Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

SANEYITSO LƐ MLITSƆƆMƆ | BIBLIA LƐ​—ENYƐ EHI SHI KƐBASHI ŊMƐNƐ

Biblia lɛ Enyɛ Ehi Shi Yɛ Shiteekɛwoo Fɛɛ Sɛɛ

Biblia lɛ Enyɛ Ehi Shi Yɛ Shiteekɛwoo Fɛɛ Sɛɛ

NAAGBA LƐ: Maŋkwramɔŋ kɛ jamɔŋ hiɛnyiɛlɔi babaoo efee nibii ni kɛ Biblia lɛ kpãaa gbee. Bei pii lɛ, amɛkɛ hegbɛ ni amɛyɔɔ lɛ nyɛɔ mɛi anɔ koni amɛnine akashɛ Biblia lɛ eko nɔ, amɛkafee eko, loo amɛkatsɔɔ shishi. Susumɔ nɔkwɛmɔnii enyɔ komɛi ahe:

  • Aaafee afi 167 D.Ŋ.B.: Maŋtsɛ Antiochus Epiphanes ni jɛ Seleucus maŋtsɛmɛi aweku lɛ mli lɛ bɔ mɔdɛŋ koni ekɛ Helabii ajamɔ lɛ afĩ Yudafoi lɛ anɔ, ni efã ni akpãtã Hebri Ŋmalɛi fɛɛ ni yɔɔ lɛ hiɛ. Yinɔsaneŋmalɔ ko ni atsɛɔ lɛ Heinrich Graetz lɛ ŋma akɛ, be fɛɛ be ni Maŋtsɛ lɛ tsuji lɛ “nine baashɛ wolokpoi ni aŋmala Mla lɛ yɛ nɔ lɛ eko nɔ lɛ, amɛtsɛrɛɔ mli ni amɛshãa, ni amɛgbe mɛi fɛɛ ni ana akɛ amɛmiikane kɛhã hewalɛwoo kɛ miishɛjemɔ lɛ hu.”

  • Yɛ Afi 500 Kɛyashi Afi 1500 Afii lɛ Amli: Katolik hiɛnyiɛlɔi komɛi amli fu akɛ amɛshishibii lɛ miitsɔɔ Biblia mli tsɔɔmɔi moŋ fe ni amɛbaatsɔɔ Katolik tsɔɔmɔi, ni amɛbu mɔ fɛɛ mɔ ni abaana akɛ ehiɛ Biblia mli wolo kroko kɛjɛ Lalai awolo ni aŋma yɛ Latin mli lɛ sɛɛ lɛ akɛ hemɔkɛyeli kwalɔ. Jamɔ kuu ko fã ewebii lɛ ní ‘amɛkɛ hiɛdɔɔ kɛ anɔkwayeli aya shĩa fɛɛ shĩa kɛ hei ni asusuɔ akɛ abaanyɛ ana hemɔkɛyeli kwalɔi lɛ ekomɛi yɛ lɛ ní amɛyatao amɛ, ni amɛfee nakai shii abɔ yɛ be kukuoo mli. Shĩa fɛɛ shĩa ni abaana hemɔkɛyeli kwalɔ ko yɛ lɛ, abaakumɔ ashwie shi.’

Eji Biblia lɛ henyɛlɔi lɛ nyɛ amɛfite lɛ kulɛ, wɔnine nyɛŋ ashɛ emli sane lɛ nɔ.

Biblia ni William Tyndale tsɔɔ shishi kɛtee Blɔfo mli lɛ enyɛ ehi shi yɛ naatsĩi, Bibliai ni ashã, kɛ gbe ni agbe lɛ yɛ afi 1536 lɛ fɛɛ sɛɛ

BƆ NI FEE NI BIBLIA LƐ ENYƐ EHI SHI: Maŋtsɛ Antiochus kɛ ehiɛ kã lsraelbii lɛ, shi Yudafoi lɛ egbɛ eshwa maji krokomɛi babao nɔ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, woloŋlelɔi komɛi tsɔɔ akɛ, kɛhooo lɛ be ni shɛɔ klɛŋklɛŋ afi 100 lɛ, no mli lɛ Yudafoi ni fe oha mlijaa 60 yɛ maji krokomɛi anɔ. Yudafoi lɛ kɛ Ŋmalɛi lɛ ekomɛi to amɛkpeehei lɛ, ni no bafee Ŋmalɛi ni yinɔi ni ba yɛ sɛɛ lɛ fɛɛ kɛtsu nii, ni Kristofoi lɛ hu po kɛ nakai Ŋmalɛi lɛ tsu nii.​—Bɔfoi 15:21.

Yɛ afi 500 kɛyashi afi 1500 afii lɛ amli lɛ, mɛi ni sumɔɔ Biblia lɛ waa lɛ fee ekãa ni amɛtee nɔ amɛtsɔɔ Ŋmalɛi lɛ shishi ni amɛŋmala eko amɛshwie shi, eyɛ mli akɛ no hã awa amɛyi moŋ. Eeenyɛ efee akɛ, be ni afee tsɔji ni akɛkalaa woji yɛ afi 1600 afii lɛ teŋ gbɛ lɛ, no mli lɛ atsɔɔ Biblia lɛ fãi komɛi ashishi kɛtee wiemɔi 33 amli momo. No sɛɛ lɛ, anyɛ atsɔɔ Biblia lɛ shishi ni afee babaoo yɛ be kukuoo mli.

MƐNI EJƐ MLI KƐBA: Yɛ bɔ ni maŋtsɛmɛi ni yɔɔ hewalɛ waa kɛ osɔfoi lɛ te shi wo Biblia lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, eji wolo ko ni aja ni atsɔɔ shishi hu fe woji fɛɛ yɛ yinɔsane mli. Eye ebua maji komɛi ni amɛfee tsakemɔi yɛ amɛmlai kɛ amɛwiemɔi amli, ni ehã mɛi akpekpei abɔ hu ashihilɛ ehi fe tsutsu lɛ.