Skip to content

Skip to table of contents

KAPÍTULU 15

Nia hamriik hodi ajuda Maromak nia povu

Nia hamriik hodi ajuda Maromak nia povu

1-3. (a) Tanbasá mak Ester taʼuk atu bá hasoru ninia laʼen? (b) Ita sei koʼalia pergunta saida deʼit kona-ba Ester?

 ESTER koko atu kalma nafatin nuʼudar nia laʼo hakbesik ba pátiu iha palásiu iha sidade Susan. Neʼe laʼós buat neʼebé fasil ba nia tanba buat hotu iha palásiu neʼe hatudu kona-ba kbiit boot husi mane neʼebé nia atu hasoru. Palásiu Susan harii iha rai tetuk besik foho sira iha Zagros no husi fatin neʼe bele haree mota Choaspes. Palásiu neʼe iha estátua boot barak, no iha imajen kór oioin neʼebé bahat iha didin, hanesan imajen kona-ba ema neʼebé hana rama, kona-ba karau-aman ho liras, no mós imajen kona-ba leaun. Sin, buat sira-neʼe hatudu duni kbiit neʼebé liurai iha. Nia bolu nia an nuʼudar “liurai neʼebé boot tebes”, no liurai neʼe mak Ester nia laʼen.

2 Ester nia laʼen, Liurai Assuero, la hanesan duni ho mane sira seluk neʼebé baibain feto judeu sira hakarak hili atu sai nuʼudar sira-nia laʼen. * Nia la hanesan duni ho mane ebreu sira hanesan Abraão, neʼebé ho haraik-an simu Maromak nia mandamentu hodi rona ba ninia feen, Sara. (Gênesis [Kejadian] 21:12) Liurai neʼe hatene uitoan deʼit, ka karik la hatene buat ida kona-ba Ester nia Maromak Jeová no Ninia Lei. Buat neʼebé Liurai Assuero hatene mak lei Pérsia nian. Lei ida mak se ema ruma bá hasoru liurai no liurai rasik la bolu nia, nia bele simu kastigu-mate. Maski liurai la bolu Ester atu hasoru nia, maibé Ester bá deʼit hodi hasoru nia. Nuʼudar nia hakbesik daudaun ba fatin neʼe, karik nia sente katak nia sei mate.—Lee Ester 4:11; * 5:1. *

3 Tanbasá mak nia prontu atu halo ida-neʼe maski perigu? Saida mak ita bele aprende husi feto neʼe nia fiar neʼebé metin? Antes hatán pergunta sira-neʼe, ulukliu mai ita haree oinsá Ester hetan pozisaun nuʼudar liurai-feto Pérsia nian.

Kona-ba Ester

4. Saida mak ita hatene kona-ba Ester? Tanbasá mak ninia primu Mordecai mak tau matan ba nia?

4 Ester mak oan-kiak ida. Ita ladún hatene kona-ba ninia inan-aman neʼebé fó nia naran Hadassa. Hadassa iha lia-ebraiku mak “ai-murta”, ai-horis badak ho funan mutin neʼebé furak. Kuandu Ester nia inan-aman mate, ninia família ida naran Mordecai, tau matan ba nia. Mordecai mak Ester nia primu, no nia idade liu Ester. Nia lori Ester ba ninia uma no tau matan ba nia hanesan ninia oan rasik.—Ester 2:5-7, 15.

Mordecai iha duni razaun atu sente kontente ba ninia oan-hakiak

5, 6. (a) Nuʼudar Mordecai haboot Ester, nia hanorin Ester kona-ba saida deʼit? (b) Oinsá mak Ester no Mordecai halaʼo sira-nia moris iha sidade Susan?

5 Mordecai no Ester hela iha Susan, sidade kapitál ba rai-Pérsia. Iha fatin neʼe ema la hatudu respeitu ba sira-nia relijiaun no la hafolin Maromak nia Lei neʼebé sira hakaʼas an atu halo tuir. Maibé, klaru katak Ester sai besik liu ba ninia primu nuʼudar ninia primu hanorin nia kona-ba Jeová, Maromak neʼebé laran-sadiʼa. Dala barak ona Maromak salva Ninia povu husi susar oioin no klaru katak Nia sei halo tan ida-neʼe. (Levítico [Imamat] 26:44, 45) Nuʼudar tempu liu daudaun, Ester no Mordecai nia relasaun nuʼudar família sai metin liután.

