Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

Wonuu kʋnɛ kɩwɛ fakɩyɛ tɩyɛ nɛ pama kɩ-hɔɔlʋʋ yɔɔ “Tattannu” hɩɖɛ

Wonuu ŋgʋ kɩwɩlɩɣ se Bibl tɔm kɛ toovenim yɔ

Wonuu ŋgʋ kɩwɩlɩɣ se Bibl tɔm kɛ toovenim yɔ

Tɛtɛɛ ñɩm huyiyaa lɩ nabʋyʋ yɔɔ nɛ pɩwɩlɩɣ se Bibl tɔm kɛ toovenim na? Pɩnaɣ 2014 taa takayaɣ nakɛyɛ pɔzɩ tɔm tʋnɛ: “Ɛyaa mba pɔyɔɔdɩ pɔ-tɔm Ebree Masɩ taa yɔ, pa-taa ɛzɩma tɛtɛɛ ñɩm huyiyaa ñɩnaa nɛ pana se paacaɣ wezuu toovenim?” Pocosi tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ se: “Ɛyaa ɛzɩ 50 mbʋ yɔ!” Ɛlɛ pataayaa nɔɔyʋ hɩɖɛ ɛyaa 50 waa mba pa-taa, ɛnʋ lɛ Tatenayi. Anɩ ɛɛkɛnaa? Yele nɛ ɖɩyɔɔdɩ tʋmɩyɛ nɖɩ ɛɛlabɩ Bibl alɩwaatʋ taa yɔ, ɖɩ-tɔm pazɩ.

Alɩwaatʋ natʋyʋ taa lɛ, Pɛrsɩ kewiyaɣ sɔsɔɔ kaawɛnɩ ɖoŋ Yeruzalɛm tɛtʋ yɔɔ. Yeruzalɛm tɛtʋ kaawɛ Efraatɩ pɔɔ nɛ wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ yɔɔ kiŋ nɛ Pɛrsɩ mba yaɣaɣ peeɖe se pɔɔ wayɩ. Pɛrsɩ mba wabɩ Babilɔɔnɩ nɛ pɩtɛ lɛ, peyele Yuuda ñɩma mba paakɛ yomaa yɔ nɛ paha-wɛ nʋmɔʋ se paɖaɣnɩ maʋ Yehowa templo Yeruzalɛm. (Ɛsdrasɩ 1:1-4) Ɛlɛ Yuuda ñɩma koyindinaa taasɔɔlɩ se pala tʋmɩyɛ nɖɩ, pʋyɔɔ pɛcɛtɩ pa-taa tɔm se pakʋyɩ Pɛrsɩ kewiyaɣ yɔɔ. (Ɛsdrasɩ 4:4-16) Alɩwaatʋ ndʋ Dariyusi I tɔkaɣ kewiyitu (522-486 P.P.Y.) yɔ, paɖʋ tʋmɩyɛ wiyaʋ ɖɩɣa taa tʋmlaɖʋ Tatenayi se ɛcɔnɩ tɔm ndʋ ti-ɖeɖe. Bibl ya-ɩ se “pɔɔ nɛ ka-wayɩ wiyaʋ.”—Ɛsdrasɩ 5:3-7.

Pɔkɔm palɩɩ wondu natʋyʋ yɔɔ, fakɩyɛ tɩyɛ nɛ tɩ-yɔɔ nɛ masɩ nzɩ sɩwɩlɩɣ se Tatenayi hɔʋ kaalabɩ tadɩyɛ naɖɩyɛ alɩwaatʋ natʋyʋ taa yɔ. Wondu ndʋ tɩ-taa lɛɛkʋ kɛ takayaɣ nakɛyɛ, palakaɣnɩ-kɛ tʋmɩyɛ wiyaʋ Dariyusi I kewiyitu tɔɔʋ tɛ pɩnaɣ 20 ñɩŋga taa, pʋ-tɔbʋʋ lɛ se pɩnaɣ 502 P.P.Y. Nɛ hayʋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ pama Tatenayi weyi Bibl yɔɔdʋʋ ɛ-tɔm yɔ ɛ-hɩɖɛ. Pama takayaɣ ŋga ka-taa se weyi ɛɛkɛ aseɣɖe tʋ, alɩwaatʋ ndʋ palakaɣ tadɩyɛ nɖɩ yɔ, ɛɛkɛnɩ “Tattannu pɔɔ nɛ ka-wayɩ wiyaʋ” lɩmɖʋyʋ. Nɛ Tattannu ɛnʋ ɖɔɖɔ lɛ, Tatenayi weyi pɔyɔɔdɩ ɛ-tɔm Bibl takayaɣ ŋga payaɣ se Ɛsdrasɩ yɔ ka-taa yɔ.

