Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

SUKOA BƐ DIEDI | DEVIDI

‘Konle Ne Le Gyihova Ɛdeɛ’

‘Konle Ne Le Gyihova Ɛdeɛ’

DEVIDI gyinlanle sogyama mɔɔ ɛlɛpɛ nu aze la avinli. Ɛzulolɛ ɛha bɛ ɛmaa bɛlɛnriandi bɛavi konle ne anu. Duzu a maanle bɛ ahonle dule a? Bie a Devidi dele ye fane dɔɔnwo kɛ bɛlɛfa anwowozolɛ bɛaha edwɛkɛ ko ne ala. Ɛnee nrenyia bie duma ɔ. Saa ɛto ɛ nye wɔ bɔnza ne aze lɔ a, ɛnwu ye kɛ ɔlɛmemaa ɔ nwo zo. Devidi ɛtɛnwunle nrenyia mɔ le tendenle kpole zɛhae la bie ɛlɛ.

Golayate! Devidi kola nwu deɛmɔti sogyama ne ahonle ɛdu la​—ɔzɔho kɛ ye kpole nee ye tendenle bo zolɛ. Saa ɔtɛwulale ye konle tɛladeɛ ɛzulolɛ ne bɔbɔ a, ye ɛnlomboɛ tɛla mrenyia mgbole nwiɔ. Noko yeva konle ninyɛne yeziezie ɔ nwo, na ɔ nwo yɛ se kpalɛ, yebe wɔ konle nu. Golayate deanle nu kɛ mɔɔ le nrenyia la ɛrɛla. Suzu ɔ ne kpole ne mɔɔ ɛlɛdielie awoka ne mɔ anu lɔ wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛbɔ Yizilayɛ ɛlɔnema nee belemgbunli Sɔɔlo aholoba la anwo nea. Ɔhanle ye penyi kɛ awie ɛvinde ɛrɛla na ɔ nee ye bɛ mu nwiɔ bɛho!​—1 Samoɛle 17:4-10.

Yizilayɛma nee Belemgbunli Sɔɔlo ahonle dule. Devidi nwunle kɛ ngyegyelɛ ne ɛhɔ zo dedee siane ko nee ɔ nzi! Filisitiama nee Yizilayɛma ɛlɔnema ne anu biala ɛnnwu mɔɔ ɔkɔ ɔ nyunlu wɔ mekɛ mɔɔ Golayate ɛlɛkɔ zo abɔ bɛ aholoba alehyenlɛ biala la. Ɛhye gyegyele Devidi. Nea kɛzi ɔyɛ anyiemgba kɛ ɛzulolɛ ɛha Yizilayɛ belemgbunli nee ye sogyama, mɔɔ Devidi amediema mgbanyinli nsa boka nwo la ɛ! Wɔ Devidi anye zo, tɛ Yizilayɛ ɛlɔnema ne ala a bozonle ɛzonlenlɛnli Golayate ɛlɛgua bɛ nyunlu aze a; emomu ɔlɛbɔ Yizilayɛ Nyamenle, Gyihova aholoba! Noko duzu a Devidi mɔɔ le kpavolɛ la bahola ayɛ a? Na duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi Devidi diedi ne anu ɛnɛ a?​—1 Samoɛle 17:11-14.

“ƐHYE A MEKPA NU MEYE YE A; FA NWOLE NE KPOKPA YE”

Maa yɛhwe yɛ adwenle yɛhɔ siane dɔɔnwo mɔɔ ɛze la anu. Ɛnee aledwolɛ ne ɛlɛba wɔ mekɛ mɔɔ Devidi ɛlɛnea ye papa mboane ne wɔ awoka bie mɔɔ zua Bɛtelɛhɛm la. Ɛnee ɔle kpavolɛ kɛnlɛma, mɔɔ ɔlɛnyi, ɔte kpɔkɛ yɛɛ ɔ nwo yɛ fɛ, ɔ nye ma le ngɛnlɛma. Saa maanle nu yɛ dii a, ɔbɔ ye sanwule ne. Ɔdole Nyamenle abɔdeɛ ngɛnlɛma ne anwo edwɛne, na kɛmɔ ɔbɔ ye dahuu la ati, ɔmaanle ɔbenle wɔ edwɛndolɛ nu. Noko zɔhane nɔsolɛ ne anu, bɛvɛlɛle Devidi. Ɛnee ye papa kulo kɛ ɔnwu ye.​—1 Samoɛle 16:12.

