1, 2. (a) Le i bika byāfikīle Yona ne bene bwato pangala pa kilubo kya Yona? (b) Le mānga ya Yona ikokeja kwitukwasha namani?

YONA wādi usaka kupwija lunwa lukatampe. Kelwādipo’tu lunwa lwa kivula kikomo kyādi kikupila ku bwato, kadi kelwādipo lwa mabimbi makatampe ādi atema ku bwato ne kwibusunkanya. Ino, lunwa lwādi lukambakanya Yona kutabukidila i lwa boba baādi nabo mu bwato; mwinē bwato ne bengidi nandi, kitatyi kyobādi bekonda na bwato kutyina bwakalobela. Yona wāmwene amba bine bano bana-balume basa kufwa—bonso pa mwanda wa aye!

² I kika kyālengeje Yona etane mu ino ngikadilo ya malwa? I mwanda wālubile Leza wandi Yehova, bininge. Le i kilubo’ka kyaālongele? Le wādi ubwanya kwikilemununa? Malondololo ku bino bipangujo akokeja kwitufundija bivule. Kimfwa, mānga ya Yona itukwasha tuyuke amba nansha ke boba badi na lwitabijo lukomo nabo bakokeja kuluba—ino kadi balēmununa bilubo byabo.

3-5. (a) Lelo bantu pobavulukanga Yona, divule bavulukanga bika? (b) Le i bika byotuyukile pa kitamina kya Yona? (Tala ne nkushi kwa dyani.) (c) I kika kinenenwa amba mwingilo wa Yona wa bu mupolofeto kewādipo upēla nansha usangaja?

³ Bantu kitatyi kyobavulukanga Yona, divule bavulukanga’nka tuto twandi, pamo bwa kubulwa kikōkeji nansha mutwe mūmu. Inoko kudi bintu bikwabo biyampe bivule byālongele uno muntu. Vuluka amba Yona wātongelwe kwingila bu mupolofeto wa Yehova Leza. Yehova kādipo wa kumutonga ne kumupa kino kiselwa kilēma shi kādipo muntu mukōkele nansha moloke.

 ⁴ Bible i mwitusokwele patōka nsekununi mityetye ya mwātamine Yona. (Tanga 2 Balopwe 14:25.) Wādi wa ku Ngate-hefe, makilometele aná kete shi utamba ku Nazala, kibundi kwine kwātamine Yesu Kidishitu myaka tutwa mwanda kumeso. * Yona wāingile bu mupolofeto mu umbikalo wa Mulopwe Yeloboame II wa mu bulopwe bwa bisaka dikumi bya Isalela. Papo kitatyi kyāikele’ko Ediya kyādi kekipite kala; mpingakani wandi Edisha nandi wāfwile mu bula bwa umbikalo wa shandya Yeloboame. Nansha Yehova byaāingidije bano bapolofeto mwanda wa kufundula Butōtyi bwa Bala, ino Isalela wāsasukile monka. Pano ntanda yādi keyendejibwa na mulopwe wādi ulonga “kyonka kibi mu meso a Yehova.” (2 Bal. 14:24) O mwanda mwingilo wa Yona kewādipo wa kwikala upēla nansha usangaja. Ino nansha nankyo, wāingile’o ne pa mfulo na kikōkeji kyonso.

⁵ Difuku dimo, būmi bwa Yona bwāshintyile mu kitulumukila. Wātambwile mwingilo kudi Yehova waāmwene bu mukomo kutabuka. Le i bika byamulombele Yehova kulonga?