6 Karik Mordecai serbí nuʼudar ema-boot ida iha palásiu iha Susan, no loroloron nia tuur iha portaun hamutuk ho liurai nia atan seluk. (Ester 2:19, 21; 3:3) Ita ladún hatene ho loos oinsá mak Ester uza ninia tempu nuʼudar nia sai boot, maibé ita bele fiar katak nia tau matan didiʼak ba ninia primu no sira-nia uma, neʼebé karik harii iha fatin neʼebé kiak, iha mota sorin husi liurai nia palásiu. Karik Ester gosta atu laʼo ba merkadu iha Susan, iha neʼebé ema faʼan sasán neʼebé halo husi osan-mutin no osan-mean. Ester la hanoin katak ikusmai nia sei hetan sasán furak oioin hanesan neʼe. Sin, nia la hatene duni saida mak sei akontese ba nia iha futuru.

“Bonita tebes”

7. Tanbasá mak Liurai Assuero hasai Vasti nia pozisaun nuʼudar liurai-feto? Tuirmai saida mak akontese?

7 Loron ida, sidade Susan sai rame tanba ema barak koʼalia lia-anin kona-ba problema neʼebé mosu iha liurai nia umakain. Liurai Assuero halo festa boot no nia halo kontente ninia ema-boot sira ho tua no ai-han diʼak no gostu. Iha tempu neʼe, liurai deside atu bolu Vasti, liurai-feto neʼebé bonita tebes, neʼebé halo hela festa ketak hamutuk ho feto sira. Maibé Vasti lakohi bá atu hasoru liurai. Tanba liurai sente moe no hirus tebes, nia husu ba ema neʼebé fó konsellu ba nia kona-ba kastigu saida mak nia sei fó ba Vasti. Ikusmai saida mak akontese? Liurai hasai Vasti nia pozisaun nuʼudar liurai-feto. Tan neʼe, liurai nia atan sira komesa halibur feto-raan sira neʼebé bonita husi rai hotu, atu liurai bele hili fali feto sira-neʼe ida hodi sai nuʼudar liurai-feto.—Ester 1:1–2:4.

8. (a) Mordecai hanoin saida nuʼudar Ester sai boot? (b) Tuir Bíblia, oin neʼebé kapás bele halo ema sai oinsá? Saida mak importante liu? (Haree mós Provérbios [Amsal] 31:30.)

8 Ita bele fiar katak husi tempu ba tempu Mordecai ho kontente haree ninia prima neʼebé uluk kiʼik, agora sai boot no bonita loos. Bíblia hatete: “Feto klosan neʼe haree diʼak no bonita tebes.” (Ester 2:7) Maski oin neʼebé kapás mak buat neʼebé halo ema kontente, maibé neʼe bele halo ema sai foti-an no mós haburas hahalok aat seluk tan. Bíblia hatudu katak buat neʼebé importante liu mak matenek no haraik-an. (Lee Provérbios [Amsal] 11:22. *) Ita haree ona ema neʼebé sai foti-an tanba sira-nia oin kapás ka lae? Oinsá kona-ba Ester? Ninia bonita ajuda nia sai ema neʼebé diʼak ka halo nia sai foti-an? Ita sei haree kona-ba neʼe.

9. (a) Liurai nia atan sira halo saida kuandu sira haree Ester? Tanbasá mak Mordecai no Ester triste loos kona-ba neʼe? (b) Tanbasá mak Mordecai husik Ester atu kaben ho ema neʼebé la fiar Jeová? (Temi mós informasaun iha kaixa.)

9 Liurai nia atan sira haree Ester no lori nia hamutuk ho feto sira seluk neʼebé sira hetan. Sira lori nia ba palásiu boot iha mota sorin no haketak nia husi Mordecai. (Ester 2:8) Mordecai no Ester triste loos tanba sira la bele hamutuk tan. Sira naʼin-rua hanesan aman no oan. Klaru katak Mordecai lakohi ninia oan-hakiak atu kaben ho ema neʼebé la fiar Jeová, maski mane neʼe mak liurai ida. Maibé iha situasaun neʼe Mordecai la iha kbiit atu hanetik ema neʼebé lori Ester. * Antes sira lori Ester bá, nia rona didiʼak ba Mordecai nia konsellu sira. Nuʼudar Ester tama ba palásiu iha Susan, karik ninia neon nakonu ho pergunta oioin. Karik nia husu ba nia an: ‘Haʼu-nia moris sei sai oinsá loos iha neʼe?’

