SAARA ɛsɩyɛ sɛnɩ ɛ-tʋmɩyɛ, ɛlɛ ɖoŋ ɖoŋ lɛ, ɛkʋsʋʋ ɛ-ɛsa nɛ ɛcɔŋnɩ nʋmɔʋ taa. Eɖiyaɣ ɛ-lɩmɖʋyaa nɛ palakɩ tʋmɩyɛ camɩyɛ nɛ taa leleŋ. Ɛnʋ ɖɔɖɔ ɛlakɩ tʋmɩyɛ nɛ kpekpeka. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma nabʋyʋ taa pɩnɩɣ-ɩ nɛ ɛkʋyʋʋ nɛ ɛhɔŋ ɛ-tɩ yɔ. Pɩtɩla pɩsaʋ ŋgʋ palabɩnɩ kizinziku ŋgʋ kɩ-tɛɛ pasʋwaɣ yɔ, kɩcɩyaa nɛ ɛwɛɛ ɛñɛyɩɣ-kʋ. Wɩsɩ nɛ tɛʋ peyeba nɛ tɔnɛ nɖɩ palabɩnɩ pɩsaʋ ŋgʋ yɔ, ɖɩcadɩ, nɛ pɩtɔzʋʋ Saara se papaɣzʋʋ sʋʋ kizinzikiŋ tɛɛ yɔ, pɩlakɩ pɩnzɩ sakɩyɛ yɔ. Lɛɛlɛɛyɔ wɩsɩ caɣ ɖʋʋ. Saara wɛɛ nɛ ɛcɔŋnɩ nʋmɔʋ ŋgʋ Abraham * kaatɩŋ tanaŋ tɛɛ nɛ ɛɖɛɛ yɔ, kɩ-taa ɖoŋ ɖoŋ. Etiilesi ɛ-walʋ piyaɣ yɔɔ lɛ, ɛpaɣzɩ mʋyʋʋ.

Pɩlakɩ pɩnzɩ hiu yɔ, Abraham nɛ ɛ-hɔʋ nɛ ɛ-lɩmɖʋyaa pɛtɛzɩ Efraatɩ Pɔɔ nɛ pasʋʋ Kanaŋ tɛtʋ taa. Pataatɩlɩ ɖenɖe powokaɣ yɔ, ɛlɛ Saara tisi faaa nɛ ɛɖʋ nesi ɛ-walʋ nʋmɔʋ kɩɖaɣlʋʋ ŋgʋ kɩ-ɖɔm taa. Ɛɛnawa se ɛ-walʋ kaɣ labʋ tʋmɩyɛ sɔsɔɖɛ naɖɩyɛ Yehowa tamaɣ taa, Yehowa labɩ-ɩ tamaɣ se e-liɖe taa pʋlʋlaɣ kaɣ lɩnaʋ. Ɛlɛ tʋmɩyɛ nɖɩ Saara ñakaɣ labʋ tamaɣ ŋga ka-taa? Ɛkɛ kaalʋlaɣ nɛ lɛɛlɛɛyɔ ɛwɛnɩ pɩnzɩ 75. Pɩtɩla ɛɛwɛɛ ɛpɔzʋʋ ɛ-tɩ se: ‘Ɛzɩma tamaɣ ŋga Yehowa labɩ Abraham yɔ kakaɣ labʋ ŋgʋ ma weyi mɛnkɛ ɛ-halʋ yɔ mɛnkɛ kaalʋlaɣ?’ Pɩtɩla ɛnɩɣzaɣ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ nɛ halɩ pɩtaalakɩ-ɩ lɛɛ lɛɛ se ɛna mbʋ pɩkaɣ tɛmnʋʋ yɔ; ye mbʋ yɔ ɛwɛnɩ toovenim.

