¿MBAʼE PROVLÉMAPA OĨ RAʼE? La Biblia noñehundíri oĩramo jepe ojapose vaʼekue upéva ha ojeskrivíramo jepe umi materiál oñembyai reívape. Péro oĩ vaʼekue avei okambiaséva pe mensáhe oĩva la Bíbliape otradusi térã ojapórõ guare kópia chugui. Sapyʼánte okambiase la Biblia ojeadapta hag̃ua haʼekuéra opensa lájare, okambia rangue umi mbaʼe ogueroviáva oho hag̃ua la Biblia heʼívare. Jahechami mbohapy ehémplo:

• Lugár ojeadoraha Ñandejárape. Éntre áño 100 ha 400 a.C. rupi, umi oskrivi vaʼekue pe Pentateuco Samaritano omoĩ ko fráse Éxodo 20:17 opa rire: “... sérro Gerisínpe. Ha upépe remopuʼã vaʼerã peteĩ altár”. ¿Mbaʼérepa ojapo hikuái upéva? Umi samaritáno ningo omopuʼã vaʼekue peteĩ témplo sérro Gerisínpe, ha oipota vaʼekue Ñandejára Ñeʼẽ oapoja upéva.

• Pe trinida. Oñekompleta mboyve 300 áño ojeskrivipa hague la Biblia, peteĩ eskritór ogueroviáva Ñandejára, Itaʼýra ha pe espíritu sánto peteĩnteha, omoĩ 1 Juan 5:7-pe ko fráse: “... yvágape pe Túa, pe Taʼýra ha pe Espíritu Sánto: ha koʼã mbohapy peteĩnte”. Ko fráse ndaipóri vaʼekue la Bíbliape ojeskrivi ypýrõ guare. Peteĩ expérto ostudiáva la Bíbliare hérava Bruce Metzger heʼi: “Síglo seis guive [oñepyrũva áño 501-pe], heta hetave ojetopa ohóvo [ko fráse] umi manuskríto oĩva latín yma guarépe ha pe Vulgata [latínape]”.

• Ñandejára réra. Heta otradusíva la Biblia osegi peteĩ kostúmbre orekóva umi hudío ha oipeʼa chugui Ñandejára réra. Haʼekuéra omoĩ “Ñandejára”, “Señór” ha umícha, omoĩ rangue Ñandejára réra tee. Péro koʼã título ndojepurúi la Bíbliape oñeñeʼẽ hag̃ua ñande Apoharére añónte, síno avei oñeñeʼẽ hag̃ua kuimbaʼére, umi ñandejára guaʼúre ha pe Añáre jepe (Juan 10:34, 35; 1 Corintios 8:5, 6; 2 Corintios 4:4). *

¿MBAʼÉREPA NOÑEHUNDÍRI LA BIBLIA? Primero, umi okopiáva la Biblia apytépe oĩramo jepe umi péicha  péichante ojapo vaʼekue hembiapo térã oporombotavyséva voi, heta avei oĩ vaʼekue umi ikatupyrýva ha ojapo porãva hembiapo. Éntre áño 500 ha áño 1000, umi masoréta okopia vaʼekue pe Viejo Testamento, ha kon el tiémpo oñehenói upévape téxto masorético. Ojeʼe voi oipapámi hague hikuái umi palávra ha létra ani hag̃ua ojavy ni peteĩ hendápe. Ha haʼetéramo chupekuéra ojejavy hague pe kuatia okopiahágui, oanota hikuái upéva peteĩ kostádope. Umi masoréta odesidi nokambiamoʼãiha Ñandejára Ñeʼẽ ni michĩmi. Peteĩ profesór hérava Moshe Goshen-Gottstein oskrivi: “Chupekuéra g̃uarã peteĩ pekádo ivaietereíva oĩramo okambiáva a propósito” Ñandejára Ñeʼẽ.