Ema neʼebé “haree nia hafolin tebes nia”

10, 11. (a) Situasaun iha fatin foun neʼe bele halo Ester hanoin liu kona-ba saida? (b) Oinsá Mordecai hatudu katak nia hanoin tebes Ester nia diʼak?

10 Agora, iha fatin neʼe, buat hotu foun ba Ester. Nia hamutuk ho ‘feto klosan barak’ husi rai oioin neʼebé Pérsia mak ukun. Sira-nia toman, língua no hahalok la hanesan duni. Ema-boot ida naran Hegai mak tau matan ba feto sira-neʼe no sira tenke hetan tratamentu ba tinan ida atu aumenta sira-nia bonita no neʼe inklui kumu sira-nia isin ho mina oioin neʼebé morin loos. (Ester 2:8, 12) Moris hanesan neʼe karik halo fasil liu ba feto joven sira-neʼe atu hanoin liu kona-ba sira-nia oin no sira-nia an, no mós buka atu sai bonita liu fali feto seluk. Oinsá mak ida-neʼe kona Ester?

11 Klaru katak Mordecai hanoin tebes Ester. Bíblia hatete katak loron ba loron nia koko atu hakbesik ba fatin neʼebé feto joven sira-neʼe hela no hakaʼas an atu buka-hatene kona-ba Ester nia situasaun. (Ester 2:11) Karik liurai nia atan balu neʼebé laran-diʼak fó-hatene ba nia informasaun balu kona-ba Ester. No nuʼudar nia rona kona-ba neʼe, ida-neʼe halo nia kontente tebes ho Ester. Tanbasá?

12, 13. (a) Ema seluk sente oinsá kona-ba Ester? (b) Tanbasá mak Mordecai kontente katak Ester seidauk fó-hatene nia ema judeu ida?

12 Hegai gosta tebes Ester nia hahalok, tan neʼe nia tau matan ba Ester ho laran-diʼak. Nia fó atan-feto naʼin-hitu ba Ester no tau Ester iha fatin kapás liu hotu iha uma feto nian. Bíblia hatete: “Ester kontinua halo ema hotu neʼebé haree nia hafolin tebes nia.” (Ester 2:9, 15) Ester nia bonita deʼit mak halo ema gosta tebes nia ka lae? Lae. Tuir loloos, Ester mós iha hahalok diʼak seluk tan.

Ester komprende katak haraik-an no matenek mak buat neʼebé importante liu fali bonita

13 Porezemplu, Bíblia dehan: “Ester seidauk fó-hatene kona-ba ninia povu ka kona-ba ninia família sira, tanba Mordecai rasik haruka nia atu labele fó-hatene kona-ba neʼe.” (Ester 2:10) Tanba Mordecai haree ona oinsá ema-boot sira iha rai-Pérsia la gosta ema judeu, nia haruka Ester atu la fó-hatene ema katak nia mak ema judeu ida. Klaru katak Mordecai kontente tebes atu hatene katak Ester halo tuir nafatin buat neʼebé nia hatete, maski Ester la hela besik tan ho nia.

14. Oinsá mak joven sira ohin loron bele banati-tuir Ester nia ezemplu?

14 Ohin loron, joven sira mós bele halo sira-nia inan-aman laran-kontente. Maski sira dook husi sira-nia inan-aman no ema neʼebé haleʼu sira halo hahalok aat no foʼer, maibé sira bele tahan hasoru situasaun neʼe no bele halo tuir nafatin buat neʼebé sira hatene mak loos. Hanesan ho Ester, kuandu sira halo ida-neʼe, sira halo sira-nia Aman iha lalehan laran-kontente.—Lee Provérbios (Amsal) 27:11. *

15, 16. (a) Tanbasá mak liurai hadomi liu Ester? (b) Tanbasá ita bele fiar katak mudansa iha Ester nia moris bele hamosu susar ba nia?