Nabʋyʋ taa, ɖa ɖɔɖɔ pɩɩlakɩ-ɖʋ lɛɛ lɛɛ se ɖɩna ɛzɩma Ɛsɔ tamaɣ kaɣ labʋ yɔ. Pɩwɛ-ɖʋ kaɖɛ se ɖɩwɛɛnɩ suuɖu kɔzɩ kɔzɩ alɩwaatʋ ndʋ ɖɩɖaŋ kpam se Yehowa tamaɣ ŋga ɖɩkɩlɩ sɔɔlʋʋ yɔ kala yɔ. Ɛbɛ halʋ ɛnɛ, weyi e-tisuu paɣlɩ siŋŋ yɔ, ɛ-tɔm kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ?

Abraham nɛ ɛ-hɔʋ palɩnʋʋ Ejipiti nɛ papɩsɩ pɛ-tɛ yɔ, pitileɖi. (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 13:1-4) Pesiɣ kizinzikiŋ Betɛɛlɩ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ pʋŋ taa, ɖenɖe Kanaŋ mba yaɣ se Luz yɔ. Saara pɩzɩɣ nɛ ɛsɩŋ pʋŋ ɛnɩ ɩ-yɔɔ nɛ ɛcɔna ɖooo poliŋ nɛ ɛna ɛzɩma tɛtʋ ndʋ Ɛsɔ ɖʋwa se ɛhaɣ-wɛ yɔ, tɩwalaa yɔ. Ɛpɩzaɣ se ɛna ɖɔɖɔ Kanaŋ mba tɛtʋ cikpetu nɛ habɛɛ wena nʋmɔʋ ɖɔnaa tɩŋɩɣ nɛ powoki tɛtʋ ndʋ tiposini peeɖe yɔ tɩ-taa yɔ. Paa mbʋ yɔ, tɛtʋ ndʋ tɩfɛyɩ kajʋka nɛ pɩtalɩ tɛtʋ ndʋ tɩ-taa palʋlɩ Saara yɔ. Saara paɣlɩ Mezoopotamii tɛtʋ sɔsɔtʋ ndʋ payaɣ se Uuri yɔ tɩ-taa. Tɛtʋ ndʋ tiposini ɖenɖe Saara wɛ lɛɛlɛɛyɔ yɔ nɛ kilomɛtawaa ɛzɩ 1900 mbʋ yɔ. Pɩkɛ tɛtʋ sɔsɔtʋ ndʋ tɩ-taa kɩyakɩŋ sɔsɔŋ, faɣlɛɛ sɔsɔna, ɖɩsɩ kɩbanzɩ ndɩ ndɩ nɛ lɩm kɩbam mbʋ pɩlɩɣnɩ tiyoowaa taa yɔ pɩwɛɛ yɔ. Peeɖe Saara hɔʋ taa ñɩma kaawɛɛ, nɛ ɛ-maɣmaɣ ɛɛwɛ ɖɩɣa kɩbaŋa nakɛyɛ taa. Ɛlɛ ɛɖɛwa nɛ eyele pɩtɩŋa payɩ. Ye nɔɔyʋ ɛmaɣzɩɣ se Saara wɛ ɛsɩñɩŋɩyɛ taa lɛɛlɛɛyɔ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛkʋyɩ tɛtʋ sɔsɔtʋ ndʋ tɩ-taa nɛ ewolo wɩsɩ ɖɩlɩyɛ pʋŋ yɔɔ yɔ, pɩwɩlɩɣ se ɛɛsɩŋ halʋ weyi Saara kaakɛnaa yɔ.

