tumawid ng Jordan . . . sa hangganan ng Judea: Lumilitaw na tumutukoy ito sa Perea, isang rehiyon sa silangan ng Ilog Jordan, partikular na sa bahagi ng Perea na hangganan ng Judea. Umalis si Jesus sa Galilea at bumalik lang doon pagkatapos siyang buhaying muli.—Tingnan ang Ap. A7, Mapa 5.

mamumuhay kasama ng: Ang pandiwang Griego na ginamit dito ay literal na nangangahulugang “pagdikitin; pagsamahin; pakapitin.” Dito, ginamit ito sa makasagisag na paraan para ilarawan kung gaano katibay ang magiging pagsasama ng mag-asawa na para bang ginamitan ng pandikit.

isang laman: Ang ekspresyong ito ay literal na salin sa Griego ng terminong Hebreo sa Gen 2:24 at puwede ring isaling “isang katawan” o “isang indibidwal.” Inilalarawan nito ang pinakamalapít na ugnayan sa pagitan ng dalawang tao. Hindi lang ito tumutukoy sa seksuwal na ugnayan kundi sa buong pagsasama nila, kaya ang dalawang indibidwal ay nagiging tapat sa isa’t isa at di-mapaghiwalay. Kapag naputol ang ganiyang ugnayan, siguradong may pinsalang maiiwan sa bawat isa.

kasulatan ng paghihiwalay: O “kasulatan ng diborsiyo.” Dahil hinihiling ng Kautusan sa lalaking nag-iisip na makipagdiborsiyo na maghanda ng legal na dokumento at lumilitaw na kailangan niyang kumonsulta sa matatanda para magawa ito, nabibigyan siya ng panahong pag-isipan ang malaking desisyong gagawin niya. Maliwanag na layunin ng Kautusan na maiwasan ang padalos-dalos na pakikipagdiborsiyo at bigyan ang mga babae ng legal na proteksiyon. (Deu 24:1) Pero noong panahon ni Jesus, pinadali ng mga lider ng relihiyon ang pakikipagdiborsiyo. Naniniwala ang unang-siglong istoryador na si Josephus, isang diborsiyadong Pariseo, na puwedeng makipagdiborsiyo “sa anumang dahilan (at marami sa mga dahilang iyan ay naiisip ng mga lalaki).”—Tingnan ang study note sa Mat 5:31.

kasulatan ng diborsiyo: Hindi pinasisigla ng Kautusang Mosaiko ang mga tao na makipagdiborsiyo. Hinihiling nito ang isang kasulatan para maiwasan ang padalos-dalos na paghihiwalay ng mag-asawa at maprotektahan ang kababaihan. (Deu 24:1) Ang isang asawang lalaki na gustong humingi ng kasulatan ay malamang na kokonsulta muna sa mga inatasang lalaki na puwedeng magpatibay sa mag-asawa na ayusin ang problema.

kung ang isang babae ay . . . makipagdiborsiyo: Kinikilala dito ni Jesus ang karapatan ng isang babae na makipagdiborsiyo sa nagtaksil niyang asawa—isang bagay na hindi katanggap-tanggap sa mga Judio nang panahong iyon. Gayunman, sinabi rin ni Jesus na iisang pamantayan lang ang dapat sundin ng mga Kristiyanong lalaki at babae.

seksuwal na imoralidad: Ang salitang Griego na por·neiʹa ay sumasaklaw sa lahat ng uri ng pagtatalik na labag sa sinasabi ng Bibliya. Kasama rito ang pangangalunya, prostitusyon, seksuwal na gawain sa pagitan ng mga hindi mag-asawa, pakikipagtalik sa kasekso, at pakikipagtalik sa hayop.—Tingnan sa Glosari.

ang sinumang dumiborsiyo sa kaniyang asawang babae: Tingnan ang study note sa Mar 10:12.

seksuwal na imoralidad: Sa Griego, por·neiʹa.—Tingnan ang study note sa Mat 5:32 at Glosari.

nangangalunya: Tingnan sa Glosari, “Pangangalunya.”

bating: Sa literal, tumutukoy ito sa mga lalaking kinapon. Sa tekstong ito, ang termino ay ginamit sa literal at makasagisag na diwa.—Tingnan sa Glosari.

nagpasiyang maging bating: O “ginawang bating ang sarili.” Dito, ang “bating” ay hindi tumutukoy sa mga lalaking kinapon kundi sa mga nagpasiyang manatiling walang asawa.—Tingnan sa Glosari, “Bating.”