Ɔnwunle kɛ ye papa, Gyɛsi nee nrenyia kpanyinli bie ɛlɛtendɛ. Yemɔ a le ngapezonli Samoɛle mɔɔ di nɔhalɛ la. Gyihova zoanle ye kɛ ɔhɔkpokpa Gyɛsi amra mrenyia ne mɔ anu ko kɛ Yizilayɛ belemgbunli fofolɛ! Ɛnee Samoɛle ɛlimoa ɛnwu Devidi mediema mrenyia mgbanyinli nsuu ne, noko Gyihova maanle ɔnwunle ye wienyi kɛ Ɔtɛkpale bɛ nuhua biala. Mɔɔ Devidi rale la, Gyihova zele Samoɛle kɛ: “Ɛhye a mekpa nu meye ye a; fa nwole ne kpokpa ye.” Wɔ Devidi amediema mgbanyinli ne mɔ anyunlu, Samoɛle dukoɛle mɛne mɔɔ nwole titili bie wɔ nu la azo na ɔwolale ɔguale Devidi ati zo. Mɔɔ bɛkpokpale Devidi bɛwiele la ye ɛbɛlabɔlɛ hakyile bɔkɔɔ. Baebolo ne ka kɛ: “Ɛkɛ ne ala [Gyihova] Sunsum ne dwule Devidi anwo zo na ɔvi mekɛ ne anu ɔhale ɔ nwo bɔkɔɔ.”​—1 Samoɛle 16:1, 5-11, 13.

Devidi vale nane anwo ɛzulolɛ ne mɔ mɔɔ ɔlile bɛ nwo zo konim la anwo nganvolɛ ɔmaanle Gyihova

Asoo Devidi bɔle ɔ bo kɛ ɔmaa ɔ nye abolo belemgbunlililɛ ne ɔ? Kyɛkyɛ, ɔzile abotane ɔhendɛle kɛ ɔbamaa Gyihova sunsum ne ahile ye adenle amaa yeanwu mekɛ mɔɔ ɔbabɔ ɔ bo yeali ɛzonlelilɛ mgbole nwo gyima la. Noko akee, ɔhɔle zo ɔyɛle ye mboaneneavolɛ gyima ne. Ɔle gyima mɔɔ ɔvale akɛnrasesebɛ nee tunwomaa ɔyɛle a. Fane nwiɔ anu, anrɛɛ awenade nee bedi kye ye papa mboane ne mɔ ali. Devidi angyinla ɛleka bie kɛ ɔfoa bɛ ala. Emomu, ɔ nee bɛ honle amaa yealie ye papa mboane ne mɔɔ anwo yɛ anwunvɔne la. Fane nwiɔ ne amuala anu, ɔvale ɔ sa mgbane ɔhunle nane mgbole ɛhye mɔ!​—1 Samoɛle 17:34-36; Ayezaya 31:4.

Nzinlii, bɛvɛlɛle Devidi bieko. Belemgbunli Sɔɔlo dele ɔ nwo edwɛkɛ. Ɛnee Sɔɔlo le ɛlɔnenli mɔɔ anwo yɛ se ɛdeɛ, noko ɔnlɛ Gyihova anyunlu ɛlolɛ ɔluakɛ yeanli Nyamenle adehilelɛ zo. Gyihova yele ye sunsum ne vile Sɔɔlo anwo zo, na ɛhye maanle sunsum ɛtane rale belemgbunli ne anwo zo fane dɔɔnwo​—ɛyavalɛ, adwenle nu keseeyɛlɛ nee basabasayɛlɛ. Saa sunsum ɛtane ɛhye ba Sɔɔlo anwo zo a, debie ko mɔɔ maa ɔ nwo tɔ ye la a le edwɛne. Sɔɔlo ɛlɔnema ne bie mɔ dele kɛ Devidi ze edwɛne bɔ yɛɛ ɔze konle nye zo. Ɔti bɛvɛlɛle Devidi, na yeangyɛ ɔrayɛle Sɔɔlo sua nu ɛkɛ ne edwɛndovoma ne mɔ anu ko nee ye konle ninyɛne soavolɛ.​—1 Samoɛle 15:26-29; 16:14-23.