6. Lelo Yehova wāpele Yona mwingilo’ka, ne mwanda waka wādi umweka bu mukomo?

⁶ Yehova wānenene Yona amba: “Taluka bidi, enda ku Nineva, kyokya kibundi kikatampe’kya, wele lubila pa akyo; mwanda bupupakane bwabo i bukande kumeso ami.” (Yona 1:2) I kipēla kumona kyāmwenine Yona amba uno mwingilo wādi mukomo. Kibundi kya Nineva kyādi ku kintu kya makilometele 800 dya kutunduka, ne pādi pendwa lwendo lwa kubwipi kwa kweji mutuntulu lwa panshi. Inoko, wāmwene bu luno lwendo lulampe lwādi lupēla mpata kupita’ko mwingilo waādi wa kukengila. Ku Nineva, Yona wādi unenwe kwela lubila lwa butyibi bwa Yehova ku bene Ashidia bādi ba bukalabale bya mwiko kadi bantapani. Shi Yona wājingulwile amba i bantu batyetye kete mu bantu ba Leza bamwivwene, lelo wādi wa kukulupila amba bajentaila badi ba kumwivwana? Le mwingidi umo kete wa Yehova wādi wa kubwanya namani kino kibundi kikatampe kya Nineva, kyāityilwe mwenda mafuku bu “kibundi kya mashi”?—Nah. 3:1, 7.

7, 8. (a) Le i muswelo’ka wāsumininwe Yona kunyema mwingilo wāmupele Yehova? (b) Mwanda waka ketufwaninwepo kutyibila Yona mambo amba wādi muntu wa moyomoyo?

⁷ Padi Yona ye uno walangile uno muswelo. Inoko ketuyukilepo. Kyotuyukile’tu i amba wānyemene mwingilo’wa. Yehova wāmusapwidile Yona ende kutunduka; inoko aye wāenda kushika, kulampe mpata kutabuka ne kwaādi wa kwenda. Wāendele ku nkula ya kibundi kya  Yopa, kwine kwaākatene bwato bwādi bwenda ku Talashishi. Befundi bamo banenanga’mba Talashishi wādi mu Eshipanye. Shi i amo, nankyo Yona wāendele ku kintu kya makilometele 3 500 shi utamba ku Nineva. Luno lwendo lwādi lulampe ne lwādi lwa kwendwa mu bula bwa mwaka mutuntulu pa kukafika ku Kalunga Kakatampe. Yona wādi usumininwe kunyema mwingilo wāmupele Yehova!—Tanga Yona 1:3.

⁸ Le kino kibwanya kwitulengeja tutyepeke Yona na kumumona bu muntu wa moyomoyo? Ketufwaninwepo kala kumutyibila mambo bukidibukidi uno muswelo. Monka motusa kwikimwena, wādi muntu mukankamane mpata. Inoko, pamo bwa batwe bonso, Yona nandi wādi wampikwa kubwaninina, wādi uponena ne mu bilubo bivule kadi bikatampe. (Mit. 51:5) Le i ani kashā mubukata mwetu kakwetwe moyo?

9. I muswelo’ka otukokeja kyaba kimo kumona mwingilo witupele Yehova, ne i bubinebine’ka botusakilwa kuvuluka mu bino bitatyi?

⁹ Netu tukokeja kumona kyaba kimo amba Leza witulombanga bintu bikomo, bintu kebibwanikika. Tubwanya ne kumona bu i bikomo mpata kusapula myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza, mungya mokinenenwe ku bene Kidishitu kulonga’kyo. (Mat. 24:14) Bine i kipēla kotudi kwilwa buno bubinebine bwa kyalwilo bwālaile Yesu bwa amba: “Kudi Leza bintu byonso kebikolepo.” (Mako 10:27) Shi kibetufikila netu kwilwa buno bubinebine kitatyi kimo, padi tukokeja kwivwanija makambakano ādi nao Yona. Nansha nankyo, lelo Yona wātenwe na bika paādi unyema?

10, 11. (a) Lelo i bika byākulupile Yona kitatyi kyādi kekidi bwato dya pa ngeya? (b) Lelo i kyaka’ka kyāfikīle bwato ne bene bwato?

¹⁰ Tukokeja kumona Yona mwakimbila pa kushikata mu bwato, padi bwādi bwato bwa busunga bwa ku Fenisea. Katale mwinē bwato ne bengidi nandi pobekonda na kushununa bwato ku nkula. Kitatyi kyobafikile pa ngeya dya kulampe na ku kyabu, padi Yona wāmwene amba wapepenyenga kyaka kyaādi unyema. Ino na mu kitulumukila bintu byashinta.

