Eaha to roto?

Tapura tumu parau

DEA/G. Dagli Orti/De Agostini via Getty Images

Ua imi Huldrych Zwingli i te parau mau Bibilia

Ua imi Huldrych Zwingli i te parau mau Bibilia

 I teie mahana e rave rahi taata aau tae o te hiˈo ra e ua niuhia anei ta ratou mau tiaturiraa aore ra aita i nia i ta te Bibilia e haapii ra. E ere râ tera te tupuraa i te 16raa o te senekele. No te aha? No te mea e rave rahi taata aita ta ratou e Bibilia na roto i to ratou iho reo. No reira, mea iti tei nehenehe e faaau i ta te haapaoraa e haapii ra, i ta te Bibilia e parau ra. E aita atoa te mau tia faaroo e tauturu roa ra ia ratou. Te faataa ra te buka Te aamu o te mau haapaoraa (Beretane): “E ua tapohia te mata o te mau tia faaroo no Tuete no te taa ore, te ohipa tahutahu e te ohipa tia ore.”

 I roto i tera mau tupuraa, ua haamata Huldrych Zwingli i te imi i te parau mau Bibilia. Eaha ta ˈna i ite mai? Mea nafea oia i te faaiteraa ia vetahi i ta ˈna i haapii? E eaha ta tatou e haapii mai no nia i to ˈna oraraa e i ta ˈna mau tiaturiraa?

Ua haamata Zwingli i ta ˈna mau maimiraa

 I te 20raa o to ˈna matahiti, ua faaoti Zwingli e riro mai e perepitero Katolika. Mai te tahi o te titau i teie toroa o tera tau, ua titauhia ia Zwingli ia haapii i te mau haapiiraa philosopho, te mau tutuu a te ekalesia e te mau papai a te mau “Metua o te Ekalesia” eiaha râ i te Bibilia iho.

 Mea nafea Zwingli i te haamataraa i te ite i te parau mau Bibilia? Ei piahi i te haapiiraa teitei no Bâle i Tuete, ua apiti oia i te haapiiraa a Thomas Wyttenbach o tei faahapa i te faanahoraa a te ekalesia e hoo atu i te faaoreraa hapa. a Ia au i te hoê taata papai aamu mau, “ua haapii Zwingli ia [Wyttenbach] e ua pohe te Mesia no ta tatou mau hara.” (Petero 1, 3:18) Ua taa ia ˈna maoti noa te hoo o Iesu e faaore-roa-hia ˈi ta tatou mau hara. Ua patoi ïa o ˈna i te mau haapiiraa e e nehenehe te mau tia faaroo e faaore i te mau hara ma te hoo atu i te reira. (Ohipa 8:20) Tera râ, ua tamau Zwingli i ta ˈna tau haapiiraa e ua riro mai oia e perepitero Katolika i te 22raa o to ˈna matahiti.

 I tera noa matahiti 20, ua haapii Zwingli i te reo Heleni no te taa i te reo tumu o te Faufaa apî. Ua hiˈopoa atoa oia i te mau ohipa a Érasme e ua haapii oia, mai ta te Bibilia e parau ra, o Iesu te Arai i rotopu i te Atua e te taata. (Timoteo 1, 2:5) Haamata ˈtura Zwingli i te feaa no te haapiiraa Katolika e nehenehe te hoê taata e faaohipa i te mau peata no te paraparau i te Atua.

 No te 30raa o to ˈna matahiti, ua rave atu â Zwingli i ta ˈna mau maimiraa no te parau mau. Ua tavini atoa oia ei perepitero no te nuu i roto i te mau tamaˈi tei tupu i Europa i raro aˈe i te aratairaa a to Italia. I te tupuraa te tamaˈi i Marignano i 1515, ua ite o ˈna i te mau Katolika e haapohe ra e tausani atu â Katolika. Tau matahiti i muri iho, ua papai e ua tamau aau Zwingli i te mau Papai Heleni. I 1519, ua ora oia i Zurich, te vahi mea puai te ohipa poritita i Tuete. I reira, taa ˈtura ia ˈna e titauhia i te mau ekalesia ia faaore i te mau haapiiraa aita e tano ra e te mau Papai. E nafea râ o ˈna e nehenehe ai e tauturu ia vetahi ia tae atoa i teie faaotiraa?