15 Kuandu tempu toʼo ona atu lori Ester bá hasoru liurai, nia livre atu hili sasán naran deʼit neʼebé nia hakarak, karik hodi bele halo furak liután ninia an. Maibé, ho haraik-an nia husu deʼit sasán neʼebé Hegai fó-hatene ba nia. (Ester 2:15) Karik Ester hatene katak bonita deʼit sei la halo liurai laran monu ba nia; hahalok laran-moos no haraik-an mak folin-boot liu fali bonita. Ester nia hanoin neʼe loos ka lae?

16 Bíblia dehan: “Liurai hadomi Ester liu fali feto seluk hotu, no nia hetan liurai nia domin no laran-diʼak duké feto-raan sira seluk. Depois neʼe, nia tau veu liurai nian ba Ester nia ulun no foti nia sai nuʼudar liurai-feto hodi troka Vasti.” (Ester 2:17) Ita bele fiar katak susar ba feto judeu neʼe, neʼebé haraik-an atu troka ninia moris hodi sai nuʼudar liurai-feto foun, no sai nuʼudar feen ba ukun-naʼin neʼebé boot liu hotu iha tempu neʼebá. Ninia pozisaun foun neʼe halo nia sai foti-an ka lae? Lae duni!

Ester halo tuir nafatin buat neʼebé Mordecai hatete ba nia, maski Ester la hela besik tan ho nia

17. (a) Oinsá mak Ester halo tuir nafatin ninia aman-hakiak? (b) Tanbasá mak Ester nia ezemplu importante tebes mai ita ohin loron?

17 Ester halo tuir nafatin ninia aman-hakiak, Mordecai, hodi la fó sai katak nia mak ema judeu ida. Liután neʼe, kuandu Mordecai hatene katak ema futu lia atu oho liurai Assuero, nia fó-hatene ida-neʼe ba Ester. Tuirmai, Ester halo tuir Mordecai hodi hatoʼo avizu neʼe ba liurai, no ema sira neʼebé futu lia hetan kastigu-mate. (Ester 2:20-23) Ester nafatin fiar ba ninia Maromak hodi hatudu haraik-an no prontu atu halo tuir. Ohin loron, ema barak sente katak la importante atu halo tuir no sira kontra sira neʼebé iha pozisaun nuʼudar ulun. Maibé, ema neʼebé fiar Maromak hanesan Ester, hatene katak importante tebes atu halo tuir.

Ester nia fiar hetan koko

18. (a) Tanbasá mak Mordecai lakohi hakruʼuk ba Haman (Haree mós nota-rodapé.) (b) Ohin loron, oinsá mak feto no mane sira neʼebé fiar-metin bele halo tuir Mordecai nia ezemplu?

18 Mane ida naran Haman hetan pozisaun aas iha liurai Assuero nia palásiu. Liurai hili nia atu sai nuʼudar primeiru ministru, no Haman mak ida neʼebé fó konsellu ba liurai no nia mós iha pozisaun boot nuʼudar ema segundu iha rai-Pérsia. Liurai mós fó lei katak ema hotu neʼebé haree Haman tenke hakruʼuk ba nia. (Ester 3:1-4) Ba Mordecai, lei neʼe lori problema ida. Nia hatene katak nia tenke halo tuir liurai nia lei, maibé hodi hakruʼuk ba Haman, nia sei la hatudu respeitu ba Maromak. Tanbasá? Tanba Haman mak Agag nia bei-oan ida. Agag mak ema Amalec nia liurai neʼebé profeta Samuel oho tiha. (1 Samuel 15:33) Ema Amalec sira mak aat tebes, tan neʼe sira sai inimigu ba Maromak Jeová no ba ema Izraél. Maromak tesi lia ba ema Amalec sira nuʼudar nasaun ida. * (Deuteronômio [Ulangan] 25:19) Tan neʼe, oinsá mak Mordecai, ema judeu ida neʼebé laran-metin bele hakruʼuk ba ema-boot neʼebé mós ema Amalec? Mordecai hatene katak nia labele halo ida-neʼe. Nia hamriik metin nafatin. Ohin loron mós, feto no mane sira neʼebé fiar-metin tau sira-nia moris iha perigu laran hodi halo tuir matadalan neʼebé dehan: “Ami tenke halo tuir Maromak nuʼudar ukun-naʼin duké halo tuir ema.”—Apóstolu 5:29.

