Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Mibelu yambuluisha bena mu dîku

Mua kutula makuta bilenga

Mua kutula makuta bilenga

Mulume ne: “Ndi ngela meji ne: Laura * wanyi udi utulakaja makuta ku bintu badi kabiyi ne mushinga to, tuamba ne: ku bintu bitudi katuyi nabi dijinga to. Yeye muine kena mumanya mua kulama makuta to! Butulavi buende butu bututatshisha bikole dîba didibi bikengela kutula makuta ku tshintu tshituvua katuyi balongolole to. Ntu ngamba misangu ya bungi ne: Mukajanyi eu yeye ne dikuta, anu uditula ke yeye kuikisha.”

Mukaji pende ne: “Imue misangu ndi mupange mua kulamaku dikuta, kadi bayanyi katu mumanye mishinga ya bintu,bu mudi: biakudia, bintu bia mu nzubu, majinga a bena mu dîku; ne meme ke utu ushala kumbelu bikole. Ndi mumanye bitudi nabi dijinga, ne ntu mbisumba nansha mundi mumanye ne: bayanyi neakule kabidi bua butulavi.”

TSHILUMBU tshia makuta tshidi mua kuikala lutatu lunene ludi mua kuikala pankatshi pa mulume ne mukajende. Ke bualu kayi, patubu batela bilumbu bitu nabi bena mu mêku, tshia makutu tshitu tshia kumpala misangu ya bungi.

Mulume ne mukaji bobu kabayi bangata makuta bimpe, bidi mua kubasamisha mutu bikole, kubakebela tunyinganyinga ne bilumbu, ne nansha kunyanga buena Kristo buabu. (1 Timote 6:9, 10) Baledi batu bena butulavi batu bafika ku dienza mudimu wa bungi, bibapangisha mua kusomba ne bana, mua kubabela ne mua kubambuluisha bua kulua bena Kristo bakole. Badi kabidi balongesha bana babu bua kuikalabu pabu bena butulavi.

Bible udi ujadika bua ‘dikuatshisha dia biuma.’ (Muambi 7:12) Kadi bua makuta kunukuatshishawu mu dibaka dienu ne mu dîku dienu, mbimpe wewe kumanya mua kuatula ne mua kuyikila ne muena dibaka webe malu a mua kutula makuta. * Bushuwa, pamutu pa nuenu kukokangana ku mêyi, kuyikila bua makuta kudi mua kukolesha malanda pankatshi pa mulume ne mukajende.

Nanku, bua tshinyi kudi bilumbu bia bungi bia makuta mu dibaka? Ne ntshinyi tshiudi mua kuenza bua wewe kufika ku diyikila bua makuta ne muena dibaka webe bimpe pamutu pa kutanda buawu?

Ntatu ya makuta

Misangu ya bungi, dikokangana pa makuta ditu ditangila dieyemenangana anyi buôwa. Tshilejilu, mulume udi ukonka mukajende mushindu udiye mutula too ne lufulangana lumue udi wamba mu mushindu mukuabu ne: kena mutuishibua ne: mukajende mmumanye mua kutula bimpe makuta a dîku dionso dijima. Ne mukaji udi wakula pende bua bayende udi wamba ne: bayende kena ulama makuta udi uleja mu bushuwa mudiye ne buôwa bua ne: matuku adi kumpala badi mua kulua kupeta lutatu lua makuta mu dîku.

Lutatu lukuabu ludi bena dibaka mua kupeta mmuaba uvuabu bakolele. Tatu Matthew (mmusele kukadi bidimu 8) udi wamba ne: “Kua ba mukajanyi bavua bamanye mua kutula makuta. Nanku yeye katu ne buôwa bu mundi nabu to. Tatu uvua kanuayi ne mupuitshi wa mfuanka ne kavua mumanye mua kulama mudimu uvuaye upeta. Misangu ya bungi tuvua tupangila bintu bituvua nabi dijinga ne mvua ne buôwa bua kubuela mabanza. Mu bungi bua matuku, buôwa buanyi e kuvula bikole, nkadi nabu ne muaba uvuabu kabuyi ne bua kuikala: kudi mukajanyi bua tshilumbu tshia makuta.” Nansha lutatu luolu lujukile pa bualu kayi buonso, tshiudi mua kuenza ntshinyi bua kumona makuta bu diambuluisha mu dîku dienu pamutu pa kuikalawu bualu bua dikokelangana?

Tshidi ne mushinga wa bungi kuudi mmakuta anyi ndibaka dienu?

