Xeen tiʼ baʼax ku taasik

¿Kíim wa Jesús tiʼ junpʼéel cruz?

¿Kíim wa Jesús tiʼ junpʼéel cruz?

Baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ

 Utiaʼal yaʼab máakoʼobeʼ le cruzoʼ junpʼéel baʼal jach importante tumen ku yeʼesik yaan u fejoʼob tiʼ Jesús. Chéen baʼaleʼ le Bibliaoʼ maʼatech u yaʼalik jach bix le tuʼux chʼuykíintaʼab Jesús ka kíimsaʼaboʼ. Mix máak u jach ojel bixi, baʼaleʼ le Bibliaoʼ ku yáantkoʼon k-naʼateʼ Jesúseʼ maʼ kíimsaʼab tiʼ junpʼéel cruziʼ, baʼaxeʼ chéen tiʼ junpʼéel toj cheʼ.

 Kéen tʼaanak le Biblia tiʼ le baʼax meyajnaj utiaʼal u chʼuykíintaʼal Jesúsoʼ ku meyajtiʼ le tʼaan ich griego staurósoʼ (Mateo 27:40; Juan 19:17). Tiʼ yaʼab bibliaʼobeʼ le tʼaan staurósoʼ ku traducirtaʼal «cruz», chéen baʼaleʼ yaʼab máaxoʼob xokik baʼax u kʼáat u yaʼal u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ ku yaʼalikoʼobeʼ le tʼaan staurósoʼ «maases ku meyaj utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ junpʼéel toj cheʼ». a Junpʼéel libroeʼ ku yaʼalik: «Le tʼaan staurósoʼ maʼatech u meyaj utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ kaʼatsʼíit cheʼob kʼatakbaloʼob» (A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament).

 Teʼ Bibliaoʼ ku meyaj xan uláakʼ tʼaan ich griego xýlon, lelaʼ chíikaʼan tiʼ le tʼaan staurosoʹ (Hechos 5:30; 1 Pedro 2:24). Le tʼaanaʼ u kʼáat u yaʼal: «Cheʼ», «junxóotʼ cheʼ», «estaca» wa «junkúul cheʼ». b U notail junpʼéel libroeʼ ku yaʼalik: «Le tʼaan xýlonoʼ maʼ táan u tʼaan tiʼ le cruz jeʼel bix kʼaj óolaʼaniloʼ, baʼaxeʼ chéen táan u tʼaan tiʼ juntsʼíit cheʼ» (Historia universal de la Iglesia Católica, de René F. Rohrbacher).

¿Unaj wa túun u meyajtoʼon le cruz utiaʼal k-adorartik Diosoʼ?

Ichil le idioma latínoʼ le crux simplexoʼ letiʼe kʼaabaʼ tsʼaʼan tiʼ le cheʼ tuʼux ku chʼuykíintaʼal le kʼasaʼan máakoʼoboʼ

 Kex maʼ k-ojel jach bix le tuʼux chʼuykíintaʼab Jesús utiaʼal u kíimsaʼaloʼ le Bibliaoʼ ku yáantkoʼon k-naʼat baʼaxten maʼ unaj u meyajtoʼon le cruz utiaʼal k-adorartik Diosoʼ. Koʼox ilik óoxpʼéel baʼal oʼolal.

  1.   Dioseʼ maʼ u kʼáat ka meyajnaktoʼon imagenoʼob wa uláakʼ baʼaloʼob jeʼex le cruz utiaʼal k-adorarkoʼ. Úuchjeakileʼ Dioseʼ tu yaʼalaj tiʼ le israelitaʼob maʼ u meyajtiʼob «junpʼéel imagen ka yanaktiʼ u forma wa baʼax» utiaʼal ka u adorartoʼob. Teʼ kʼiinoʼobaʼ Dioseʼ ku yaʼalik tiʼ le máaxoʼob u kʼáatoʼob lúubul utsil tiʼoʼ: «Maʼ a adorarkeʼex imagenoʼob» (Deuteronomio 4:15-19; 1 Corintios 10:14).

  2.   Le cristianoʼob teʼ yáax siglooʼ maʼ meyajnaj cruz tiʼob utiaʼal u adorarkoʼob Diosiʼ. c Tuláakal máax u kʼáat u beet baʼax ku yaʼalik Dioseʼ unaj u kuxtaloʼob jeʼex le apóstoloʼoboʼ yéetel unaj u beetkoʼob baʼaxoʼob tu kaʼansoʼob (2 Tesalonicenses 2:15).

  3.   Le cruzoʼ ku meyaj kaʼach tiʼ uláakʼ religiónoʼob maʼatech u meyajtikoʼob Dios. d Le ka máan yaʼab años kíimik Jesúseʼ le máakoʼoboʼ xuʼul u beetkoʼob le baʼaxoʼob tu kaʼansoʼ. Letiʼobeʼ tu formartoʼob uláakʼ grupoʼob yéetel «ichiloʼobeʼ ook uláakʼ máakoʼob ku adorarkoʼob jejeláas baʼaloʼobiʼ», ichileʼ tiaʼan le cruzoʼ (Diccionario expositivo de palabras del Antiguo y del Nuevo Testamento exhaustivo, teʼ jaats «Crucificar, cruz»). Jeʼex k-ilkoʼ le Bibliaoʼ maʼatech u yaʼalik ka adorartaʼak imagenoʼob wa uláakʼ wa baʼax chéen utiaʼal ka taakak u adorartaʼal Dios tumen uláakʼ máakoʼob (2 Corintios 6:17).

a Diccionario expositivo de palabras del Antiguo y del Nuevo Testamento exhaustivo, de William E. Vine, teʼ jats «Crucificar, cruz»; Nuevo Diccionario Bíblico Certeza, página 321; Compendio del diccionario teológico del Nuevo Testamento, página 1050; El Evangelio según Lucas, de Joseph A. Fitzmyer, página 116; La muerte del Mesías, de Raymond E. Brown, tomo II, página 1124; The International Standard Bible Encyclopedia, edición revisada, volumen 1, página 825, yéetel The Imperial Bible-Dictionary, volumen II, página 84.

b Diccionario expositivo de palabras del Antiguo y del Nuevo Testamento exhaustivo, de William E. Vine, teʼ jatsoʼob «Árbol», «Madera», «Madero» yéetel «Palo»; Compendio del diccionario teológico del Nuevo Testamento, página 651; Diccionario del griego bíblico, página 594, Diccionario manual griego-español, de José M. Pabón, página 416, yéetel A Greek-English Lexicon, novena edición, de Henry George Liddell yéetel Robert Scott, páginas 1191, 1192.

c Breve enciclopedia del cristianismo, de Geoffrey Parrinder, página 105; Encyclopædia Britannica, 2003, teʼ jaats «Cross»; The Cross—Its History and Symbolism, página 40, yéetel The Companion Bible, Oxford University Press, apéndice 162, página 186.

d Mito y ritual en el cristianismo, de Alan Watts, página 174; The Encyclopedia of Religion, volumen 4, página 165; The Encyclopedia Americana, volumen 8, página 246, yéetel Symbols Around Us, páginas 205-207.