Pɩlabɩ pɩnzɩ 2000 lɛ, fezuu kiɖeɖeu sɩnɩ  apostoloo Pɔɔlɩ nɛ ɛma tɔm natʋyʋ pɩlɩɩnɩ Saara nɛ Abraham pe-tisuu yɔɔ. Ɛmawa se: “Ye paamaɣzaɣ ɖenɖe paalɩnaa nɛ pɔkɔɔ yɔ, peeɖe tɔm kɔyɔ, paawɛnɩ alɩwaatʋ se papɩsɩ.” (Ebree 11:8, 11, 15) Abraham nɛ Saara pataakpiɖiɣ mbʋ peyebini pa-wayɩ yɔ pɩ-yɔɔ. Ye paamaɣzaɣ pa-tɩ yɔɔ yɔ, paakpaɣ lɩmaɣza se papɩsɩɣ pɛ-tɛ. Ɛlɛ ye paapɩsɩ Uuri yɔ, paalesi waɖɛ sɔsɔɖɛ nɖɩ Yehowa caɣaɣ-wɛ haʋ yɔ. Nɛ pɩtasɩ ɖɔɖɔ lɛ, ɛyaa ɩɩtɛm sɔʋ pɔ-yɔɔ, pataapɩsɩ tisuu kɩɖaŋ kɩbaŋ weyi ɛyaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ maɣzɩɣna yɔ.

Saara ɛɛkam ɛ-ɛsa nɛ ɛsɩndaa, etikisini ɛ-wayɩ. Mbʋ sɩnɩnɩ-ɩ nɛ ɛpɩzɩ ɛɖʋ ɛ-walʋ nesi alɩwaatʋ ndʋ pa nɛ pa-lɩmɖʋyaa pesikaɣ kizinzikiŋ nɛ pʋwayɩ pɛkpɛzɩɣ-ɩ nɛ paɖaɣnɩ-ɩ siɣu lona kɩfana wena a-taa powokaɣ yɔ. Ɛlʋbɩnɩ kala ndɩ ndɩ. Yehowa ɖaɣnɩ tɔzʋʋ Abraham tamaɣ ŋga ɛɛlabɩ-ɩ yɔ—ɛlɛ ɛtɩyaa Saara hɩɖɛ.—Kiɖe Tɛɛ Tɔm 13:14-17; 15:5-7.

Pʋwayɩ lɛ, lɩmaɣzɩyɛ naɖɩyɛ kɔɔ Saara ñʋʋ taa nɛ ɛmaɣzɩ se pɩwɛɣ ɖeu se ɛyɔɔdɩnɩ Abraham. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma ɛ-ɛsɩndaa kaawɛɛ alɩwaatʋ ndʋ eheyaɣ ɛ-walʋ se: “Na, mentendi-ŋ, [Yehowa] ɖɩɣ ma-lʋlʋʋ yɔɔ” yɔ. Eheyi ɛ-walʋ se ɛsʋnɩ ɛ-lɩmɖʋyʋ halɩñɩnʋ Agaarɩ nɛ ɛlɛ lʋlɩ-ɩ piya. Maɣzɩ nɛ ŋna ɛzɩma pɩɩwɛ kaɖɛ Saara se eheyi ɛ-walʋ tɔm ndʋ yɔ! Sɔnɔ tɔm tʋnɛ, tɩpɩzɩɣ tɩlabɩ-ɖʋ piti, ɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, ɖoŋ ɖoŋ lɛ, ye halʋ ɛkɛ kaalʋlaɣ kɔyɔ, ɛ-walʋ pɩzɩɣ ɛkpaɣ halʋ lɛlʋ se pɩsa nɛ ɛwɛɛnɩ piya. * Pɩtɩla Saara maɣzaɣ se nʋmɔʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ pɩkaɣ tɩŋnʋʋ nɛ tamaɣ ŋga Ɛsɔ kaalabɩ Abraham yɔ kala. Pʋyɔɔ etisi faaa se ɛlaa kɩlaʋ ŋgʋ paa pɩɩwɛ-ɩ kaɖɛ yɔ. Abraham tisi tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ? Bibl yɔɔdaa se Abraham “mʋ [Saara] tɔm.”—Kiɖe Tɛɛ Tɔm 16:1-3.