¹¹ Kivula kikomo kyatetuka bya mwiko pa kalunga ka mema, kadi kwādi mabimbi ādi abwanya ne kulobeja nansha ke mato makatampe a dyalelo. Lelo kyādi kilomba mansá anga pa kulobeja buno bwato bwādi bulongwe na mbao mityetye kadi ipēla, bwādi bujimina mu mabimbi a mema makatampe? Lelo Yona wādi uyukile, mu kine kitatyi’kya, byaāsonekele mwenda mafuku—amba, “Yehova watuma luvula lukatakata mu kalunga”? Ketuyukilepo. Ino wāmwene bene bwato bāshilula kwabija baleza babo beshileshile, ino wādi uyukile’mba i kutupu nansha leza umo ubwanya kwibakwasha. (Levi 19:4) Nsekununi yandi inena’mba: “Bwato bwine bwādi ke busake kuladika.” (Yona 1:4) Lelo Yona wādi ubwanya kulombela namani kudi Leza mwine waādi unyema?

12. (a) Mwanda waka ketukokejapo kutopeka Yona lubilolubilo mwanda wa kulāla kwaālēle kitatyi kyadi kipukuma kivula kyamalwa? (Tala ne kunshi kwa dyani.) (b) Lelo Yehova wāsokwele namani nsulo mine ya kyamalwa?

 ¹² Yona paāmwene amba kadipo na bukomo bwa kwibakwasha, watūkile munshi mwa bwato ne kulāla walāla. Ponka’po wapona mu tulo bukū. * Mwinē bwato wātana Yona ulēle, wamulangula ne kumunena alombele Leza wandi, na mwādi mulogela bantu bonso. Bene bwato pobāmwene amba kino kivula ke kya kipangilapo, baelele byeleko mwanda wa kuyuka i ani mobadi webaletelela kino kyamalwa. Pakwabo Yona ye uno wāselele mutyima kūlu paāmwene bapityija kyeleko ku muntu ne muntu. Mwija muno i mu kanwa, basokola mwine kalenga byanzwe. Yehova ye wātumine kino kivula pangala pa Yona ne kulengeja kyeleko kiponene padi!—Tanga Yona 1:5-7.

13. (a) Lelo Yona wālombwele bene bwato bika? (b) Le Yona wānene bene bwato balonge bika, ne mwanda waka?

¹³ Yona wāsapwidile benē bwato myanda yonso. Wādi mwingidi wa Yehova Leza, mwinē bukomo bonso. Uno ye Leza mwine waādi unyema, mwine waālubile bininge, ne kino kyo kyālengeje Yona ātūle bano bantu bonso mu kino kyaka kikomo. Bano bana-balume bakwatwa moyo, ne Yona mwine wāmona mobādi bazakela. Bamwipangwile byobādi bafwaninwe kumulonga mwa kupandijija bwato ne myuya yabo mine. Lelo wālondolwele namani? Padi Yona wakwetwe moyo paālangulukile mwaādi wa kushikila mu oa mema a mashika kadi mabi. Ino wādi ubwanya namani kuleka bano bana-balume bonso bafwe koku uyukile amba ubwanya kwibapandija? O mwanda wēbanenene amba: “Ntekunei, mungele mu kalunga-kamema; enka nenki kalunga-kamema kakatalala ko mudi; mwanda ami nayuka i pa mwanda wami kintenshi kikatampe kino o kyafikila ko mudi.”—Yona 1:12.

14, 15. (a) Le i muswelo’ka otukokeja kwiula lwitabijo lwa Yona ne pa mfulo? (b) Lelo bene bwato bālongele namani pebānenene Yona bamwele pa mema?

¹⁴ Mwene bino binenwa bilombola’mba uno muntu kādipo na moyo? Kino kyasangeje Yehova ku mutyima pa kumona bukankamane bwa Yona, ne mushipiditu wandi wa kwipāna mu kino kitatyi kikomo. Pano tubemwena mwādi mwikadile Yona na lwitabijo lukomo. Netu tukokeja kumwiula dyalelo na kutangidija tumweno twa bakwetu kumeso. (Yoa. 13:34, 35) Kitatyi kyotumona muntu usakilwa bukwashi, ekale ku ngitu, mu malango nansha ku mushipiditu, le tuloñanga bukomo bwa kumukwasha? Shi i amo, nankyo tusangajanga Yehova kitatyi kyotulonga namino!