Segundo, ojetopáma hetaiterei manuskríto yma guare, ha umíva rupive umi expérto ikatu otopa umi lugár ojejavy haguépe. Por ehémplo, umi paʼi heta tiémpore omboʼe la héntepe umi Biblia latínpe oĩha pe mensáhe orihinál oĩva Ñandejára Ñeʼẽme. Upeichahápe omoĩ hikuái 1 Juan 5:7-pe pe fráse oĩ vaíva ñamensionámava ko artíkulope. Pe traduksión Reina-Valérape jepe oñemoĩ vaʼekue avei ko fráse, ha ko traduksión oĩ hína umi ojepuruvéva apytépe españólpe. Péro, ¿mbaʼépa oiko raʼe ojetopa rire hetave manuskríto yma guare? Bruce Metzger oskrivi: “Pe fráse [oĩva 1 Juan 5:7-pe] ndaipóri ni peteĩva umi ótro manuskríto yma guarépe (siríaco, copto, armenio, etiópico, árabe ha eslavo), pe latínpe añoite oĩ”. Péicha rupi pe fráse oĩ vaíva ndaiporivéima umi versión ipyahuvévape pe Reina-Valérape ha hetave traduksiónpe.

¿Ohechaukápa umi manuskríto ymave guare pe mensáhe oĩva la Bíbliape noñekambiái hague? Áño 1947-pe ojetopa kuri heta rróllo mar Muerto ypýpe, ha hasypeve umi expérto ikatu vaʼekue okompara pe téxto evréo masorético umi rróllo ojeskrivi vaʼekuéndi mas de 1.000 áño upe mboyve. Oĩ peteĩ grúpo ojededikáva oinvestiga hag̃ua umi mbaʼe oĩ vaʼekue umíva umi rróllope, ha peteĩ karai pe grupopegua heʼi peteĩ rróllo umívagui “ohechauka porãitereiha pe téxto bíblico noñekambiái hague. Mas de 1.000 áño aja umi hudío okopia vaʼekue [umi manuskríto oĩháme pe téxto bíblico], ha haʼekuéra ojapo porãiterei vaʼekue hembiapo”.

Irlándape oĩ peteĩ vivliotéka hérava Chester Beatty oĩháme heta papíro yma guare. Koʼãvape ojekopia vaʼekue haimete káda uno umi lívro oĩva umi Escrituras Griegas Cristiánaspe, oñehenóiva avei Nuevo Testamento. Oĩ voi papíro ojeskrivi vaʼekue 100 áñorupinte oñekompleta rire la Biblia. Ha peteĩ lívro heʼi umi papíro oipytyvõitereiha umi expértope ontende porãve hag̃ua heta detálle umi téxto orihinálgui, péro heʼi avei “ojehecharamoha mbaʼéichapa [koʼã papíro] ohechauka pe téxto bíblico añetehápe noñekambiái hague” (The Anchor Bible Dictionary).

¿MBAʼÉPA OIKO UPE RIRE? Oĩ hetaiterei manuskríto yma guare ojekopia haguépe la Biblia, ha ndahaʼéi upe haguére oñekambiáva pe mensáhe oĩva pype, síno umíva oipytyvõ ojekuaa hag̃ua mbaʼépa añetehápe oĩ vaʼekue umi téxto orihinálpe. Peteĩ karai hérava Frederic Kenyon, oñeʼẽvo pe Nuevo Testaméntore, heʼi ndaiporiha ótro lívro yma guare peichaite peve ojekopiáva, ha oĩva koʼág̃a peve umi kópia ymave guare. Ko karai heʼi voi “oimeraẽ expérto noñemohatãiva haʼe opensávape nonegamoʼãiha pe téxto jarekóva koʼág̃a noñekambiái hague”. Ótro expérto hérava William Henry Green oñeʼẽ pe Viejo Testaméntore ha heʼi og̃uahẽha ñandéve oñekambiaʼỹre mbaʼeve, haʼe heʼi voi ndajajavymoʼãiha jaʼéramo ni peteĩ lívro yma guare ndohupytyiha upévape pe Viejo Testaméntope.