Ngakula bahola azukoa dɔɔnwo avi Devidi diedi ne anu wɔ edwɛkɛ ɛhye anu. Yɛ ye nzonlɛ kɛ, ɔvale mekɛ biala mɔɔ ɔbanyia la ɔyɛle debie mɔɔ bamaa yeabikye Gyihova kpalɛ la. Bieko, ɔzukoale ɔ sa nloa gyima mɔɔ baboa ye, na ɛhye maanle bɛvale ye gyima nu ndɛndɛ. Mɔɔ tɛla biala la, ɔlile Gyihova sunsum ne adehilelɛ nzi. Nea ɛzukoalɛdeɛ mɔɔ tɛla biala mɔɔ wɔ ɛkɛ ne maa yɛ a!​—Nolobɔvo ne 12:1.

“AWIE BIALA MMASULO GOLAYATE”

Mɔɔ Devidi ɛlɛsonle Sɔɔlo la, ɛnee ɔta ɔkɔ sua nu ɔkɛnea mboane ne mɔ, bie a ɔkyɛ kpalɛ. Mekɛ ɛhye bie anu a Gyɛsi zoanle Devidi kɛ ɔhɔnlea ɔ mediema mgbanyinli nsa ne mɔɔ boka Sɔɔlo ɛlɔnema ne anwo la. Devidi diele, na ɔvale ninyɛne dɔɔnwo ɔhɔmaanle ɔ mediema ne mɔ wɔ Yila Bɔnza ne anu. Ɔdwule ɛkɛ ne la, ɔzinle ɔ nwo kɛ ɔnwunle kɛ ɛlɔnema nwiɔ ne ɛnnwu mɔɔ ɔkɔ ɔ nyunlu, kɛ mɔɔ yɛhanle wɔ mɔlebɛbo ne la. Bɛgyigyi boka kpole ne foa ko nee ye foa ko yɛɛ bɔnza ne la bɛ avinli.​—1 Samoɛle 17:1-3, 15-19.

Wɔ Devidi afoa nu, ɛnee ɔwɔ kɛ bɛyɛ edwɛkɛ ɛhye anwo debie ndɛndɛ. Kɛ ɔyɛle mɔɔ tease Nyamenle, Gyihova ɛlɔnema ne ɛlɛnriandi avi sonla mɔɔ sonle bozonle la anyunlu ɛ? Devidi bule Golayate aholobabɔlɛ ne kɛ ɔtia Gyihova mumua ne. Ɔti ɔzele sogyama ne anyebolo zo kɛ ɔkali Golayate anwo zo konim. Yeangyɛ, Devidi adiema kpanyinli Yilayabe dele mɔɔ ɔlɛka la. Ɔdeanle ɔ diema kakula ne, na ɔbɔle ye somolɛ kɛ yera kɛ ɔbanlea kɛzi konle ne ɛlɛkɔ ye la ala. Noko Devidi buale ye kɛ: “Duzu a meyɛ a? Tɛ edwɛkɛ mgbane a membizale a?” Akee ɔhɔle zo ɔvale anwodozo ɔhanle kɛ ɔkali Golayate anwo zo konim too awie hanle nwolɛ edwɛkɛ hilele Sɔɔlo. Belemgbunli ne maanle bɛvale Devidi bɛrale ɔ nyunlu.​—1 Samoɛle 17:23-31.