 ¹⁵ Pakwabo benē bwato bāivwene moyo, mwanda dibanjiji bidi bāpelele! Pa kyaba kya kumwela pa mema, balongele bukomo bwabo bonso bwa kwendeja bwato ku kyabu—ino bakankelwe. Kivula nakyo kyādi kyenda kibaila’ko. Ku mfulo, bamona’mba kebadipo na kya kulonga. Baabija Yehova Leza wa Yona ebafwile lusa, kupwa batekuna Yona ne kumwela mu kalunga ka mema.—Yona 1:13-15.

16, 17. Sekununa byāfikīle Yona kitatyi kyawāelelwe mu mema. (Tala ne bifwatulo.)

¹⁶ Yona waponena pa mabimbi a mema afuna bulobo. Padi ye uno wādi ulonga bukomo bwa koila kutyina amba wakafwa mema, kupwa wamona bwato kebudi kulampe. Inoko, ano mabimbi makatampe amuputa ne kumutokenya mu mema. Wādi kashika bityebitye, ne kumona amba kakidipo monka na kikulupiji nansha kimo kya kupanda.

¹⁷ Mwenda mafuku Yona wāsekunwine mwāweivwanine mu kino kitatyi. Milangwe mingi yādi imwiya mu ñeni. Wālangile bya lusa amba kakibwanyapo monka kumona tempelo miyampe ya Yehova mu Yelusalema. Kadi walangile amba pano kakashika panshi mpata pa kalunga ka mema, kubwipi na byalwilo bya ngulu, kwine kwasa kupatama  mu biyombo. Wāmwene amba kino kyo kīna nansha kibundu kyandi.—Tanga Yona 2:2-6.

18, 19. Le i bika byāfikile Yona munshi mwa kalunga ka mema, i kipangwa’ka kyeēlele mu uno mwanda, ne i ani mwine wādi kunyuma kwa bino binkumenkume? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

¹⁸ Ino tala bidi! Kudi kintu kimo kijina kyaba nabya—kikatampe, kifita, kadi kyūmi. Kekiya kifwena pabwipi na Yona. Kyāshitula kyakanwa, kyamujokoloka, ne kumumina!

¹⁹ Pano’ko’ko kubapu. Ino kudi mwanda mukwabo wātulumuna Yona. Wādi ukidi mūmi! Katyumwinwepo, kusonsakanibwa, ne kuketa mupuya mpika. Nansha ke byaādi mu kyokya kyaādi umona bu ye kyandi kibundu, ino wādi ukidi na mupuya wa būmi. Mfulo mfulō, Yona wākwatwa moyo bininge. Ne kutatana mpika, Leza wandi Yehova ye “wasoñanye nyema-walui mukatakata kumina Yona.” *—Yona 1:17.

20. Le i ñeni’ka yotuboila ku milombelo yālombele Yona kitatyi kyaādi mu bukata mwa kinyema kya lui kikatakata?

²⁰ Maminite apunguluka, ke mansá. Yona udi’nka mu mfindi mikomo yaādi kamwene kashā, ino wāshilula kukongela milangwe pamo ne kulombela kudi Yehova Leza. Milombelo yandi isonekelwe mu shapita wa bubidi wa Yona, idi na mvubu mpata. I milombole patōka amba Yona wādi na buyuki bwa peulu bwa Bisonekwa, mwanda i mujokelejokele mu binenwa bidi mu Mitōto. Ilombola kadi amba wādi na ngikadilo miyampe: ke mutyima wa kufwija’ko kadi. Yona wāfudile ku kunena amba: “Ino ami nkatapija kitapwa kodi ne diwi dya kufwijako; nkafuta kyokya kyo napika. Lupandilo i lwa Yehova.”—Yona 2:9.

