“To ajiji mẹ, n’nọ jẹ nulẹnpọn do zanhẹmẹ ji bọ e nọ vẹawuna mi taun nado de ayiha sọn e ji. E nọ wá taidi dọ mẹdevo wẹ to anadena apọ̀n ṣie.”—Vera.

 “E nọ vẹawuna mi taun nado gọ̀n numalẹnpọn do zanhẹmẹ ji. E na ko bọawuna mi nado zlọn hú nado de ayiha sọn e ji.”—John.

 Be nue Vera po John po dọ wẹ hiẹ lọsu nọ lẹn ya? Eyin mọ wẹ, hosọ ehe gán gọalọna we.

•  Naegbọn e do yin nujọnu?

•  Etẹwutu e nọ vẹawu sọmọ?

•  Nuhe a gán wà

•  Nuhe ogbẹ́ towe lẹ dọ

 “Ylọnẹn ṣie dọna mi dọ eyin Jiwheyẹwhe ma jlo dọ n’ma nọ tindo kọndopọ zanhẹmẹ tọn, e ma na ko dá mi to aliho de mẹ nado nọ tindo ojlo enẹ,” wẹ jọja sunnu de he nọ yin Alex dọ.

 Adà de to nue ylọnẹn Alex tọn dọ mẹ sọgbe—Jiwheyẹwhe wẹ dá mí to aliho de mẹ nado nọ tindo ojlo na zanhẹmẹ, podọ e wàmọ na whẹwhinwhẹ́n dagbe de wutu. Kúnkan gbẹtọvi lẹ tọn ma na ko gbàpe, eyin kọndopọ zanhẹmẹ tọn ma tin. Naegbọn a dona tẹnpọn nado nọ de ayiha sọn zanhẹmẹ ji lo? Whẹwhinwhẹ́n dagbe awe delẹ die:

•   Biblu dohia dọ linlẹn Jiwheyẹwhe tọn wẹ yindọ sunnu po yọnnu po he wlealọ hẹ yede lẹ kẹdẹ ṣẹnṣẹn wẹ zanhẹmẹ ni nọ wá aimẹ te.—Jenẹsisi 1:28; 2:24.

   Eyin a kọngbedopọ hẹ nugbo enẹ bo yin tlẹnnọ, nulinlẹnpọn do zanhẹmẹ ji mapote ma na wà dagbe na we. Enẹ sọgan zọ́n bọ a na jogbe bo tindo kọndopọ zanhẹmẹ tọn—yèdọ nudide de he nọ wá vẹna mẹsusu to godo mẹ.

•   Ayiha didesọn zanhẹmẹ ji na gọalọna we nado wleawuna jẹhẹnu titengbe gbẹ̀mẹ tọn de—yèdọ mawazẹjlẹgo.—1 Kọlintinu lẹ 9:25.

 Jẹhẹnu enẹ na gọalọna we taun to gbẹzan towe mẹ, etlẹ yin todin podọ to sọgodo. Na nugbo tọn, dodinnanutọ delẹ dọ dọ ovi he plọn nado nọ do mawazẹjlẹgo hia lẹ ma nọ saba do nuhahun agbasalilo tọn, ma nọ ṣì akuẹ zan bo ma nọ gbà osẹ́n otò tọn lẹ to whenue yé whẹ́n. a

 Diọdo lẹ to agbasa mẹ dile a to whinwhẹ́n biọ aflanmẹ, gọna aihọn he mẹ mẹlẹ nọ to hodọdo zanhẹmẹ ji mapote te ehe, gán zọ́n bọ e na nọ vẹawuna we nado de ayiha sọn zanhẹmẹ ji.

 “E taidi dọ tito televiziọn tọn lẹpo wẹ nọ do zanhẹmẹ jẹnukọnna alọwle hia taidi nue yọ́n, bo ma ka nọ do owù he to e mẹ depope hia. E bọawu dọ linlẹn he ma sọgbe lẹ ni gbọṣi ayiha mẹ namẹ, to whenue yè ma nọ do owù he to zanhẹmẹ he ma sọgbe mẹ depope hia.”—Ruth.

 “To azọ́nmẹ, n’nọ gblató hogbe gblewa tọn susu, podọ n’jẹ tlintlindo dín ji gandego. Mẹlẹ nọ dọho dagbe gando zanhẹmẹ go sọmọ bọ e nọ vẹawu nado mọdọ e ylan.”—Nicole.

 “E bọawu nado hẹn aṣejininọ mẹtọn bu to whenue yè to fọto he to nọtẹn gbẹdido Intẹnẹt ji tọn lẹ pọ́n. Yẹdide fẹnnuwiwa tọn dopo gán tlẹ́ ṣí apọ̀nmẹ na we bọ e na vẹawuna we nado de e sẹ̀ pete!”—Maria.

 Ninọmẹ ehe nkọ lẹ gán zọ́n bọ a na nọ lẹn nudopolọ di apọsteli Paulu. E wlan dọmọ: Whenue yẹn jlo nado wà nuhe sọgbe, nuhe ylan wẹ nọ tin to dè e.”—Lomunu lẹ 7:21.