Devidi hanle edwɛkɛ ɛhye mɔɔ maa anwosesebɛ mɔɔ fale Golayate anwo la hilele belemgbunli ne kɛ: “Awie biala mmasulo Golayate.” Ɛnee Sɔɔlo nee ye ɛlɔnema ne ahonle ɛdu ɔlua Golayate ati. Bie a, bɛyɛle nvonleɛ bɛvale bɛ nwo bɛtotole sonla kpole ɛhye anwo na bɛpɛle ye nvoninli wɔ bɛ adwenle nu kɛ bɛ tendenle ɛndwu ye avinli bɔbɔ. Bɛzuzule kɛ kakanyinli ɛhye bali bɛ nwo zo konim ndɛndɛ. Noko Devidi andwenle zɔ. Kɛ mɔɔ yɛbanwu ye la, ɔnwunle ngyegyelɛ ne wɔ adenle fofolɛ zo. Ɔti, ɔhanle kɛ ɔ nee Golayate kaho.​—1 Samoɛle 17:32.

Sɔɔlo zele Devidi kɛ: “Kyɛkyɛ, ɛ nee Filisitianli ne ɛnrɛhola ko, [ɛle kakula] ɔluakɛ sumunli ye mbɛda nu yeho toonwo a yeradwu ɛnɛ a.” Asoo Devidi le kakula somaa ɔ? Kyɛkyɛ, noko ɛnee ɔtɛdwule mekɛ mɔɔ bɛfa ye bɛboka ɛlɔnema ne anwo a, na bie a ɛnee ɔ nyunlu tɛde kakula. Noko ɛnee bɛze Devidi kɛ ɔze konle nye zo na bie a mekɛ zɔhane ɔlɛkɔ ɛvolɛ abunlanwiɔ.​—1 Samoɛle 16:18; 17:33.

Devidi zile Sɔɔlo ahonle na ɔhanle mɔɔ ɔvale ɔyɛle awenade nee bedi ne la anwo edwɛkɛ ɔhilele ye. Asoo ɛnee ɔlɛfa yeamemaa ɔ nwo zo? Kyɛkyɛ. Ɛnee Devidi ze kɛzi ɔlile konim wɔ konle ɛhye mɔ anu la. Ɔzele kɛ: “[Gyihova] mɔɔ liele me vile awenade nee bedi ne mɔ asa anu la balie me avi Filisitianli ɛhye asa anu.” Akee Sɔɔlo liele dole nu, ɔzele kɛ: “Kɔ, [Gyihova] nee wɔ ɛhɔ.”​—1 Samoɛle 17:37.

Ɛkulo kɛ ɛnyia Devidi diedi ne bie ɔ? Yɛ ye nzonlɛ kɛ, Devidi diedi ne ɛnle adwenle nzuzulɛ mgbane bie ala. Ɔnyianle ye Nyamenle ne anu diedi ɔlua ye ndelebɛbo nee anwubielɛ ti. Ɔze kɛ Gyihova fi ɛlɔlɛ nu bɔ ye menli nwo Bane na Ɔdi ye ɛwɔkɛ zo. Saa yɛkulo kɛ yɛnyia diedi ɛhye bie a, ɔwɔ kɛ yɛkɔ zo yɛsukoa Nyamenle ne mɔɔ hɛlɛle Baebolo ne la anwo debie. Saa yɛfa mɔɔ yɛsukoa la yɛbɔ yɛ ɛbɛla a, yɛbanwu kɛ mɔɔ vi nu bara la bamaa yɛ diedi ne anu amia kpalɛ.​—Hibuluma 11:1.

‘GYIHOVA BAYE WƆ AWULA ME SA NU’

Alimoa ne, ɛnee Sɔɔlo kulo kɛ ɔfa ye konle tɛladeɛ ne ɔwula Devidi. Ɔle kɛ Golayate ɛdeɛ ne mɔɔ bɛva kɔbele bɛyɛ na bie a ɔle tɛladeɛ kpole mɔɔ bɛhyehyɛ ye kɛ fɛlɛ nwo abonle la. Noko, mɔɔ Devidi vale tɛladeɛ ɛnlomboɛ ne wulale la ɛnee ɔngola ɔ gyakɛ tu na ɔnwunle kɛ ɔnrɛboa ye. Bɛantete ye kɛ sogyanli, ɔti ɔtɛwulale konle tɛladeɛ ɛlɛ, na yeayɛ Sɔɔlo mɔɔ le tendenle tɛla awie biala mɔɔ wɔ Yizilayɛ maanle ne anu la konle tɛladeɛ ne. (1 Samoɛle 9:2) Ɔyele ye kɔsɔɔti ɔguale na ɔwulale ye tɛladeɛ ɛdeɛ ne ala​—nuhua ne mɔɔ mboaneneavolɛ wula bɔ ye mboane nwo bane la.​—1 Samoɛle 17:38-40.