Bibl wɩlɩɣ se Yehowa tuyini Saara se ɛpɔzɩ Abraham se ɛsʋʋnɩ ɛ-lɩmɖʋyʋ yaa we? Aayɩ. Ɛzɩma Saara kɛ ɛyʋ mantɩtalɩ pilim yɔ, mbʋ yebina nɛ ɛkpaɣ lɩmaɣza ana. Ɛmaɣzaɣ se Ɛsɔ yebina nɛ ɛkɛ kaalʋlaɣ nɛ ɛwɛɛ kaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa, pʋyɔɔ lɛ, ɛtaamaɣzɩɣ se Ɛsɔ maɣmaɣ kaɣ cɔnʋʋ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe. Ɛlɛ toovenim taa lɛ, mbʋ ɛ-maɣmaɣ ɛlaba se ɛcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe yɔ, mbʋ sʋzɩnɩ-ɩ kaɖɛ taa nɛ piyele nɛ ɛnɩɩ siziŋ siŋŋ. Paa mbʋ yɔ, lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ ɛkpaɣ yɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ɛtɩkɛ ɛyʋ weyi ɛñɩnɩɣ se piɖeni e-ɖeke yɔ. Ɛjaɖɛ yɔɔ ɛyaa sakɩyɛ wɛnɩ piɖeni men-ɖeke wɛtʋ, ye mbʋ ɛzɩma Saara kpaɣ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ ɖɩwɩlɩɣ se ɛɛñɩnɩɣ se piɖeni ɛ-ɖeke yɔ, ɛtɩmʋnɩ samtʋ yaa we? Ye ɖɩsɩɣ Ɛsɔ sɔɔlɩm labʋ kajalaɣ ɖeɖe yɔ, ɖɩwɩlɩɣ se ɖɩmaɣzɩɣnɩ Saara tisuu.

Pitileɖi lɛ, Agaarɩ haɣ hoɣa. Pɩtɩla Agaarɩ maɣzaɣ se ɛzɩma Abraham pɩɣa wɛ e-lotu taa yɔ pʋyɔɔ lɛ, ɛmʋ ñɩm nɛ pɩkpaɖɩ Saara; pɩ-yɔɔ ɛpaɣzɩ ɛlɛ nim. Pɩɩha Saara laŋwɛɛkɩyɛ kpem! Abraham ha Saara nʋmɔʋ nɛ Ɛsɔ ɖɔɖɔ yele nɛ ɛhɔ Agaarɩ nɩŋgbaaŋ, ɛlɛ patɩyɔɔdɩ ɛzɩma ɛhɔm ɛ-nɩŋgbaaŋ yɔ, pɩ-tɔm. Agaarɩ lʋlɩ abalɩbɩɣa nɛ payaa-kɛ se Ismayɛɛlɩ, ɛlʋlʋʋ-kɛ yɔ pɩlakɩ pɩnzɩ cabɩ yɔ. (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 16:4-9, 16) Alɩwaatʋ ndʋ Yehowa tasɩ tiyinuu tɔm Saara nɛ Abraham yɔ, Saara kaawɛnɩ pɩnzɩ 89 nɛ Abraham pɩnzɩ 99. Tɔm ndʋ etiyini-wɛ yɔ tɩwɛ piti kpem.