21. Le i bika byājingulwile Yona pa lupandilo, ne i mwanda’ka wa mvubu otufwaninwe kuvuluka?

²¹ Kitatyi kyaādi mu kino kifuko kibikibi—“munda mwa nyema-walui’wa,”—Yona wājingulwile amba Yehova ukokeja kupandija muntu ye-yense, konso kwadi, kadi kitatyi kyo-kyonso. Nansha byaādi mwine’mwa, Yehova wāmwene mwingidi wandi wādi mu kyamalwa ne kumupandija. (Yona 1:17) Enka Yehova ye ubwanya kulama muntu mūmi mu mafuku asatu mwinya ne bufuku munda mwa kimushipa kikatakata. Dyalelo nadyo,  i kyendele’mo tuvuluke amba, Yehova i “Leza wa mu dikasa dyandi mudi mūya obe.” (Dan. 5:23) Būmi bwetu bonso i butambe kwadi. Lelo tudi na mutyima wa kumufwija’ko? Le twabulwapo kumukōkela pa kino?

22, 23. (a) Le mutyima wa kufwija’ko wa Yona wātūdilwe namani pa ditompo? (b) Le i ñeni’ka yotuboila kudi Yona kitatyi kyotuluba?

²² Le Yona nandi le? Le nandi wālombwele kufwija’ko kudi Yehova na kumukōkela? I amo. Kupwa kwa mafuku asatu, mwinya ne bufuku, mushipa waenda na Yona dya ku ntala penepo “walashila Yona pa ntanda myumu.” (Yona 2:10) Langa’po bidi—pa kupwa kwa bino byonso, Yona kādipo usakilwa koila pa kwenda ku ntanda! Ino na bubine, wādi usakilwa mwa kutambila kuno ku ntanda kwaālashilwe. Ponka’po ne kwija mpika, mutyima wandi wa kufwija’ko watūlwa pa ditompo. Yona 3:1, 2, unena amba: “Penepa kadi kinenwa kya Yehova kyaiya kudi Yona musungu wa bubidi, amba: Taluka bidi, enda ku Nineva, kyokya kibundi kikatampe’kya, kwikyela lubila mwendele lubila lo nkakunena ami’lwa.” Le i bika byādi bya kulonga’po Yona?

²³ Yona wāenda ne kulejaleja mpika. Tutanga amba: “Ebiya Yona wataluka kaenda ku Nineva, mwendele kinenwa kya Yehova.” (Yona 3:3) Bine, wākōkele. Ne kutatana mpika wāboile ñeni ku bilubo byandi. Mu uno mwanda namo tufwaninwe kwiula lwitabijo lwa Yona. Batwe bonso tuloñanga bubi; kadi tuponenanga mu bilubo. (Loma 3:23) Ino le tutyumukwanga mutyima, nansha le tuboilanga ñeni ku bilubo byetu ne kujokela na kikōkeji kyonso ku mwingilo wa Leza?

24, 25. (a) Lelo i mpalo’ka yātambwile Yona paākidi mūmi? (b) Le i mpalo’ka ikatambula Yona mu mafuku āya kumeso?

²⁴ Lelo Yehova wāpadile Yona mpalo pa kikōkeji kyandi? Bine wāmupadile’yo. Mpalo mibajinji bidi, i kitatyi kyāyukile Yona amba bene bwato’ba bāpandile. Kivula kyātalele kitatyi’tu kyālongele Yona kilongwa kya kwipāna, ne bano bene bwato “baakamwa Yehova byamwiko’tu” ne kumwelela kitapwa pa kyaba kya kwikyela kudi baleza babo ba bubela.—Yona 1:15, 16.

²⁵ Wātambwile mpalo mikwabo mikatampe mwenda mafuku. Yesu wādingakenye mu muswelo wa bupolofeto kitatyi kyādi Yona munda mwa kimushipa kikatampe na kitatyi kyaādi wa kwikala mu kibundu. (Tanga Mateo 12:38-40.) Yona ukasangala’po kashā pakayuka ano madyese kitatyi kyakasangulwa pano pa ntanda! (Yoa. 5:28, 29) Yehova usaka kukwesela ne abe mwine. Pamo bwa Yona, le nobe ukaboila ñeni ku bilubo byobe ne kulombola mushipiditu wa kukōkela ne wa kwisuminwa?