IDỤHE mbon emi ẹsiyomde un̄wam nte nsek nditọ. Ke ini ikamanade, ete ye eka nnyịn ẹkesinam kpukpru n̄kpọ ẹnọ nnyịn. Ndien ke ini ikọtọn̄ọde ndisan̄a, ima isikụt mbon emi ẹniọn̄de ẹnyụn̄ ẹkponde ẹkan nnyịn. Idem ama esinyek nnyịn, akpan akpan edieke ete ye eka nnyịn mîdụhe ikpere nnyịn. Edi esịt ama esina nnyịn sụn̄ ke ini ete m̀mê eka nnyịn omụmde nnyịn ubọk.

Ini ikonyụn̄ idide nditọwọn̄, ima isiyom ete ye eka nnyịn ẹma nnyịn ẹnyụn̄ ẹse nnyịn enyịn. Ndien ke ini ikokụtde ke ete ye eka nnyịn ẹma nnyịn, emi ikesiyakke ikop ndịk. Ke ini mmọ ẹtorode nnyịn ẹnyụn̄ ẹdọhọde ke imanam ọfọn, emi ama esinem nnyịn onyụn̄ ọsọn̄ọ nnyịn idem.

Nte ikosụk ikponde owo, mme ufan nnyịn n̄ko ẹma ẹsinam uwem enem nnyịn. Ekesinenem nnyịn ndidu ye mmọ, ndien ndịk ikesinamke nnyịn ke ufọkn̄wed.

Edi se isụk itịn̄de emi isitịbeke ntre inọ kpukpru nditọwọn̄. Ndusụk nditọwọn̄ inyeneke mme ufan emi ẹkperede mmọ idem. Ndien ediwak nditọwọn̄ n̄ko, mme ete ye eka mmọ isehe mmọ enyịn. Ke uwụtn̄kpọ, Melissa * ọdọhọ ete: “Ini ekededi oro n̄kụtde ndise ubon emi ẹdianade kiet, mmesikere ke esịt mi nte, ‘Ubaha ubon nnyịn ẹkpeketiede ntem ini n̄kedide eyenọwọn̄.’” Ekeme ndidi esitie fi ntre n̄ko.

Ekeme ndidi ini ekedide eyenọwọn̄ owo ikenen̄ekede ima fi, owo ikesinyụn̄ itoroke fi. Eyedi emi ama anam ekere ke uwọrọke n̄kpọ. Ekeme ndidi emeti n̄ko nte ete ye eka fo ẹkesin̄wanade en̄wan tutu ndọ mmọ asuana, ndien mîkpemeke emesikere ke imọ ikedi ntak emi ndọ mmọ akasuanade. Akam ekeme ndidi se ikọwọrọde fi ọdiọk akan oro sia ete m̀mê eka fo ama esifiomo fi mîdịghe osụn̄i fi.

Nso ke nditọwọn̄ emi utọ n̄kpọ emi ọwọrọde ẹsinam? Ndusụk mmọ ẹsitọn̄ọ ndida n̄kpọsọn̄ ibọk mîdịghe ẹn̄wọn̄ mmịn ẹbe ubọk. Ndusụk ẹsika ẹkedụk idiọk n̄ka man ẹwụt ke imetiene idi n̄kpọ. Sia ẹyomde-yom eke amade mmọ, ndusụk n̄kaiferi ẹsika ẹkenyene ufan erenowo, n̄kparawa ẹnyụn̄ ẹnyene ufan an̄wan. Edi utọ ufan emi isibịghike ndien ke ini enye asuanade, emi esidọdiọn̄ afịna mmọ onyụn̄ anam mmọ ẹkere ke mmimọ iwọrọke n̄kpọ.

Ndusụk nditọ emi owo mîketịmke ikama isinamke mme n̄kpọ emi, edi mmọ ẹsụk ẹkeme ndikere ke  mmimọ iwọrọke n̄kpọ. Eyenan̄wan emi ekerede Ana ọdọhọ ete: “Mma nnen̄ede nnịm ke n̄wọrọke n̄kpọ ndomokiet sia eka emi ekesidọhọ mi ntre. Ntịghi nte eka mi ekesitorode mi mîdịghe ọdọhọde ke imama mi.”

Edi idịghe nte ẹkekamade nnyịn ke ini eyenọwọn̄ kpọt esinam ikere ke nnyịn iwọrọke n̄kpọ. Imekeme ndikere ke nnyịn iwọrọke n̄kpọ ke ntak emi ndọ nnyịn asuanade, ke ntak mfịna emi isobode sia imọsọn̄, mîdịghe ke ntak emi nnyịn mîmaha nte nnyịn itiede. Inamke n̄kpọ m̀mê nso idi ntak, ndikere ke nnyịn iwọrọke n̄kpọ ekeme ndinam nnyịn ikûkop inemesịt ikûnyụn̄ unyene nti ufan. Nso ke ikpanam edieke utọ n̄kpọ emi ọwọrọde nnyịn?

