Tiphalirani uko mukasopanga pakwamba.

Adada ŵakababikira ku India, kweni amama ŵakababikira ku Uganda nangauli nawo mba ku India. Ŵapapi ŵakaŵa Ŵahindu, ndipo ŵakalondezganga mitheto Yachihindu. Taŵana tilipo ŵatatu, ndipo ine nili wachiŵiri. Tikakhalanga ku Nairobi, Kenya. Uko tikakhalanga Ŵahindu ŵakaŵa ŵanandi.

Vikamba wuli kuti mwambe kutemwa sayansi?

Nkhatemwanga chomene vinyama, ndipo kanandi tikalutanga kukawona vinyama na ŵanyane. Pakwamba, nkhakhumbanga kuti nizakaŵe dokotala wa viŵeto. Kweni nkhati namalizga masambiro gha ku koleji ku Nairobi, nkhaluta ku England kukasambira vya matenda pa Yunivesite ya London. Pamasinda, nkhasambira chomene umo wongo wa munthu ukugwilira ntchito.

Kasi ivyo mukasambira vikasintha chigomezgo chinu?

Enya. Apo nkhasambiranga sayansi, nkhamba kukayikira ivyo Ŵahindu ŵakuchita, nga nkhusopa vinyama na vikozgo.

Chifukwa wuli mukagomezganga kuti vyamoyo vikachita kusintha kufuma ku vinyake?

Apo nkhaŵa mwana, ŵanthu ŵakatenge vyamoyo vikachita kusintha ndipo ŵakatenge vikambira ku Africa. Nakuti ivi tikadumbiskananga kanandi waka ku sukulu. Kweniso ŵasambizgi na mapurofesa ghanandi ŵakatiphaliranga kuti ŵanthu ŵakusambira chomene nawo ŵakugomezga fundo iyi.

 Chifukwa wuli mukawonaso ivyo mukagomezganga?

Apo nkhasambiranga za vyamoyo munyane uyo tikasambiranga lumoza wakaniphalira kuti wakusambira Baibolo na Ŵakaboni ŵa Yehova. Nkhakondwa chomene. Ntheura apo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakaŵa na ungano mu holo ya pa koleji yithu ku Nairobi, nane nkhaluta. Pamasinda, Ŵakaboni ŵaŵiri ŵamishonale ŵakaniphalira fundo za mu Baibolo. Nkhawona kuti ŵakuneneska kuti kuli Mlengi uyo wali na mazgoro gha mafumbo ghose ghakusuzga pa nkhani ya umoyo.

Kasi ivyo mukasambiranga vikasuskananga na fundo yakuti kuli Mlengi?

Yayi! Apo nkhasambiranga umo thupi la munthu likugwilira ntchito, nkhawona kuti lili kupangika mwakuzizwiska. Ntheura nkhawona kuti vingachitika yayi kuti umoyo uwo ngwakuzizika chomene uŵeko waka mwakuchita kusintha.

Kasi mungayowoyapo chiyelezgero pa nkhani iyi?

Nkhamba kusambira vya wongo wa munthu kwamba m’ma 1970, kweni nichali kuzizikika na umo ukugwilira ntchito. Wongo ukusunga vinandi chomene ndipo ndiwo ukovwira kuti thupi ligwirenge makora ntchito. Kweniso ukovwira kuti munthu wamanyenge, kuwona, kupulika ivyo vikuyowoyeka na vinyake.

Wongo wa munthu ukugwira makora ntchito chifukwa uli na tumakemiko (chemicals) tunanandi kweniso tumaselo tunandi twakunjilirananjilirana twakuchemeka manyuroni (neurons). Ivi ndivyo chomene vikupanga wongo. Wongo wa munthu uli na manyuroni mabiliyoni ghanandi chomene agho ghakugwira ntchito mwakukolerana kwizira mu tunthu tunyake twakuchemeka axons. Kanyuroni kamoza kakujoyinana na manyuroni ghanyake kwizira mu tunthu tunyake twakuchemeka dendrites. Ntheura ku wongo kuli vinthu vinandi chomene ivyo vikujoyinana. Nangauli muli vinthu vinandi nthena, kweni ukugwira ntchito yake mwandondomeko. Nadi, ntchakuzizika chomene kuwona umo wongo ukugwilira ntchito.

Lutilirani kulongosora.

Vinandi vikujoyinana para mwana wakupangika mu nthumbo. Manyuroni ghakutumizga tuvingwe kujoyina manyuroni ghanyake agho ghali pataliko. Tuvingwe utu tukujoyinana pa malo agho ngakwenelera nadi.

Kachingwe kaphya ako kakufuma pa nyuroni, kakulongozgeka makora chomene na makemiko kuti nako kajoyinane na manyuroni ghanyake. Vili nga kakulongozgeka kuti “yima,” “nyamuka,” panji “zgokera uku” mpaka kachingwe aka kakafike apo kapukwa. Vyose ivi kuti vichitike, nkhani yagona pa ulongozgi uwo uli mu DNA.

Ntchakusuzga chomene kupulikiska umo wongo ukupangikira na kugwilira ntchito, kusunga vinthu na kovwira munthu kumanya kuti wakondwe panji wakwiye. Para nkhughanaghanira umo wongo ukugwilira ntchito, mahara ghakunimalira. Ndipo nkhumanya kuti pali munyake uyo wakawupanga uyo ngwapachanya chomene.

Chifukwa wuli pasono ndimwe Kaboni wa Yehova?

Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakanilongora ukaboni wakuti Baibolo ni Mazgu gha Chiuta. Mwachiyelezgero, nangauli Baibolo ni buku la sayansi yayi, kweni likuneneska para likuyowoya vyasayansi. Kweniso likuneneska pa nkhani ya mauchimi. Likovwiraso ŵanthu kusintha nkharo zawo ziheni para ŵalondezga ivyo likuyowoya. Ine nili yumoza wa ŵanthu awo ŵali kusintha. Kufuma apo nkhaŵira Kaboni wa Yehova mu 1973, Baibolo ndilo likunilongozga. Ntheura sono ndine wakukondwa kweniso nili na chigomezgo chiwemi cha munthazi.