Malu anayi a mua kujikija tshilumbu etshi

Bible ki mmukanda udi ulongesha malu a mpetu to. Kadi mudi mibelu milenga idi mua kuambuluisha bena dibaka bua kujikija ntatu idibu mua kuikala nayi bua makuta. Tudi tukulomba bua kuelela meji ku ngenyi idi ilonda eyi.

1. Longa mua kuakula kuyi ne tshiji bua tshilumbu tshia makuta.

‘Badi bitabuja mêyi a lungenyi badi ne meji.’ (Nsumuinu 13:10) Bilondeshila muaba uudi mukolele, udi mua kuikala umvua bibi bua kulomba muntu mukuabu lungenyi lua mua kutula makuta, nangananga bua kululomba muena dibaka webe. Nansha bikala nanku, tshia meji nkulonga bua kuyikila bua bualu ebu bua mushinga. Tshilejilu, kuenaku mua kumvuija muena dibaka webe mudi mmuenenu webe pa bidi bitangila makuta ulondeshila mushindu uvua baledi bebe baangata anyi? Udi kabidi ne bua kukeba bua kumvua ne: muenenu wa muena dibaka nebe udi pende ulonda muaba uvuaye mukolele.

Kuindidi anu dituku didi tshilumbu tshijuka bua wewe kushisha kuakula bua malu a makuta to. Mufundi mukuabu wa Bible wakakonka ne: ‘Bantu babidi badi bendela pamue, bikalabu kabayi badianjile kumvuangana anyi?’ (Amosa 3:3) Mmushindu kayi wa kutumikila mvese eu? Wewe muteka dîba dikumbane dia nuenu kuyikila malu a makuta, udi mua kukepesha bilumbu bidi mua kujuka pashishe.

TSHIUDI MUA KUENZA: Sungula matuku masunguluke bua kuyikila bua malu a makuta a dîku dienu. Nudi mua kuyikila malu aa dituku kampanda disunguluke ngondo yonso anyi lumingu luonso. Nuyikile anu malu makese, pamuapa minite 15 anyi mishadile apu. Sungula tshikondo tshinudi bonso babidi basulakane. Kanuikadi nuyikila malu au mu bikondo bikuabu to, nangananga tshinudi nudia anyi tshinudi basomba ne bana benu.

2. Petanganayi mu malu a makuta anudi nupeta.

Bible udi utubela ne: “Mu buneme muntu ne muntu ateke mukuabo kumpala.” (Lomo 12:10) Biobi bikala ne: wewe nkayebe ke udi wenza mudimu ne bakufuta, mbimpe uleje muena diebe difutu diebe bua kumuleja muudi umuangata ne mushinga. Kumuleji difutu edi bu makuta ebe audi mupeta to, kadi bu makuta adi bua dîku dienu dijima.​—1 Timote 5:8.

Kadi bikalabi ne: nuenu bonso nudi nuenza mudimu, nulejangane mafutu enu ne nuyukidilangane bua makuta anudi nukeba kutula too ne makuta a bungi. Kadi wewe musokoka muena diebe malu aa, udi unyanga dikueyemena diende ne malanda enu kabidi adi anyanguka. Kuena anu ne bua kuambila muena diebe kumpala kua kutula nansha dieya dimue to. Kadi kuyikila kumpala kua kusumba tshintu kampanda tshinene kudi kuleja muudi wangata mmuenenu wa muena diebe ne mushinga.

TSHIUDI MUA KUENZA: Petanganayi bua bungi bua makuta adi muntu mua kutula kayi ukonka mukuabu, bu mudi ndola 20, 200, peshi bungi kayi buonso. Anji yikila ne muena diebe kumpala kua kutula matuka mapita bungi bunuvua bapetangane.

3. Nufunde malu anudi bapangadije bua kuenza.

‘Meji adi muena mutshima wa mudimu upangadija adi amuvudijila lupetu luvule.’ (Nsumuinu 21:5) Umue mushindu mulenga wa kupangadija malu bua matuku adi kumpala ne kupueka butulavi, nkudiajila kufunda munuatula makuta a dîku dienu. Mamu Nina (ukadi ku dibaka ne bidimu 5) udi wamba ne: “Kufunda bungi bua makuta anudi bapete ne mushindu unuvua baatula kudi mua kuambuluisha bua kumona pa kuakaja. Kufunda munudi batula makuta kudi kuambuluisha bua kumanya mudi makuta atudibua.”