Enyene owo emi ekemede ndin̄wam nnyịn. Abasi ekeme ndin̄wam kpukpru nnyịn, enye n̄ko onyụn̄ oyom ndin̄wam nnyịn.

Kop se Abasi ọkọdọhọde prọfet Isaiah ewet mi: “Kûkop ndịk . . . koro ami ndide Abasi fo. Ami nyọsọn̄ọ fi idem. Ami nditreke ndin̄wam fi. Ami nditreke ndida ubọk nnasia edinen ido mi nsọn̄ọ mmụm fi n̄kama.” (Isaiah 41:10, 13) Enem etieti ndidiọn̄ọ ke Abasi oyom ndimụm nnyịn ubọk, oro edi, ndin̄wam nnyịn. Ntre ufọn idụhe ndikop ndịk.

Bible etịn̄ aban̄a ndusụk ikọt Abasi emi ẹkekopde ndịk ye editịmede esịt ẹdi ẹyak Abasi omụm mmọ ubọk. Hannah, emi akamande Samuel, ekekere ke imọ iwọrọke n̄kpọ ke ini enye mîkenyeneke eyen. Ẹma ẹsinyụn̄ ẹsak Hannah ke ntak emi. Emi ama esinam enye atua eyet, onyụn̄ anam enye okûkeme ndidia udia. (1 Samuel 1:6, 8) Edi ke Hannah ama eketịn̄ nte etiede enye ke idem ọnọ Abasi, enye iketiehe aba mfụhọ mfụhọ.—1 Samuel 1:18.

David emi eketienede ewet Psalm ama esinyụn̄ okop ndịk ndusụk ini. Ke ediwak isua, Edidem Saul ama an̄wana ndiwot enye. David ama efehe ọbọhọ ediwak ini, ndien ndusụk ini mfịna esie ama esinam enyịn anan enye. (Psalm 55:3-5; 69:1) Kpa ye oro, enye ama ewet ete: “Nyosụhọde nna nnyụn̄ nde idap ke emem, koro afo ikpọn̄, O Jehovah, anam mi ndụn̄ ke ifụre.”—Psalm 4:8.

Hannah ye David ẹma ẹtop mbiomo mmọ ẹnọ Jehovah, ndien Jehovah ama ọsọn̄ọ mmọ idem. (Psalm 55:22) Didie ke nnyịn ikeme ndinam ukem emi mfịn?

1. Kpep ndibuọt idem ye Jehovah nte Ete.

Jesus ama ọdọhọ yak ifiọk Ete imọ, oro edi, “ata Abasi kierakiet.” (John 17:3) Apostle Paul ọdọhọ ke enye “[iyomke] usụn̄ ikpọn̄ nnyịn owo kiet kiet.” (Utom 17:27) James ama onyụn̄ ewet ete: “Ẹsan̄a ẹkpere Abasi, ndien enye ayasan̄a ekpere mbufo.”—James 4:8.

Ndidiọn̄ọ ke imenyene Ete ke heaven emi amade onyụn̄ ekerede aban̄a nnyịn edi akpan n̄kpọ kiet emi ekemede ndinam itre nditịmede esịt. Imọdiọn̄ọ ke ndibuọt idem ye Abasi idịghe n̄kpọ usen kiet, edi ediwak owo ẹkụt ke emi enen̄ede an̄wam mmimọ. Caroline ọdọhọ ete: “Ke ini n̄kọtọn̄ọde ndida Jehovah nte Ete mi, mma nnyene ndien owo emi n̄kemede nditịn̄ ofụri mfịna mi nnọ. Emi ama anam esịt ana mi sụn̄.”

Rachel ọdọhọ ete: “Jehovah akan̄wam mi ke ini ete ye eka mi ẹkekpọn̄de mi. Mma nsibọn̄ akam nnọ enye nnyụn̄ ndọhọ enye an̄wam mi. Enye ama onyụn̄ an̄wam mi.” *

2. Yom mbon emi ẹmade Abasi.

Jesus ọkọdọhọ mme mbet esie ẹda kiet eken nte eyenete. Enye ọkọdọhọ mmọ ete: “Kpukpru mbufo ẹdi nditọete.” (Matthew 23:8) Enye okoyom mme mbet esie ẹma kiet eken ẹnyụn̄ ẹtie nte ata nditọeka.—Matthew 12:48-50; John 13:35.