Devidi vale ye mboaneneavolɛ kpɔma ne, ye totoabɔ ne na ɔgyelale ye kodoku ne. Ɛnɛ totoabɔ ɛnzɔho ɛhwee, noko ɛnee ɔle akodeɛ mɔɔ yɛ ɛzulolɛ. Ɔle kodoku ekyii mɔɔ bɛva nane nwoma tendenle bɛkyekye ye foa ko nee ye foa ko, ɛnee ɔle akodeɛ kpalɛ ɔmaa mboaneneavolɛ. Ɔfa bolɛ ne ɔwula tokule ne anu na ɔbili ye anwomanyunlu too, na ɔgyakyi nwoma ne asa ko anu ɔmaa bolɛ ne kɔ ɛleka mɔɔ ɔkulo kɛ ɔdwu la. Ɛnee akodeɛ ɛhye di gyima kpalɛ la ati, ɔyɛ a ɛlɔnema lɛ ekpunli mɔɔ bɛto totoabɔ a.

Devidi zieziele ɔ nwo na ɔyɛle ye ndɛndɛ ɔhɔyiale ye kpɔvolɛ ne. Yɛbahola yɛapɛ Devidi nvoninli wɔ yɛ adwenle nu kɛ ɔlɛyɛ asɔne ɛsesebɛ wɔ mekɛ mɔɔ yebutu azule ne mɔɔ ɛsesa la anloa ɔlɛsesa awolɛ nnu la. Akee ɔhɔle konle ne anloa​—yeandia emomu ɔnriandile!

Mɔɔ Golayate nwunle ye kpɔvolɛ ne la, boni a rale ye adwenle nu a? Yɛkenga kɛ, “ɛnee ɔnnwu debie mɔɔ Devidi zɔho a; ɔnwunle ye ala kɛ ɔle kpavolɛ na ɔ nwo yɛ fɛ.” Golayate deanle nu kɛ: “Ɛdwenle kɛ mele twea mɔɔ yemɔti ɛ nee me baho a ɛnee ɛfa baka a?” Ɔda ali kɛ, ɔnwunle Devidi kpɔma ne noko yeannwu kɛ ɔlɛ totoabɔ. Ɔvale Filisitiama nyamenle ne ɔwale Devidi amonle na ɔbɔle ɛwɔkɛ kɛ ɔbava ye kpɔvolɛ ɛhye funli ne yeamaa nloma nee ɛbɔkunlu nanemgbole ali.​—1 Samoɛle 17:41-44.

Badwu ɛnɛ, Devidi mualɛ ne le diedi nwo edwɛkɛ mɔɔ maa anwosesebɛ. Dwenle nwolɛ nea kpavolɛ ɛhye mɔɔ ɔlɛka yeahile Golayate kɛ: ‘Wɔmɔ, ɛ nee konle dadeɛ, atwɛ yɛɛ akuma a ɛra a, na mame, me nee Tumivolɛ Gyihova, Yizilayɛ ɛlɔnema Nyamenle ne mɔɔ ɛmbu ye la a rale a.’ Ɛnee Devidi ze kɛ sonla tumi nee akodeɛ anwo ɛngyia. Golayate hilele kɛ ɔmbu Gyihova Nyamenle, na Gyihova nee ye bali. Kɛ mɔɔ Devidi hanle la, ‘konle ne le Gyihova ɛdeɛ.’​—1 Samoɛle 17:45-47.