May Isa lang na mabuti: Tumutukoy sa Diyos. Dito, kinilala ni Jesus na si Jehova ang pamantayan ng kabutihan. Ipinakita at ipinaliwanag ng Diyos kung ano ang mabuti sa pamamagitan ng kaniyang Salita, ang Bibliya.—Mar 10:18; Luc 18:19.

kapuwa: Tingnan ang study note sa Mat 22:39.

kapuwa: Ang salitang Griego para sa “kapuwa” na literal na nangangahulugang “ang isa na malapit” ay hindi lang tumutukoy sa mga taong nakatira malapit sa isa’t isa. Tumutukoy ito sa sinumang nakakasalamuha ng isang tao.—Luc 10:29-37; Ro 13:8-10; tingnan ang study note sa Mat 5:43.

Sinabi ni Jesus sa kaniya: Nakita ni Jesus kung gaano kataimtim ang lalaki, at ayon sa Mar 10:21, “nakadama [si Jesus] ng pagmamahal sa kaniya.” Posibleng nakita ni Jesus na kailangan ng lalaki na gumawa ng mas malaki pang sakripisyo para maging alagad, kaya sinabi ni Jesus sa kaniya: ipagbili mo ang mga pag-aari mo at ibigay mo sa mahihirap ang napagbilhan. Di-gaya ni Pedro at ng iba pa na nagsabing iniwan nila ang lahat para sumunod kay Jesus, hindi maiwan ng lalaking ito ang mga pag-aari niya para maging alagad.—Mat 4:20, 22; Luc 18:23, 28.

perpekto: Ang terminong Griego na ginamit dito ay puwedeng mangahulugang “buo” o “walang pagkukulang” ayon sa itinakdang pamantayan ng isa na may awtoridad. (Tingnan ang study note sa Mat 5:48.) Sa kontekstong ito, nahahadlangan ng materyal na mga pag-aari ang lalaking ito para maging perpekto, o walang pagkukulang, sa paglilingkod sa Diyos.—Luc 8:14.

perpekto: Ang terminong Griego na ginamit dito ay puwedeng mangahulugan na “ganap,” “buo,” o “maygulang,” o puwede ring “walang pagkukulang” ayon sa itinakdang pamantayan ng isa na may awtoridad. Si Jehova lang ang perpekto sa ganap na diwa, kaya iba ang kahulugan ng salitang ito kapag tumutukoy sa mga tao. Sa kontekstong ito, ang pagiging “perpekto” ay tumutukoy sa pagiging buo ng pag-ibig ng isang Kristiyano para sa Diyos na Jehova at sa kaniyang kapuwa, isang bagay na posible kahit makasalanan ang tao.

Sinasabi ko sa inyo: Tingnan ang study note sa Mat 5:18.

Tinitiyak ko sa inyo: O “Sinasabi ko sa inyo ang totoo.” Ang salitang Griego na puwedeng isalin na “totoo” ay a·menʹ, ang transliterasyon ng Hebreo na ʼa·menʹ, na nangangahulugang “mangyari nawa” o “tiyak nga.” Madalas gamitin ni Jesus ang ekspresyong ito bago sabihin ang isang kapahayagan, pangako, o hula bilang pagdiriin na ito ay talagang totoo at maaasahan. Ang paggamit ni Jesus ng “totoo,” o amen, sa ganitong paraan ay sinasabing makikita lang sa mga Ebanghelyo at hindi sa ibang bahagi ng Bibliya at ibang mga literatura sa relihiyon. Kapag inuulit ito (a·menʹ a·menʹ), gaya ng makikita sa Ebanghelyo ni Juan, ang sinasabi ni Jesus ay puwedeng isalin na “katotohanang-katotohanang sinasabi ko sa inyo.”—Tingnan ang study note sa Ju 1:51.