Yehowa tasɩ heyuu ɛ-taabalʋ Abraham se e-liɖe taa piya kaɣ ɖɔʋ sakɩyɛ. Ɛsɔ lɛɣzɩ ɖɔɖɔ ɛ-hɩɖɛ. Payaɣaɣ-ɩ se Abram. Ɛlɛ Yehowa lɛɣzɩ ɛ-hɩɖɛ nɛ lɛɛlɛɛyɔ lɛ, payaɣ-ɩ se Abraham, hɩɖɛ nɖɩ ɖɩ-tɔbʋʋ lɛ se: “Ɛyaa sakɩyɛ caa.” Lɛɛlɛɛyɔ kajalaɣ ɖeɖe yɔ Yehowa yɔɔdɩ Saara tɔm tamaɣ ŋga ɛlabɩ Abraham yɔ ka-taa. Ɛlɛɣzɩ ɛ-hɩɖɛ Saraayɩ nɖɩ pɩtɩla ɖɩ-tɔbʋʋ lɛ se “tɔm cayʋ” yɔ, nɛ ɖɩpɩsɩ Saara, nɛ nɖɩ ɖɩkɩlɩ sɩm. Saara tɔbʋʋ lɛ suwe? “Awiya ɖoo.” Yehowa lɩzɩ mbʋ pʋyɔɔ ɛlɛɣzɩ halʋ kɩbanʋ ɛnʋ hɩɖɛ yɔ, pɩ-taa. Ɛtɔm se “Mankaɣ ɛ-yɔɔ wazʋʋ nɛ mankaɣ-ŋ haʋ pɩyalʋ nɔɔyʋ ɛ-cɔlɔ; mankaɣ ɛ-yɔɔ wazʋʋ, ɛkaɣ pɩsʋʋ ɛyaa samaɣ ndɩ ndɩ, ajɛɛ awiya kaɣ lɩnʋʋ ɛ-taa.—Kiɖe Tɛɛ Tɔm 17:5, 15, 16.

Yehowa tɔm se pʋlʋlaɣ ŋga kakaɣ wazʋʋ ajɛɛ kpeekpe yɔ, Saara liɖe taa kakaɣ lɩnʋʋ. Ɛsɔ ya ɛ-pɩyalʋ se Izaakɩ nɛ hɩɖɛ nɖɩ ɖɩ-tɔbʋʋ lɛ se “Hoŋa.” Yehowa calɩ heyuu Abraham se ɛkaɣ wazʋʋ Saara nɛ ɛ-maɣmaɣ ɛlʋlɩ pɩɣa lɛ, ɛpam “ɛsa nɛ tɛtʋ, nɛ ɛsʋʋ woŋuu yɔɔ.” (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 17:17) Pɩɩlabɩ-ɩ piti nɛ pɩha-ɩ taa leleŋ siŋŋ. (Roma 4:19, 20) Nɛ Saara yɔ?

Pitileɖi lɛ, ɛyaa nabɛyɛ kɔɔ Abraham cɔlɔ e-kizinziku tɛɛ. Pɩɩkɛ alɩwaatʋ ndʋ wɩsɩ kaañakaɣ siŋŋ yɔ, paa mbʋ yɔ Abraham nɛ ɛ-halʋ mba pɛkɛ akpadɩyaa yɔ, pekpedisaɣ se pamʋ agɔma mba camɩyɛ. Abraham heyi Saara se: “Cozi lɔŋ mʋlʋm eyisi naadozo nɛ ŋsidi nɛ ŋnuuti nɛ ŋla tindine.” Ɛgɔndʋ mʋʋ pɔzʋʋ tʋma sakɩyɛ. Abraham tiyele ɛ-halʋ se ɛla tʋma ana e-ɖeke, esewa ewolo kalakʋ taa nɛ ɛkpa neɣye naɖɩyɛ nɛ ɛkʋ agɔma mba. (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 18:1-8) Toovenim taa lɛ, “ɛyaa” mba, paakɛ Ɛsɔ tiyiyaa. Pɩtʋʋ fɛyɩ se Abraham tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ Pɔɔlɩ maɣzaɣ alɩwaatʋ ndʋ ɛmawa se: “Ɩtaasɔɔ ɛgɔndʋ mʋʋ yɔɔ, mbʋ yɔ tɩ-yɔɔ nabɛyɛ mʋ tiyiyaa nɛ petiɖiɣzina.” (Ebree 13:2) Ŋpɩzɩɣ nɛ ŋmaɣzɩnɩ Abraham nɛ Saara, kɩɖaʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ pahawa pɩlɩɩnɩ ɛgɔndʋ mʋʋ yɔɔ yɔ?