Malu anudi nufunda pa dibeji ikala mapepele bua kuumvua ne bua kualondesha. Tatu Darren (mmusele kukadi bidimu 26 ne udi ne bana 2) udi wamba ne: “Kumpala tuvua ne tshibidilu tshia kuela makuta etu mu amvelope. Lumingu ne lumingu luonso luvua ne walu amvelope. Tshilejilu, tuvua ne amvelope utuvua tuela makuta a biakudia, munga bua a dikisha ne mukuabu pende bua a dikosesha ne dilukisha dia nsuki. Pavua mu amvelope kampanda makuta adimu ajika kumpala kua dîba, tuvua tusomba a mu amvelope mukuabu, kadi katuyi tupua muoyo bua kupingaja atuvua basomba au patudi tupeta mushindu.” Biobi bikala ne: muaba unudi batu bangata bintu mu magazin tshianana ne bakukosa makuta ku mudimu anyi bakangata audi muteka mu banke, mbimpe wikala mudimuke bikole, ulondesha mushindu unudi nutula makuta enu.

TSHIUDI MUA KUENZA: Funda bungi bua makuta anudi nutula bunukadi badikosele. Petanganayi bungi bua makuta bunudi basue kulama. Pashishe funda mulongolongo wa bintu bidi bishintuluka mishinga binuasumba, bu mudi: biakudia, makuta a nzembu, ne a inite ya mu telefone. Ulame mabeji audi mufunde bua ngondo mishilashilangane. Kuoku mushindu, nuakaje nsombelu wenu bua kanulu kubuela mabanza.

4. Petanganayi bua wenza bualu kampanda.

‘Bantu babidi badi bapita umue, bua bobu badi bapeta difutu dimpe ku mudimu wabu.’ (Muambi 4:9, 10) Mu amue mêku, tatu ke utu utangila malu a makuta. Mu makuabu pawu, mamu ke utu wenza mudimu eu bimpe. (Nsumuinu 31:10-28) Kadi mu mêku a bungi, batu babanyangana midimu ayi. Tatu Mario (mmusele kukadi bidimu 21) udi wamba ne: “Mukajanyi utu utangila malu a disumba dia bintu ne a ditula dia makuta bua bintu bikese bikese. Meme ntu ntangila malu a kufuta bitadi, difuta bena mudimu ne difuta nzubu. Tutu tumanyishangane bitudi tutula ne tuenza malu aa bu balunda balenga.” Nansha bikala dîku dienu disungula bua kulonda ngenzelu kayi ku itudi batele eyi, tshidi ne mushinga nkumanyishangana binudi nuenza.

TSHIUDI MUA KUENZA: Bu muudi mumanye malu adi muena diebe mupepeje ne adiye kayi mumanye bimpe, yikila nende bua kumanya tshikala muntu ne muntu ne bua kuenza. Nushintulule malu kabidi panyima pa ngondo bungi kampanda. Wikale pabuipi bua kushintulula malu. Bua wewe kumanya mua kuanyisha mudimu udi nawu muena dibaka webe, bu mudi wa kusumba bintu mu tshisalu anyi kuya kufuta bitadi, imue misangu nudi mua kushintakaja midimu, yeye wangata webe wewe wangata wende.

Diumvuija dilelela dia muyuki wenu wa malu a makuta

Nuikale ne dinanga panudi nuyukila malu a makuta. Mamu Leah (udi ku dibaka ne bidimu 5) udi uleja mudi bualu ebu bulelela. Udi wamba ne: “Meme ne bayanyi tutu bamanye bua kuyukila ne muoyo mujima malu a mfranga. Ke bualu kayi, tudi anu bu balunda balenga, ne tudi balue kunangangana bikole.”

Padi bena dibaka bayikila bua mushindu wa kutula makuta abu, badi balejangana malu adibu batekemene ne bela meji, ne bakolesha malanda a dibaka diabu. Panudi nuyikila kumpala kua kusumba tshintu tshinene, bidi bileja ne: nudi nunemekangana. Dishilangana bungi bua makuta budi muntu mua kutula kayi ukonka mukuabu didi dileja munudi beyemenangana. Malu aa adi akolesha dinanga dienu. Bu mudi malanda anudi nawu a dinanga ne mushinga wa bungi kupita makuta, nunku bua tshinyi kukokangana bua bualu buawu?

^ tshik. 3 Tudi bashintulule mêna.

^ tshik. 7 Bible udi wamba ne: ‘mulume udi ku mutu kua mukajende,’ nanku udi wambula bujitu bua mushindu wa kutula makuta a dîku dijima ne udi ne bua kuenzela mukajende malu ne dinanga ne mu mushindu mulenga.​—Efeso 5:23, 25.

UDIKONKE NE: . . .

  • Musangu wa ndekelu utuvua bayikile bikale batukije bimpe bua makuta ne muena dianyi ndîba kayi?

  • Ntshinyi tshindi mua kuenza ne kuamba bua kuleja mundi ne dianyisha bua diambuluisha dia muena dianyi mu malu a makuta?