19. Saida mak Haman hakarak atu halo? Nia koʼalia lia-bosok saida deʼit ba liurai?

19 Haman sai hirus tebes. Nia laʼós deʼit hakarak atu oho Mordecai, maibé atu halakon hotu Mordecai nia povu! Haman koʼalia lia-bosok ba liurai hodi book liurai atu haree ema judeu sira nuʼudar ema aat. Maski nia la temi Izraél, maibé ninia liafuan hatudu katak ema Izraél folin-laek tanba sira mak povu neʼebé ‘namkari no ketak husi povu seluk nia leet’. Buat neʼebé aat liután mak, nia hatete katak sira la halo tuir liurai nia lei, tan neʼe sira mak ema kontradór neʼebé lori perigu ba liurai. Nia mós dehan katak nia prontu atu fó osan barak ba liurai hodi selu fali osan neʼebé uza atu halakon ema judeu sira hotu. * Tuirmai, Liurai Assuero fó ninia kadeli ba Haman atu Haman bele uza hodi tau karimbu ba ukun-fuan naran deʼit neʼebé nia hakarak atu halo.—Ester 3:5-10.

20, 21. (a) Mordecai no ema judeu hotu sente oinsá kona-ba Haman nia mensajen? (b) Mordecai haruka Ester atu halo saida?

20 Lakleur ema lori mensajen kona-ba kastigu-mate ba ema judeu sira ba fatin hotu neʼebé rai-Pérsia mak ukun. Hanoin toʼok kona-ba ema Izraél neʼebé foin fila husi dadur iha Babilónia no hakaʼas an daudaun atu harii fali sidade iha Jeruzalein, neʼebé seidauk iha moru atu proteje sira. Sira sente oinsá kuandu rona mensajen neʼe? Karik kuandu Mordecai rona mensajen triste neʼe, nia hanoin kona-ba sira neʼebé iha Jeruzalein no ninia kolega no família sira iha Susan. Ho laran-triste, nia lees ninia roupa, hodi hatais fali hena karón no tau ahi-kadesan iha ninia ulun, no nia tanis ho lian makaʼas iha sidade nia klaran. Maibé, kona-ba Haman, nia tuur ho liurai hodi hemu, no nia la hanoin kona-ba oinsá ninia hahalok halo ema judeu barak no mós sira-nia kolega iha Susan sai triste loos.—Lee Ester 3:13, * 15; 4:1. *

21 Mordecai sente katak nia presiza halo buat ruma. Maibé saida mak nia bele halo? Ester rona katak Mordecai sente triste no nia haruka roupa ba Mordecai, maibé Mordecai lakohi atu simu ida-neʼe. Karik ba tempu kleur ona nia la komprende tansá ninia Maromak Jeová husik ema atu haketak Ester husi nia hodi kaben ho ukun-naʼin neʼebé la fiar Jeová. Maibé agora nia komesa atu komprende tansá Maromak husik ida-neʼe akontese. Mordecai haruka mensajen ba liurai-feto Ester, no husu nia atu koʼalia ba liurai hodi buka dalan atu defende “ninia povu rasik”.—Ester 4:4-8.

22. Tanbasá mak Ester taʼuk atu bá hasoru ninia laʼen? (Haree mós nota-rodapé.)

22 Karik Ester nia fuan tuku-tuku kuandu nia rona mensajen neʼe. Situasaun neʼe sei koko duni ninia fiar. Nia hatudu sai ho klaru ba Mordecai katak nia taʼuk duni. Nia fó-hanoin ba Mordecai kona-ba liurai nia lei ida neʼebé dehan katak se ema ida bá hasoru liurai maibé liurai la bolu nia, ema neʼe bele hetan kastigu-mate. Maibé se liurai lolo ninia ai-tonka osan-mean ba ema neʼe, nia sei la simu kastigu-mate. Tuir loloos, Ester la iha razaun atu hanoin katak liurai sei hatudu laran-sadiʼa ba nia, liuliu tanba nia hatene ona buat neʼebé akontese ba Vasti kuandu nia lakohi bá hasoru liurai iha tempu neʼebé liurai bolu nia. Ester hatete ba Mordecai katak liurai seidauk konvida nia atu hasoru liurai ba loron 30 ona! Ida-neʼe karik halo Ester hanoin barak no sente katak liurai neʼe nia domin ba nia la iha ona. *Ester 4:9-11.