 Nọ ze ayiha towe do nudevo ji. Tẹnpọn nado nọ ze ayiha do nudevo lẹ ji gbọnvona zanhẹmẹ. Delẹ to nuhe ji a gán ze ayiha do lẹ mẹ wẹ, ayidedai he a yiwanna de, aihundida lanmẹyiya tọn kavi nuwiwa devo depope. “Biblu hihia nọ gọalọ, na e bẹ linlẹn Jiwheyẹwhe tọn lẹ hẹn, podọ eyin linlẹn enẹlẹ to ayiha towe mẹ, otẹn ma nọ tin sọmọ na nudevo de,” wẹ jọja yọnnu de he nọ yin Valerie dọ.

 Na nugbo tọn, linlẹn gando zanhẹmẹ go ma na gọ̀n ma wá ayiha mẹ na we. Amọ́, e pò to hiẹ lọsu si nado duto linlẹn enẹ ji. Eyin a jlo, a gán de linlẹn enẹ sọn ayiha mẹ.

 “Eyin linlẹn gando zanhẹmẹ go jẹ ayiha mẹ wá na mi ji, n’nọ ze ayiha do nudevo ji. N’sọ nọ tẹnpọn nado yọ́n nuhe hẹn linlẹn lọ wá ayiha mẹ na mi—vlavo ohàn kavi fọto de he n’dona súnsún sẹ̀ sọn onú ṣie lẹ mẹ.”—Helena.

 Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn: ‘Nudepope he yin dodo, nudepope he yin wiwe [kavi, “wiwe” to walọyizan-liho], mì nọ to onú ehelẹ lẹnpọn zọnmii.’—Filipinu lẹ 4:8.

 Nọ de ogbẹ́ dagbe lẹ. Eyin zanhẹmẹ ji janwẹ họntọn towe lẹ nọ to hodọdo, e na vẹawuna we ma nado nọ lẹnnupọndo zanhẹmẹ ji.

 “Na n’yin jọja aflanmẹ de wutu, e ma nọ bọawuna mi nado duto linlẹn ṣie lẹ ji, amọ́ n’yọnẹn dọ mẹhe n’nọ dogbẹ́ hẹ lẹ wẹ yin nuhahun lọ. Eyin mẹhe nọ to hodọdo linlẹn agọ̀ ji lẹ wẹ lẹdo we, enẹ na hẹn linlẹn agọ̀ lẹ gbọṣi ayiha mẹ na we bọ a na to amì ba do miyọ́n mẹ to linlẹn de mẹ.”—Sarah.

 Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn: “Mẹhe nọ zinzọnlin hẹ nuyọnẹntọ na yọnnuin, ṣigba, mẹhe nọ dogbẹ́ hẹ nulunọ ma na tindo kọdetọn dagbe.”—Howhinwhẹn lẹ 13:20.

 Nọ dapana ayidedai he ma sọgbe lẹ. Mẹlẹpo wẹ yọnẹn dọ suhugan nue azọ́nwhé ayidedai tọn lẹ nọ detọ́n lẹ tọn wẹ nọ bẹ fẹnnuwiwa hẹn. “Na yẹn tọn, nuhiho lẹ wẹ nọ yinuwado ji e hugan. E nọ zọ́n bọ ojlo ṣie lẹ nọ sinyẹn deji bo nọ wá taidi nue húagbọ́ mi,” wẹ Nicole dọ.

 “N’jẹ sinima po tito televiziọn tọn he bẹ zanhẹmẹ hẹn lẹ po pọ́n ji. Whẹpo n’na do yọnẹn, n’ko wá jẹ ayiha zedo zanhẹmẹ ji zẹjlẹgo. N’ka yọ́n nue zọ́n n’do nọ tindo linlẹn enẹ. Tlolo he n’jo sinima po tito televiziọn tọn enẹlẹ pinpọn po do, n’masọ nọ lẹnnupọndo zanhẹmẹ ji sọmọ ba. Eyin a nọ de ayidedai dagbe lẹ, e na bọawuna we nado de ayiha sọn linlẹn agọ̀ lẹ ji.”—Joanne.

 Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn: “Mì gbọ fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn po mawé wunmẹ lẹpo po kavi nukunkẹn ni ma tlẹ yin nùdego to ṣẹnṣẹn mìtọn blo.”—Efesunu lẹ 5:3.

 Nuagokun lọ die: Mẹdelẹ nọ lẹndọ ojlo yetọn nado tindo kọndopọ zanhẹmẹ tọn yin nujọnu sọmọ bọ yé ma dona dudeji kavi tẹnpọn nado dava yede. Amọ́, nue Biblu dọ gbọnvo. E doyẹyigona gbẹtọ lẹ gbọn didọ dali dọ mí gán nọ duto linlẹn mítọn ji.

 Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn: “Mì . . . nọ to huhlọn mẹwhinwhàn apọ̀nmẹ tọn mìtọn hẹn jẹ yọyọ.”—Efesunu lẹ 4:23.