mas madali pang makakapasok ang isang kamelyo sa butas ng karayom: Gumamit si Jesus ng eksaherasyon para ilarawan ang isang punto. Kung paanong hindi makakapasok ang literal na kamelyo sa butas ng karayom, imposible ring makapasok sa Kaharian ang isang mayaman kung patuloy niyang uunahin ang kayamanan niya kaysa sa kaugnayan niya kay Jehova. Hindi naman ibig sabihin ni Jesus na walang mayaman na magmamana ng Kaharian, dahil sinabi rin niya: “Sa Diyos ay posible ang lahat ng bagay.”—Mat 19:26.

Anak ng tao: Lumilitaw ito nang mga 80 beses sa Ebanghelyo. Ginamit ito ni Jesus para tukuyin ang sarili niya, maliwanag na para idiin na isa talaga siyang tao na ipinanganak ng isang babae, at katumbas siya ni Adan, na may kapangyarihang tubusin ang mga tao mula sa kasalanan at kamatayan. (Ro 5:12, 14, 15) Ginamit din ang ekspresyong ito para tukuyin si Jesus bilang Mesiyas, o Kristo.—Dan 7:13, 14; tingnan sa Glosari.

sa panahong gagawin nang bago ang lahat ng bagay: O “sa muling-paglalang.” Ang salitang Griego na pa·lin·ge·ne·siʹa ay binubuo ng mga konsepto na nangangahulugang “muli; bago” at “pagsilang; pasimula.” Ginamit ng sinaunang Judiong manunulat na si Philo ang terminong ito nang tukuyin niya ang pagbalik ng mundo sa dati nitong kalagayan pagkatapos ng Baha; ginamit naman ito ng Judiong istoryador na si Josephus nang tukuyin niya ang muling pagtatatag ng Israel mula sa pagkatapon. Sa ulat na ito ni Mateo, tumutukoy ito sa panahon kung kailan ang mundo ay ibabalik ni Kristo at ng mga kasama niyang tagapamahala sa perpektong kalagayan nito bago magkasala ang unang mga tao.

Anak ng tao: Tingnan ang study note sa Mat 8:20.

humatol: Kaayon ito ng ibang teksto na nagpapakitang ang mga kasamang tagapamahala ni Kristo ay hahatol kasama niya. (1Co 6:2; Apo 20:4) Sa Bibliya, may mga tagapamahala na humahatol din at may mga hukom na namamahala rin, kaya kung minsan, ginagamit nito ang terminong “hukom” para tumukoy sa “tagapamahala.”—Huk 2:18; 10:2; Ob 21.

manahin: Ang pangunahing kahulugan ng pandiwang Griego ay ang pagtanggap ng mana dahil sa karapatan, kadalasan na dahil sa ugnayan ng tagapagmana sa nagpapamana, gaya ng isang anak na tumanggap ng mana mula sa kaniyang ama. (Gal 4:30) Pero dito, gaya ng karaniwang paggamit sa Kristiyanong Griegong Kasulatan, mas malawak ang kahulugan ng termino, at tumutukoy ito sa pagtanggap ng isang bagay bilang gantimpala mula sa Diyos.—Mat 19:29; 1Co 6:9.

sandaang ulit: Kahit na ang mababasa sa ilang manuskrito ay “maraming beses,” mas maraming manuskrito ang sumusuporta sa ekspresyong ito.—Ihambing ang Mar 10:30; Luc 18:30.

magmamana: Tingnan ang study note sa Mat 25:34.