23. (a) Oinsá mak Mordecai hametin Ester nia fiar? (b) Tanbasá mak diʼak mai ita atu halo tuir Mordecai?

23 Mordecai hatán ho aten-brani hodi hametin Ester nia fiar. Nia koʼalia ba Ester katak se Ester la halo buat ida, Maromak sei uza fali dalan seluk atu fó salvasaun ba ema judeu sira. Maibé se Ester la halo buat ida, oinsá mak nia bele hatene katak Maromak sei salva nia? Mordecai nia liafuan hatudu katak nia tau fiar tomak ba Maromak Jeová, neʼebé nunka husik ninia povu atu lakon no mós nunka husik buat naran deʼit hanetik Nia atu kumpre buat neʼebé Nia promete ona. (Josué [Yosua] 23:14) Tuirmai, Mordecai husu ba Ester: “Sé mak bele hatene, karik hodi hetan pozisaun aas neʼe mak ó bele ajuda iha tempu hanesan neʼe?” (Ester 4:12-14) Ita mós bele banati-tuir Mordecai hodi tau fiar tomak ba Maromak Jeová.—Provérbios (Amsal) 3:5, 6.

Ester laran-metin ba ninia Maromak no ba ninia povu

Fiar neʼebé boot liu fali taʼuk mate

24. Oinsá mak Ester hatudu fiar no aten-brani?

24 Agora mak tempu ba Ester atu halo desizaun. Nia haruka mensajen ba Mordecai hodi haruka ema judeu hotu atu halo jejún hamutuk ho nia ba loron tolu. Ester ramata ninia mensajen ho liafuan simples neʼebé hatudu ninia fiar no aten-brani hodi dehan: “Se haʼu presiza atu mate, haʼu sei mate.” (Ester 4:15-17) Karik iha loron tolu neʼe nia halo orasaun barak liu se kompara ho loron seluk iha ninia moris. Maibé, ikusmai tempu toʼo ona. Nia hatais ninia roupa neʼebé diʼak liu, no halo buat hotu neʼebé nia bele halo hodi liurai gosta nia. Tuirmai nia bá atu hasoru liurai.

Ester tau ninia moris iha perigu laran hodi proteje Maromak nia povu

25. Konta toʼok buat neʼebé akontese kuandu Ester bá hasoru ninia laʼen.

25 Hanesan ita koʼalia tiha ona iha parágrafu primeiru, Ester bá duni hodi hasoru liurai. Ita bele fiar katak nia hanoin barak, no halo orasaun iha ninia laran. Nia tama iha pátiu laran no haree liurai Assuero tuur hela iha ninia kadunan. Karik Ester koko atu hatene saida mak liurai neʼe sente kuandu haree ba nia. Se Ester presiza atu hein, karik nia sente katak tempu neʼe hanesan la iha rohan. Ikusmai nia laʼen haree nia. Karik nia hakfodak tanba Ester mai hasoru nia, maibé ninia oin la hatudu katak nia hirus. Nia hiʼit nia liman hodi lolo ninia ai-tonka osan-mean!—Ester 5:1, 2.

26. Tanbasá mak ema kristaun loos presiza hatudu aten-brani hanesan Ester? Tanbasá mak ita bele dehan katak Ester nia knaar importante neʼe foin hahú?

26 Entaun, Ester konsege hasoru liurai, no liurai rona buat neʼebé nia hatete. Sin, Ester laran-metin ba ninia Maromak no ba ninia povu, no ida-neʼe sai nuʼudar ezemplu kapás ba Maromak nia atan hotu toʼo ohin loron. Jesus hatete katak ninia dixípulu sira neʼebé loos sei hatudu domin neʼebé la hanoin an deʼit. (Lee João 13:34, 35.) Baibain, presiza aten-brani hodi bele hatudu domin hanesan neʼe. Maski iha tempu neʼe Ester hamriik hodi ajuda Maromak nia povu, maibé ninia knaar importante neʼe foin hahú. Oinsá mak nia bele halo liurai fiar katak mane neʼebé nia tau fiar liu, katak Haman, mak ema aat ida? Oinsá mak nia bele ajuda atu salva ninia povu? Ita sei hetan resposta ba pergunta hirak-neʼe iha kapítulu tuirmai.

