•  Be ing’eyo timo gik mang’eny riat?

•  Be en adier ni inyalo timo gik mang’eny riat?

•  Yo maber mar timo gik moko

•  Gik ma mbeseni wacho

 Ji mang’eny paroga ni joma nodongo e kinde teknoloji ong’eyo timo gik mang’eny riat moloyo joma nopuonjore tiyo gi teknoloji ka gisebedo joma dongo. Kata kamano, be mano en adier?

 ADIER koso MIRIAMBO?

•   Timo gik moko riat nyalo miyo itim gik mang’eny piyo.

•   Ka ing’iyo gi timo gik mang’eny riat, ibiro medo lony e timo kamano.

•   Joma tindo nyalo timo gik mang’eny riat moloyo joma dongo.

 Ka po ni idwoko ni “adier” e achiel kuom penjogo, to kare nyalo bedo ni osewuondi gi paro ma jomoko nigo ni inyaloga tim gik mang’eny riat.

 Be iparo ni inyalo timo gik moko ariyo dichiel? Inyalo timo gik moko ariyo dichiel ka po ni achiel kuomgi ok dwar ni iket pachi kuome ahinya. Kuom ranyisi, inyalo winjo thum sama iluoko odi, to gikone odi biro mana bedo maler.

 Kata kamano, ka itemo timo gik moko ariyo ma dwaro ni iket pachi kuomgi ahinya, gikone ok ibi timo gigo maber. Samoro mano e momiyo rawera moro miluongo ni Katherine nolero timo gik moko mang’eny riat kama: “En nyalo mar ketho gik moko dichiel.”

 “Chieng’ moro nawuoyo gi ng’ato, kae to gie sechego bende nayudo mesej moro ma ne dwarore ni adwoki. Natemo timo gigo duto, tiende ni awuoyo gi ng’atno, to mesej bende aoro. Mano nomiyo weche mang’eny ma ne ng’atno nyisa nokala, kendo weche mang’eny ma nandiko e mesej bende nondikore marach.”​—Caleb.

 Sherry Turkle molony e weche mag teknoloji nondiko kama: “Wanyalo paro ni watimo gik mang’eny riat, . . . Kata kamano, kaka wamedo timogi, e kaka wamedo kethogi. Timo gik mang’eny riat miyo obwongowa tiyo matek kendo waparo ni watimogi maber moloyo, to kare wamedo mana kethogi.” a

 “Seche moko aparoga ni atimo gima ber ahinya sama awuoyo gi ng’ato ka e sechego bende aoro ne ng’ama chielo mesej, mi apo mana ka gima nonego andiki e ma anyiso ng’at ma awuoyogo, to gima onego anyis ng’at ma awuoyogo e ma andiko ne ng’ama chielo e mesej!”​—Tamara.

 Joma temo timo gik mang’eny dichiel miyoga ngimagi medo bedo matek kayiem nono. Kuom ranyisi, kawoga joma kamago thuolo mang’eny mondo gitiek timo homework. Kata, nyalo chunogi nwoyo tich ma ne giparo ni gisetieko. Mano nyiso ni joma ohero timo gik mang’eny riat ok bedga gi thuolo mar timo gik ma digiher timo!

 Mano e momiyo Thomas Kersting ma en jal molony e weche mag obwongo kendo ma ng’adoga ne nyithi sikul rieko wacho kama: “Ka wapimo obwongo gi dro mikanoe buge mang’eny, joma timo gik moko mang’eny riat inyalo pim gi dro ma ok ochan maber, kendo ma buge manie iye okere koni gi koni.” b

 “Kaka imedo timo gik mang’eny riat, e kaka gik mang’eny ma dwarore ni tim moloyo biro kali. Gikone, ibiro fwenyo ni imedori tich kendo ketho seche ma niparo ni ikungo.”​—Teresa.

•   Puonjri timo gimoro achiel mitieki, e ka idhi e machielo. Samoro mano nyalo bedo matek, to ahinya-ahinya ka ing’iyo timo gik mang’eny riat, kuom ranyisi, somo buk ka e sechego bende ioro mesej. Kata kamano, Muma nyisowa ni ‘wayang gadier gik ma dwarore moloyo.’ (Jo-Filipi 1:10) Tije duto mwatimo ok romrega. Omiyo, kwong iyier ni en tich mane monego ichakgo, kae to iket pachi duto kuom tijno nyaka itieke.

   “Mana kaka wanyalo chiko nyathi mondo kik otim gimoro amora modwaro, e kaka dwarore bende ni wachik obwongowa mondo kik otim gik mang’eny dichiel.”​—Maria.

•   Bed mabor gi gik ma nyalo gali kata chochi. Be isegadonjo e tem mar rango simu sama isomo? Nyalo bedo maber kikete e rum machielo. Lor TV, kendo kik iket pachi e tudruok gi ji e intanet! Muma wacho kama: ‘Tiuru maber gi kinde ma un-go.’​—Jo-Kolosai 4:5.

   “Asefwenyo ni ber keto pacha e gimoro achiel ma atieke e ka adhi e machielo. Mano miyo abedo mamor ni atieko tich ma natimo, kendo koro anyalo timo machielo. Mano miyo awinjo maber ahinya.”​—Onya.

•   Sama iwuoyo gi ng’ato, kik iyie mondo gimoro ochochi. Ng’iyo simbi sama iwuoyo gi jomamoko en tim wang’-teko, kendo onyalo miyo mbaka kik dhi maber. Muma nyisowa ni watim ne ji gik moko mana kaka dwaher ni gin be gitimnwa.​—Mathayo 7:12.

   “Seche moko ka awuoyoga gi nyaminwa, ojaoro mesej kata timo gima chielo e simu. Wachno wang’oga iya matek! Kata kamano, adiera en ni an be seche moko atimoga mana kamano!”​—David.