“Aita matou i faaroo aˈenei i te tahi mea mai tera”

 Ua tiaturi Zwingli e patoi te taata i te mau haavare a te haapaoraa ia faaroo ratou i te parau mau Bibilia. No reira i to ˈna riroraa mai ei perepitero no te ekalesia tuiroo no Grossmünster i Zurich, ua haamata oia i te faaite i ta ˈna opuaraa: Aita o ˈna e taio faahou i te buka Latino parauhia lectionnaire b ta te tia faaroo i taio pinepine e rave rahi senekele. E faaohipa râ oia i te mau Evanelia i roto i te Bibilia, mai te omuaraa tae atu i te hopea. Aita o ˈna e faahiti i te mau Metua o te Ekalesia, no te faataa i te mau Papai, e faaohipa râ o ˈna i te Bibilia. Ua na reira oia ma te faaohipa i te tahi mau tuhaa o te Bibilia mea ohie ia taa no te faataa i te mau tuhaa mea fifi ia taa.—Timoteo 2, 3:16.

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Te fare pureraa i Grossmünster i Zurich

 Ma te na reira ua haafaufaa Zwingli i te Bibilia. Ua haapii oia i te mau ture aveia a te Bibilia, ua patoi oia i te haamoriraa i te metua vahine o Iesu, ia Maria, te pureraa i te mau peata, te hooraa i te mau faaoreraa hapa e te mau peu tia ore a te mau tia faaroo. Ua aha te taata? I muri aˈe i ta ˈna oreroraa matamua, ua parau te taata: “Aita matou i faaroo aˈenei i te tahi mea mai tera.” Ua papai te hoê aivanaa no te feia Katolika e faaroo ra ia Zwingli: “Ua hoˈi faahou mai te feia tei faaea na i te haere i te fare pureraa no te mea ua faufau roa ratou i te peu tia ore a te mau perepitero Katolika.”

 I 1522, ua tamata te mau tia faaroo i te turai i te feia poritita i Zurich ia tapea i te taata ia rave i te tahi noa ˈˈe mea aita e tano ra i te tiaturiraa a te ekalesia. No reira, ua parihia Zwingli ei taata orure hau. Ua patoi o ˈna i te faarue i ta ˈna mau tiaturiraa, ua vaiiho ïa o ˈna i to ˈna tiaraa ei perepitero Katolika.

Eaha ta Zwingli i rave?

 E ere faahou Zwingli i te hoê perepitero, ua tamau râ oia i te poro e i te turai i te taata ia tiaturi i ta ˈna mau haapiiraa. Ua matau te taata ia ˈna no ta ˈna i haapii e ua turai te reira i te feia poritita i Zurich ia faaroo ia ˈna. Maoti te turu a te feia poritita, ua tamata oia i te taui i te mau haapaoraa i Zurich. Ei hiˈoraa, i 1523, ua turai oia i te feia mana i Zurich ia faaore i te mau haapiiraa atoa a te haapaoraa aita e tano ra i te Bibilia. I 1524, ua turai atoa oia ia ratou ia faaore i te haamoriraa idolo. Maoti te turu a te feia poro no tera vahi e te parau faatia a te huiraatira, ua faaoti te feia toroa tivira ia faaorehia te mau fata, te mau idolo, te mau hohoˈa e te tahi atu mau taihaa. Ia au i te buka Zwingli—God’s Armed Prophet: “Taa ê atu i te mau eiâraa i itehia i roto i te mau fare pureraa a te mau Vikings, aita te Ekalesia no te pae hitia o te râ i ite aˈenei i tera huru raveraa.” I 1525, ua turai atoa oia i te feia mana ia faariro i te mau fare pureraa ei fare maˈi e ia farii ia faaipoipo te mau monahi e te mau paretenia. Ua ani atoa oia ia monohia te mau putuputuraa ma te hoê noa oroa niuhia i nia i ta te Bibilia e parau ra. (Korinetia 1, 11:23-25) Te parau ra te mau aivanaa maoti te mau tutavaraa a Zwingli ua aratai te reira i te mau tia faaroo e te feia poritita i Zurich ia ohipa amui e ua rave ratou te mau faanahoraa ia ravehia teie mau tauiraa e ia haamauhia te haapaoraa apî Porotetani.