Tʋmɩyɛ nɖɩ Tatenayi laba? Pɩnaɣ 535 P.P.Y. lɛ, Siiruusi labɩ ɖʋtʋ natʋyʋ se pɩsɩnɩ-ɩ nɛ ɛpɩzɩ ɛtɔɔ kewiyitu camɩyɛ ageeta ndɩ ndɩ yɔɔ, payaɣaɣ ageeta ana a-taa lɛɛɖɛ se “Babilɔɔnɩ nɛ pɔɔ wayɩ tɛtʋ.” Pɔkɔm patayɩ egeetiye nɖɩ nabʋlɛ nɛ payaa hɔɔlʋʋ se pɔɔ wayɩ. Tɛtʋ ndʋ tɩɩwɛ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa yɔ tɩ-taa natʋyʋ lɛ Kolesiirii, Fenisii, Samaarii nɛ Yuuda tɛtʋ ndʋ tɩwɛnɩ teŋgu nɔɔ yɔɔ kiŋ yɔ. Weyi eɖiyaɣ hɔɔlʋʋ ŋgʋ yɔ, ɛɛwɛ Damaasɩ. Tatenayi kaaɖiyini egeetiye nɖɩ kpaɣnɩ pɩnaɣ 520 nɛ piwolo pɩnaɣ 502 P.P.Y.

Tatenayi wobi Yeruzalɛm se ɛna se toovenim taa lɛ, Yuuda ñɩma kʋyɩ Pɛrsɩ kewiyaɣ yɔɔ yaa we. Nɛ pʋwayɩ lɛ, ɛma takayaɣ nɛ etiyini Dariyusi nɛ eheyi-i se Yuuda ñɩma tɔm se Siiruusi hanɩ-wɛ nʋmɔʋ se paɖaɣnɩ maʋ Yehowa templo. Peeɖe pɔcɔnɩ wiyaʋ ɖɩɣa taa takayɩsɩ kɩbɩnzɩ taa nɛ pana se Yuuda ñɩma wɛnɩ toovenim. (Ɛsdrasɩ 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Pʋyɔɔ peheyi Tatenayi se ɛtaaɖɩɣ-wɛ nʋmɔʋ, nɛ ɛla mbʋ ɖɔɖɔ.—Ɛsdrasɩ 6:6, 7, 13.

Ɛjaɖɛ yɔɔ takayɩsɩ mayaa tɩma tɔm sakɩyɛ Tatenayi weyi ɛɛkɛ “pɔɔ nɛ ka-wayɩ wiyaʋ” yɔ ɛ-yɔɔ nɛ pɩwɩlɩ se ɛlabɩ tʋmɩyɛ sɔsɔɖɛ naɖɩyɛ. Ɛlɛ yʋsɩ se pɔyɔɔdɩ ɛ-tɔm Masɩ taa nɛ pɔyɔɔdɩ ɖɔɖɔ tʋmɩyɛ nɖɩ ɖeyi ɖeyi ɛɛlaba yɔ ɖɩ-tɔm. Ye mbʋ pɩkɛ yʋsaɣ ŋga kawɩlɩɣ se tɛtɛɛ ñɩm huyiyaa tʋmɩyɛ ñɩkɩɣ niye Bibl tɔm yɔɔ se tɩkɛ toovenim yɔ.