Alɩwaatʋ ndʋ Ɛsɔ tiyiyaa mba pa-taa lɛlʋ tɔzaɣ Abraham tamaɣ ŋga Ɛsɔ kaalabɩ-ɩ se Saara kaɣ lʋlʋʋ pɩɣa yɔ kɔ-yɔɔ lɛ, Saara taawɛ pɔ-cɔlɔ, ɛlɛ ɛɛwɛ kizinziku tɛɛ nɛ ewelisiɣ. Tɔm ndʋ tɩlabɩ-ɩ piti kpem nɛ ɛtɩpɩzɩ nɛ ɛɖɔkɩ ɛ-tɩ, ehoŋ nɛ ɛtɔ se: “Lɛɛlɛɛyɔ manpɩwa, manpɩzɩɣ manɩɩ leleŋ? Nɛ ma-walʋ ñakpadɩyaa ɖɔɖɔ lɛ!” Tiyiyu pɩsɩnɩ-ɩ se “Ɛzɩ nabʋyʋ kpaɖɩ Kɩbaɣlʋ [ɖoŋ]?” Saara kpɛzɩ mbʋ pʋyɔɔ yɔ sɔɔndʋ kpaɣaɣ-ɩ nɛ ɛtɔ se: “Mantiwoŋ,” ɛlɛ ecosi-i se: “Aayɩ, ŋwoŋaa.”—Kiɖe Tɛɛ Tɔm 18:9-15.

Saara woŋa ana awɩlɩɣ se ɛtaawɛɛnɩ tisuu na? Aayɩ. Bibl yɔɔdaa se: “Tisuu yɔɔ Saara, paa ɛkpadɩyaa kɔyɔ, ɛpɩzaa ɛhaɣ hoɣa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛmaɣzaa se weyi ɛyɔɔdaa yɔ, ɛcakɩ ɛ-tɔm yɔɔ.” (Ebree 11:11) Saara sɩm Yehowa camɩyɛ nɛ ɛɛnawa se tɔm ndʋ payɩ ɛyɔɔdʋʋ yɔ, tɩkɔŋ pɩ-taa. Pʋpɔzʋʋ se ɖa-tɩŋa ɖɩwɛɛnɩ tisuu mbʋ, yaa we? Pɩwɛɛ se ɖɩkpɛlɩkɩ nɛ ɖɩtɩlɩ Yehowa Ɛsɔ weyi ɛ-tɔm Bibl yɔɔdʋʋ yɔ camɩyɛ. Ye ɖɩlabɩ mbʋ yɔ, ɖɩnaɣ se Saara kaalabɩ camɩyɛ se ɛwɛɛnɩ tisuu mbʋ. Yehowa kɛ Ɛsɔ toovenim tʋ nɛ siɣsiɣ tʋ nɛ tɔm ndʋ payɩ tɩlɩɣnɩ ɛ-nɔɔ taa yɔ, tɩkɔŋ pɩ-taa alɩwaatʋ kɩbandʋ yɔɔ, halɩ nabʋyʋ taa, ɛzɩma ɛɖɔŋ ɛ-tɔm yɔɔ yɔ, pɩpɩzɩɣ pɩɖɩɣzɩ-ɖʋ siŋŋ nɛ ɖihoŋi ɖɩtɛ ɖa-taa.

Mbʋ Saara kaañɩnɩ e-wezuu caɣʋ kpeekpe taa yɔ, ɛkɔm ehiɣ-pʋ alɩwaatʋ ndʋ ɛɛwɛnɩ pɩnzɩ 90 yɔ. Ɛlʋlɩ abalɩbɩɣa ɛ-walʋ kʋsɔɔlʋ weyi ɛwɛnɩ pɩnzɩ  100 lɛɛlɛɛyɔ yɔ. Abraham ya pɩɣa ŋga se Izaakɩ yaa “hoŋa” ɛzɩ Ɛsɔ kaayɔɔdʋʋ yɔ. Maɣzɩ nɛ ŋna: Paa Saara kaakpadɩyaa yɔ, ɛ-ɛsɩndaa kaaɖeɣaɣ miŋ camɩyɛ alɩwaatʋ ndʋ ɛyɔɔdaɣ se: “Ɛsɔ ha-m woŋa, mba pakaɣ-tʋ nɩʋ yɔ, powoŋuu” yɔ. (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 21:6) Ɛsɔ kʋjɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kiyeba nɛ ehiɣ koboyaɣ e-wezuu caɣʋ kɛdɛzaɣ alɩwaatʋ taa. Ɛlɛ pɩɩkɛnɩ-ɩ ɖɔɖɔ sʋʋtʋ sɔsɔtʋ.