Devidi nwunle kɛzi Golayate kpole de anzɛɛ ye akodeɛ ne mɔ. Noko Devidi ammaa ninyɛne ɛhye mɔ andu ye ahonle. Yeanyɛ Sɔɔlo nee ye ɛlɔnema ne nvonleɛ ne bie. Devidi anva ɔ nwo antoto Golayate anwo. Emomu, ɔvale Golayate ɔtotole Gyihova anwo. Golayate tendenle kɛyɛ mita nsa, ɔwale ɔtɛla mrenyia mɔɔ ɛha la, noko saa ɛfa ye ɛtoto Tumivolɛ ne mɔɔ bɔle anwuma nee aze la anwo a kɛzi ye kpole de ɛ? Nɔhalɛ nu, kɛ mɔɔ sonla biala de la, ɛnee ɔle kɛ kɛkɛba ala mɔɔ ɛnee Gyihova ɛyɛ kɛ ɔsɛkye ye a!

Devidi nriandile hɔle ye kpɔvolɛ ne anwo zo, na ɔyele bolɛ ɔvile ye kodoku ne anu. Ɔvale ɔwulale ye totoabɔ ne anu na ɔbilile ye wɔ anwomanyunlu too mɔɔ ɛte ɔ ne. Golayate mɔɔ bie a ɔli ye enyinlike soavolɛ ne anzi la dudule agyakɛ bikyele Devidi. Kɛmɔ ɛnee Golayate wale bo zo la ati, ɛnee ɔyɛ se kɛ ye enyinlike soavolɛ ne bahola adende enyinlike ne anwuma ava abɔ kakanyinli ne ati anwo bane. Na ɛkɛ ne a Devidi vale ye adwenle ziele a.​—1 Samoɛle 17:41.

Devidi nwunle kɛ kakanyinli bɔbɔ le debie ekyi wɔ Gyihova Nyamenle anye zo

Devidi gyakyile bolɛ ne anu. Suzu kɛzi ɛkɛ ne yɛle dii wɔ mekɛ mɔɔ bolɛ ne ɛlɛkɔ ahɔbɔ ye la anwo nea. Ɔda ali kɛ Gyihova nleanle kɛ Devidi ɛnrɛdo totoabɔ ne bieko. Bolɛ ne hɔbɔle Golayate anwoma zo, ɔminle ɔhɔle nu. Kakanyinli ne dɔle aze mɔɔ ɔ nyunlu butule aze! Ɔbayɛ kɛ ye enyinlike soavolɛ ne vale ɛzulolɛ guale ndwɛlɛ aze. Devidi hwenle Golayate dadeɛ ne, na ɔpɛle kakanyinli ne ati.​—1 Samoɛle 17:48-51.

Awieleɛ bɔkɔɔ ne, Sɔɔlo nee ye ɛlɔnema ne nyianle akɛnrasesebɛ bieko. Bɛdeanle nuhua kpole ko na bɛtetale Filisitiama ne. Mɔɔ Devidi hanle hilele Golayate la a zile wɔ konle ne anu a: ‘Gyihova baye bɛ kɔsɔɔti amaa yɛ.’​—1 Samoɛle 17:47, 52, 53.

Ɛnɛ, Nyamenle azonvolɛ ɛngɔ konle. Mekɛ zɔhane ɛpɛ nu. (Mateyu 26:52) Noko, ɔwɔ kɛ yɛsukoa Devidi diedi ne. Ɔwɔ kɛ yɛnwu kɛ Gyihova wɔ ɛkɛ kɛ mɔɔ Devidi nwunle ye la​—kɛ ɔle Nyamenle mɔɔ ɔ ngomekye a ɔwɔ kɛ yɛsonle ye na yɛsulo ye a. Ɔdwu mekɛ ne bie a, yɛte nganeɛ kɛ yɛ ngyegyelɛ ne bo yɛ nwo zo, noko saa yɛfa yɛtoto Gyihova tumi kpole ne anwo a yɛnwu kɛ ɔle ekyii bie ala. Saa yɛfa Gyihova yɛyɛ yɛ Nyamenle na yɛnyia ye nu diedi kɛ mɔɔ Devidi yɛle la a, ɛnee ɔnle kɛ yɛmaa ngyegyelɛ biala tu yɛ ahonle. Gyihova tumi ne bo debie biala azo!