Esop Mme Ntiense Jehovah onyụn̄ etie ntre. Mmọ ẹma kiet eken ke ofụri esịt ẹnyụn̄ ẹdu ke emem. (Mme Hebrew 10:24, 25) Ediwak owo ẹkụt ke mbono esop Mme Ntiense Jehovah esinam esịt ana mmimọ sụn̄ kpa ye mfịna emi mmimọ inyenede.

Eva ọdọhọ ete: “Mma nnyene edima ufan kiet ke esop nnyịn. Enye ama ọdiọn̄ọ ofụri se ifịnade mi. Enye ama esikpan̄ utọn̄ ọnọ mi, okot Bible ọnọ mi, onyụn̄ ọbọn̄ akam ye ami. Enye ama esinam ofụri se enye ekekeme ndikụt ete ke ami ndụhe ikpọn̄. Enye ama esinam ntịn̄ se isịnede mi ke esịt. Kpukpru se enye akanamde emi ama anam esịt ọtọn̄ọ ndina mi sụn̄.” Rachel ọdọhọ n̄ko ete: “Mma ndinyene ete ye eka en̄wen ke esop Abasi. Mmọ ẹma ẹma mi ẹnyụn̄ ẹnam esịt ana mi sụn̄.”

 3. Ma mme owo nyụn̄ fọn ido.

Edieke imade mme owo inyụn̄ ifọnde ido, iyenyene nti ufan. Jesus ọkọdọhọ ete: “Inemesịt odu ke ndinọnọ akan ke ndibọbọ.” (Utom 20:35) Ndien nnyịn iyokụt ke nte nnyịn imade mme owo, ntre n̄ko ke mme owo ẹdima nnyịn. Jesus ọkọdọhọ mbet esie ete: “Ẹnọ owo n̄kpọ, ndien ẹyenọ mbufo n̄kpọ.”—Luke 6:38.

Edieke imade mme owo, mme owo ẹyema nnyịn n̄ko, ndien emi ayanam esịt ana nnyịn sụn̄. Bible ọdọhọ ke “ima idibehe ifep tutu amama.” (1 Corinth 13:8) María ọdọhọ ete: “Mmọdiọn̄ọ ke ndusụk ntaha ntaha n̄kpọ oro n̄kesitiede n̄kere mban̄a idemmi ikedịghe akpanikọ. Se ikan̄wamde mi ekedi ndisin̄wam mme owo utu ke nditie n̄kere mban̄a idemmi. Mmesikop inemesịt ini ekededi oro nnamde n̄kpọ nnọ mme owo.”

Emi iwọrọke ke owo ama ananam se inemede ke ibuotikọ emi, ke esịt iditịmekede enye aba. Edi ndinam mme n̄kpọ emi oyosụk an̄wam. Caroline ọdọhọ ete: “Esịt esisụk etetịmede mi ndusụk ini, edi nsehe idemmi nte n̄kesisede akpa. Mmọdiọn̄ọ ke Abasi ekere aban̄a mi, mmonyụn̄ nnyene ediwak nti ufan emi ẹnamde n̄kop inemesịt.” Rachel esịn kpa ke uyo oro. Enye ọdọhọ ete: “Ndusụk ini mmesinen̄ede mfụhọ. Edi mmenyene nditọete ke esop Abasi emi ẹkemede ndinọ mi item, ndien mmọ ẹsin̄wam mi mfiọk se n̄kpanamde. Se ifọnde ikan edi ke mmenyene Ete ke heaven emi nsitịn̄de ikọ nnọ kpukpru usen. Se in̄wamde mi edi oro.”

Ini ke edi emi mme owo mîdikopke aba ndịk, esịt mîdinyụn̄ itịmekede owo aba. Bible etịn̄ aban̄a obufa ererimbot emi esịt edinade kpukpru nnyịn sụn̄. Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Mmọ ẹyetie ke idak vine mmọ ye ke idak eto fig mmọ, ndien ididụhe owo eke edinamde mmọ ẹdịghe.” (Micah 4:4) Ini oro, idem idinyekke owo ndomokiet, owo idinyụn̄ inamke nnyịn ibak. Nnyịn n̄ko “iditịghi aba” mme n̄kpọ oro ẹtịmerede nnyịn esịt mfịn. (Isaiah 65:17, 25) Abasi ye Christ Jesus Eyen esie ẹyeda “ata edinen ido” ẹdi. Ndien emi ayanam inyene “nduọkodudu ye ifụre ke nsinsi.”—Isaiah 32:17.