Izaakɩ kɔm nɛ ɛwɛɛnɩ pɩnzɩ kagbanzɩ lɛ, hɔʋ kpeekpe la kazandʋ ndʋ tɩwɩlɩɣ se pɛcɛbɩ-ɩ hɩɖɛ yɔ. Ɛlɛ ɛyaa tɩŋa taawɛ taa leleŋ taa. Bibl yɔɔdaa se Saara ‘cɔnaa’ nɛ ɛna se Ismayɛɛlɩ weyi ɛɛwɛnɩ pɩnzɩ 19 yɔ, ɛwɛɛ nɛ emuluu Izaakɩ. Ɛlɛ pɩtaakɛ mulum yem. Fezuu kiɖeɖeu sɩnɩ apostoloo Pɔɔlɩ pʋwayɩ nɛ ɛyɔɔdɩ se Ismayɛɛlɩ nazaɣ Izaakɩ kɩnazʋʋ. Saara kaanɩ pɩ-taa se tɔm ndʋ tɩtɩkɛ aleɣya tɔm, mbʋ pʋyɔɔ yɔ Izaakɩ tɩkɛ ɛ-pɩyalʋ yem, ɛkaɣ labʋ tʋmɩyɛ sɔsɔɖɛ naɖɩyɛ Yehowa tamaɣ taa. Pʋyɔɔ ɛkpaɣ abalɩtʋ nɛ ɛyɔɔdɩnɩ Abraham. Eheyi-i se ɛɖɔɔnɩ Agaarɩ nɛ Ismayɛɛlɩ.—Kiɖe Tɛɛ Tɔm 21:8-10; Galaatɩ 4:22, 23, 29.

Abraham welisini-i yaa we? Ðɩkalɩɣ se: “Tɔm ndʋ yɔ tɩwɩzɩ Abraham pɩdɩɩfɛyɩ, ɛ-pɩyalʋ yɔɔ.” Ɛsɔɔlɩ Ismayɛɛlɩ ɛzɩ paa caja weyi ɛsɔɔlʋʋ ɛ-pɩyalʋ yɔ. Ɛlɛ Ɛsɔ nawa se tɔm ndʋ tɩcɛyaa, pʋyɔɔ ɛɖʋ ɛ-nɔɔ tɩ-taa. Ðɩkalɩɣ se: “Ɛlɛ Ɛsɔ heyi-i se: ‘Taahʋʋ pɩɣa ɛjam yɔɔ nɛ ño-yom yɔɔ, ndʋ ndʋ Saara pɔzʋʋ-ŋ yɔ, nɩɩnɩ-ɩ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ Izaakɩ yɔɔ ñe-liɖe hɩɖɛ kaɣ yaʋ tam.’” Yehowa heyi Abraham se ɛnʋ kaɣ yebu nɛ Agaarɩ nɛ Ismayɛɛlɩ pehiɣ mbʋ payɩ pʋpɔzʋʋ-wɛ yɔ. Abraham weyi ɛwɛ siɣsiɣ yɔ, etisi nɛ ɛɖɔ Yehowa tɔm yɔɔ.—Kiɖe Tɛɛ Tɔm 21:11-14.

