vukati bya vona eka masungulo lamanene. Havumbirhi bya vona a va rhandza Yehovha Xikwembu ku tlula swilo hinkwaswo naswona a va navela ku n’wi tsakisa tanihi vatswari lava nga swi kotaka ku khathalela n’wana Wakwe. Hambiswiritano, a va ta kuma mikateko leyikulu va tlhela va langutana ni swiphiqo leswikulu. A va swi langutele hi mahlo-ngati ku kurisa Yesu loyi a a ta kula a va wanuna wa nkoka swinene loyi a nga si tshamaka a va kona wo fana na yena emisaveni.