Te Bibilia i Zurich i 1536, i te pu rahi a te mau Ite no Iehova i Warwick, New York

 Te ohipa faufaa roa ˈˈe no Zwingli o te huriraa ïa i te Bibilia. I te area matahiti 1520, maoti te tauturu a te hoê pǔpǔ aivanaa taa ê ua huri oia mai te reo Hebera e Heleni oia atoa te huriraa Heleni Septante e te Vulgate Latino. Mea ohie roa ta ratou huru raveraa. E taio ratou i te mau irava tataitahi o te reo tumu oia atoa te mau huriraa faaturahia. I muri iho, e aparau ratou i nia i te auraa o te mau irava a papai atu ai i ta ratou mau maimiraa. Maoti ta ratou mau faataaraa e te huriraa o te Parau a te Atua, ua matara mai ïa te Bibilia i Zurich i 1531.

 Peneiaˈe e taata haavare ore o Zwingli, tera râ aita o ˈna i faatura i te manaˈo o vetahi e e taata ino atoa o ˈna. Ei hiˈoraa, i 1525, ua apiti oia i te haavaraa o te feia aita i farii i ta ˈna tiaturiraa e ia bapetizohia iho â te mau tamarii. I to te mau tiripuna faaotiraa ia haapohehia te feia tei tamau i te patoi i te bapetizoraa o te mau tamarii, aita o ˈna i patoi i teie faautuaraa ino mau. Ua faaue atoa o ˈna i te feia poritita ia faaohipa i te nuu faehau no te haaparare i teie mau tauiraa. Tera râ, ua patoi te mau Katolika i Tuete i roto e rave rahi vahi i teie mau tauiraa. Ua tupu ïa te tamaˈi tivira. Ua haere Zwingli i te tamaˈi na muri i te mau faehau no Zurich, i reira oia i te poheraa i te 47raa o to ˈna matahiti.

Ta Zwingli i vaiiho mai

 Ua rave iho â Huldrych Zwingli i te tahi mau mea tei taui i te aamu, noa ˈtu e ere o ˈna i te hoê taata tuiroo mai ia Martin Luther e John Calvin o te haapaoraa apî Porotetani. Ua patoi etaeta roa o Zwingli i te mau haapiiraa a te haapaoraa Katolika i Roma i ia Luther. Maoti te mau tutavaraa a Zwingli, ua farii ohie te mau taata i te mau manaˈo o Calvin. No reira Zwingli i piihia ˈi te toru o te taata o te tauiraa.

 Te mau tutavaraa ta Zwingli i rave, te tahi taime mea maitai e te tahi taime aita. No te haaparare i to ˈna mau manaˈo ua faaô o ˈna i roto i te ohipa poritita e te tamaˈi. Ma te na reira, aita o ˈna i pee i te hiˈoraa o Iesu Mesia o tei patoi i te faaô i roto i te ohipa poritita e ua haapii o ˈna i ta ˈna mau pǐpǐ ia here i to ratou mau enemi eiaha râ e haapohe ia ratou.—Mataio 5:43, 44; Ioane 6:14, 15.

 I te hoê â taime, ei taata haapii Bibilia, ua faaoti Zwingli i te faaite i ta ˈna i haapii. Ua itehia mai ia ˈna e rave rahi parau mau Bibilia e ua tauturu o ˈna i te tahi mau taata ia na reira atoa.

a Te hooraa i te mau faaoreraa hapa e faaueraa teie ta te mau tia faaroo i haamau no te faaiti mai aore ra no te faaore roa i te mau faautuaraa ta te mau taata e faaruru ra i roto i te vahi tamâraa hara i muri aˈe i to ratou poheraa.

b E buka teie e itehia te mau irava Bibilia o te maiti-aˈena-hia e o te taiohia i tera roaraa matahiti.