Saara kaakɛ halʋ kɩbanʋ nɛ sɩnɩyʋ kɩbanʋ Abraham. Pɩtɩkɛ tɔm ndʋ Abraham sɔɔlɩ nɩʋ yɔ ti-ɖeke eheyiɣ-i. Ye ɛnawa se nabʋyʋ pɩzɩɣ pɩkɔnɩ kaɖɛ ɛ-hɔʋ kɔyɔ ɛyɔɔdʋʋnɩ-ɩ nɛ nɔɔ kɩbaŋa. Ɛlɛ ɛzɩma eheyiɣ ɛ-walʋ tɔm ndʋ ɛnawa se tɩɩkɛdɩɣnɩ-ɩ yɔ, pɩɩwɩlɩɣ se ɛkɛ kaañamtʋ tʋ. Apostoloo Pɩyɛɛrɩ weyi ɛɛwɛnɩ halʋ yɔ, ɛyɔɔdaɣ Saara tɔm pʋwayɩ lɛ, ɛtɔm se ɛzɩma ɛñaŋaɣ ɛ-walʋ yɔ, pɩkɛnɩ kɩɖaʋ kɩbaŋʋ halaa. (1 Kɔrɛntɩ 9:5; 1 Pɩyɛɛrɩ 3:5, 6) Toovenim taa lɛ, Saara ñaŋaɣ ɛ-walʋ pɩdɩɩfɛyɩ pʋyɔɔ eheyi-i tɔm ndʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ye eesum tamɩyɛ yɔ, hɔʋ kpeekpe kaasʋ kaɖɛ taa. Ɛsɔɔlɩ ɛ-walʋ pʋyɔɔ eheyi-i tɔm ndʋ pʋpɔzʋʋ se ɛnɩɩ yɔ nɛ nɔɔ kɩbaŋa.

Halaa sakɩyɛ sɔɔlaa se pamaɣzɩnɩ Saara kɩɖaʋ. Ɛ-kɩɖaʋ wɩlɩɣ se pɩwɛɛ se peheyi pa-walaa toovenim nɛ ñamtʋ. Halaa nabɛyɛ ñɩnɩɣ se nabʋyʋ taa Yehowa ɛɖʋ ɛ-nɔɔ pa nɛ pa-walaa pɔ-tɔm taa ɛzɩ ɛɛlabʋ Saara hɔɔlʋʋ taa yɔ. Paa mbʋ yɔ, Saara kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ-wɛ se pɩwɛɛ se pɛwɛɛnɩ tisuu, sɔɔlɩm nɛ suuɖu.

Paa Yehowa maɣmaɣ ɛya halʋ kɩbanʋ ɛnʋ se “awiya ɖoo” yɔ, Saara tɩñɩnɩ kpa se pakpaɣ-ɩ ɛzɩ ɛkɛ abiɖe yɔ. Pʋyɔɔ pɩɩlakɩ-ɖʋ piti se Bibl tɔm se ɛkɔm nɛ ɛwɛɛnɩ pɩnzɩ 127 nɛ ɛsɩ lɛ, “Abraham kɔɔ ɛcaɣ ɛ-kʋñɔŋ nɛ ewii-i.” * (Kiɖe Tɛɛ Tɔm 23:1, 2) Ɛɛsɔɔlɩ ɛ-halʋ “awiya ɖoo” ɛnʋ siŋŋ, pʋyɔɔ ɛ-sɩm sʋzɩ-ɩ kʋñɔŋ taa nɛ ewii ɛ-yɔɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se halʋ siɣsiɣ tʋ ɛnʋ ɛ-sɩm yeba nɛ Yehowa ɖɔɖɔ wɛɛ kʋñɔŋ taa, nɛ ɛɖʋwa se ɛkaɣ-ɩ fezuu paradisuu taa tɛtʋ yɔɔ. Cee wayɩ kɩbaŋʋ ɖaŋnɩ Saara nɛ mba payɩ pamaɣzɩɣnɩ e-tisuu yɔ.—Yohanɛɛsɩ 5:28, 29.