^ par. 2 Ema barak dehan katak Assuero mak Xerxes I neʼebé komesa ukun rai-Pérsia iha tinan 496 molok Kristu.

^ par. 2 Ester 4:11: “Liurai nia atan hotu no ema hotu husi distritu sira neʼebé liurai mak ukun hatene katak mane ka feto neʼebé bá hasoru liurai se liurai la bolu, kastigu mak ida deʼit. Neʼe mak nia tenke mate, só deʼit se liurai lolo ninia ai-tonka osan-mean nian mak ema neʼe sei la mate. No liurai la bolu haʼu atu bá hasoru nia ba loron tolunulu tiha ona.”

^ par. 2 Ester 5:1: “Iha loron terseiru, Ester hatais ninia roupa liurai-feto nian no hamriik iha pátiu laran iha liurai nia palásiu, neʼebé hateke malu loos ho liurai nia uma. Iha tempu neʼe, liurai tuur hela iha ninia kadunan iha palásiu, neʼebé hateke malu loos ho ninia uma nia odamatan.”

^ par. 8 Provérbios 11:22: “Hanesan brinku osan-mean neʼebé tau iha fahi nia inus, nuneʼe mós ho feto bonita maibé la hatudu hahalok diʼak.”

^ par. 9 Haree kaixa “Pergunta sira kona-ba Ester”, iha Kapítulu 16.

^ par. 14 Provérbios 27:11: “Haʼu-nia oan, sai matenek bá, no halo haʼu-nia laran kontente, atu haʼu bele hatán ba ida neʼebé koʼalia aat mai haʼu.”

^ par. 18 Iha tempu Liurai Ezequias nian, ema judeu oho tiha “restu” husi ema Amalec. Tan neʼe, karik Haman mak jerasaun ikus husi ema Amalec sira.—1 Crônicas (Tawarikh) 4:43.

^ par. 19 Haman prontu atu fó osan-mutin talentu 10.000. Ohin loron, osan-mutin hanesan neʼe iha folin dolar millaun atus ba atus. Se Assuero mak Xerxes I, karik nia gosta tebes buat neʼebé Haman promete atu fó tanba Xerxes I lakon rikusoin barak iha funu neʼebé uluk nia halo hasoru ema gregu.

^ par. 20 Ester 3:13, 15: “13 No sira haruka karta sira liuhusi sira neʼebé lori korreiu ba distritu hotu neʼebé liurai mak ukun, atu halakon no oho ema judeu hotu, joven no mós katuas sira, labarik no feto sira, iha loron ida, iha loron 13 husi fulan 12, katak iha fulan-Adar, no atu foti sira-nia sasán hotu.” “15 Nuneʼe, sira neʼebé lori korreiu sai, no tanba liurai nia liafuan sira ho lalais lori karta neʼe, no ema hotu iha palásiu Susan rona kona-ba ukun-fuan neʼe. Kona-ba liurai no Haman, sira tuur hodi hemu. Maibé iha sidade Susan sai runguranga.”

^ par. 20 Ester 4:1: “No Mordecai rona kona-ba buat neʼebé akontese ona; no Mordecai lees ninia roupa no hatais hena karón no tau ahi-kadesan iha ninia ulun, no nia bá toʼo sidade klaran hodi tanis ho lian makaʼas.”

^ par. 22 Ema barak hatene Xerxes I nuʼudar ema neʼebé susar atu kontrola ninia hirus. Istória-naʼin ida husi rai-Grésia naran Heródoto hakerek ezemplu balu kona-ba funu neʼebé Xerxes halo hasoru ema gregu. Liurai neʼe haruka ema atu kesi ró barak hamutuk hodi sai nuʼudar ponte atu ninia tropa bele hakur tasi. Kuandu anin-boot estraga ponte neʼe, Xerxes haruka ninia ema atu oho tiha ema neʼebé halo ponte neʼe. Liután neʼe, nia “fó kastigu” ba tasi hodi haruka ema baku tasi ho xikote nuʼudar ema seluk lee ho lian makaʼas liafuan aat kona-ba tasi neʼe. Iha funu neʼebé hanesan, kuandu ema riku ida husu atu ninia oan la tama tropa, liurai Xerxes haruka ema atu oho ninia oan no koʼa ba rua hodi sai nuʼudar avizu ba ema seluk.